Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Т.Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
«Басқару» факультеті
«Менеджмент» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: «БЕЙДАҒДАРЫСТЫҚ БАСҚАРУДАҒЫ
КРИЗИСТІК ЖАҒДАЙЛАРДЫ БАҚЫЛАУ»
4 курс студенті күндізгі оқу бөлім
Мамандық: 091440
«Дағдарысқа қарсы басқару»
Жолтай Алмасхан Үрімханұлы
Ғылыми жетекші:
э.ғ.к., доцент Баймағамбетова Г.И.
Рецензент:__________________
Жұмыс қорғауға жіберілді
«Менеджмент» кафедрасының
меңгерушісі,
э.ғ.к., доцент Смагулова Н.Т.
АЛМАТЫ, 2006
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................................................................................................................3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1. Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні.......................7
1.2 Дағдарысқа
1.3. Дағдарысқа қарсы менеджмент: басқару құралдары мен әдістері..................28
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ БАСҚАРУ ШАРАЛАРЫ
Дағдарыс жағдайьндағы мемлекеттік реттеудің аналитикалық
Дағдарысқа қарсы басқарудағы мемлекеттің рөлі..........................................42
Дағдарыс жағдайындағы мемлекеттік реттеудің түрлері.................................46
3 КӘСІПОРЫН ДАМУЫНДАҒЫ ДАҒДАРЫСТАР
Кәсіпорындағы дағдарыстың пайда болуы.........................................................54
"Тас-Қүм" АҚ сипаттама және қаржылық-экономикалық жағдайын талдау..........................................................................................................................61
Дағдарысқа қарсы басқару тиімділігі...............................................................77
ҚОРЫТЫНДЫ.............................................................................................................89
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................94
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық саласын
Біздің ойымызша, нарықтық экономиканы қалыптастыру біздің Қазақстан Республикасында жаңа
«Дағдарысқа қарсы басқару» термині салыстырмалы түрде жақында пайда болды.
етпейді. Сонда бүндай типтегі басқару уақытша мінезді немесе тек
Әрине, Қазақстандағы дағдарыстың өрпгуі тиімді дағдарысқа қарсы басқаруды қажет
Объективті түрғыдан дағдарыс көптеген жағдайларды өзара байланысын сипаттайды, басқару
Қоғам дамуының әр түрлі этапында дағдарыс қатынасына деген түсінік
К. Маркс болса қоғам дамуындағы дағдарыстың қайнар көзінің эконо-мика
Бірақ та, дағдарыс басталуы қандай терминді қолданумен анықталмайды, ол
Бүгінгі күндегі азғантай дағдарысқа қарсы басқару кітаптары мен оқу
Бұл дипломдық жұмыста дағдарысқа қарсы басқару мәселелерін кешенді түрде
Дипломдық жұмыс үш тараудан түрады. Бірінші тарауда қүбылыстың объективті
Екінші тарау мемлекеттің экономиканы басқарудағы дағдарыстар туындауы және дағдарысты
Үшінші тарауда дағдарысқа қарсы басқару концепциясының жеке үйымға немесе
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1 Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні
Қазіргі күнгі әдебиеттерде, әлеуметтік - экономикалық жүйенің дамуын-дағы ортақ
Кейбіреулердің айтуынша, бұл тек макроэкономикалық даму процесіне қатысты, ал
Мүндай ұсынымдар бір жақты және ұйымды басқаруда жағымсыз әсер
"Дағдарыс" түсінігі "тәуекел" түсінігімен тығыз байланысты, ол өз кезегінде
Әлеуметтік - экономикалық жүйенің қандайда түрі болмасын, қоғамдық формация
Жүмыс істеу - бүл тіршілік әрекетін үстап түру, өзіне
Даму - бұл ортаның өзгеруіне байланысты тіршілік әрекетін нығайтуда
Жүмыс істеу және даму, өте тығыз байланысты, және әлеуметтік
1-Сурет, Ұйымдағы дағдарыс қауіпінің пайда болуы
Жүмыс істеу және даму байланысы диалектикалық мінезде болады, ол
Сөйтіп, дамудың циклдық тенденциялары пайда болады, ал ол кезеңді
Дағдарыс тек жұмыс пен даму қайшылықтарынан туындамайды, ол жұмыс
Дағдарыс - бүл ұйымның қоршаған ортадағы қауіпті қайшылықтарының шиеленсуінің
Дағдарыс себептері әртүрлі болуы мүмкін. Олар объективтіге, модернизацияның циклдық
Дағдарыс себептері сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Біріншісі макроэкономикалық
тіпті әлемдік экономиканың дамуымен, бәсекелестікпен, елдегі саяси жағдайларменде байланысты,
Егер дағдарысты осындай жағдайда түсінетін болсақ, онда дағдарыс қауіпі
Дағдарыс түсінігінде, тек себептері ғана үлкен мәнде емес, сонымен
2-Сурет, Дағдарыстың себептері
екі факторға байланысты:
Дағдарыс салдары тез өзгерістерге немесе жұмсақ үзақ және жүйелі
Дағдарыстың әр түрлі салдары тек оның мінезімен ғана анықталмайды,
3-Сурет, Дағдарыстың мүмкін болатын салдары
Дағдарыс типологиясы
Тәжірбие көрсеткендей, дағдарыс, себеп - салдарымен де мінезімен де
Дағдарыстың ортақ және локальды түрлері бар. Ортақ барлық әлеуметтік-экономикалық
Дағдарыс мәселелеріне қарай макро және микро деп бөлуге болады.
Экономикалық дағдарыс тобынан қаржы дағдарысын бөлек алып қарауға болады.
Әлеуметтік дағдарыс әр түрлі әлеуметтік топтардың қақтығысы немесе қайшылықтардың
Дағдарыс қүбылыстарының пайда болу мәні мен себептеріне, әр түрлі
Енді, экономикалык дағдарыстардың заңдылықтарын, мәнін және пайда болу себептерін
Бірінші себеп, яғни экономикалық дағдарыстардың пайда болуы, өндіріс пен
Тауар өндірісінде, өндірісті үйымдастырудың үстемдік етуші формасы болып, ал
Капиталистікке дейінгі өндіріс әдісінде, материалдық игіліктер жеткіліксіз өндірілді. Капитализм
Маркстік емес мектеп өкілдері алғашында, экономикалық циклдардың бо-латындығын теріске
Экономикалық дағдарыс себептері
Экономикалық дағдарыстар себептеріне деген көзқарастар біршама қарама-қайшы. Және бүған
мен технологияны ауыстыру болса, ал негізгі капиталдың жаңаруы, экономи-калық
Цикл кезеңінің кезекті
Неоклассикалық және либеральды мектеп өкілдері, экономикалық дағдарыстарды капитализм табиғатьшен
Дағдарыстың психологиялық теориясы да бар. Й. Шумпетердің ойынша, инвестициялық
ақша теориясы, яғни банк несиесінің кең етек алу циклы
жаңашалық теориясы, яғни өндірістегі негізгі жаңашальгқ еңгізу циклы (Шумпетер,
психологиялық теория, яғни пессимистік және оптимистік көзқарастағы толқынын қамту
- жеткіліксіз тұтыну теориясы, табыстың көп бөлігін, бай және
ды инвестрленгенмен салыстырғандағы цикл себептерін қарастырады. (Гопсон, Фостер, Кэтчингс
мөлшерден тыс инвестициялау теориясы, жақтастардың айтуынша, рецессия себебі болып
*сүн дағы теориясы - ауа райы - өнімділік (Джевонс,
[1] Й. Шумпетер «Теория экономического развития» М: Прогресс, 1982.
Циклдлық пен оның себептері көзқарастарын бағалау кезінде, уақыт жағдайында
Дағдарыс және жүмыссыздық проблемаларын шешудің бірден-бір құралы ретінде Кейнс
Экономикалық циклдық себептерін зерттеудің үшінші кезеңы болып 60 -шы
Циклдық фазалары және оныц көрініс табуы
Классикалық қоғамдық үдайы өндіріс циклы төрт фазадан түрады.
Бірінші фаза -дағдарыс (қүлдырау). Бүл кезде өндіріс көлемі және
Екінші - депрессия (стагнация). Бүл фаза (үзақтылығы - жарты
Үшінші - жандану. Бүл қалыпқа келу фазасы. Капиталсалымдары баста-лып,
Төртінші - көтерілу (бум). Бүл жаңа тауарлар және жаңа
Жаңа кезекті дағдарыстың алғашқы «серпілісі» (себебі) жиынтық сүраныстың қысқаруы
Кондратьев циклы немесе үзақ толқынды цикл, үзақтылығы 40-60 жыл.
Кузнец циклы. Оның үзақтылығы шамамен 20 жылмен шектеледі, ал
Джаглер циклы. ¥зақтылығы 7-11 жыл, бүл алуан түрлі ақша-несие
Китчин циклы, үзақтылығы 3-5 жыл, кәсіпорынның тауарлы-материалды қүндылықтарының салыстырмалы
Жеке шаруашылық циклы, 1 жылдан 12 жылға дейінгі кезеңді
Қазіргі жағдайда ғалымдар Н. Д. Кондратьевтің (1892-1938) «үзын толқын»
Бірінші цикл - 1787 - 1792 ж.ж. бастап 1810-1817
Әлемдік экономиканың даму тәжірибесі көрсеткендей Кондратьевтің «үзын толқындары» қоғамдық
Кондратьев идеясын, ғылымның дамуымен сәйкес көптеген ғалымдармен зерттелген. Бүл
Экономикалық дағдарыс түрлері және олардын динамнкасы
Кейнстен кейін батыстың экономикалық ойлары, қоғамдық үдайы өндірістің циклдылығын
Бірақта, басқа да көзқарас бар: циклдар және дағдарыстар -
Дағдарыстар жүйелі түрде (циклды), немесе кезеңді яғни белгілі бір
Жартылай дағдарыстың аралылықтан айырмашылығы, ол барлық эконо-миканы қамтымай, тек
Салалық дағдарыс халық шаруашылығының бір саласын ғана қамтиды. Бүған
Қүрылымдық дағдарыс қоғамдық өндірістің пропорционалды заңының бүзылуы болып табылады.
Кезекті кезеңді дағдарыс басталар алдында, өндіріс жоғары деңгейге жетіп
1.2. Дағдарысқа қарсы басқаруды үйымдастыруды, концептуалды
түрғыдан қарастыру
Өндірістік - экономикалық іс-әрекетті басқару теориясында дағдарысқа қарсы басқару
Проактивті және реактивті дағдарысқа қарсы басқару проблематикасын салыстырып қарау,
Бірақ, қарама-қайшы қарастыру көздерін, біржағынан дағдарысты болдырмаудың, екінші жағынан,
Менеджмент теориясы әдебиеттерінде дағдарыстармен күресте проак-тивті әдісті енгізуді қолдайтын
Біздің ойымызша, проактивті дағдарысқа қарсы басқаруда объективті, теңестірілген түрғыдан
Дағдарысқа қарсы басқарудың проактивті әдісінің шектелуінің бірі, на-рықтық шаруашылық
Дағдарыс қүбылыстарымен күресте реактивті және проактивті әдістерінің басым бағыттары
Қазіргі күнгі баяу қүбылыс болып, әлемдік энергетикалық дағдарысты ай-туға
Микроэкономиалық деңгейдегі компаниялар мен коорпациялар арасын-дағы қатынастағы дағдарысқа қарсы
Ірі компаниялардағы басқару функцияларының жоғары бөлшектенуі ме-неджмент функциясының әрқайсысын
Дағдарысқа қарсы басқарудың проактивті концепциясын жасағанда тікелей дағдарыс қүбылыстарын
Біздің ойымызша, дағдарысқа қарсы проактивті басқаруды кешенді түрде, әртүрлі
Көп жағдайда, әсіресе микроэкономикалық деңгейде, дағдарыс жағдайларын алдын-алудың қосымша
Осыған үқсас мысалды үлттық экономикалық катынастардан келтіруге болады, өндірісті
Сондықтан. дағдарысқа қарсы басқару әдістемесін жасанды түрде, стратегиялық басқарудың
Біз ұсынған конңептуалды 2-ші схемада проактивті дағдарысқа қарсы басқаруды
Дағдарысқа қарсы басқарудың бүтіндігі барлық басқару бөлімшелерінің өзара іс-әрекетінің
Дағдарысқа қарсы проактивті әдісті қолдану жағдайды толықтай шеш-пейді, бірақ
2-схема, Проактивті дағдарысқа қарсы басқаруды ұйымдастырудың концептуалды сызбасы
егер жоғары табыс табу коммерциялық және өзге тәуелділіктермен тура
1.3 Дағдарысқа қарсы менеджмент: дағдарысқа қарсы басқару құралдары мен
Дағдарысқа қарсы менеджмент батысеуропалық экономистермен "негізгі мәселе дағдарыстан шығу
Мақсатты қоюмен қатар, дағдарысқа қарсы менеджмент ұғымы өзіне уакытша
"жылдам дағдарысқа
Бұл жұмыста "дағдарысқа қарсы менеджмент" үғымы ең кең мағынада
Өтімділік, табыс немесе айналым сияқты базисті айнымалы шамалардан сақталуын
Бұған қарсы, "антиципативті дағдарысқа қарсы менеджмент" нақты іс-шараларды әзірлеу
"Дағдарысты жеңу конценпциясы" - нәтижесі болып дағдарысты жеңу жөніндегі
Ең басында, дағдарысты жену концепциясын әзірлегенге дейін, жауапты түлғалар
Сақтауға бағытталған дағдарыс қатынасы. Мүнда дағдарыс қауіп немесе бөгет
Дағдарысқа қатынас - жаңаға бағытталған. Бүл жағдайда дағдарыс кәсіпорынның
Меншікті капиталға салымдардың тиімділігін аныктауда инвестицияланған ресурстардьщ баламалы пайдаланылу
Құрылымдау концепциясьш таңдау олардың тәуелділігі мен қаржылық жүзеге асырылуын
Нарықтық экономика жағдайында дағдарыстьщ жағдайлар жалпы жүйеде де, жекелеген
Құрылымдау жәніндегі қызметті екі түрге бөлуге болады. Стратегиялық қүрылымдау
Қайта құру мақсаттары мен оларға жетудің критерийлері
Қайта құрудың басты мақсаты - компанияңы дағдарыстан шығару. Мұнда
Кәсіпорынның қызметінің тиімділігінің маңызды көрсеткіші ретінде меншікті капитал қүнының
Компанияның құны бизнесті бағалау арқылы анықталады. Мұндай бағалаудың үш
Дисконтталған ақша ағымы әдісімен есептелген кәсілорынның қүнының көрсеткіші, кәсіпорынды
Дисконтталған ақша ағымы әдісімен алынған бизнес қүны көбіне кері
Қайта қүру концепциясы
Қайта қүрудың дәстүрлі міндеті - бизнес құнын максималдау оның
Операциялық (ондірістік) факторлар шеңберінде өндірілетін өнім номенклатурасы, баға белгілеу,
Құн қозғалысын анықтайтын инвестициялық факторларға негізгі және
айнымалы қорларға салымдарды басқаруды, капиталдың меншікті
айналымының деңгейін оңтайландыруды жатқызуға болады. Осыған
байланысты тауарлы-материалдық қорлардың
Әзірленген іс-шаралар дисконтталған ақша ағымы моделі арқылы тексеріледі, нұсқаларды
Қайта құру стратегиялары қарапайымнан күрделіге қарай қарастырылуы керек -
Дағдарыстық жагдайда кәсіпорыиды қайта күру стратегияларының
нұсқалары
Ауыр дағдарыс кезінде қайта күру концепциясын таңдау, біздің ойымыз-ша,
Балама ретінде біз кредиторлар мүдделерінің де, кәсіпорынның меншік иелерінің
Көрсеткіштің нақты мәні мен бірліктің арасындағы кері айырымы, кәсіпорынның
Табыстылықтың нақты нормасы пайыздың (дисконттың) нақты мөлшерлемесінен асады. Бүл
Табыстылықтың нақты нормасы пайыздық есепті мөлшерлемесінен төмен. Бүл жағдай,
Ұсынылған қайт қүру концепциялары бизнестің максимал қүнына талпы-нысын көрсететін
Кәсіпорында дағдарысты жағдайды экспрес-талдау үшін қолданылатын корсеткіштер
Стратегиялық дағдарыс
Нәтижелер дағдарысы Өтімділік дағдарысы Банкроттық
Ағымдағы өтімділік коэффициенті