Ертіс өзені

Жоспары
Кіріспе
1.1 Шығыс Қазақстан облысының су ресурстары
1.2 Шығыс Қазақстан облысын сумен жабдықтау және су мәселесі
1.3 Су ресурстарының шаруашылықтағы маңызы. Басты мәселелері
2 Шығыс Қазақстан облысының негізгі су магистралі – Ертіс
2.1 Ертіс өзенінің жалпы гидрологиялық сипаттамасы
2.2 Ертіс өзенінің қазіргі экологиялық жағдайы, негізгі ластаушы көздері
2.3 Ертіс өзенінің экологиялық мәселелерін шешу, қорғау жолдары
3 Жалпы білім беретін орта мектептерде география сабағындағы ШҚО-ның
3.1 Мектеп курсындағы география пәні бойынша су ресурстарының оқыту
3.2 "Ертіс өзені. Экологиялық проблемалары" тақырыбына ұсынылған сабақ жоспары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: «Шығыс Қазақстан облысының су ресурстарын тиімді
Тіршілік көзі - су екенін әрбір адам жақсы түсінеді,
Шығыс Қазақстан облысы өзінің табиғи-климаттық жағдайына сәйкес Қазақстан Республикасындағы
Курстық жұмыстың мақсаты:
-Шығыс Қазақстан облысының өзендеріне толықтай сипаттама беру;
-сумен жабдықтау мәселесі мен қазіргі экологиялық жағдайын толығымен көрсету
Курстық жұмысын орындаудағы негізгі міндеттер:
-курстық жұмыстың тақырыбын толығымен ашу;
-курстық жұмыстың тақырыбын тек теориялық жағынан емес, практикалық маңызын
-тақырыпқа сай мәселелерге шешу жолдарын ұсыну;
Су қорларының өнеркәсіптің кен өндіру, металлургия, жылу энергетика салаларының
Жалпы жоғарыда аталған мақсат-міндеттерді толығымен орындауға, курстық тақырыптың тақырыбын
Жалпы су көзіне бай облыс сонау өткен ғасырлардан
Әскер басы Иван Калмыковтың экспедициясынан бастап, экспедициялар бірінен соң
Планетамыздағы адамзаттың тұщы суды пайдалануы, жыл сайын өсіп келеді.
Бүгінде еліміз осы су ресурстарының жалпы көлемінен шаруашылық
Соңғы жылдары үкіметіміздің қолға алған кешенді мәселелерінің бірі экологиялық
1 Шығыс Қазақстан облысының су ресурстары және олардың маңызы
Шығыс Қазақстан облысының су ресурстары
Шығыс Қазақстан облысының аумағындағы судың барлық түрлері, өзендер мен
Облыс Солтүстік Мұзды Мұхит, Кар теңізі, Балқаш көлінің іішкі
Шығыс Қазақстан облысының жазық және аласа жерлерінде өзен торы
Ертіске жалпы ағыс мөлшері 26 млн текше км-ге
Негізгі салалары – Бұқтырма, Үлбі, Уба, Шар, Қызылсу, Күршім,
Ертіс бағытымен көптеген ұсақ өзендер ағады. Олардың көпшілігінің суы
Батыс региондардағы Шаған, Ащысу, Мұқыр секілді және т.б. жазықтарғы
Зайсан ойпатында ағынсыз аймақтар бар. Сауыр мен Тарбағатайда басталатын
Бастауын мұздықтардан алатын Берель, Бұқтырма, Сарымсақты, Т.б. өзендерінің суы
Шығыс Қазақстан облысының өзендерінің ішінде тұрақты ағатын өзендер
Жыра – сайлармен ағатын маусымды өзендер тек қар суымен,
Қардың алдымен аңғарларда, одан кейін тауларда еруіне байланысты, қар
Ертіс. Облыстың өзен сулары ішіндегі ең көлемдісі. Зайсан ойпатын
Бұқтырма өзені. Ертістің оң жақ саласы. Алтайдан басталатын Ертіс
Бұқтырманың ұзындығы 405 км, алабына су жиналатын аумағы 15620
Уба. Ақ және Қара Убалардың қосылуынан өзінің бастауын алады,
Үлбі. Филлиповка, Быструха, Громотуха өзендерінің қосылуымен қалыптасқан өзен, ұзыңдығы
Күршім. Ертіс алабындағы өзен, Шығыс Қазақстан облысындағы Күршім ауданының
Қалжыр өзені. Басын Марқакөлден алып, Сары тауды аралап қысылып
Шар өзені. Қалба жотасының оңтүстік-шығыс беткейінен басталып, Ақши
Қызылсу Шар өзенімен бірге ағады, олардың арасындағы су
Шаған өзені. Шыңғыстаудың батыс беткейіндегі бұлақтардан басталып,
Мұқыр өзені. Семейтуадың шығысындағы бұлақтардан бастау алады.Арнасы тік жарлы
Нарын. Ұзындығы 100км шамасында,Бұқтарма су қоймасына құяды.
Аякөз өзені. Алматы, Шығыс Қазақстан облыстары аумағы арқылы
Бақанас. Солтүстік Балхаш алабындағы өзен. Ханшыңғыс, Ақшатаудағы бұлақтардан
Базар өзені. Батыс Тарбағатай баурайындағы бұлақтан басталып Бұқтырма бөгенінің
Үржар өзенінің атауы екі компоненттен тұрады. Мұндағы ор-үр
Қатынсу өзені. Тастау, Жалаулы тауларынан бастау алып Көктал селосынан
Еміл өзені. Тарбағатай тауының сілемі Орқашор баурайында бұлақтардан
Дүние жүзінде 2257 су қоймасы бар, олардың әрқайсысының сыйымдылығы
Көкпекті. Ертіс алабындағы өзен. Шығыс Қазақстан облысының Көкпекті
Шығыс Қазақстан облысында 2 мыңдай көлдер бар. Оның 1003-інің
Зайсан көлі. Облыс территориясындағы ең ірі көл болғандықтан, жергілікті
Листвяга жотасының оңтүстік баурайында Маралды көлі айнадай жарқырап, созылып
Рахманов көлі. Алтайдағы тамаша көлдердің бірі. Ол 1761 м
Қалба- әсем көлдер өлкесі. Олар жотаның солтүстік батыс бөлігінде
Балықты көл. Шаған өзенінің солтүстік жағындағы төбе аралығында жатыр.
Жоғарғы Балықты көлінің суы 1,5 м тереңдікке дейін мөлдір,
Төменгі Балықты көлінің солтүстік жағалауына ұзындығы 1,2 км,
Алакөл. Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарының
Алакөл теңіз деңгейінен 347,3 метр биіктікте жатыр.. Көлдің көлемі
Фитопланктонның 58 түрі, Зооплактондарың 80 түрі бар, олардың
Сасықкөл. Қазақстанның оңтүстік-шығысында, Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарында Алакөл
Көл теңіз деңгейінен 350,5 метр биіктікте жатыр. Сасықкөлдің көлемі
Сасықкөлдің ең терең жері шығысында. Көл түбі тегіс, тек
Марқакөл. Қазақстанның шығысында Алтай тауының оңтүстігінде орналасқан. Оның
Марқакөлдің су жиналатын алабы таулы. Оның көлемі
Көлге шағын-шағын 27 өзен құяды. Ішіндегі ең ірілері
Сібе көлдері - Қошкербай, Алқа, Өлмейіс, Дүйсен, Ыстықпа. Жалпы
Алтай, Тарбағатай таулы және тауалды ауданы мен Шыңғыстау, Қалбада
Қазақтың ұсақ шоқысының ауданы – құрғақшылық климатқа байланысты грунт
Алтай алды үстірті – (Белағаш даласы) – грунт суының
Ертіс маңы ойысы – аз тереңдікте орналасқан грунт суымен
Зайсан ойысы – грунт суы Зайсан көлі мен Ертіс
Балқаш - Алакөл ойысы – жоғары минералданған грунт суымен
Грунт суынан басқа Шығыс Қазақстан облысы артезиан суына да
Бөгендердің шаруашылық маңызы зор. Оларды энергетикалық, транспорттық, ирригациялық, рекреациялық
1.2 Шығыс Қазақстан облысын сумен жабдықтау және су мәселесі
Шығыс Қазақстан облысында Қазақстанның су ресурстарының шамамен 40 пайызы
Су экологияның ең үлкені – ауыз су тазалығы екендігі
Ғаламшарымыздың 70 % су алып жатыр, ал күніне
Ауылдық елді мекендер тек 25,4 пайызға су құбыры желелерімен
Облысымызда ауыз су мәселесінің күрш өршінің негізгі себептері:
трансшекаралық өзен суларыны көлемінің азаюы.
Климаттың өзгеруіне байланысты жергілікті сулардың 10-12 пайызға кемуі.
Алдыңғы уақытта бұл жағдай бұрыңғыдан да күрделене
Суды қамту және суды бұру секторындағы ұлттық және облыстық
Облыстың елді мекендерін сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету, облыс
2003-2005 жылдары осы бағдарлама көрсетілген сумен қамту нысандарын салу,
2006 жылы сумен қамту нысандарын салу, қайта құру және
Қазіргі уақытта “Халықты сапалы ауыз сумен қамсыздануы жағдайы туралы”
Ағымдағы жылы облыстың 11 елді мекендерінде сумен қамту
Жергілікті атқарушы органдар ШҚО құрылыс департаментімен келісе отырып,
Қазіргі уақытта ШҚО құрылыс департаменті елді мекендерін сумен қамтамасыз
сумен қамту және суды бұру нысанедарын салуға, қайта құру
“Ауыз су” бағдарламасын іске асыру шеңберінде бюджеттік қаражатты игеру
азаматтардың үндеулері бойынша елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жағдайын
Облыс тұрғындарын сапалы сумен қамтамасыз етуін жақсарту және тұрмыстық-шаруашылық
Қазіргі уақытта “ Құрылыс” ЖШС жоспарланған жұмыс
Аталған жұмыс бойынша жұмыс өтілі – 8 жыл. Бас
Сумен жабдықтау көздерінің үдемелі ластануының және рекреациялық мақсаттағы су
2006 жыл – Облыс тұрғындарын сапалы ауыз сумен қамтамасыз
Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде 7 сумен қамтамасыз ету мен лас
Республикалық бюджет есебінен 74,501 млн. теңге мөшерінде “Шемонаиха ауданы
Жергілікті бюджеттен қайта жаңғырту мен күрделі жөндеу бойынша 6
Санитарлық-эпидимеологиялық қолайсыздықтың дәрежесі туралы қорытынды
1.3 Су ресурстарының шаруашылықтағы маңызы. Басты мәселелері
Жер бетіндегі суларды адамдар атам заманнан бері түрлі мақсаттарда:
Қазіргі кезде жер беті суларын пайдалану масштабы өте үлкен
Су қолдану, оның ластануына, ал бұл суларды су қоймаларына
Су, өндірістің басқа салаларында да қолданылады: су транспорты, ағашты
Су, транспорт қатынасы және ағаштарды ағыза отырып тасымалдауда бұрын
Еліміздің су шаруашылығы жүйесінің бүгінгі ахуалы алдағы уақытта адамдардың
Жалпы, ТМД бойынша Қазақстан сумен жабдықталу жағынан ең төменгі
Бүгінде еліміз осы су ресурстарының жалпы көлемінен
Тұрғындар мен экономиканы сумен қамтамасыз ету ахуалының осылайша күрт
Шығыс Қазақстан облысында Ертіс өзені бойымен кеме қатынасы қайта
Ертіс өзенінің су ресурстарын пайдалану туралы мәселе 3
Ертіс маңында соңғы 50 жылдың ішінде жалпы
Облыстағы 9,75 млн га жердің 6,3 млн га ауыл
Қала маңында шоғырланған өндірістік орындардың қалдықтарының тікелей су басейніне
Еліміздегі экологиялық дағдарысқа химия, металлургия, отын өнеркәсібінің жедел және
Өнеркәсіптің дамуымен, ең алдымен су ресурстарының ластану қаупі ұлғаюда.
2 Шығыс Қазақстан облысының негізгі су магистралі – Ертіс
өзені. Ертіс өзенінің қазіргі экологиялық жағдайы
2.1 Ертіс өзенінің жалпы гидрологиялық сипаттамасы
Ертіс өзені Қазақстандағы ең ірі өзен. Обь өзенінің
Ертістің аты туралы екі түрлі болжам бар. Бірі
Табиғи жағдайында Зайсан көлінен шыққаннан кейін Көршім өзені құйғанға
Ертіс өзенінің ұзындығы 4422 км, Қазақстан территориясында 1800
Ғасырлар бойы аққан Ертіс суының аңғары көзге бірден
Ертістің жоғарғы ағысында су шығынының орта шамасы 350-370
Ертіс – Семей қаласынан төмен және өзеннің жалпы ұзына
Шығыс Қазақстан территориясындағы мұздықтардың жалпы саны 300ден астам. Мұзтау
Су алабының ірі өзендері туралы мәліметтер (сулылығы анағұрлым көп
(Қосымша 4, Кесте 5).
Ертіс өзенінде Бұқтырма СЭС-нің, Шүлбі СЭС-ң бөгеттерімен қалыптасқан 3
Бұқтырма сағасынан төмен Ертіс биіктігі 200-300 м құлама
Семей қаласынан жоғары Ескі Шүлбі бекетінен 4 км
Бұқтырма су қоймасы Ертіс өзенінің көп
Барлық каскад келесі жіберулерді орындайды: көктемгі табиғат қорғау, көктемгі
Шығыс Қазақстан территориясы физикалық-географиялық жағдай батпақтың қалыптасуына
Ертіс балыққа бай, оның ішінде өнеркәсіптік маңызы бар бекіре,
Жаз бойы өзенде жаңбыр суының әсерінен су тасуы байқалады.
Ертіс таулы және жазықты жермен ағатындықтан аралас су
Ертіске Бұқтырма , Қалжыр, Күршім, Нарым, Үлбі сияқты
2.2. Ертіс өзенінің қазіргі экологиялық жағдайы, негізгі ластаушы көздері
Экология бүгінде адамзаттың дүниежүзілік проблемасына айналып отыр. Ол
ШығысҚазақстан облысы өзінің табиғи-климаттық жағдайларына сәйкес Қазақстан Республикасындағы
Су қорларының өнеркәсіптің кен өндіру, металлургия, жылу энергетика салаларының
Жер үсті суларының ең көп ластануы полиметалл кендерін өндіру
Өскемен қаласының басты сулары - облыс орталығы аумағында 3
Үлбі өзені суының экологиялық нашарлығының көрсеткіші – оның түбіндегі
Өндірістің ұлғаюына байланысты ағызылатын су көлемі мынадай кәсіпорындарда:
Ауыз су обьектілірінің жағдайы да мәз емес. Жер беті
Өскемен ЖЭО мен Согра ЖЭО-ның Ертіс пен Үлбі өзендерінің
Ертіс өзенінің жер беті суларында / Өскемен қ./
Ертіс өзенінің жер беті суларында /Предгорное кенті/ ластаушы заттардың
Ертіс өзенінің жер беті суларында /Семей қ/ ластаушы заттектердің
Ертіс өзені суларының соңғы 10 жылдағы сапасын талдағанда бірнеше
1991-1993 жылдары экологиялық кері кету кезеңдінде су түбіндегі
1994 жылдан бастап ілгерілеу кезеңі басталды. Судың сапасы
2000 жылдан бастап Ертіс өзеніндегі жағдай келеңсіз
Сонымен, Ертіс өзенінің түбіндегі өсімдіктер мен жәндіктер тобы депрессиялық
Ертіс өзені бассейнін ластандырушы көздер – Семей қаласының
Үлбі өзені суларының сапасы біркелкі емес. Өндірістік кәсіпорындар
Ірі өзен алаптарының техногендік қалдықтармен ластану қарқындылығының артуы,
Сонымен Ертіс өзені алабы – Қазақстан арқылы ағып
Шығыс Қазақстанның өзендері Республика бойынша өте қатты ластанған
Сонымен, Шығыс Қазақстан аймағының су ресурстарының жағдайына келсек, аймақтың
Ертіс өзенінің суындағы мырыштың орташа мөлшері, оның жоғары
Жалпы қазақстан бойынша атмосфераға 2582,6 мың тонна ластаушы заттар
Осы заттардың негізгі өңдейтін өнеркәсіптер (тасталынатын заттардың жалпы
Бұқтырма суқоймасын құрғаннан кейін жайылма 450 км ұзындықта
Бұл жағдай Ертіс-Қарағанды каналы салынғаннан бері тіпті нашарлап қалды.
Шығыс Қазақстанда Ертістің ағынының азаюы шаруашылық және экологиялық
Өзеннің су қорғау зонасында өндірістік өнеркәсіптер 90 жылдар деңгейінде
Ертіс өзенінің су алабына Қазақстан Республикасы бойынша барлық ластаушы
Қазіргі заманғы климат жағдайында ҚХР-сы Қара Ертістен жыл
Суы аз кезінде су қойманың 450 м3/с беруі, ағындыны
Қазақстанға Қытайдан келіп түсіп жатқан су қазіргі уақытта
Осыған байланысты Қазақстан Ертіс өзені Боран бақылау тұстамасындағы су
Орындалған зерттеулер бойынша негізгі шешімдер:
1) Қара Ертістің қалдық ағындысын обьективті түрде бағалау
2) Ертіс өзені су алабының су ресурстарына анағұрлым антропогенді
3) Негізгі ластаушы заттарға ақаба суларымен су обьектілеріне
4) Ертіс өзенінің бастапққы участкесінде ҚР-сы территориясында өнеркәсіпті
5) Кейінгі жылдары ластану деңгейінің және кейбір ластаушы
6)Ертіс өзенінің Боран бекеті – СЭС бөгетінен 0,8
7) Жылдың көп уақытында тұстамадағы ақаба суларының тастандылары 10%
8) Жазық мақсат жағдайында турбулентті диффузия тендеуін қолдану негізінде
9) Ертіс өзенінің ақаба суларын еселендіру аралас әдіспен есептеген
10) Ертіс өзенінің ақаба суларын тастау ролардың еселену жағдайын
2001 жылғы сатисикалық мәліметтерге қарасақ, суға тасталатын сульфат
Әуелгі ластанушы қалдықтардың динамикасы облыс су құбырларында улы металдардың
2.3 Ертіс өзенінің экологиялық мәселелерін шешу, қорғау жолдары
Қазақстан Республикасының су кодексі 1993 жылы наурыз айының 31
Кодексте қойылған негізгі міндет- су қорларын ластанудан, таусылудан қорғау,
Республиканың Министрлер Кабинеті су қорларына иелік етеді, оларды пайдалану,
Қалдық суларды тазалайтын қондырғылары жоқ жаңа салынған немесе жөндеуден
Су тасқынынан, жайылуынан, батпақтанудан, ашыланудан, сақтайтын шамалар жасалмаған каналдарды,
Су қабылдағыштары жоқ су ағызу жүйелерін;
Балық өтпейтін жабдықтары жоқ су тартатын қондырғылар;
Тасқын суларды өткізіп жібере алатын жабдықтары жоқ гидротехникалық
Су шашырап төгілмейтін қондырғылары және санитарлық сақтану аймақтары
Су қоймалары құрылысы толық біткенше оларға су жинауға
Суларды тазалауда бірнеше әдістер бар: (Қосымша 10, Сурет 7).
Механикалық әдіс – Суларды әртүрлі торлардан, сүзгілерден, электрден өткізіп,
Химиялық әдіс – Суларға химиялық реагенттер қосып еріген және
Электрондық (физикалық) әдіс – Бұл әдіспен әсіресе
Биологиялық әдіс – тұрмыстық қалдық суларды тазалауға пайдалы. Органикалық
Су қорғау, ұтымды пайдалану жолдары ретінде мыналарды айтуға болады:
айналмалы су жүйесімен және сусыз технологиямен жұмыс істейтін
машинелерді, жабдықтарды, қондырғыларды су орнына ауаны пайдаланып салқындатуға көшу.
өндіріс кәсіпорындарында, коммуналды- шаруашылықтарда су тазалайтын қондырғылар орнатып, ластанған
техникалық қажетке, көне, машина, жабдықтар жууға таза су пайдалануды
өзендер, жыралар, балықтардан басталатын батпақтарды құрғатуға, ластуға, шаруашылық қажетіне
Биологиялық, химиялық, физикалық тазалау өзенге, көлге жібермей, қайта пайдалану
Су тазалайтын қондырғылары жоқ кәсіпорындарды пайдалануға тыйым салу, жаңа
өндірістік қажетке жұмсалатын су сатулы болу керек. Шектен тывс
көлдер мен су қоймаларында қозғағыш пен үретін қайықтарға тыйым
Соңғы жылдары үкіметіміздің қолға алған кешенді мәселелерінің бірі
Ертіс өзенінің су қорғау аймағының аумағын шаруашылыққа пайдаланудың арнайы
Су қорғау аймағының шегінде мыыналарға тыйым салынады:
тұрғындардың өмірі мен денсаулығы үшін қауіпті, Ертіс өзенінің табиғи
аумақта міндетті мемлекеттік экологиялық және санитарлық-эпидемеологиялық сараптамасыз шаруашылық қызмет
Ертіс өзенінің және оны қорғау аймақтарында ластануы мен қоқыстануына
Құрылыс, судың түбін тереңдету және жарылыс жұмыстарын, пайдалы қазбаларды
Судың сапасына кері әсерін тигізетін тыңайтқыштарды, пестицидтерді, улы химикаттарды,
Судың жағдайына кері әсер ететін радиактивті және
Су обьектілерінің су жинау алаңында улы химикаттарды, тыңайтқыштарды қолдануға
Зиянсыздандыруға және қайта пайдалануға жарамайтын радиактивті қалдықтарды, уытты заттарды
Тазарту имараттары жоқ және тиімді тазартудың нормативтеріне сәйкес қамтамасыз
10)Су обьектілерінің су жинау алаңдарының, су обьектілерінің мұз жамылғыларының
11) өзеннің (ның тармақтары мен ескі арналарына) сарқылуына
12) қамысты шабуға және құрғақ шөпті өртеуге, түбірлерді қопаруға,
13) бас пайдаланудағы ағаш кесуді жүзеге асыруға;
14) малды мөлшерсіз жаюға, оларды тоғытуға және санитарлық өңдеуге,
15) су көздеріндегі судың кемерінен 2000 метрден кем қашықтықта
2. Су қорғау белдеуінің шегінде, су қорғау аймағы үшін
1) арнайы маңызы бар бас тоған, суды реттеуші,
2) органикалық және минералды тыңайтқытар, улы химикаттар мен пестицидтерді
3) су обьектілеріне, оның тармақтары мен ескі арналарында және
4) жерді жыртуға, мал жаюға, ағаш және бұта өсімдіктерін
5) палаткалы қалашықтарды, автомобильдердің тұрағын , малға арналған жазғы
6) саяжайлар салу үшін участкелерді бөлуге. (Қосымша 4, Кесте
Ертіс өзені жағаында сарқынды суларын өзен қоймасына төгетін Семей
Ертіс өзені бойындағы төменгі канализациялық дюккер апатты
ШҚО экология жылына орай Семей қаласында
1. Семей қаласының ағынды суларын 21140,0 млн.теңге көлемінде
2. Ертіс өзені бойымен канализациялық дюкерді пайдалану
3. 176,1 млн теңге мөлшерінде Семей қаласының жер асты
3 Жалпы білім беретін орта мектептерде география сабағындағы ШҚО-ның
3.1 Мектеп курсындағы география пәні бойынша су ресурстарының оқыту
Қазақстанның физикалық география курсында (8 сынып) “Шығыс Қазақстан облысының
8 сынып Қазақстанның физикалық географиясы курсында “Шығыс Қазақстан облысының
І бөлім- Қазақстанның физикалық географиясының сипаттамасы ( 3-39-ші тақырыптар)
ІІ бөлім- Қазақстан аумағын физикалық –географиялық аудандастыру (40-48-ші тақырыптар)
ІІІ бөлім- Табиғатты қорғау және табиғат қорларын тиімді пайдалану
Оқулықта оқушыларға оңай және түсінікті, қызығушылық және түйсік қасиеттерін
І бөлімде: “Қазақстанның ішкі сулары” тарауында, 27-ші тақырыпта
ІІ бөлімді қарастыратын болсақ, 45-ші тақырыпта Алтайдің географиялық орнымен
“Табиғат қорғау және табиғат қорларын тиімді пайдалану” ІІІ бөлімінде
Менің ойымша, Шығыс Қазақстан облысының білім беру жүйесіне
Бірден-бір Шығыс Қазақстан облысының су ресурстарының физикалық, экономикалық
3.2 "Ертіс өзені. Экологиялық проблемалары" тақырыбына ұсынылған сабақ жоспары
Тақырыбы: Ертіс өзені. Экологиялық проблемалары.
Мақсаты:
Білімділік: Оқушылырға Ертіс өзені жайлы түсіндіру, білімдерін жетілдіру.
Тәрбиелік: Қоршаған ортаны қорғауға, өз туған жерінің табиғатын сүяге,
Дамытушылық: әр түрлі әдіс тәсілдерді пайдалана отырып, оқушыларды ізденіске,
Сабақтың көрнекілігі: Қазақстанның физикалық географиясы, кескін карталар, кесте-сызбалар.
Сабақтын түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: баяндама, пікірталас
Сабақтың барысы:
ІІ. Судың тұтынудың негізгі түрлері. Оқушылар суды пайдалану туралы
Ертіс туралы мағлымат берем. Оған құйатын өзендерді кесте түрінде
Экология бүгінде адамзаттың дүниежүзілік проблемасына айналып отыр. Ол
Ірі өзен алаптарының техногендік қалдықтармен ластану қарқындылығының артуы,
Су қорларының өнеркәсіптің кен өндіру, металлургия, жылу энергетика салаларының
Жер үсті суларының ең көп ластануы полиметалл кендерін өндіру
Өскемен қаласының басты сулары - облыс орталығы аумағында 3
Суларды тазалауда бірнеше әдістер бар: (Қосымша 10, Сурет 7).
Механикалық әдіс – Суларды әртүрлі торлардан, сүзгілерден, электрден өткізіп,
Химиялық әдіс – Суларға химиялық реагенттер қосып еріген және
Электрондық (физикалық) әдіс – Бұл әдіспен әсіресе
Биологиялық әдіс – тұрмыстық қалдық суларды тазалауға пайдалы. Органикалық
Сабақты бекіту: тест алу
1.Ертіс өзенінің ұзындығы:
а) 4500 км
2.Ертіс өзені Зайсан көліне құйылғанға дейін калай аталған?
а)Ақ Ертіс
3.Ертіс өзеніндегі канал:
а)Ертіс-Қарағанды ә)Ертіс-Алматы
4.Ертіс өзеніне керосин төгілу кауіпі қай қалада?
а)Өскемен
5.Ертіс өзені бойындағы су қоймалар:
а)Бұқтырма, Шардара, Өскемен ә)Шүлбі,
б) Шүлбі, Бұқтырма, Өскемен
6.Ертістің Қазақстан аумағындағы ұзындығы
а)1700 км
7.Ертіс өзеніне сынап төгілу кауіпі қай қалада?
а)Өскемен
8.Ертіс қайда құяды?
а)Обьқа
9.Ертіс өзенінің қорғасынмен ластануы қайсы қала манында?
а)Өскемен
10.Ластанған Ертіс суларын қандай жолдармен тазартуға болады?
а)химиялық, табиғи, биологиялық
ә)механикалық, химиялық, биологиялық
б)химиялық, тарихи, механикалық
Сабақты бағалау:
Үйге тапсырма: Ертістің экологиялық проблемаларын шешу жолдары туралы жоба
Қорытынды
Еліміздің су шаруашылығы жүйесінің бүгінгі ахуалы алдағы уақытта адамдардың
Климаттың құрғақтығы, жер бедерінің әркелкілігі, геологиялық құрылысының ерекшелігі облыстың
Курстық жұмысты қорытындылай келе, Тіршілік көзі - су
Су қорларының өнеркәсіптің кен өндіру, металлургия, жылу энергетика
Облыстың елді-мекендерін сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету, облыс тұрғындарының
Соңғы жылдары еліміздің басты толғандырып отырған мәселелердің бірі-
Экология бүгінде адамзаттың дүниежүзілік проблемасына айналып отыр. Ол
Жер үсті суларының ең көп ластануы полиметалл кендерін өндіру
Су қорғау, ұтымды пайдалану жолдары ретінде келесі шараларды ұсынуға
айналмалы су жүйесімен және сусыз технологиямен жұмыс істейтін
өндіріс кәсіпорындарында, коммуналды- шаруашылықтарда су тазалайтын қондырғылар орнатып, ластанған
биологиялық, химиялық, физикалық тазалау өзенге, көлге жібермей, қайта пайдалану
су тазалайтын қондырғылары жоқ кәсіпорындарды пайдалануға тыйым салу, жаңа
өндірістік қажетке жұмсалатын су сатулы болу керек. Шектен тыс
көлдер мен су қоймаларында қозғағышпен жүретін қайықтарға тыйым салу
Пайдаланылған әдебиеттер
Ақбасова А.И., Саинова Н.Е. Экология негіздері. Алматы.-2005- 382
Алишева К.А. Экология. Алматы НАS.-2006-397
Антоненко В. Влияние качества воды на здоровье населения
Байназарова Г.Н. Суды пайдалану және қорғау. // География және
Беккишева К. Экологическое право Республики Казахстана. Қарағанды, 2001. –
Воды // Казахстан. – М.: Наука, 1969. – С.
Гальперин Р.И., С.Б. Сайров. Динамика подземной составляющей годовога стока
Гальперин Р.И., С.Б. Сайров. Минимальный сток основных рек казахстанского
Данилова Н.Г. Экологический мониторинг состояние окружающей среды
Восточно-Казахстанской области// Экология Восточного Казахстана: проблемы и решения- Усть-Каменогорск.2001
Дуамбеков М.С.Экология Казахстана. Астана.-2003- 254
Дускаев К.К. трансграничные проблемы водных отношений РК// Экология и
Егорина А.В. Физическая география Восточного Казахстана. Учебное пособие .
Жарылкасынова. Влияние Бухтарминского водохранилища на ледовый режим реки Иртыш.
Инструкция по нормированию выбросов и сбросов загрязняющих веществ в
Информационный экологический бюллетень / Информ-анал.центр геологии, экологии и природных
Керемкулов В.А. Экологические проблемы Казахстана// Материалы междунар. Науч-практ конф
Китляс Л.. Станет ли Иртыш чистым? // Иртыш. 1996.
Кузменько Б.К. Прииртышье. Алматы. Қайнар.- 1982. –260 б.
Қалиев С.Ж. Ауыз су мәселесі.// Егеменді Қазақстан. - 2007.11.
Куатбаева Г. Природопользование и охрана окружающей среды в РК
Қуанова Ә.М.. Ертіс өзенінің су ресурстарын қорғау және пайдаланудың
Құсайнова Б.Ж. Су экологиясы – ел тағдыры. // География
ҚР-ның су кодексі // Казахстанская правда. – 2003. –
Панин М.С. Техногенное загрязнение медью водосборной площади
Панин М.С. Техногенное загрязнение тяжелыми металлами бассейна реки Иртыш
Панин М.С. Тяжелые металлы в воде и донных отложениях
Панин М.С. Тяжелые металы в тезнологических и сточных
Панин М.С. Тяжелые металлы и микроэлементы в почвах поймы
Панин М.С. Эколого-биохимическая оценка техногенных ландшафтов Восточного Казахстана. –
Панин М.С. Тяжелые металлы в воде и донных отложениях
Правила по гидрометереологии. Методические рекомендации по праведению комплексгых обследований
Природа и люди. Москва: Просвещение, 1971. – 310 с.
Төлепбаева А.К. Ертіс өзені алабы ланфшафтыларының экологиялық жағдайы
Экологический бюллетень // ВК обласное управление экологии и биоресурсов.
Экологический бюллетень // ВК обласное управление экологии и биоресурсов.
40