Диплом жұмысы
Неке институтының Қазақстан заңнама бойынша және мұсылман құқығы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...........................................................................................................3
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕКЕ ИНСТИТУТЫНЫҢ
1.1 Неке қатынастарының пайда болу түсінігі...........................................9
1.2 Неке құқықтарын жүзеге асыру тәртібі және
1.3 Еліміздегі неке шарты және оның жасалуы.........................................19
1.4 Жалған неке немесе некенің жарамсыздығы.......................................23
1.5 Некені тоқтану мәселелері.....................................................................28
2. НЕКЕ ИНСТИТУТЫНЫҢ МҰСЫЛМАН
2.1 Қазақстандағы мұсылмандық неке.......................................................37
2.2 Мұсылман құқығы және Қазақстан Республикасы заңнамасына
2.3 Мұсылман құқығы және Қазақстан Республикасы заңнамасына
ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................................59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................62
ҚОСЫМША...................................................................................................
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі: Дипломдық жұмыстағы қозғалған тақырып бүгінгі
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 1997 жылы қазанда қабылданған Қазақстан
Қарастырылып отырған тақырыптың маңыздылығы келесі жағдайлармен анықталады. Бүгінгі
Адамзат қоғамының құрамдас бөлігі және әр бір адамның
Бүкіл әлемдегі секілді, отбасы институты қазіргі таңда біздің
Жалпы отбасылық және демографиялық саясаттың проблемаларын тек экономикалық
Қазіргі кезде отбасы мен некенің тазалығын сақтаудың халықтық
Әр адамның өмірі үшін, қоғам мен мемлекет үшін
Отбасы әлеуметік бірлік ретінде, әрдайым әлемдік дамуыдың басты
Отбасы әлеуметтік жүйе ретінде өзінің болмысын қатынастардың нақты
Сондықтан некелік қатынастар әр адам және тұтастай
Мемлекеттің дамуы ол қоғамның дамуы, яғни отбасы-неке қатынастарының
Алайда, кейінгі кездері бұрын ұлтымыздың салт дәстүріне, әдет-ғұрыпында
Қазіргі Қазақстандық заңнама бойынша және Мұсылмандық заңнама бойынша
Неке қию Исламда жауапкершілік пен адалдықтың, адам жаны
Елімізде тек шариғат жолымен шаңырақ көтеретіндер тым көбейіп
Уақытша неке қидыруға құмар еркектердің арасында шариғат
Диплом жұмысының зерттелу деңгейі: Неке қатынастарды құқықтық реттеудің,
Зерттеу барысында қолданылған арнайы әдебиеттер бойынша Қазақстан 2030
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде 1995жылдың 30 тамызында
Мерзімдік басылымдар бойынша Жүсіпов Б. «Шариғат жолмен неке
Диплом жұмысынының зерттелу мақсаты: Неке институтының Қазақстан заңнама
Зерттелу міндеттері: Осы аталған мақсатқа жету үшін төмендегідей
Қазақстандағы Республикасында неке институтының дамуын қарастыру;
Неке қатынастарының пайда болу түсінігін ашу;
Неке құқықтарын жүзеге асыру тәртібі және оны қорғалуын
Еліміздегі неке шарты және оның жасалуын түсінідіру;
Жалған неке немесе некенің жарамсыздығын айқындау;
Некені тоқтану мәселелерін анықтау;
Неке институтының мұсылман құқығы бойынша сипаттамасын саралау;
Қазақстандағы мұсылмандық некені қарастыру;
Мұсылман құқығы және Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес некеге
Мұсылман құқығы және Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес некені
Диплом жұмысының пәні: Қазақстандағы Республикасында неке институтының дамуы
Диплом жұмысының объектісі: Неке институтының Қазақстандық заңнамасы бойынша
Зерттеу әдістері: Дипломдық жұмысты зерттеуде салыстырмалы және саралау
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасындағы неке
Қазақстан Республикасындағы неке қатынасына қатысушылардың конституциялық құқықтары мен
Практикалық маңызы: Ешқандай халық, ешқандай өркениетті қоғам отбасысыз
Қазіргі заманғы отбасының проблемасы өте маңызды және актуальды
Сонымен қатар, жастарымыздың отбасын құрудағы басты қателігі жалпы
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, сегіз тармақтан тұратын екі
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ НЕКЕ ИНСТИТУТЫНЫҢ ДАМУЫ
1.1 Неке қатынастарының пайда болу түсінігі
Қоғамның әлеуметтік институты ретінде неке мен отбасы өте
Қоғам дамыды, онымен бірге мораль дамып, ата-ана мен
Өндіріс құралдарының дамуы, жер өңдеу мен мал өсіру
Неке туралы түсініктердің тарихи дамуы әлемнің әр жерінде
Ең алдымен некеге тұрудың басты себебі болып табылатын
Көптеген мемлекеттердің отбасы заңнамасына сәйкес неке – бір-біріне
Заң әдебиеттерінде некенің анықтамасына байланысты әр түрлі
Теория жүзінде неке нысанына қарай төмендегідей болып бөлінеді:
Полигамия – бір және бірнеше тұлғалар арасында қиылған
Полигиния – бір еркек пен бірнеше әйелдің арасындағы
Полиандрия – бір әйел мен бірнеше еркектің арасындағы
Қазақ халқында ертеден келе жатқан патриархалды-феодалдық қатынасқа тән
Қазақ арасында да көп әйел алудың бірнеше жодары
Н.Гродековтың айтуынша, төрт әйелден артық әйелі бар ерлер
Негізі, әйел үстіне айттыру арқылы тоқал алу, не
Неке және отбасы туралы алғашқы декреттер. 1918 жылғы
1917 жылғы Қазан революциясы отбасы заңнамасындағы жаңа кезеңнің
Келесі күні – 19 желтоқсанда «Некені бұзу туралы»
некені әкімшілік тәртіппен бұзу (АХАЖ органдарында);
соттық тәртіппен бұзу;
өздерінің еркінен тыс некеге тұрған әйелдерді босатуға негізделген
1918 жылы отбасы құқығының барлық нормалары бір актіге
Қазіргі отбасы құқығының дамуы үшін 1926 жылғы неке,
1926 жылы бүкілхалықтық талқылау нәтижесінде жаңа отбасы кодексі
- ерлер үшін де, әйелдер үшін де ортақ
- ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкі енгізілді (жалпы ортақ жеке
- бала асырап алу қалпына келтірілді;
- әкені анықтау тәртібі жеңілдетілді;
- некені бұзу тәртібі өзгертілді: бұрынғы соттық және
1936-1968 жылдардағы неке және отбасы туралы жалпы одақтық
Мемлекетпен жүргізілген негізгі шаралар нормативтік актінің өзінің атауында
кәмелетке толмаған баларға алименттің үлестік мөлшерін;
алимент төлемегені үшін қылмыстық жауапкершілік күшейтілді;
айырылысқаны үшін прогрессивтік төлем енгізілді (бірінші айырылысқаны үшін
айрылысатын ерлі-зайыптылардың екеуі де АХАТ органына келуі керек
Отбасы заңына осы кезеңге қажетті болған 1944 жылғы
1969 жылғы неке және отбасы туралы Кодексті отбасы
1978 жылғы Қаз КСР Конституциясының 51 бабында КР-да
Қаз КР Конституциясының 64 бабында бекітілген:
Балаларды тәрбиелеу, оларды қоғамдық пайдалы еңбекке дайындау, кеңестік
Бұл бапта балалары ата-аналарына қамқорлық көрсетіп, оларға көмек
Отбасы құқығының қайнар көздеріне ең алдымен жалпы одақтық
Қазақстардың тұрмысында ажырасу өте сирек болатын жәйт. Тегінде
Сондай-ақ, еркек әйеліне бір немесе екі рет қана
Ендігі сөз ерлі-зайыптылардың бірі қайтып, яки еркек тұл,
Егер әйелі қайтыс болып, еркек тұл қалса, қайын
Ал жесір әйелінің жөні басқа. Күйеуі өлгеннен кейін
Азалау мерзімі бітіп, әйел маңдайына байлаған қара еншіні
Жесір әйел етегінен тартқан баласы болмаса және қайтқан
Жоғарыда айтылған неке қию дәстүрлері, кеңес үкіметінің толық
Негізі ұнамды да және халық арасында ең көп
Заңда неке таңдауға ерік берілген, яғни некеге тұру
Қорытындылай келсек неке қатынасы осыған дейін үлкен өзгерістерден
1.2 Неке құқықтарын жүзеге асыру тәртібі және оны
Қазақстан Республикасының Неке және Отбасы туралы кодексінде белгіленгендей.
Неке мен отбасын қорғау екі түрде жүзеге асрылады:
Екінші түрі – отбасының құқықтары мен мүдделерін қорғау
Неке қию (ерлі-зайыпты болу) үшін некеге отыратын (ерлі-зайыпты
Мынадай дәлелді себептер болған жағдайда неке жасын екі
1) жүкті болған;
2) ортақ бала туған кезде неке қиюды (ерлі-зайыпты
Некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірушілер және олардың
Неке (ерлі-зайыптылық) жасын төмендетуге тек қана некеге отырушылардың
Неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адамдар арасындағы немесе неке
ҚР Неке және Отбасы кодексінде сәйкес араларында неке
1) бір жынысты адамдардың;
2) олардың біреуі болса да басқа тіркелген некеде
3) жақын туыстардың;
4) бала асырап алушылар мен асырап алынған балалардың,
5) соттың заңдық күшіне енген шешімі бойынша олардың
Некеге тұратын адамдар медециналық, сондай-ақ медециналық-генетикалық мәселелер және
Ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттері неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды)
ҚР Неке және Отбасы кодексіне сәйкес ерлі-зайыптылар тең
Неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезiнде ерлi-зайыптылар өз тiлектерi
ҚР Неке және Отбасы кодексінің 7-тарауында көрсетілгендей ерлі-зайыптылардың
Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн иелену, пайдалану және оған билiк
Ерлі-зайыптылардың әрқайсысының меншігі мыналар болып танылады:
некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) дейiн ерлi-зайыптылардың әрқайсысына тиесiлi
ерлi-зайыптылардың некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңiнде мұрагерлiк тәртiбiмен
некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңінде ерлi-зайыптылардың ортақ қаражаты
Некенің (ерлі-зайыптылықтың) іс жүзінде тоқтатылуына байланысты бөлек тұрған
Яғни, неке қатынастарында туындайтын екі жақты мәселелерді
Бүгінгі таңда мұсылман баласының үштен екісі некесін
Жалпы, мамандардың айтуынша «мешіт имандылықтың ордасы болғандықтан, онда
Қазақстан халқымен тікелей желіде сөйлескен Қазақстан Республикасының Президентіне
Ислам бойынша неке қию қазіргі кезде Орталық Азияда
Ер мен әйел – отбасының іргетасы. Ол үйленумен
1.3 Еліміздегі неке шарты және оның жасалауы
Некелік шарт деп – некеге тұратын адамдардың немесе
Некелік шартты некеге отыратын адамдардың тікелей өздері, сондай
Некелік шартты некені тіркегенге дейін, сондай – ақ
Некеге тұратын кәмелетке толмағандар (18 жасқа дейінгі адамдар)
Некелік шарт жасасу – некені тіркеу үшін қажетті
Неке шарты елімізде кеңінен таралмаса да, жұбайлар арасында
Бұрынғы ҚазКРС-нің 1969 жылғы «Неке және Отбасы» кодексінде
Неке шарты екі жақты мәміле болып табылғандықтан, ол
Неке шартын куәландыру үшін:
Нотариалдық кеңсеге екі тараптың міндетті түрде келуі;
Неке туралы куәлік;
Тараптардың куәліктері (төл құжаттары);
Егер мүлкі болған жағдайда, мүлікті растайтын құжат
Жеке нотариуске неке шартын куәландыру сомасы немесе мемлекеттік
Егер неке шартында жұбайлардың мүлікке деген құқықтық мазмұны
ҚР «Неке және Отбасы» Заңы күшіне енбестен бұрын,
Жалпы мүліктік қатынстарды неке шартымен рәсімдеуге бірнеше себеп
Тараптардың біреуі сенімсіздік білдірген жағдайда, яғни жұбайлардың бірінің
Құқық қорғау органдарымен кәсіпкерлік жанұясын қорғау мақсатында және
Жұбайлардың некені бұзу барысында орынсыз проблемаларды болдырмауы, мәселен,
Отбасында әлеуметтік мәртебенің өзгеруі, яғни ерлі-зайыптылардың әлеуметтік жағдайы
Ал енді не себептен елімізде неке шартының дұрыс
Елімізде некелесу «тәңірде» жүзеге асырылады деп есептелінеді. Ал
Қазақстанда неке шарты көптеген себептер бойынша кең таралмаған.
Заң некедегі жұбайлардың қатынастарын дәлме-дәл реттейді;
Заңда жұбайлардың біреуі шарт ережелерін бұзған жағдайда неке
Шарт нормасынан заң нормасы басым құқыққа ие;
Неке шарты – жұбайлардың толық, тең құқығы болып
Жастардың ата-анасы неке шарты психологиялық жағынан жағымсыз әсер
Қазақстан Кеңес дәуірінен бері ұмытылмаған тұрақты дәстүрді сақтап
Некеге тұратын адамдардың өздерінің мүлкі (пәтер, автомобиль, бағалы
Көбінесе жастар арасында екеудің біреуі шарт жасауға ниет
Тараптар ажырасқан жағдайда, шарт бойынша мүлік қалай бөлінеді
Неке шартының пәні – жұбайлардың міндеттерімен олардың қарыздары
Неке шарты мынандай жағдайларда:
Ерлі-зайыптылардың келісімі бойынша кез келген уақытта өзгертілуі мүмкін.
Неке шарты ерлі-зайыптылардың бірінің талап етуі бойынша
Неке шартының қолданылуы неке тоқтатылған кезден бастап тоқттылады.
Сонымен қатар неке шартын жасасу қажеттілігін ерлі-зйыптылар өздерінің
Бірақта, «отау құрған жастар неге шарт жасасудан қашқақтайды»
Еуропа халқы өзінің жеке басының мүдделерін жоғары қояды.
Дәм-тұзы жараспаған ерлі-зайыптылар арасындағы дау-дамайлардың көпшілігі азаматтардың құқықтық
Неке шарты еліміздегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Неке шартының ең тиімді жағы – ерлі-зайыптылардың арасында
1.4 Жалған неке немесе некенің жарамсыздығы
ҚР Неке және Отбасы кодекстің 9-11-баптарында белгіленген шарттар
Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы талап етуге
1) егер неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен неке
2) неке қиюмен (ерлі-зайыпты болумен) құқығы бұзылған жұбай,
3) неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайлардың
4) прокурор, сондай-ақ жалған неке қию (ерлі-зайыпты болу)
5) ҚР Неке және Отбасы кодекстің 25-бабы 1-тармағының
Неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен, сондай-ақ сот әрекетке
ҚР Неке және Отбасы кодексіне сәйкес некенің (ерлі-зайыптылықтың)
Егер некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы істі
Сот неке (ерлі-зайыптылық) жасына толмаған адаммен қиылған некені
Егер мұндай некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеткен адамдар істі сот
Ерлі-зайыптылардың арасында жақын туыстық болған не некені (ерлі-зайыптылықты)
ҚР Неке және Отбасы кодексіне сәйкес (ерлі-зайыптылықты)
1.Некесі (ерлі-зайыптылығы) жарамсыз деп танылған адамдар бірлесіп сатып
2.Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану мұндай некеден (ерлі-зайыптылықтан)
3.Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану туралы шешім шығарылған
4.Адал ниетті жұбай некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыз деп тану
ҚР Неке және отбасы туралы заңына сәйкес «Жалған
Неке бұл – Неке және отбасы Заңымен бекітілетін
Некенің жалғандығының негізгі белгісі оның қиылу мотиві емес
Ресми құжаттарда (төлқұжат, еңбек кітапшасы және т.б.) тіркелген
Жалған неке проблематикасы көптеген мемлекеттерде азаматтардың күнделікті өміріндегі
Жалған неке кейбір елдердің тәжірибесіне сәйкес келісім шарт
Жалған неке келісім-шарт ретінде бөтен адамдар арасында жасалатын
Жалған неке жолдастық көмек ретінде бір-бірін жақсы танитын
Жалған некені жарамсыз деп тану туралы істерді қарау
Қазақстандық заңнамаға сәйкес ерлі-зайыптылардың бірге тұруы міндетті болып
Әсіресе отбасын құру ниеті ерлі-зайыптылардың тек біреуінде ғана
Бұдан кейін арам ниетті жұбайы алданған тұлғаны тастап
Жалған некеде тұрған ерлі-зайыптылар кейіннен отбасын құрған жағдайда
Отбасын құру ниеті тұлғалардың біреуінде болмаған жағдайда жоғарыда
ҚР Неке және отбасы туралы заңына сәйкес жалған
Жалған некені ерлі-зайыптылардың жас мөлшері немесе әлеуметтік жағдайына
Қалалық Ішкі Істер Басқармасы заңсыз миграциямен күрес бойынша
2005 жылдан бастап Атырау қаласында отбасы мүшелерінің бірі
Жалған неке жасалу барысында неке қиюға қажетті талаптардың
некеге тұрушы тұлғалардың екеуінің де некенің жалғандығын біле
некеге тұрушы тараптардың біреуі алдануы, қателесуі салдарынан некенің
Сот ерлі-зайыптылар (немесе біреуі) отбасын құру мақсатында некеге
Отбасы қатынастарының орын алғандығы келесі жағдайлармен анықталады:
ерлі-зайыптылардың бірге тұруы;
ортақ шаруашылық жүргізуі;
бірлесіп қолдану мақсатында мүлікке ие болуы;
ерлі-зайыптыларға тән қатынастардың анықталуы (жеке хат алысу және
Дегенмен, осы және тағы басқа жағдайлардың анықталуы некенің
Барлық жағдайларды зерттеу нәтижесінде ғана сот, некені жалған
Некенің жалғандығын дәлелдеу мақсатында (азаматтық заңнамамен рұқсат етілген)
Неке жарамсыз деп танылмайды, егер:
неке мерзімі ұзаққа созылса (бір жылдан астам уақыт
некеден бала тууы немесе жүктілік орын алған болса
Үйлену тойы немесе үйлену саяхаты жасалған болса.
«Есеп бойынша неке» деп аталатын некенің түрлері де
Біздің ойымызша адал ниетті тұлғаның мүддесін қорғау
1.5 Некені тоқтану мәселелері
ҚР Неке және Отбасы заңнамасына сәйкес ерлі –
- ерінің қайтыс болуы;
- соттың ерлі – зайыптылардың біреуін өлді деп
- некенің бұзылуы (ажырасу).
Ері қайтыс болған немесе ерлі – зайыптылардың біреуі
Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің өтініші бойынша
Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты)
Ерлі – зайыптылардың көзі тірі кезінде неке, олар
АХАЖ органдарында ерлі – зайыптылардың некені бұзу жөніндегі
кәмелетке толмаған балаларының болмауы;
бір – біріне мүліктік және өзге де талаптарының
Некені бұзу АХАЖ органдарында мемлекеттік тіркеуден өтуді қажет
Некені сот тәртібімен бұзу, мынадай жағдайларда іске асырылады:
- ерлі – зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балаларының
- ерлі – зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімінің
- егер ерлі – зайыптылардың біреуі өтініш беруден
- ерлі – зайыптылардың бір – біріне мүліктік
Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында ортақ мүлікті
Ерлі-зайыптылардың біреуінің некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға келісімі болмаған кезде
Кәмелетке толмаған ортақ балалары бар ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты)
Неке (ерлі-зайыптылық) сот тәртібімен бұзылуы кезінде ерлі-зайыптылар кәмелетке
1) неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін кәмелетке толмаған балалар
2) ата-аналардың қайсысы және қандай мөлшерде балаларды күтіп
3) кәмелетке толмаған балалардың және (немесе) ерлі-зайыптылардың өздерінің
4) жұбайынан ақша қаражатын алуға құқығы бар екінші
Егер мүлікті бөлу үшінші бір адамдардың мүдделерін қозғайтын
Тіркеуші органдарда бұзылатын неке (ерлі-зайыптылық) - азаматтық хал
Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы заңды күшіне енген соттың
Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудың салдары ҚР Неке және Отбасы
Жалпы, ажырасу туралы айтпастан бұрын ұлт тарихына көз
Әлқисса. Енді осы проблеманың себептерін айқындап көрейік. Сөз
Жоғарыдағыдай таяз ойлайтын апаларымыз ерлердің не үшін әйелдерін
Алла тағала әр нәрсені үшеуден немесе төртеуден емес,
Негізі ажырасқандар әртүрлі себептерді алға тартып жатады. Солардың
Жалпы, ене мен келіннің жараспауы ұлтымыз үшін ұят
Соңғы кездері ерлі-зайыптының арасына түсіп, ажырасуға апаратын тағы
Енді еліміздегі ажырасқандар-дың статистикасына назар аударайық. Азаматтық хал
Егер ұрпақ қамын ойласақ, қазірден бастап ажырасудың алдын
Ажырасуды болдырмайтын себептердің ең бастысы – әйелдің үйде
Жалпы, әйел адамның қызмет қууы жөнінде «заманақыр болғанда
Сөз жоқ, әйел, ұлттың ұйытқысы, отбасының берекесі. Бірақ
Егер ажырасуға дін тұрғысынан қарасақ, шариғатта ол –
Ендеше, ұлт болашағына төнген қауіпке қазіргідей салғырт қарамай,
2. НЕКЕ ИНСТИТУТЫНЫҢ МҰСЫЛМАН ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША СИПАТТАМАСЫ
2.1 Қазақстандағы мұсылмандық неке
Өткен тарихымызға көз салсақ, ислам діні және оның
Отау тігетін екі жастың одағын бекіту дәстүрі -
Қазақтың әдеттік құқығы, дәстүрі бойынша жеті атаға дейін
Ислам дініндегі неке мәселесі Аллаһ Тағала Адам атаны
Үйлену – шариғатта бар дүние. Аллаһ Тағала Құран
Ислам – Жаратушы Аллаһ Тағаладан барша адамзатқа жіберілген
Адам баласы жұп-жұп болып жаратылғандығын жоғарыда айтып өттік.
Соңғы кездері басылым беттерінде «Азаматтық неке» деген терминді
Неке мәселесіне кіріспес бұрын Ислам діні бойынша үйленуге
Ер азаматтарға харам болған әйелдер жалпы екі топқа
І. Мәңгі харам болғандар
Бұларды өзінің жақындығы мен үйлену арқылы және сүт
1)Жақындық жолмен харам болғандар. Бұлар іштей төртке бөлінеді:
Негізгілер. Бұл топқа кіретіндер: аналарымыз, олардың аналары ...
Үрім-бұтақтар. Бұған жатқызылатындар: қыздарымыз, немере қыздарымыз ... деп
Негіздің үрім-бұтағы. Яғни, туған әпке-қарындастарымыз бізге мәңгілікке харам.
Негіздің бауырлары. Бұлар нағашы және немере әпкелер.
2)Үйлену арқылы харам болғандар да дәл солай төртке
Жақындасқан әйелінің үрім-бұтағы. Егер әйелімен жыныстық қатынасқа түспей
Әйелдің негізі. Бір әйелмен некелескен уақыттан бастап, жыныстық
Негіздің жұбайлары. Туған әкеміздің әйелдеріне тіпті өгей шешелеріміз
Үрім-бұтақтың жұбайлары. Белімізден шыққан баламыздың адал жарларын еш
3)Сүт жолымен харам болған әйелдерді Құран сүт ана
ІІ. Уақытша харам болғандар
Уақытша харам болған әйелдер бесеу:
1.Екі махрам жақын туыс әйел. Екі апалы-сіңліні, өз
2.Үйленген әйел. Жұбайы бар немесе күйеуінен ажырасқаннан соң
3.Үш талақпен ажырасқан әйел. Егер бір адам әйеліне
4.Кәпір әйел. Аллаһқа иман келтірмеген әйел ислам дініне
5.Төртеудің үстіне бесінші әйелді алу. Ислам ер азаматтарға
Ислам діні жігіттің қыз баланы көруге, онымен танысуға
Ислам құқығында неке тақырыбы өте күрделі. Сондықтан некенің
Некенің рүкіндері: Рүкін дегеніміз бір нәрсенің құрамдас бөлігі
1.Ижап. Екі тараптардың (еркек болсын, әйел болсын) бірінің
2.Қабул. Екінші жақтың білдірген ұсынысына келісім білдіруі.
Ижап пен қабулды орындауға еркек пен әйелдің екеуі
І Құрылымдық шарттар:
1)Екі тараптардың да ақыл-есінің дұрыс болуы;
2)Мұсылман әйелмен үйленетін еркектің мұсылман болуы;
3)Ижап пен қабулдың бір отырыста жасалуы;
4)Тараптардың бір-бірінің сөзін естіп түсінулері;
5)Ижап пен қабулдың бір-біріне кереғар болмауы. Мысалы, Жігіт:
ІІ Дұрыстық шарттар:
1)Әйел мен еркектің үйленулеріне кедергі болатын еш нәрсе
2)Неке келісімі кем дегенде екі еркек немесе бір
ІІІ Өтімдік шарттар:
1)Келісімді жүргізушілер (қыз бен жігіт немесе олардың қамқоршылары)
2)Келісімді жүргізушінің бөтен адам болмауы;
3)Екі жас екеуі де немесе екеуінің бірі балиғат
Бұлар бар болса, неке өтімді (нәфиз), ал жоқ
ІV Байламдық шарттар:
1)Балиғат жасына толмаған қыз бен жігіттің неке келісімін
2)Балиғат жасына жеткен қыз неке келісімін өзі жүргізетін
3)Жігіттің қызға беретін мәһірі «мәһр мисльден» (төменде түсіндіреміз)
4)Ер адамның еркектік мүшесінің сау болуы.
Бұл шарттар орындалса қиылған неке байламды (ләзим) болып,
Байламдық шарттардың ішінде айтылған мәһр мәселесіне келсек. Мәһір
Біздің түсінігімізше мәһр мен қалыңмал екеуі екі бөлек
Неке тақырыбын бітірер тұста маңызды деп санаған бір
Өкінішке орай, қазіргі таңда ханафи мәзһабының бұл үкімін,
2.2 Мұсылман құқығы және Қазақстан Республикасы заңнамасына
сәйкес некеге тұрудың шарттары мен тәртібі
Кеңес өкіметі ыдырап кеткеннен бастап қазақ халқы және
Статистика бойынша мұсылман елдерінде ерлі-зайыптылардың ажырасуы өте төмен.
Осы кезде Қостанай қаласында мұсылмандық құқық бойынша мешітте
Қостанай облысындағы мешіттердегі неке қию рәсіміне қатысты шарттар
1.Некесін қидыруға келген жас-жұбайлар әуелі мешіт Бас имамның
2.Неке қидыратын кісілер мен куәгерлер мешітке келер алдында
3.Некесін қидыратын жас-жұбайлар мен куәгерлері кәлима-шаһад сөздерін жаттап
Калима-шаһад: «ЛӘ ИЛӘӘҺӘ ИЛЛАЛЛААӨУ, МУХАММАДУР РАСУУЛУЛЛААҺ»
Мағынасы: «Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұхаммед (с.а.с.) Оның
4.Қалыңдықтың көйлегі бүкіл денені жауып тұруы қажет. Қасына
5.Неке қию кезінде жас-жұбайлардың ата-анасы қатысуы керек. Ата-анасы
6.Неке қию барысында өз тараптарынан куәгер болуы керек.
Мешітте мұсылманша неке қию барысында жас-жұбайлар жүзік алмасып
8.Мешіт жас-жұбайлар ақ некесін қиғызумен қатар АХАЖ бөліміне
Неке шарттары:
Неке қидырушылардың және куәгерлердің мұсылман болуы;
Өзара келісім мен ата-ана ризашылығы болуы;
Куәгерлердің болуы;
Неке қиғызу кезінде қалыңдыққа берілетін махр сыйлығын белгілеу;
Соңынан пайғамбарымыз (с.а.с) сүннеті бойынша неке құтпасы оқылып,
Қостанай облысындағы мешіттерде неке қию рәсімінің осы талаптарға
Неке қию (араб тілінде - "никах") Исламда жауапкершілік
Мұсылман жігітке өз қалындығын таңдау кезінде асықпауы қажет.
Ер адамға туысқанына немесе сүтті қарындасына үйленуге тыйым
Үйленерде атастыру рәсімі өтеді. Атастыру рәсімі шариғатқа сәйкес
Қазақстандық және мұсылман құқығындағы неке институтын салыстырмастан бұрын,
Қазақстандық құқықтық жүйе романо-германдық жүйеге жататын болғандықтан заңды
Мұсылмандық құқық жүйесі діни сипатқа ие. Құқықты
Сонымен қатар, Құран мен Суннаға түрлі түсінік беретін
Мұсылман құқығының айта кетер тағы бір ерекшелігі –
Мұсылман құқығы әдет-ғұрыптардың (адаттар) пайдаланылуын шектейді. Егер де
Неке бұл ең алдымен еркек пен әйелдің одағы.
Некенің заңды табиғатына келер болсақ, мұсылмандық заңнамаға сәйкес
ҚР-да АХАЖ органдарында тіркелген неке ғана заңды салдар
Мұсылман құқығы бойынша неке қию процедурасы әлдеқайда жеңілдетілген,
Мұсылман құқығы шариғаттың қойған талаптарына сәйкес мұсылмандардың арасында,
Мұсылман құқығында тек жалпы құқықтық мәселелерге ғана емес
Қазақстандық заңнама некемен байланысты рухани қатынастар секілді адам
Шариғат бойынша неке институтына неке қию, мехир (неке
Қазақстандық заңнамаға сәйкес некеге тұру некеге тұратын адамдардың
Ерекше мән-жайлар болған кезде (жүктілік, бала тууы, бір
Қазақстандық құқық бойынша талап етілетін некеге тұруға тілек
Кәмелеттік жасқа толуы;
Күнәхар болмауы;
Психикалық аурудың болмауы.
Мұсылман құқығы қазақстандық құқық немғұрайлықпен қарайтын «жастарды атастыру»
Некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісімі,
Қазақстандық заңнамаға сәйкес некеге тұруға тілек білдіруші тұлғалардың
Шафи мектебі өкілдерінің көзқарастарына сәйкес некеге тұрушы тұлғалардың
Ханефи мектебінің өкілдері кәмелеттік жастағы ақыл есі толық
Уәлиге келесі талаптар қойылады: еркін, ақыл есі толық,
Келіспеушілігін айтып жеткізу міндетті емес, жылау т.б.әрекеттер арқылы
Қазақстандық заңнама бойынша неке жасы міндетті талаптардың бірі,
Мұндай қатынастарды мемлекеттік тіркеуден бас тарту, шындығында ерлі-зайыпталар
Мұсылман құқығы бойынша жыныстық тұрғыда жетілген тұлға кәмелеттік
ҚР Неке және отбасы туралы Заңына сәйкес, біреуінің
Сирия, Ирак секілді елдерде әйелдерге қатысты әділдік туралы
Қазақстандық заңнамада көп некелілікті қылмыс деп санауға ешқандай
Әдетте бірінші әйелмен еркек мүлік жинайды. Ал 30-35
Бұл мәселеге байланысты басқа мемлекеттердің де құқықтық жүйесін
1997 жылы 1 қаңтардан бастап Ресей Федерациясы жаңа
Ингушетия Президенті Ресей Федерациясы Конституциясының 235-бабы 4-тармағына (Конституцияның
Бұл ұсыныс 1999 жылы Ресей Федерациясы мемлекеттік билік
Дегенмен де, көп некелілік кең тараған құбылыс.
Демек кез-келген мәселеге қатысты тыйым салу немесе шектеу
Неке институтының салыстырмалы сипаттамасына қайта оралайық. Мұсылман құқығы
Қазақстандық заңнама тікелей ата-тегі бойынша және өзінен тарайтын
Некеге тұруға тыйым салынатын туыстар шеңбері мұсылман құқығында
Тікелей некеге тұрушының әкесі мен шешесі жағынан туыстары;
Олардың ата аналырының туыстары;
Қандас және қандас емес көкелері мен апайлары.
Сондай-ақ, әйелінің жақын туыстарымен де некеге тұруға тыйым
Қазақстандық заңнама біреуінің болса да психикалық ауруының немесе
Шариғат бойынша бұл мәселенің реттелуі өзгешелеу. Аталған категориядағы
Жалпы исламда адамды некеге тұру құқығынан айыруға болмайды
Екі құқықтық жүйеге сәйкес аурудың бар екендігі хабарланбаған
Қазақстандық заңнамаға сәйкес некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға
Ерлі-зайыптылардың некені жарамды деп тануы мен танымауында діни
Мұхаммед пайғамбардың отбасы өмірінен, кейіннен ислам дінін қабылдаған
Қазақстандық құқықта да мұсылман құқығында да қазіргі кезде
Мұсылман құқығында шарт бойынша некеге тұру көзделген. Некеге
Некеге тұру кезінде шариғатта тікелей көзделмеген ерлі-зайыптылардың бір-біріне
2.3 Мұсылман құқығы және Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес
Некені бұзу үшін қажетті жағдайлар мен процедура мәселесі
Бір некедегі әйелдерге қатысты теңсіздік мәселесі туындаған жағдайда
Қазақстандық заңнама ажырасу мәселесін ерлі-зайыптылардың жеке іс-әрекеті деп
Қазақстандық заңнамаға сәйкес неке АХАЖ органдарында немесе ерлі-зайыптылардың
Мұсылман құқығында некені бұзудың екі тәсілі көзделген, біріншісі
Талақ төрт түрге бөлінеді:
некені бұзуға қатысты сөздердің айтылуы;
хулъя;
ант беру арқылы некені бұзу ( иляи );
ерлі-зайыптылардың әрқайсысының туыстарынан құрылған төрелік тарапынан бұзылатын неке
Сот, еркек әйелді қамтамасыз етуге немесе мехир төлеуге
Қазақстандық құқық мұсылман құқығымен салыстырғанда ерлі-зайыптылар арасында ажырасу
Шариғат бұзылған некені қайта қалпына келтіру мүмкіндігіне байланысты
Идда мерзімі өткенге дейін ерлі-зайыптылар раджии ажырасуынан кейін
Баин ажырасуынан кейін неке келісімін жасасу, әйелі екінші
Қазақстандық заңнамаға сәйкес некені бұзу үшін талап етілетін
Мұсылман құқығы бойынша еркектің некені бұзу туралы сөзі
Сот, некені бұзу туралы шешім шығаруы үшін алдын-ала
Қазақстандық заңнамаға сәйкес АХАЖ органдарында некені бұзу кәмелетке
Шариғат бойынша некені бұзу құқығы тек еркек пен
Қазақстандық заңнамаға сәйкес АХАЖ органдарында бұзылатын неке азаматтық
Ал мұсылман құқығында, ең алдымен тараптардың некені бұзу
Мұсылман құқығы бұл норманы Құранның мына аятына сілтеме
Идда мерзімі аяқталғанға дейін неке бұзылған боп есептелмейтіндіктен,
Ибн Аббас, Тавус, Ибн Исхак секілді кейбір муджтахидтердің
Мұсылман құқығында орны мен уақыт белгіленетін неке бұзудың
Мұсылман құқығында неке-азаматтық құқықтық келісім болып табылатындықтан, некеге
Қазақстандық құқық та мұсылман құқығы да отбасын нығайтуға
Бұл институт келесі аятқа негізделеді: «Егер де екеуінің
Автордың ойынша мұсылман құқығында көзделген татуластыру процедурасы әлдеқайда
Шариғат бойынша некені бұзудың тағы бір түрі ант
Күйеуі әйелін зинақорлықпен айыптаған немесе балаға қатысты әкелікті
Ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің діннен безушілік әрекеті некені
Қазақстандық заңнамаға сәйкес неке екеуіне ортақ кәмелетке толмаған
Егер ерлі-зайыптылардың біреуі некені бұзуға қарсылығы болмауына қарамастан
Мұсылман құқығы кәмелетке толмаған бала кіммен тұрады деген
Осылайша неке институтының екі құқықтық жүйеге − мұсылмандық
Әрине, кез-келген құқықтық жүйенің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі таңда неке қатынастары көңіл аударарлық мәселе болып
Отбасы құқығы некеге тұрудың, некеге тоқтаудың және оны
Отбасы заңнамасы әлі де отбасы қатынастарын басқа құқық
Негізінде қазіргі таңда мынадай неке қатынастарына қатысты қолданылатын
«Жалған неке» ұғымына анықтама берудің күрделілігі;
Жалған некеге қатысты мәселелердің заңнамамен толық қарастырылмағандығы;
Неке шарты қазақ халқы менталитетіне неке шартын жасаудың
Зерттеу нәтижесінде мынандай қорытындылар жасады:
Зерттеу жұмысында басты мәселе «неке» ұғымына анықтама беру,
Қарастырылған мәселерді айтатын болсақ қазақ халқының бұрынғы салт-дәстүр
Неке шарты еліміздегі өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Неке шартының ең тиімді жағы – ерлі-зайыптылардың арасында
Жалған некеге келетін болсақ, «Жалған неке отбасын құру
Дипломдық жұмысты біз жалған неке екі түрлі болуын
1. Екеге тұрушы тұлғалардың екеуінің де некенің жалғандығын
2. Некеге тұрушы тараптардың біреуі алдануы, қателесуі салдарынан
Яғни, жалған некені ерлі-зайыптылардың жас мөлшері немесе әлеуметтік
Неке институтының Қазақстандық заңнама мен Мұсылмандық заңнамалардың салыстырмалы
Қазақстандық құқықтық жүйе романо-германдық жүйеге жататын болғандықтан заңды
Мұсылман құқығы бойынша неке қию процедурасы жеңілдетілген, ешқандай
Мұсылмандық құқығында тек жалпы құқықтық мәселеге ғана емес
Қазақстан Республикасы заңнамаға сәйкес неке жасын 18, ал
Екі құқытық жүйенің арасында некені жарамды деп тану
Әрине, кез-келген құқықтық жүйенің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері
Зерттеліп отырған мәселе алғашқыда оңай болған жоқ. Ол
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан 2030 Стратегиясы, Астана – 2003. – 112
Ынтымақов С.А «Отбасы құқығы». Астана «Дәнекер», –
Байжанов Н. «Неке және отбасы». Алматы «Жеті
Айтжан Б.Е. Шіркінбаев Т.Б. «Отбасы құқығы». Алматы
Арғынбаев Х. «Қазақ отбасы». Алматы «Қайнар», –
Қожабекова Б. «Қазаққы неке». Алматы «Жалын», –
Баишев Ж. Байкенова В.Г., Сарсембаев М.А. «Мусульманское право».
Халиф Алтай «Құранның қазақша аудармасы». Алматы «Жалын»,
Қамбаров Р. «Неке кітапшасы». Астана – 2009.
1995 жылдың 30 тамызында қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы.
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсанда қабылданған №
2011жылы 26 желтоқсанда қабылданған № 518-ІҮ «Неке және
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, № 727, Алматы «Жеті
Жүсіпов Б. «Шариғат жолмен неке қию және оның
Бозым Е. «Ажырасудың амалы бар ма?», //Айқын –
Бержан К. «Неке алдындағы жауапкершілік», //Заң газеті –
Айғалиұлы Е. «Отбасы шаңырағының шайқалуына кім кінәлі?», //Қазақстан
Тілеубай Т. «Көп әйел мен көп күйеу, кім
Ұлбосын Қ. «Жаман жақыннан таныс артық», //Денсаулық
Мұхамадиева А. «Жұбайлардың мүлікке қатынасын реттеу некелік шарт
Мерхамитқызы Ф. «Азаматты ер ететін де, ез ететін
Ереханқызы К. «Азаматтық неке алжастырады», //Нұр Астана –
Орынбасар Д. «Азаматтық неке қызығатын, еліктейтін нәрсе ме?»,
Шөкім А. «Ажырасу анатомиясы», //Заң газеті – 2007,
Қазиев Ж. «Қазақта неке қандай жағдайда тоқтатылады», //Заң
Әлиев Р. «Көп әйел алу мәселесіне қазақ не
Жүсіпов Б. «Шариғат жолмен неке қию және оның
Айталы А. «Жеті атаға жетпей қыз алыспау бірін-бірі
Тәсілова Н. «Билеуші әулет және некелік қатынастар», //Қазақ
Аманжол Н. «Неке шарты неге жасалмайды?», //Айқын
Оралбаева Г. «Заңды неке – бақытты отбасы негізі»,
Ахмет Ә. «Сәтсіз неке неден болады?», // Замана
Өзбекұлы С. «Діннің құқытық мәселелері туралы», //Егеменді Қазақстан
Айғалиұлы Е. «Қыр баласы. Тағы да һәм
Есдәулетұлы С. «Аралас неке түбімізге жетпесін», //Жас Алаш
Әмірбекова Ә. «Бес мың теңге берсеңiз, бес минутте
Әкімбекқызы К. ««Неке шарты» неге керек?», //Заң газеті
3