МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
І Тарау. Көлік, оның әлеуметтік-қоғамдық шаруашылықтағы ролі мен орны.
1.1.Көлік туралы жалпы түсінік. 5
1.2 Көліктің экономикадағы маңызы 10
1.3 Теміржол көлігінің Қазақстан экономикасындағы маңызы 14
ІІ Тарау. Қазақстандағы теміржол көлігі, бүгіні мен болашағы
2.1 Қазақстандағы теміржол көлігінің даму тарихына қысқаша шолу 18
2.2 «Қазақстан темір жолы» ұлттық компанияның қазіргі жағдайы, проблемалары
ІІІ Тарау. Тиімді нәтижеге жету үшін қазіргі жобалар мен
3.1 Темір жолдың бүгінгі мәселелері мен оны шешу жолдары
3.2 Мемлекет экономикасын тиімді пайдалануда жаңа темір жол торабтарын
Қорытынды 41
Қолданылған әдебиеттер 43
Қосымша беттер 45
Адамға абырой әперетін үш іс
бар: құмда қазылған құдық, өзенге
салынған көпір, жол жағасына отыр-
ғызылған саялы ағаш.
Шығыс мақалы.
Тарихи тұрғыдан алғанда, еліміздің аумағы арқылы шығыстан батысқа және
Белгілі бір дәрежеде бұл сала біршама дамыған, ал ұзақ
Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030»
Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.
Кіріспе
Темір жол көлігі Қазақстан экономикасын дамытуда басты роль ойнап,
Қазақстан Республикасының территориясының үлкендігі және көптеген ірі кәсіпорындардың шикізатты
Республикамыздағы ең ірі компаниялардың бірі бола отырып, ЖАҚ «ҰК
Халық шаруашылығының барлық салаларын біріңғай жүйеге біріктіретін теміржол көлігінің
Сонымен қатар, кез-келген шаруашылық субъектінің қызметінің өмірге қабілеттілігі мен
Теміржол көлігінің спецификалық ерекшеліктеріне орай оның активтерінің 80% ұзақ
Мемлекеттің экономикалық өсуі жағдайында теміржол көлігінің тиімді қызмет етуі
Жұмысымды жазар алдында, көлік саласы бойынша бір оқу жылы
Арнайы алғысымды «Әлемдік экономика» кафедрасының меңгерушісі, экономика ғылымдарының кандидаты,
І Тарау. Көлік, оның әлеуметтік-қоғамдық шаруашылықтағы ролі мен орны.
1.1.Көлік туралы жалпы түсінік.
Көліктің мәні мен қызметін сипаттау алдында оған қысқаша түсінік
Шығарылған бұйымдар мен еңбек құралдарын тасымалдайтын көлік болмайынша, өндірістің
Көлік, халық шаруашылығының барлық саласының өндіріс барысындағы айналым өрісін
Бұрыңғы КСРО-да тұтас көлік жүйесі құрылды, оған теміржол, автомобиль,
Қазақстан көлігінде 1 миллионнан астам адам жұмыс атқарады. Бұл
Республикадағы халық шаруашылығының барлық қор құнының шамамен 20,6% маманын
Кейінгі жылдары басқа көлік түрлерінің, әсіресе құбыр көлігінің
Келешекте арнайы вагондармен, контейнерлермен, пакеттеп тасымалдау жүйесі қарқындай береді,
Көліктің барлық түрі мемлекеттің шаруашылық өмірінде өте қажет. Бұған
Яғни, кейбір елдерде су жолдарының жоқ болуы немесе екіншілерінің
Су көлігі, әлемдік көлік жүйесінің сонымен қатар Қазақстан көлік
Соңғы жылдары жүк айналымының өсуіне байланысты, кеме жүретін желілерді
Қазақстан өзендері үшін кеме жолдарын жақсарту мәселесі бірінші болып
Екінші маңызды мәселе болып, техникалық жабдықтандырылған, механикаландырылған кемежайлардың жоқ
Өзен көлігі Қазақстанда ерекше ролде болмаған, өйткені оның экономиканы
Еліміздің келесі бір қан тамыры бұл автомобиль көлігі. Қазақстанда
Жалпы, автомобиль көлігінің мемлекет өмірінде басқа көлік түрлері сияқты
Әуе көлігі де салыстыруға келмейтін, көлік жүйесінде ерекше орынға
Сонымен көліктің адам өмірінде, қоғамдағы қызметі туралы жоғарыда айтылғандарды
Көлік - халық шаруашылықтың барлық салаларындағы кәсіпорындардың өнім өндірудің
Көлік дегеніміз бұл нарық және нарықтық қатынастар көліксіз мүмкін
Теміржолдар және кейбір басқа да көлік түрлері негізгі қызметі
Әртүрлі меншіктегі барлық мекемелердің қызметі ауыл шаруашылықтың, өнеркәсіп салаларының
Өз дамуында көлік қоғамдық өндірістің барлық салаларымен тығыз байланыста.
Көлікке деген қоғамдық қажеттілік, айналым саласы қажеттілігінен емес, ал
Көлік, мемлекеттің өндірістік күштерінің бөлігі және жиынтығы бола отырып,
Көлік мемлекеттерді, облыстар мен аудандарды байланыстырып, халық шаруашылық қажеттіліктерін,
1.2 Көліктің экономикадағы маңызы
Республикамыздың территориясының үлкендігіне байланысты көліктің барлық түрлерінің, әсіресе темір
Жалпылай айтқанда, көлікті мемлекеттің және оның экономикасының күре тамыры
Көліктің дамуы мен оның жұмысының жетілдірілуі мемлекеттің өндіріс күштерінің
Нарықтық экономика жағдайында, көлік қоғамдық өндірістің және сауданың Қазақстан
Көлік өнімін тұтыну, яғни өндіретін пайдалы нәтижесіне келетін болсақ,
Көлік және оның өнімін білу үшін, оның ең маңызды
-көлік өнімінің заттай түрі жоқ, көлік жаңа заттарды өндірмейді,
-көлік өнімін қор ретінде сақтап, жинауға болмайды, сондықтан да
-көлікте, оның өніміне баға қалыптасудың ерекше түрі-тасымалдау тарифтері, жүк
-тасымалданатын жүк көлік иелігіне жатпайды, ол жөнелтуші мен қабылдап
-көлік, тасымалданатын тауарларға заттай ештеңе қоспайды және өндірмейді.
Бұдан көлік құралдарының айналымының ерекшеліктері пайда болады.
Капитал айналымының формуласынан тауар Т зат түрінде түсіп қалады,
ЖК
А-Т Өнд. -Т*-А* ;
ӨҚ
Мұндағы ӨҚ- өндіріс кұралдары; ЖК-жұмыс күші; Т*-ақшаға
Мұнда, өндіріс процессінің нәтижесі, А*- ақшаға айырбасталынатын тауар Т*.
ЖК
А-Т
ӨҚ
Көліктегі өндіріс құралдары құрамында өндірістік кәсіпорындарда құны өте маңызды
Жалпы көлік процессімен айналымды тездету, бір жағынан қоғамда қалыпты
Сөйтіп, тауарлар және жұмысшы күшін тасымалдау процессін тоқтата немесе
Көлікте өнеркәсіп салаларының барлығына ортақ тауар өндірісі заңы жұмыс
Жүктерді тасымалдау, оның құнын транспорт шығындары және жұмысшыларымен құрылған
Тауарларды тасымалдауды жүзеге асыра отырып, көлік қоғамдық өнімді және
Өндірілген өнімді тасымалдау және осымен байланысты қосымша шығындар ұдайы
Теміржол көлігі өндірістік қорларды төмендету және айналым құралдарының айналымының
Қазіргі жағдайда көлік жұмысының тиімділігін көтеру, интенсивті даму және
Көлік және халық шаруашылығының басқа салаларын дамытуда дұрыс жоспарлау
Қазақстан көлігінің маңызды ерекшелігі болып, жүк айналымының өсу көлемі,
Ал енді жалпылағанда, көліктің экономикадағы маңызын, ролін әрбір адам
1.3 Теміржол көлігінің Қазақстан экономикасындағы маңызы
Көлік, экономика инфрақұрылымын қалыптастыратын салалардың бірі болып табылады. Қазақстан
Қазақстан экономикасының шикізатты бағытына байланысты, теміржол көлігі қазақстан Республикасының
Қазақстанның географиялық жағдайлары (теңізге тікелей шығу жолының, кеме жүзетін
Оған қоса, Евразия орталығында орналасқандықтан, Қазақстан 5 халықаралық теміржол
Тынық мұхит жағалауларынан басталып, Батыс Еуропа шекараларына дейін трансазиялық
Трансазиялық бағыт бойынша жүк тасымалдау 23-26 күн құрайды, ал
Теміржол көлігінің ЖІӨ құрылымындағы үлесі және “Қазақстан темір жолы“
Қазақстан Республикасының территориясы 2,7 млн. шаршы км. құрап, ұзындығы
Қазақстан Республикасының темір жолдары арқылы халықаралық тасымалдаулар Оңтүстік Шығыс
Қазақстан темір жолдарының халықаралық қызметінің мақсаты- жолаушылар мен жүктерді
«Қазақстан темір жолдары» ұлттық компаниясы қызметінің негізгі мақсаттарының бірі-
Қазақстан, оның территориясы арқылы өтетін барлық 6 халықаралық теміржол
Трансазиялық теміржол магистралінің солтүстік дәлізі. Қазақстан ішінде оны Дружба-Петропавл
Трансазиялық теміржол магистралінің Орталық дәлізі. Қазақстан ішінде оны Дружба
Ортаазиялық дәліз-Өзенки-Илецк- Шенгелді учаскесі.
Батыс дәлізі- Ақсарай-Бейнеу-Ақтау кемежайы учаскесі.
Солтүстік-Оңтүстік дәлізі-Қазақстан территориясы бойынша Өзенки-Қандыағаш-Мақат-Бейнеу-Маңғышлақ-Өзен-Қазанжық учаскелері арқылы өтеді.
ТРАСЕКА (Еуропа-Кавказ-Азия көлік дәлізі). ТАСИС мемлекетаралық бағдарлама ішінде жүзеге
Қазіргі кезде Қазақстанның тасымалдау мұқтажының ұзындығы 14530 км. Солтүстік,
Теміржолдың Оңтүстік аймағы Шымкент, Жамбыл, Талдықорған, Семей және Шығыс
Теміржолдың Батыс аймағы Қызыл-Орда, Маңғыстау, Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан
Жалпы айтқанда, аталған темір жол бағыттары еліміз үшін өте
ІІ Тарау. Қазақстандағы теміржол көлігі, бүгіні мен болашағы
2.1 Қазақстандағы теміржол көлігінің даму тарихына қысқаша шолу
1809 жылы Ресейде жолды, үйлер мен гидротехникалық құрылыстарды жобалау,
1834ж. ең бірінші рет Оралда Нижнетагильск зауытының механигі Е.А.Черепанов
Ресейде жалпы пайдаланылатын ең бірінші 27 км. теміржол Петербург
1851ж Петербург-Мәскеу теміржолының салынуы орыстың инженерлік өнерінің ең ірі
Ресейде 70ж аяғында және 80ж басында пойыздарды арнайы құрастыру
Рельстерді термиялық өңдеу басымдығы Ресейдің үлесінде; оны 1864ж К.П.Поленов
Азамат соғысы жылдарында теміржолдар азық-түлік пен отынды өнеркәсіп орталықтарына
1920ж Ресей Федерациясы теміржолының жалпы Жарғысы, ал бір жылдан
1922ж Ресей ғалымдары тепловоз жасау жұмысына кірісті. 1924ж 6
Соғыс алдындағы бесжылдықтарда теміржол көлігі 12 мыңға жуық жаңа
Соғыс жылдарының алдындағы бесжылдықтарда техника жағынан қайта құрылуы, теміржолшылардың
1956ж халық шаруашылығының тасымалдауға қойған өскелең талабын қанағаттандыру үшін,
Кейбір жүк көп тасымалданатын бағыттарда қос жол салынды. Ол
1956ж теміржолдарды прогресті жетек күшіне-электровоздар мен тепловоздарға көшіру аяқталды.
Республикамыздағы біріңғай Қазақ теміржолы жуықтап алғанда 20 жыл қызмет
Бірыңғай Қазақ теміржолын құрумен байланысты барлық осы мәселелер, әсіресе
Тың және тыңайған жерлерді игеру жұмысының сәтті аяқталғанына орай,
Соколов-Сарыбай, Лисаковск кен орындары, Жетіғары асбесті, Торғай бокситтері, Маңғышлақ
Қазақстанның ерекшелігі, бұл оның үлкен территорияда орналасқаны және оның
Біріңғай Қазақ теміржолының қызмет ету уақыты (1958-1977жж) болат магистралінің
Қазақстан СССР-дің оңтүстік-шығысында 2756,3 мың шаршы километрге тең жерді
Территорияның ірі көлемі, табиғи байлықтар, массалы тасымалдау қажеттіліктері көлік
Қазақстан теміржолдарының барлық жүйесі, негізінен теміржолдардың жоғары жүк қауырттылығын
1997 жылдың басында әртүрлі теміржол автоматикаларымен:
-10,7 мың км темір жолдар автоблокировкамен;
-олардың 9 мың км диспетчерлік орталықтандыруға енгізілген;
-қалған 2,6 мың км., негізінен рейлерлі ПАБ жабдықталған.
Нәтижесінде, Қазақстанның магистральді желілердің 80% әртүрлі орталықтандырылған диспетчерлі жүйелермен
Ұлттық компания «Қазақстан темір жолының» қызмет етіп жатқан диспетчерлік
№ ДЦ бекетінің ор-қан жері Орталықтардың аталуы Басқару тәсілі
Батыс темір жолы
1 Атырау Атырау-Ақсарай Атырау-Мақат Мақат-Бейнеу
325 125 300 400 140 241017108
2 Орал Өзинки-Қазақстан Илецк-Қазақстан Илецк-Яйсан ДЦ Нева
3 Ақтөбе Ақтөбе-Яйсан Ақтөбе-Эмба
4 Семей Ақтоғай-Аякөз Аякөз-Шар
5 Защита Локоть-Зыряновск Лениногорск телефон
520 36
6 Қарағанды Мойынты-Жарық Мойынты-Саяқ Жарық-Қарағанда Қарағанда-Анар Қарағанда-Қарағайлы Қарағанда-Дубовская Жарық-Жезқазған
Нева Нева
7 Ақмола Есіл-Арқалық
8 Павлодар Ақмола-Ерментау Ерментау-Айсары Ерментау-Екібастұз Екібастұз-Павлодар Павлодар-Құлұнда ДЦ
9 Қостанай Қостанай-Золотая Соп. Қостанай-Новоишимск. Қостанай-Тобол Тобол-Есіл
Нева
Нева 170 220 90 300
90
60 13131013
6
3
10 Көкшетау Ақ көл-К-Боровое Бурабай-Көкшетау Көкшетау-Қызыл ту Көкшетау-Петропавл Көкшетау-Новоишимск
ДЦ
ДЦ
ДЦ
ДЦ
ДЦ
Нева Минск
Нева Минск
Нева
Нева
Нева Минск
Нева Минск 120
70
210
195
160
100 7
4
10
17
8
6
1994 жылы осыған ұқсас «Минск» жүйесі Шу-Мойынты учаскесінде құрылған
Ал қазіргі кезде дамыған шетел мемлекеттерінің көбісі диспетчерлік орталықтарды
Қазақстанда көліктің әрі қарай дамуы мен реконструкциясы бойынша ірі
Қазақ магистралін реконструкциялау көптеген артықшылықтарды көрсетті. Жасалған жұмыс өзін-өзі
Алғашында Қазақстан магистралі біржақты болатын. Бұл жағынан ол басқа
Бірыңғай Қазақ теміржолын ұйымдастыру моментіне тепловоздың жүк айналымындағы үлесі
Атқарылған жұмыстар локомотивті бригадалар санының азаюына, онда жұмыс істейтін
Электровоздардың, басқа локомотив түрлеріне қарағанда артықшылықтары көп екені белгілі,
Егер 1958ж тасымалдау көлемі 99,6 млрд. тонно-километр болса, онда
Бірақ жасалған жұмыстарға қарамастан, 70-ші жылдардың аяғында теміржол қызметінде
«Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясының құрамында жұмыс істеген бұрыңғы
20 футты контейнерлерді қайта өңдеу үшін 20 стансада жалпы
Қазіргі кездегі экономикалық қатынастар негізінде, Қазақстан темір жолдарында бірінші
Ал енді, Қазақстан темір жолдарының бүгінгі күнге келіп, тәуелсіздігімізді
2.2 «Қазақстан темір жолы» ұлттық компанияның қазіргі жағдайы, проблемалары
Теміржол, автомобиль, су, әуе, құбыржол көлігі және автожолдар Қазақстанның
Республика көлігінің салаларында қозғалмалы құрам мен өндірістік базалардың техникалық
Қозғалмалы құрамдардың техникалық жағдайларының қанағатсыз деңгейде және олардың тапшылығы
Қазақстан темір жолдарының және оның территориясының үлкендігі мен өндірісінің
Қазіргі кезде пайдаланылатын темір жол ұзындығы 13,6 мың км
Темір жол жүйесі республикамыздың бұрыңғы кеңестік Шығыс-Батыс магистралдары өтетін
Темір жол бойынша Қазақстан Ресеймен (Поволжье, Орталық бөлік, Оңтүстік
Республика темір жол көлігі жұмысының тиімділігін арттыруды ұстап тұрған
Шаруашылық аралық байланыстардың үзілуі, кризис, бағалар мен тарифтердің көтерілу
Республиканың көлік әлуетін дамыту үшін, дамудағы аймақтық диспропорцияларды азайту
3-кесте. Қазақстан облыстарының көліктік-географиялық жағдайларының бағаланған коэффициенттері.
№ Облыс К.Б. Облыс К.Б.
1 Алматы 2,77 Қостанай 3,17
2 Ақмола 1,48 Маңғыстау 0,61
3 Ақтөбе 0,67 Павлодар 2,67
4 Атырау 1,05 Солтүстік Қазақстан 4,79
5 Шығыс Қазақстан 2,75 Батыс Қазақстан 2,16
6 Жамбыл 2,79 Оңтүстік Қазақстан 2,93
7 Қарағанды 1,77
Қосымша: Есептеу кезінде 1996ж 1қаңтарына байланысты мәліметтер қолданылған
Кестеден көріп отырғанымыздай, бір жағында дамыған аудандар (Солт.Қазақстан, Қостанай),
Қазақстан теміржолдар торының тығыздығы өте төмен деңгейде тұр, яғни
Осыған қарап, Қазақстанның жалпы электрленген темір жол желілерінің нашар
90-шы жылдардың 1-ші жарытсындағы өте қарқынды төмендеуден кейін, соңғы
1992-1997жж. көлікте басқару құрылымын реформалау бойынша бірқатар шаралар жүргізілген.
Айта кететін жайт, қазіргі кезде теміржол арқылы мұнайды экспортқа
Жалпы экономикалық құлдырауға байланысты 1991ж бастап темір жол көлігінде
Транссібір теміржол магистралі. Бұл жолдың транзиттік жүктермен тиелуінің төмендігі
Болашақта Үрімші-Қашғар-Андижан-Жизақ-Ашхабад-Түркменбаши жоба магистралі бәсеке бола алады. Ол арқылы
Негізгі техникалық мәселе болып, негізгі құралдардың тозуы есептеледі: жолдарды
Бұл жолмен мәселелерді шешу негізгі техникалық құралдар жұмысының тиімділігінің
Пайдаланылатын темір жолдар ұзындығының (13,6 мың км.) 50% жуығы
Локомотив паркінің үлкен бөлігі сындарлы жағдайда болып, капиталды және
Жолаушы вагон паркі өте тозған ескі вагондардан тұрады: олардың
Қазіргі кезде жалпы жүк вагондары паркінің 79%-ның физикалық тозуы-50%,
Соңғы жылдары пайда болған маңызды мәселенің бірі, ол қозғалмалы
Қозғалмалы құрамның үлкен бөлігінің азайғанына қарамастан, жүктердің негізгі массаларын
Республиканың Мемлекеттік кәсіпорын мамандары 2001-2014жж арналған “Қазақстан темір жолы”
Саланы дамыту концепциясы «Қазақстан темір жолы» ұлттық компанияны 100%
Одан басқа, экономикалық тұрғыдан қарағанда монополияның қызметтері мен өндірістік
Ұлттық компанияны қайта ұйымдастыру жобасы, жекешелендіру алдындағы тазалауды еске
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей (Ұлыбритания,Аргентина,Бразилия) темір жол саласын жекешелендіру жүк
Ұлттық және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін темір жол көлігі,
Республика территориясында келесідей темір жол дәліздері қалыптасқан:
-Трансазиялық магистралінің солтүстік дәлізі;
-Трансазиялық магистральдың орталық дәлізі;
-Азия-Еуропа орталық дәлізі;
-“Солтүстік-оңтүстік” трансконтиненталді магистральдің дәлізі;
Әрбір көлік дәлізінің тасымалдау, мерзім, құн, факторлары жағынан өз
“Солтүстік-Оңтүстік” көлік дәлізін құру республиканың батыс аймағының инфрақұрылымын дамытып,
Трансазиялық темір жол магистралі Еуропа мен Батыс Азияны Турция,
Қытай мемлекетінің экономикасының қарқынды дамуын ескере отырып, бұл жобаның
Қазіргі Қазақстан темір жолдарының техникалық және материалды жағдайы өте
Ішкі инфрақұрылымды дамыту мақсатында, қазіргі кезде республикада «Широтный транзитный
Сонымен қатар қазіргі кезде, Шұбаркөл көмір кен орнына, Құмкөл
Республикамыздың тез қарқынды дамуы мен экономикалық тиімділікке жету, сондай-ақ
Жоғарыда айтылғандардың барлығын жиыстырып, қорытындылайтын болсақ, келесідей нәтижеге келуге
Республикамыздың темір жол торабында 751 бөлек бекет орналасқан. 351
Локомотив шаруашылығының техникалық қаруын өздеріне тән мақсаттары бойынша топталған
Бүгінгі күні “Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясының вагон шаруашылығы
Темір жолдарды техникалық жабдықтандырудың негізгі көрсеткіштері (пайдаланылатын ұзындық, электр
Айта кететін жайт, “Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясының негізгі
Қазақстан Республикасының темір жол көлігін басқару 3 сатылы тәсім
Министрлік
«Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы
Тасымалдау бөлімдері
-Территориялық қағида дегеніміз «Қазақстан темір жолы» ұлттық компанияны тасымалдау
- Салалық- «Қазақстан темір жолы» ұлттық компанияның қызметін министрліктің
- Функционалды- бөлек арнайы мәселелермен айналысатын бөлімшелердің болуы.
Темір жолдарды басқаруды «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы жүзеге
«Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясының құрамына Қазақстан Республикасы территориясында
Нарықтық экономика жағдайында «Қазақстан темір жолы» ұлттық компанияны жоғары
ІІІ Тарау. Тиімді нәтижеге жету үшін қазіргі жобалар мен
3.1 Темір жолдың бүгінгі мәселелері мен оны шешу жолдары
Темір жол көлігінің көлік нарығында өзінің үлесін сақтап қалуы
келісілген тарифтік саясаты бар, темір жолдардың тарифтік одағын құруы,
аймақтық темір жолдардың жеткіліктілігін қамтамасыз ету;
интермодальді тасымалдау технологияларын дамыту және оларды бөлек категорияларға кіргізіп,
тасымалдаудың басты бағыттарында темір жол желілерін модернизациялау;
қозғалмалы құрамның жаңа конструкцияларын қолдану;
көліктік қызмет көрсетудің жоғары деңгейін ұйымдастыру;
мемлекеттік шекараларды өтуге уақытты қысқарту;
жолаушылар қауіпсіздігімен жүк сақталуын қамтамасыз ету;
тасымалдауды басқарудың автоматты жүйелерін құру мен жылдам қозғалысты ұйымдастыру;
республикамыздың машина жасау кәсіпорындарында әртүрлі қозғалмалы құрамдарды жөндеу және
Айта кету керек, көптеген шетел фирмалары (немістің AD Trans,
Мысалы, ПЗТМ(Петропавлдың ауыр машина жасау зауыты) өзінің технологиялық қамсыздануы
Жолаушы вагонының кузовының пайдалану мерзімі, жүретін (ходовой) бөлігінен 3
Оған қоса, республикамыздың ішкі экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін шекті
Қазіргі уақытта “Қазақстан темір жолы” ұлттық компанияға мемлекеттің көлік-
Транзиттік әлуеттің дамуы (тек Қазақстанның ғана емес, сонымен қатар
3.2 Мемлекет экономикасын тиімді пайдалануда жаңа темір жол торабтарын
Ал енді тиімді нәтижеге жету үшін жобаларды қарастырайық. Менің
Егемен ел болғалы өз проблемамызды өзіміз шешетін болдық. Қазіргі
Біріншіден, ең төте жол – Ақтау-Арқалық жуықтап алғанда 1000км
Екіншіден, темір жолдың өне бойына қажеттіліктің бірі – су.
Үшіншіден, болат жол осылай қарай тартылса, жағалай қоныстанған елді
Төртіншіден, аталған бағыттағы аудандар қалың қоныстанған аудандар. Бірте-бірте аудандар
Бесіншіден, маңызды себептердің бірі бұл аудандар күннен күнге кеуіп
Оған қоса айтатын жайт, бұл аудандар табиғи ресурстарға да
Алтыншыдан, бұл аймақтар егемен Қазақстанның тарихынан лайықты орын алатын
Жетіншіден, бұл бағытқа темір жол тартудың тағы бір тиімділігі
Сегізіншіден, бұл аймақтардың географиялық жағынан тиімділігі де көз алдында.
Осыған айта кететін күрделі бір мәселе, ол Арқалық қаласының
Темір жолды осы бағыт арқылы тартсақ, талай күпті көңіл
Қорытынды
Сыртқы сауданың өсуі көлік құрамын өзгертуді талап етеді. Сондықтан
Транзиттің өсуі өндірістің өсуіне, аймақтағы халықтың жұмыспен қамтылуына жағдай
Қазіргі жағдайда мемлекет, келесідей жағдайларға негізделетін көлік саясатын өз
-әртүрлі меншіктегі көліктің барлық категорияларын қамтитын біріңғай көлік жүйесін
-көліктің әлеуметтік ролінің маңыздылығын растау;
-басқа салалармен салыстырғанда, көліктің даму қарқындарының жылдамдығын қамтамасыз ету.
Мемлекетімізге 2005ж дейін 6млрд.$, ал 2030ж дейін 12млрд.$ қажет
Республикамызда көліктік машина жасау салалары іс-жүзінде дамымаған. Нәтижесінде көлік
Инвестициялық саясат максималды мүмкін болатын деңгейде қазіргі істеп тұрған
Көлік саласындағы толықтырулар және тариф пен салық саясатын жетілдірумен
Республикамыздың транзиттік әлуетін тиімді өткізу үшін негізгі тосқауыл, ол
Қолданылған әдебиеттер
1.Ақанов, Сағындықов «Сапар зейнеті» Алматы 1978ж.
2.Бекжанов Зарқұм «Теміржолтану негіздері» Алматы 1995ж.
3.Бекжанов Зарқұм Сартайұлы «Теміржолтану негіздері: оқу құралы-Алматы 1995ж.
4.«Достық жолы» /құраст.С.М.Нұрмағамбетов, С.Молдахметов-Алматы-
5. Есенғарин Нығметжан. «Тыңның күре тамыры» Болат жолдың бүгінгісі
6. Есенғарин Нығметжан «Еркін дүние есігі» Алматы, Атамұра 1994ж.
7. Жансүгіров Ильяс «Жаңа жолда //Түрксиб/Қызыл-Орда» Қазақ баспасы 1929ж.
8. Қатынас жолдар министрлігі-Қазақ теміржолындағы Жамбыл бөлімшесінің 1962ж. арналған
9. Мұртазин Б.С. Тельтаев Б. «Жол төсемелерін жобалау және
10. Омаров А.Ж. «Қазақстан теміржолдарының тарихы» Алматы 1997ж.
11. «Түрксибтің жаңашылдары» Түркістан-Сібір темір жолындағы озаттардың жұмыс тәжірибесі
12. Түркістан-Сібір темір жолына 20 жыл. Алматы 1950ж.
13. «Актуальные проблемы транспортно-коммуникационного комплекса на пороге 3-го тысячелетия.
14. Исингарин Н.К. «И для нас открывается мир»-Алматы 2001г.
15. «История развития транспорта и коммуникаций Казахстана» Н.Ф.Пивень, А.И.Шалтыков
16. «Железнодорожники Казахстана в 1-ой русской революции» Асылбеков М.Х.
17. Казахстан. География. Туркестана-Сибирская железная дорога. «Туркестана-Сибирьская магистраль» 1929г.
18. «История железнодорожного транспорта Казахстана» Алматы 1967г.
19. «Вся жизнь дороге/ Воспоминания железнодорожника». Алматы «аль-Фараби» 1996г.
20. Бекжанов З.С. Парамзин В.П. «Общий курс железных дорог».
21. Верников С.М. «Дорога на целину». Записки участника строительства-Курган
22. Қазақстан 2030 бағдарламасы.
23. Н.К.Исингарин «Транспорт-магистраль экономической интеграции в СНГ» Алматы 1998г.
24. Закон «О транспорте в РК» от 21.09.1994г.
25. Атамкулов Е. Исингарина Н. «Железнодорожный транспорт Казахстана» Время
26. Баймуханов Б. «Железнодорожный транспорт Казахстана»:ветер перемен. Казахстан-2030 шаги
27. Баймуханов Б.А. «Организационно-управленческие проблемы развития железнодорожного транспорта Казахстана»
28. Ибрагимов А. «Чужое транзитное счастье: железные дороги. Континент-2001
29. Исингарин Н. Константинов Л. «Как обустроить железную дорогу:
30. Кодекс железнодорожного транспорта: проект//Железные дороги Казахстана-2000-17февраля стр.2-7
31. Алексеев: проблемы строительства линии Кизлир-Карлан-Юрт.//Железнодорожный транспорт-1997 стр.28-29
32. Брагин С.В. Сабетов А. «Экспедирование, экономика, транспорт» Алматы
33. «Экономика, транспорт» под ред.В.А.Дмитриева, Москва 1985г.
34. «Экономика железнодорожного транспорта» под ред. И.В.Белова Москва 1989г.
35. «Көліктану негіздері: темір жол көлігі» З.С.Бекжанов, Г.А.Омарова Алматы
36. Нацстатагенство РК. Среднесрочная отраслевая программа развития железнодорожного транспорта
37. Транспорт РК / Статистический сборник Алматы 2000г.
38. Постановление правительства РК от 18.01.1996г. №70 «Об утверждении
39. Закон РК «О железнодорожном транспорте» от 8.12.2001г. №266-11-3РК.
40. Шашкова Н. А.Мырзахметов: Большая работа только начинается: реформирование
41. Сулейменов Х. «Дороги, дороги, дороги… Казахстану нужна рациональная
42. Сиденко А. «Связующая нить: 28 заседание совета по
43. Латышев Н. «Транзит Транс-Казахстан-2002» Международная выставка // Вечерняя
44. Исингарин Н. «Еще раз о «подкладках» дороги: |Грузоперевозки,
45. Журнал “Транзитная экономика” №3,4 2001г.
46. Журнал “Транзитная экономика” №1,3,6,8, 2002г. и №1 2003г.
47. Журнал “Аль Пари” № 1,4,5 2002г.
Қосымша беттер
Көлік қызметінің негізгі экономикалық көрсеткіштері.
Жылдар Жалпы қосылған құн млн. теңге (1993ж дейін млн.
1991 5867,9 603,7 493 804
1992 85003,5 565,8 5797 8477
1993 2741,0 497,0 181,6 275
1994 43280,4 463,5 2408 5864
1995 94999,9 417,7 6808 6809
1996 136643,4 377,5 9453 11195
1997 172744,9 336,4 10974 12283
1998 212508,4 274,4 10913 34053
1999 212595,3 189,0 12182 24175
2000 271090,7 187,7 17185 50631
2001 307372,8 174,8 22670 70627
2002 327313,4 168,3 23150 94265
Көз қайнар: статистикалық ақпараттар 1991-2002жж.
Көлік кәсіпорындарымен жүктерді тасымалдау (млн. тонна)
Кесте№1
Жыл Көліктің барлық түрлері Оның ішінде темір жол көлігі
1991 921,6 328,2
1992 766,8 289,4
1993 563,2 220,5
1994 337,8 175,4
1995 260,9 161,6
1996 222,1 140,2
1997 300,7 190,9
1998 267,2 170,0
1999 260,0 133,7
2000 335,4 171,8
2001 357,3 183,8
2002 360,0 190,2
Қайнар көз: статистикалық мәліметтер 1991-2002 жж.
Сурет №2. Республика темір жол көлігімен жүк тасымалдау (млн.
Сурет №3. 2001ж көлік түрлері бойынша жүк тасымалдаудың құрылымы
Мәлімет алынған көз: статистикалық ақпарат.
Сурет №4. Экономиканың барлық салаларының көлік кәсіпорындарымен жолаушыларды тасымалдау
Көлік кәсіпорындарының жүк айналымы (млрд. тонно-километр).
жыл Көліктің барлық түрлері(млрд.т-км) Темір жол көлігі
1991 410,9 374,2
1992 322,9 286,1
1993 250,7 192,3
1994 184,1 146,8
1995 151,6 124,5
1996 137,1 112,7
1997 138,9 106,4
1998 131,0 103,0
1999 127,4 91,7
2000 177,0 125,0
2001 193,3 135,7
2002 200,1 142,2
Мәлімет көзі: статистикалық ақпарат 1991-2002жж. 2000ж дейін көлік кәсіпорындарында
Сурет №5. 1991-2001жж. барлық көлік түрлерінде жолаушы айналымының динамикасы
Республикамызда 2001ж. аяғында 1,9 мың локомотив, 2,1 мың жолаушы
2001ж. ішінде жүк тасымалдауға тарифтер 11,2% өсті (2000ж ішінде
Соңғы 2 жылда темір жол көлігінде жүк айналым көлемдерінің
Темір жол көлігімен жолаушыларды тасымалдаудың көлемі де өсуде. 2001ж
Қазақстан көлік инфрақұрылымының басты элементі бола, КСРО құлағаннан кейінгі
Қазақстан темір жол көлігінің келтірілген өнімі.
Көрсеткіш атауы Келтір.өнім млн. т-км Жолаушы айналымы млн. ж-км
1991 393 562 19 417 374 145 331 735
1992 297 866 17 969 279 897 278 772
1993 209 566 20 585 188 972 218 194
1994 166 076 18 830 147 247 172 888
1995 137 665 13 159 124 496 157 174
1996 126 877 14 188 112 689 140 130
1997 119 226 12 801 106 425 137 731
1998 110 546 10 669 99 877 129 932
1999 110 559 8 859 91 700 123 911
2000 135 198 10 215 124 983 156 306
«Көліктану негіздері:теміржол көлігі» З.С.Бекжанов, Т.А.Омарова 6-7 б.
осы жерде.
«История развития транспорта и коммуникаций Казахстана» Н.Ф.Пивень. стр.94
Сол жерде.
Таможенная политика Казахстана.
В.И.Ленин «Политические собрания сочинений» Т36 стр.271-272
Статистический ежегодник за2001-2002 гг.
Қазіргі Пушкин қаласы.
«Теміржолтану негіздері» З.Бекжанов 18 бет.
«Теміржолтану негіздері» З.Бекжанов 66 бет.
«История развития транспорта и коммуникаций Казахстана» Алматы 2000г. Н.Ф.Пивень
«История развития транспорта и коммуникаций Казахстана» Н.Ф.Пивень Алматы 2000г.
Транзитная экономика №3 2001г. стр.50
Журнал «Континент» 2003г.№1 стр.65
Инвестиционная программа «Қазақстан темір жолы» 2000-2006гг.
Инвестиционная политика ЗАО НК «Қазақстан темір жолы» на 2003-2006гг.
Журнал «Транзитная экономика» №3 2002г. стр.63
Осы жерде.
Журнал «Транзитная экономика» №3 2001г. стр.54
Журнал Транзитная экономика №3 2002г стр.53
Журнал «Транзитная экономика» №3 2002г. стр.68
Сабетов А. Брагин С.В. «Экспедиторские, международные перевозки» Алматы 2002г.
«Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясынан мәлімет.
Брагин С.В. Сабетов А. «Экспедирование, экономика, транспорт» Алматы 2002г.стр.145
1997ж дейін-жүк жөнелтілді, 1997ж бастап-тасымалданды.
1
46