Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................................
Әдебиеттік шолу...................................................................................................
I. Қазiргi таңдағы Қазақстанның топырақ жағдайы..........................................
II. Қызылорда облысынын топырак түзілу факторы...........................................
2.1. Ауа райы........................................................................................
2.2. Биологиялық фактор.................................................................................
2.3. Аналық жыныстар................................................................................
2.4.Жер бедері..............................................................................
2.5. Антропогендік фактор...........................................................................
Ш. Топырақ бонитетінің әдістемесі....................................................................
IV. Қызылорда қаласы ЖШС «Ақжарма» топырақтары.................................
V. Зертелінген территорияны сапалық бағалау..............................................
VI. Экологиялық жағдайы.......................................................................
VII. Жерді экономикалық бағалау........................................................
Қорытынды............................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.....................................................................
Қосымша.............................................................................................................
Кіріспе
Топырақ бонитировкасы қарқынды егiншiлiк деңгейiнiң салыстырмалылығын олардың өндiрiстiк жағдайында
Топырақ бонитировкасы егiншiлiк қарқындылығының әтүрлi деңгейiне байланысты жүргiзiле бередi.
Топырақ бонитетiнің көлемi балмен көрсетiледi. Топырақ бонитет балы егiстiк
Топырақ құамындағы қарашiрiк мөлшерi оның құнарлылығының басты белгiсi, ол
Топырақ бонитетiн жүргiзудегi негiзгi құжаттар болып табылатындар: үлкен масштабты
696.0 га; Зерттелiнген аудан — 5851,0 га, оның iшiнде
Далалық зерттеу, камералдық жұмыстарды өңдеу және зертханалық анализдер бойынша:
Әдебиеттік шолу
Топырақ – жердің жақсы қопсытылған, өлі табиғат пен тірі
Тірі организмдер топырақтың негізгі қасиеті – құнарлылығының қалыптасуына жағдай
Қазақстан жері солтүстіктен Оңтүстікке қарай 1600км, шығысынан Батысына қарай
Солтүстік Қазақстан, Қостанай, Павлодар облыстарының терістік жағы, Ақмола, Қарағанды,
Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстанның батыс жағы, Қостанай, Ақтөбе, Орал,
Батыс Қазақстан облыстарының біраз жері, Атырау, Қызылорда түгелімен, Ақтөбе,
Шығыс Қазақстандағы Алтай таулары, Алматы облысының Жаңғар Іле Алатауы,
Осы жоғарыда атап өткендей еліміздің, сонымен бірге әлемнің топырақтарын
Нижегородская губерниясындағы жерді сапалық бағалау жұмыстары кезінде (1882-1886жж) В.В.
Ауыл шаруашылығына орналасқан жерлер – жер категорияларының ең құндысы
Агроценоздарда тиімді құнарлық ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігі арқасында, не
Жерді бағалауға қатысты алғашқы іс-қимылдарды жерді бонитеттеу әдістемесі мен
Топырақ бонитировкасының міндеті топырақтың өндірістік-генетикалық жіктелуіндегі құнарлылығын баллмен өрнектеу
топырақтарды салыстыру мен топтастыру
әртүрлі ауыл шаруашылық дақылдарына қолайлы жерлер табу
өндірістік баға беру
топырақ-климат жағдайына қарай әділетті бағалау
топырақ-климаттық жағдайларын ескере отырып ауыл шаруашылық жүйесін рацоналды енгізу
Шаруашылықтың әртүрлі топырақтарда өнімділікті көтеру үшін дұрыс шараларды құрастыруға
Адамдардың топырақ құнарлылығын сақтау және жоғарылатуға қызығушылығын шақырады.
Топырақты бонитеттеуде агроөндірістік қасиеттерге аса маңызды көңіл аудару керек,
В.В. Докучаев пен Н.М. Сибирцев топрақ бонитировкасының теориясы мен
АҚШта топырақ бонитировкасы 1899ж 1952ж дейін ауыл шаруашылық министрлігінің
АҚШта топырақ бонитетінің екі әдісі кең өріс алған:
комплексті – табиғи-территориалды комплекстерді ерекшелеу мен олардың көпжылдық (10
факторлы – топырақтың қасиетін және олардың мелиорациялау жолдарын анықтайтын,
Топырақты бағалау үшін олардың келесідей қасиеті мен көрсеткіштері зерттеледі:
Топырақ бонитетінің басты бір белгісі топырақ құнарлылығы болып табылады.
Біздің зерттеген шаруашылығымыз суамалы егіншілікпен айналысатындақтан суармалы егіс жайлы
XX ғасырдың жетпісінші жылдары оңтүстік шығыс Қазақстанның тау етегі
Сонымен қатар топырақ бонитировкасын біз тек ауыл шаруашылығында емес
Топырақ ауыл шаруашылық өндірісінің негізгі құралы болып табылады. Ауыл
Топырақ құнарлығының негізі, топырақ құрамындағы шірінді (гумус) заттардың егістік
Негізінен балл бонитетін анықтағанда біз дақылдың өнімділігін де пайдаланамыз.
Шаруашылығымыз Қызылорда облысында орналасса да біз өзге де облыстардың
Топырақтың гранулалық құрамы бойынша «топырақ байлығы» топырақтағы құнарлы заттардың
Жер басқа өндірістік құрал ретінде бағалауды қажет етеді. Бұл
Топырақ ауыл шаруашылығындағы негізгі өндіріс құралы екені белгілі. Басты
«Академик, Социалистік Еңбек Ері, Ленин сыйлығы лауреаты Александр
Сонымен кері топырақ құнарлылығына оралсақ. Топырақтың гумус заттары минералдық
Сонымен әдебиеттік материалдарға жүгінсек, топырақтың өте мол ылғалдану жағдайында
Республикамызда қалыптасқан қазіргі экономикалық жағдайда топырақтағы қарашіріндінің, әсіресе астықты
Біздің зерттеген шаруашылығымыз күріш өндіреді. Күріш жер бетіндегі халықтың
К.П. Горшенин атап өткендей, топырақ бонитировкасы тек қана ауыл
I. Қазiргi таңдағы Қазақстанның топырақ жағдайы
Қазақстан — аграрлы ел, жалпы жер көлемi 272,5 млн.га.,
Географиялық орнына қарай республиканың аймақтық 75 пайызға жуығының климаты
Егiншiлiктi дамытудың қазiргi заманға сай кезеңінде Қазақстан Республикасындағы топырақ
Алынған нәтижелердiң талдауы жылжымалы фосфор бар жерлердiң басым болғандығын
Кесте 1. 2000-2006 жылдар аралығында жүргізілген агрохимиялық зерттеулер нәтижелері
Облыстар Зерт. Алқап, мың. га (2000-2006жж)
Құрамы бойынша қарашірінді тобы, % Суда жеңіл ыдырайтын азот,
Төмен Орташа Жоғары Төмен Орташа
Құрамы бойынша топтар шегі
Топтар шегі, мг/кг топырақта
4,0 кем 4,1-6,0 6,0 артык
15,0 кем 16-30 30 артьқ
мың га. % мың га. % мьң га %
га. % мың га. % мын га. %
Ақмола 2424,48 1664,83 68,7 699,91 28,8 59,74 2,5 1534,96
Алматы 610,8 580,06 95 25,74 4,2 5 0,8 573,22
Жамбыл 325,81 320,85 98,5 4,61 1,4 0,35 0,1 323,11
Қарағанды 638,13 627,33 98,3 10,8 1,7 0 0 390,26
Қостанай 2277,01 1444,85 63,5 806,37 35,4 25,79 1Д 1115,04
Павлодар 490,58 466,25 95 22,36 4,6 1,97 0,4 437,01
Солтүстік Қазақстан 2512,35 286,75 11,4 2069,87 82,4 155,73 6,2
Шығыс Қазақстан 574,93 316,72 55,1 215,31 37,4 42,9 7,5
Батыс Қазакстан 416,71 407,52 97,8 8,1 1,9 1,09 0,3
Оңтүстік Қазакстан 427,99 427,24 99,82 0,33 0,08 0,42 0,1
Қызылорда 122,02 122,02 100 0 0 0 0 78,91
Ақтөбе 478,37 443,89 92,8 33,05 6,9 1,43 0,3 382,52
Барлығы 11219,18 7108,31 62,9 3896,45 34,5 294,42 2,6 6418,45
II. Қызылорда облысынын топырак түзілу факторы
2.1. Ауа райы
Агроклиматтық көрсеткіштер бойынша вегетациялық кезенінің жылу мен ылғалдылықка қамтамасыз
10° - тан жоғары температура жиынтығы 3600-4200°С. Қыс тұрақты
жиі және қатты Солтүстік – шығысқа қарай басым желдер
2.2. Биологиялық фактор
Шаруашылық территориясында гидрографиялық желі жақсы дамыған. Негізгі су көзі
токтатылды және қазіргі уақытта ол аз көрінеді. Сырдария қолмен
Шаруашылықтан тыс қалыптасқан жер үсті сулары аз мөлшерде. Оларға
кеңтараған.
2.3. Аналық жыныстар
Топырақ кұраушы тау жыныстары болып механикалық құрамы бойынша қазіргі
2.4.Жер бедері
Қызылорда қаласы ЖШС «Ақжарма» территориясы Сырдария өзенінің көне атыраулық
2.5. Антропогендік фактор
Топырақ құралу процесінің бағытын және топырақтың сапасын өзгертуде адамның
Ш. Топырақ бонитетінің әдістемесі
Жер ауыл шаруашылығында негізгі өндіріс көзі және Республикамыздың, сондай-ақ
Топырақ бонитировкасы 1979 жылғы ҚазССР-дің жерді бағалау жөніндегі уақытша
Топырақтың әртүрлілігіне байланысты бонитет балы 0 - 30см қабаттағы
Бағаланып жатқан топырақтың 0 -30см қабаттағы гумус мөлшерін 2,5
Егерде бағаланатын топырақ ешқандай теріс белгілерге ие болмаса, онда
Топырақ бонитировкасын жүргізу үшін негізгі ақпаратты құрастырғандар:
Қазгипроземнің комплексті - ізденушілік бөлімінен 1988 жылы жүргізілген Сырдария
Қызылорда қаласы ЖШС «Ақжарма» топырақ бонитировкасын далалық тексеру мәліметтері.
Зертеу объектісі болып Қызылорда қаласы ЖШС «Ақжарма» территориясының топырағы
1. Тосаптық шалғынды құба әлсіз сортаңданған топырақ.
10,3*1+81,8*8+14,6*2/199,47=103,0+654,4+29,2/199,47=786,6/199,47=4
2. Тосаптық шалғынды кұба орташа сортаңданған топырақ.
6,75*7+48,1*5/54,85=47,25+240,5/54,85=287,75/54,85=5
3. Тосаптық шалғынды кұба күшті сортаңданған топырақ.
87,25*9+140,2*5+133,2*7+110,0*3+45,31*4/416,96=
=785,25+701,0+932,4+33,0+181,24/416,96=2632,89/416,96=6
4. Тосаптық шалғынды құба өте күшті сортанданған топырақ.
209,78*3+26,5*5+26,75*2/263,05=629,34+132,5+53,5/2636,05=
=815,34/263,05=3
5. Тосаптық шалғынды құба шөлге айналып бара жатқан топырақ
18,25*3,34*4+128,8*8+14,5*5+68,0*2/220,71=
=91,25+13,36+1030,4+72,5+136,0/220,71=1343,51/220,71=6
6. Тосаптық шалғынды — батпақты әлсіз сортаңданған топырақ.
29,3*2+103,0*1+172,18*14/204,48=58,6+103,0+1010,52/204,48=6
7. Тосаптық шалғынды - батпақты кұба орташа сортаңданған.
440,06*9+18,0*9+41,1*7+23,0*7+98,7*7+2,3*7/323,16=
=396,54+162,0+287,7+161,0+672,0+690,9+16,1/323,16=2126,24/323,16=7
8. Тосаптық шалғынды – батпақты құба күшті сортаңданған топырақ.
179,96*4+28,0*2+142,2*5+204,24*3+84,3*1+95,19*6+11,5*8+178,8*7+24,3*9/948,49
=719,84+56,0+711,0+612,7+84,3+571,14/948,49=2755,0/948,49=3
9. Тосаптык шалғынды - батпақты құба өте күшті сортаңданған
135,98*2+72,0*3+48,3*5+7,25*4/263,53=271,96+286,0+241,5+29,0/263,53=
=828,46/263,53=3
10. Тосаптық шалғынды – батпақтық кұба тыңайған топырақ.
81,2*5+36,5*4+124,5*8+31,25*3+80,0*7+114,0*17/467,45=
=406,0+1476,0+996,0+93,75+560,09+193,8/467,45=4139,75/467,45=9
11.Екіншілік сортаңдар.
15,1*6+41,0*4+46,0*3+78,75*2+25,0*3/205,85=
=90,0+164,0+138,0+157,5+75,0/205,85=624,5/205,85=3
12. Типтік сортаңдар.
100,5*2/100,5=2
IV. Қызылорда қаласы ЖШС «Ақжарма» топырақтары
Территорияның негізгі бөлігі суармалы егіншілікте егістік жерлер үшін пайдаланылады.
662 - тосаптық шалғын құба;
- тосаптық шалғын шөлге айналып жатқан құба;
- тосаптық шалғын-батпақты құба;
664а - тосаптык шалғын батпақты тыңайған құба;
746 - тосаптық шалғын-батпақты күрішті құба;
- типтік сортаң;
–шалғынды сортаң;
729 - құмдар;
Әрі қарай бұл топырақтар түзілуі және пайдалануы бойынша бөлінеді.
Тосаптық шалғын кұба топырақ - зерттелінген территорияның басым көпшілігін
№171 топырақ кескінінің сипаттамасын келтіреміз:
Пайдаланылатын жер - жайылым. Өсімдік жамылғысы - жусан, эфемерлер,
0-11 - тұнық-сұр, орташа сазды, дымқыл, кесекті,
11-29 - ашық коңыр, сазды, дымқыл, ірі кесекті, тығыз,
29-42 - ашық-сұр, орташа сазды,дымқыл, майда жаңғақты, тығыз, уақ
42-120 - ашық-сары, орташа саздақты, дымқыл, ірі-дәнді,тығыз, кеуекті, сұр
Тосаптық шалғынды құба топырақтардың негізгі морфологиялық белгілері тасқын су
Тосаптық шалғын шөлге айналып жатқан құба топырақтар – 3
Пайдаланылатын жер - жайылымдық. Өсімдіктер - шеңгел, жыңғыл, ақбас.
0-23 - ашық-қоңыр, ауыр саздақты, ылғал, ірі жаңғақты,
жағынан қайнайды, тамырлары аз, тұздар, ауысуы айқын байқалады.
23 - 65 - ақшыл-сарғыш, орташа саздақты, жаңа, ірі
тән, шіріген дактар, ауысуы ақырын.
65 -93 - ашық-сарғыш, ауыр саздақты, жаңа,
дақтар, ауысуы ақырын.
93 -102 - көмілген қабат.
102 -135 - сары, ауыр саздақты, ылғалданған, дәнді, тығыз,
Топырақ кескінінің морфологиялық сипаттамасы бойынша - қабатты. Механикалық құрамы
Тосаптық шалғынды-батпақты құба топырақтар - едәуір аймақты алып жатыр.
Гумус қабатының қалыңдығы 10 - 25см, түсі қара -
Барлық дерлік құрылым бойына темірдің кышқылданған шіріген құба және
Сипатталған топырақтар жоғарғы ылғалдылық және өсімдік жамылғысы қалдығының жетерліктей
№ 166 топырақ кескінінің сипаттамасы:
Жерді жайылымдыққа пайдаланады. Өсімдіктер - мия, қамыс, жаңтақ. Жер
0-13 -қою -сұр, орташа саздақты, ылғалды, ірі
13 - 33 -ашық-сұр,орташа сазды, шикі, ірі жаңғақты,
жағынан қайнайды, уақ кеуекті, өсімдік қалдықтары, тұздар, сұр
33 - 72 - ашық-қоңыр, орташа сазды,
72 - 135 - ашық-қоңырқай-сарғыш, орташа сазды, шикі, ірі
Морфологиялық сипаттамасы бойынша бұл топырақтар орташа қабатты. Бүкіл кескін
Тосаптық шалғынды–батпақты тыңайған құба топырақтар – бедер жағдайы
Ертеректе күрішке және жүгеріге пайдаланған. Қазіргі уақытта тыңайған жер
Толықтай сипатама беру үшін № 2 топырақ кескінінің сипаттамасын
Пайдаланылатын жер - тың. Өсімдіктер - қамыс, күріш аңыздары.
0 -32 -қою сүр, орташа сазды, дымқылданған,
32 -75 -ақшыл-қоңыр, жеңіл сазды, ылғал, тоңкесекті, әлсіз
75- 110 - қоңыр, жеңіл сазды, ылғалды, тоңкесекті -
Морфологиялық сипаттамасы бойынша топырақ орташа қабатты. Бүкіл топырақ кескіні
Жоғарғы қабатта гумус мөлшері 1,42 % төменге қарай 10,77
Тосаптық шалғьшды-батпақты күрішті құба топырақ - шаруашылықтың көпшілік аймағын
шайылуы, өңделетін горизонттардың пайда болуы, органикалық заттардың қосылуы және
№ 4 топырақ кескінінің сипатамасын келтіреміз.
Пайдаланылатын жер - егістік. Өсімдіктер - қамыс. Топырақтың жоғарғы
0 -36 -қою-сұр, жеңіл сазды, шикі, тоңкесекті,
36 – 67 -ақшыл-қоңыр, орташа сазды, шикі, ірі
67 -110 -сұр-қоңыр, орташа сазды, шикі, кесекті, кеуекті,
110-141- сарғыш-қоңыр, орташа сазды, шикі, ірі дәнді, әлсіз тығыздалған,
уақ кеуекті, тұздар.
30см қабаттағы гумус мөлшері - 1,68 %. Жоғарғы қабатындағы
Сортаңдар бүкіл жерде таралған, типтік және шалғынды сортаңдар түрінде
№ 184 топырак кескінінің сипаттамасы:
Пайдаланылатын жер жайылым. Өсімдіктер – ажырық, қарабарақ, шіріген қамыс.
0 - 22 -ақшыл-сұр-қоңыр, орташа сазды, дымқыл,
22 - 73 -қою-қоңыр, жеңіл сазды, ылғалданған,
73 – 130 -ақшыл-қоңыр, ауыр сазды, шикі, ірі
Гумус мөлшері 0,98 %, төменгі жағында 0,51 %. Механикалық
Шаруашылықта типтік сортаңмен катар шалғынды сортандар, басқа топырақтармен компллексті
Типтік сортаңдарға тән қасиеттердің бәрі аналогикалық болып келеді. Кейбір
Шалғынды сортандар құрылымы бойынша кейде жоғары горизонттың қоюлау түске
Екіншілік сортаңдарға зертелген территориядағы суару жағдайларынан пайда болған тұздану
Механикалық құрамы орташа сазды, саздақты. Жоғарғы қабаттағы гумус мөлшері
ЖШС «Ақжарма» территориясында құмдар тосаптық шалғанды-батпақты топырақтармен аралас екі
V. Зертелінген территорияны сапалық бағалау
Жер ауыл шаруашылығындағы негізгі өндіріс көзі және республикамыздың әртүрлі
Бонитировка латын тіліне аударғанда «жақсы сапалы» деген мағынаны білдіреді.
Ресейде топырақ бонитировкасының әдістері мен теориялық дамуына профессор В.В.Докучаев
Топырақты салыстырмалы бағалау объективті қасиеттері мен белгілерге сүйенеді, олар
Бонитировканың негізгі мақсаты топырақ құнарлылығын олардың салыстырмалы құндылығын анықтаудан
Олардың табиғи қасиеттеріне негізделген топырақ бонитировкасын жүргізу негізгі диагностикалық
Зертелінген территорияньщ топырақ бонитировкасын зертеу нәтижесінде біз келесідейді аныктадық.
Кесте 2. Қызылорда қаласы ЖШС «Ақжарма» ауыспалы егіс танаптарының
Ауысплы егіс
№ Танап
№ Тана п ауда ныга Механика лық құрамы 0-30см
Тұздануы бойынша Механикалық құрамы бойынша Гидроморфтылығы бойынша
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 I 136,5 сазды 1,01 40 0,4 0,65 0,7
II 157,1 сазды 1,08 43 0,4 0,65 0,7 8
III 112,2 ауыр сазды 1,66 66 0,2 0,95 0,7
IV 162,5 жеңіл сазды 1,15 46 0,2 0,80 0,7
V 124,7 ауыр сазды 1,19 47 0,4 0,95 0,7
VI 122,2 сазды 1,27 51 0,4 0,65 0,7 9
VII 84,1 ауыр сазды 1,43 57 0,4 0,95 0,7
Барлығы
899,3
Ауыспалы егіс бойынша орташа балл 9
2 I 32,2 сазды 1,35 54 0,4 0,65 0,7
II 57,1 жеңіл сазды 1,29 52 0,2 0,80 0,7
1 2 3 4 5 6 7 8 9
2 III 48,7 ауыр сазды 1,44 57 0,4 0,95
IV 82,2 сазды 1,40 56 0,4 0,65 0,7 10
V 100,9 сазды 1,33 53 0,7 0,65 0,7 17
VI 134,9 жеңіл сазды 1,56 62 0,4 0,80 0,7
VII 134,7 ауыр саздақ 1,06 42 0,7 0,95 0,7
VIII 110,8 жеңіл сазды 1,33 53 0,4 0,80 0,7
Барлығыы
701,5
Ауыспалы егіс бойынша орташа балл 13
3 Егістікте тыңайған жер 100 сазды 1,12 45 0,4
80,0 жеңіл сазды 1,49 60 0,2 0,80 0,7 7
81,5 жеңіл сазды 1,44 57 0,7 0,95 0,7 26
119,2 жеңіл сазды 1,26 50 0,7 0,95 0,7 23
120,0 сазды 1,03 41 0,9 0,65 0,7 17
81,0 жеңіл сазды 1,09 43 0,4 0,80 0,7 10
Барлығы
581,7
Ауыспалы егіс бойынша орташа балл 16
Бұл кестеден біз егістік жерлердің балы 20дан аспайтының байқадық,
Кесте 3. Ауыспалы егістен басқа суарылмайтын топырақтардың бонитет шкаласы.
№ Кескін № Механика лық құрамы 0-30см қабатт ағы
Тұздануы бойынша Механикалық құрамы бойынша Гидроморфтылығы бойынша
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 132 сазды 1,80 26 0,2 0,65 0,9 3
2 131 жеңіл саздақ 1,55 22 0,4 0,90 0,9
3 133 жеңіл сазды 0,90 13 0,4 0,90 0,9
4 134 жеңіл сазды 0,77 11 0,9 0,95 0,9
5 ІЗІа саздақ 1,84 26 0,4 1,0 0,9 9
6 144 сазды 1,19 17 0,7 0,65 0,9 7
7 143 жеңіл сазды 0,82 12 0,4 0,95 0,9
8 142 жеңіл сазды 1,42 20 0,4 0,80 0,9
9 141 сазды 0,77 11 0,2 0,65 0,9 1
10 139 саздақ 1,16 16 0,7 1,0 0,9 10
11 154 сазды 1,55 22 0,4 0,65 0,9 5
12 150 сазды 1,80 26 0,2 0,65 0,9 3
13 152 сазды 1,80 25 0,2 0,65 0,9 5
14 149 сазды 1,08 15 0,2 0,65 0,9 3
15 145 сазды 1,08 15 0,2 0,65 0,9 2
16 148 сазды 0,90 13 0,7 0,65 0,9 5
17 192 сазды 1,34 20 0,2 0,65 0,9 2
18 200 жеңіл сазды 0,72 10 0,2 0,95 0,9
19 191 сазды 1,68 24 0,2 0,65 0,9 3
20 201 сазды 1,94 27 0,2 1,0 0,9 5
21 93 саздақ 1,68 24 0,7 1,0 0,9 5
22 95 сазды 1,63 23 0,4 0,65 0,9 5
23 164 сазды 1,24 17 0,2 0,65 0,9 2
24 161а саздақ 1,42 20 0,2 1,0 0,9 4
25 161 саздақ 0,64 9 0,2 1,0 0,9 2
26 160 сазды 0,64 9 0,2 0,65 0,9 1
27 160а сазды 1,68 24 0,2 0,65 0,9 3
28 172а саздақ 1,03 14 0,2 1,0 0,9 3
29 172 жеңіл саздақ 1,29 18 0,4 0,95 0,9
30 175 жеңіл сазды 0,64 9 0,4 0,9 0,9
1 2 3 4 5 6 7 8 9
31 182 сазды 1,68 24 0,2 0,65 0,9 3
32 185 жеңіл сазды 0,77 11 0,4 0,80 0,9
33 183 сазды 1,16 16 0,4 0,65 0,9 4
34 184 жеңіл сазды 1,55 22 0,2 0,80 0,9
35 187 жеңіл сазды 0,90 12 0,7 0,80 0,9
36 188 жеңіл саздақ 1,08 15 0,2 0,95 0,9
37 179а сазды 1,55 22 0,4 0,65 0,9 5
38 140 сазды 1,42 20 0,4 0,80 0,9 6
39 190 сазды 1,42 20 0,2 0,65 0,9 2
40 193а сазды 1,55 22 0,4 0,65 0,9 5
41 188 ауыр саздақ 1,08 15 0,2 0,95 0,9
42 172а саздақ 1,03 15 0,2 1,0 0,9 3
43 180а сазды 0,64 9 0,4 0,65 0,9 2
44 182а саздақ 1,55 22 0,2 1,0 0,9 4
45 181 сазды 1,08 15 0,4 0,65 0,9 3
46 173 ауыр саздақ 1,55 22 0,4 0,95 0,9
47 170 саздақ 1,55 22 0,2 1,0 0,9 4
48 175а саздақ 0,64 9 0,4 1,0 0,9 3
49 176 ауыр саздақ 1,16 16 0,4 0,95 0,9
50 167 саздақ 1,42 20 0,4 1,0 0,9 7
51 168 сазды 1,06 15 0,2 0,65 0,9 2
52 173 ауыр саздақ 1,55 22 0,4 0,95 0,9
53 165 сазды 0,69 9 0,2 0,65 0,9 1
54 169 сазды 1,42 20 0,2 0,65 0,9 2
55 186 сазды 1,16 16 0,2 0,65 0,9 2
56 189 сазды 1,29 18 0,4 0,65 0,9 4
57 176 ауыр саздақ 1,16 16 0,4 0,95 0,9
58 178 саздақ 1,29 18 0,2 1,0 0,9 3
59 164 сазды 1,55 22 0,4 0,65 0,9 5
Жоғарыдағы кестелерде біз бонитет балын есептегенде мынадай формуланы пайдаландық:
Гумус : эталон * 100% = гумус бойынша балл
Гумус : Эталон * 100% * Топырақтың тұздануына байланысты
Келесі қарастыратын топырағымыз (662) тосаптық шалғынды құба топырақ. Бг=
Мұнда топырақтың тұздану деңгейі бойынша күшті тұзданған, сондықтан түзету
VI. Экологиялық жағдайы
Қазіргі танда адамзат алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі -
Бірінші деңгейі ретінде топырақты тікелей жойылуы және толықтай құруынан
Қорғаудың екінші деңгейі игерілген және пайдаланылып жүрген топырақтарды сапалық
Келесі деңгейі үшінші болып тұрғанына қарамастан ең маңызды болып
Топырақ жамылғысының деградацияға тұрақтылығы, біршама деңгейде, өсімдік жамылғысының антропогендік
Бұл олардың әртүрлі суалу, бастырылу, қышқылды жауын-шашын, ауыр металдармен
VII. Жерді экономикалық бағалау
Жерді экономикалық бағалау топырақ құнарлылығының экономикалық көрсеткіштері бойынша құралған
Экономикалық бағалау түсінігіне жерді ауыл шаруашылығындағы негізгі өндіріс
Топырақ бонитировкасы мен экономикалық бағалау бір-бірімен тығыз байланысты, олар
Жерді экономикалық бағалаудың негізгі мақсаты болып, жан-жақты өндірісінің нәтижесі
Жерді экономикалық бағалау сипаттамасының заты үшін жердің табиғи (потенциалды)
Қорытынды
Жоғарыдан көріп отырғанымыздай Қызылорда каласы ЖШС «Ақжарма» шаруашылығының территориясында
Зертелінген шаруашылықтың жерлері суармалы егіншілікке пайдаланғандықтан топыраққа екіншілік тұздану
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Биғалиев А. Қазақстанның топырағы және оның экологясы /
А. Биғалиев, Е.Жамалбеков, Р.Білдебаева - Алматы «Санат» 1995-128бет
2. Асқаров Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау /
3. Ақбасова А.Ж. экология: ЖОО арналған оқу құралы /
4. Тазабеков Т. – Жалпы топырақтану (оқулық) / Т.Тазабеков
5. Академия наук КазССР генезис, классификация характеристика почв
6. Муха В.Д. Агропочвоведение / В.Д. Муха, Н.М. Картамышев,
7. Общее почвоведение / Мамонтов В.Г. Панов Н.П., Кауричев
8. Қ.Р. Жер рессурстарын басқару агенттігінің 2009-2011 ж арналған
9. Гендельман М.А., Қрықбаев Ж.Қ. Жерге орналастырудың және
Ж.Қ. Қрықбаев– Астана: Фолиант, 2004-154б
10. Жер санаттары //Қ.Р. Жер кодексі – Алматы Юрист
11. Гаврилюк Ф.Я. Бонитировка почв изд / Ф.Я. Гаврилюк
12. Кауричев И.С. Почвоведение / И.С Кауричев, Н.П. Панов,
13. Вальков В.Ф. Почвоведение / В.Ф. Вальков, К.Ш. Казеев,
14. Рахимгалиева С.Ж. Плодородие почв Западно-Казахстанской области /
15. Бекбаев Р.К. Тұзданған топырақты мелиорациялағанда жылжымалы
16. Тазабеков Т. Қазақстандағы топырақтану ғылымы / Т.Тазабеков,
17. Абралиев О. Құнарлы топырақ қабатын қалыптастырудың экология- экономикалық
18. Жұбатырова С.С. Топырақ құнарлылығы мәселелері мен шешімдері
19. Саданов А. Суарылатын танаптағы гумус, азот, нитрат мөлшері
20. Раисов Б.О. Топырақты әртүрлі өңдеп және оны сумен
21. Әбілқайыров Ш.К. Батыс Қазақстан облысындағы каштан топырағының
22. Кубашева С.С. Уровень обеспеченности почв питательными веществами /
23. Воллодин М.А. Качественная оценка почвенного покрова первосветского
24. Үмбетов И. Сұр топырақтың су-физикалық қасиеттеріне ауыспалы егіс
25. «Аграрлық ғылымының көрнекті кемеңгері» (Академик, Социалистік Еңбек
26. Сүлейменов Б. Сұр топырақтың құнарлылығын болжау әдісі /
27. Досбергенов С.Н. Құрғаған Арал теңізі табанының топырағындағы
28. Елемесов Ж.Е. Ауыспалы егістегі қара қоңыр топырақ құнарлылығын
29. Шарқымбаев Ж.Ш. Күріш дақылы және минералды тыңайтқыштар
30. Елешев Р.Е. Агрохимия / Р.Е. Елешев – Алматы,
31. Тазабеков Т. Орысша-қазақша топырақтану түсіндірме сөздігі / Т.,
32. Большой русско-казахский словарь для студентов и школьников -
33. Егіншілік жөніндегі орысша-қазақша түсіндірме сөздік - Алматы Қайнар
34. Дурасов А.М. Почвы Казахстана / А.М. Дурасов, Т.Т,
35. Микробиологические и физико-химические исследовании почв Казахстана -
36. Антропов В.Н. Бонитировка и экономическая оценка земель /
В.Н. Антропов, К.Д. Каражанов - Академия наук
37. Генезис и мелиорация засоленных почв Казахстана: (сб.статей I
38. Общесоюзная инструкцмя по бонитировке (качественной оценке) почв,
39. Сборник временных методических указаний по оценке КазССР Алматы
40. Временное указание по корректировке материалов почвенных изысканий и