Аударма прогматикасы

Кіріспе
I.Тарау
1.1 Аударма – аударматанудың өзегі…………………………………………4
1.2 Аудама – тілдік және мәдениетаралық қарым – қатынас
1.3 Аударма түрлері……………………………………………………………9
1.4 Аударма техникасы………………………………………………………19
II.Тарау
2.1 Аудармадағы балама туралы түсінік……………………………………28
2.2 Балама түрлері……………………………………………………………28
2.3 Семантикалық балама…………………………………………………….33
2.4 Аударма прогматикасы…………………………………………………..46
III.Тарау
3.1 Аудармада кездесетін сәйкестіктер туралы түсінік………………………60
3.2. Баламасыз тілдік бірліктер…………………………………………………60
3.3 Баламасыз грамматикалық бірліктер……………………………………….69
3.4. Баламасыз тілдік бірліктерді аудару жолдары……………………………69
Қорытынды…………………………………………………………………….73
Әдебиеттер……………………………………………………………………..77
I.Тарау «Аударма» - аударматанудың өзегі
«Аударма» түсінігі
Аударма ұғымы аударматанудың өзекті мәселелерінің бірі.
Аударма ұғымын әр түрлі жолмен, соның ішіне тереңірек үңіліп
О.С. Ахметованың лингвистикалық – терминдер сөздігінде аударма ұғымына мынадай
Сонымен аударма ұғымына мынадай анықтама беруге болады: аударылатын мәтіннің
Аударма дегеніміз полилингвистикалық тұрғыдан түсіндірілетін, нәтижесінде мәтін құралып,
Осыған байланысты ауызша-жазбаша өтілетін іс-әрекет пен нәтижені байқауымызға болады.
Егер сөз билингвистикалық немесе полилингвистикалық вербальдық болса, бір
Аударма – тілдік және мәдениетаралық қарым-қатынас құралы
Жоғарыда айтылған мысалдарға жүгіне отырып, аударманы өзіміз көз алдымызға
Аударма процесі ең бірінші нормативтік компоненттері арқылы анықталады. Осы
Ақпаратты беру процесінде басты элементтері болып ақпаратты беруші бұл
Кодтар өз алдына әр түрлі іс-әрекеттерді білдіреді. Мысалы, организмнің
Ақпараттық теорияда айтылғандай, барлық ақпараттық алмасу түрлерінде қолданыла береді,
Сонымен, ақпаратты жіберетін адам бар делік. Сондай-ақ ақпарат қабылдаушы
Вербальдық ақпараттардың алмасу кодына тіл қатысады. Бұл кодта арнаулы
Бұл (аударма) ұғымда аударма сферасында-«сөздің үстемдігі».Аудармашы, лингвистке қарағанда, тек
Ақпаратты жіберуші және қабылдаушының бірдей каналға біріккенімен, бірдей не
Лингвистикада «аударма» ұғымы және аударма ғылымы ақпараттық теориядан өзгешеліктері
Осы тәсілдермен, жалпы вербальды коммуникацияның құрылысы мынадай жолмен жасалынады:ақпарат
Екі тілдік қарым-қатынаста бұл схема аздап өзгеріске ұшырайды. Мысалы,
Егер осы жоғарыда айтылған айырмашылық коммуникация процесінің бір тілдік
Егер аударманы жалпы адам жүзеге асырса, бұл аударма «табиғи
Ақпаратты жіберуші бірінші кезекте тек қана бір тілде немесе
Шынында да, аудармашы өзінің міндеті бойынша бір жағынан ақпаратты
Содан кейін масканы ауыстырушы секілді, ақпаратты алушыдан жіберушіге айналады.Ақпаратты
Осы айтылған ұзақ жолдардан өте отырып, бастапқы берілген мәтін
Аударма формасы бойынша мынадай түрлерге бөлінеді: ауызша, жазбаша немесе
Аударма техникасы
Теоретикалық модельдер мен аудармашының аудармашылық трансформациялардың көмегімен орындалатын
Сондай-ақ аударманың лингвистикалық бейнелеу процесі аудармашының психолингвистикалық
Нақты аударма процесі уақытпен тығыз байланысты, себебі берілетін ақпараттың
One of the fundamental aspects of the greatly strengthened
Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі АҚШ империализмінің экономикалық өсуі болып
Ал ауызша аудармада аудармашы мүлдем басқаша тәсілдерді орындайды.
Бір жағынан ілеселі аудармада аудармашы ақпараттың бірнеше аспектілерін есте
Аударма процесінде аудармашы әрқашан аударылатын тіл мен аударылатын тілдік
Осыған байланысты аударма процесінде бір-бірінен өзгешеленетін екі кезеңге бөліп
Ақпаратты алу кезеңі түпнұсқаның мағынасын түсінумен анықталады. Яғни бұл
Аудармада түсінік ұғымын екі жолмен анықтауға болады: түпнұсқаның мағынасына
Мына сөйлемді аударғанда аудармашыда бірнеше қиындықтар туындауы мүмкін:Since F.D.
Соңғы болып аудармашы түпнұсқаның синтаксистік құрамасын талқылайды.Тhe level of
Аударма процесіндегі екінші кезең – аударылатын мәтін құрастыру үшін
Түпнұсқаның мағынасын баламалы түрде берілуінде аударылатын тілде ешқандай шектеулілік
Осы айтылған екі кезең аударма кезінде тығыз байланыста болады.
The United States worked out a formula which later
БАРС бойынша formula сөзінің төрт түрлі мағынасы бар: «формула»,
АҚШ жақында саяси бағдарламаны ойлап тапты, уақыт өте келе
In a few days time this war criminal will
Ағылшынның attitude сөзінің мағынасы сөздікте: «пікір, қарым-қатынас».
Бұл әскери қылмыскер бірнеше күннің өзінде-ақ мақалаға соңғы
Егер сөзде бір ғана нұсқаның мағынасы берілсе, аудармашы мұқият
The Tory leaders, skilful opportunists that they are6 immediately
Ағылшынның opportunist сөзінің аудармасы «оппортунист», бірақ бұл сөз сөйлемге
Саяси қайраткерлер жақында суреттеудің екінші кезеңіне аудармашының түрлі әдістерді
Аударма барысында нақты стратегия мен техникалық тәсілдер түпнұсқа мен
Екінші принцип- аудармашының мақсаттарын анықтауға бағытталған және мұнда түпнұсқаның
Үшінші принцип аударылған мәтіндегі маңызды элементтерді анықтауға бағытталған. Мысалы
The other shoe has been dropped by the company
Компания рыноктық қатынастың нәтижесінде компьютер шығаруды бастады.
Аудармашы ғылыми-техникалық сөйлемде түпнұсқаның коннотивтік мазмұнын бермеуге бермеуге шешті,
The weight penalty of the automatic unit to
Міндетті автоматтық қорапшалардың салмағының өсуі, қазіргі көзбен салыстырғанда анағұрлым
Сөйлемнің басты элементтері болып тілдік бірліктегі лингвистикалық мағыналары болуы
“Can you herd sheep? “Do you mean have I
Сіз қойларды баға аласыз ба?
Аудармашы айтылуы бірдей herd пен heard сөздерін «бағу»
Мәтіндегі доминанты құрамдарын анықтап, айтылған ойдың нақты мағынасын беру
Аудармашының төртінші принципі постулатпен шектеледі, мұнда сөйлемнің жеке бөліктеріне
"Isn't it nice here", she said, "All Dickensy. And
Бұл жер өте тамаша екен, солай ғой?-деп ойын білдірген
Мысалда көрсетілген сөйлемнің құрамы өзгертілсе де, толық аударманы беріп
Аударманың бағдарламалық принциптері арнайы техникалық әдістермен толықтырылады. Осы толықтырулар
Лексикалық бірліктерді орналастыру тәсілі түпнұсқаға жақын келетін сәйкес сөздерді
Having corrupt alliance with the employers the AFL leaders
Ағылшынның corrupt сөзіне қазақша «сатылатын» сөзі сәйкес келеді .Бірақ
Шешім қабылдаушылардың қылмыстық келіссөздер нәтижесінде АТФ-ң сатушы лидерлері шаруа
Сөйлемде сөздерді орналастыру түрлі грамматикалық орын ауыстырулардың көмегімен жасалынады:
Even today, after twenty centuries of Christian Enlightment, half
Қазіргі жиырмасыншы ғасырдың христиан дінінің жаңару дәуірінде-ақ халықтың жартысынан
Кейде аудармашы бөлек айтылған сөзді бір негізден екінші
I put on this hat that I'd bought in
Мен таңертең Нью-Йорктен сатып алған қызыл бас киімімді кидім.
Өздеріңіз көріп отырғандай сөйлемде «бас киім» зат есімнің қайталануының
Аударма барысында көп қолданылатын тәсілдердің бірі— лексикалық бірліктерді қосу.
The amendment received 3‚622‚00 votes, while the Executive resolution
Бұл мәтінде ағылшын тредюниондар арасындағы конгресте өткізілген дауыс берудің
Аудармада кейбір сөздер аналогиялық тәсілмен толықтырылып беріледі:strike― жалақыны көтеру
Лексикалық бірліктерді қосу тәсілі аудармада мәтіннің жалпы мағынасын беру
No one would think now that Millicent had been
Әрқашан Миллисентті ең тәрбиелі әпкелерінің бірі екеніне қазір ешкім
«Әрқашан» сөзін қосуы сөйлемнің өткен шақты көрсетіп тұр, ағылшын
Ең басты қосу әдісі прогматикалық фактолармен негізделген мәтіннің мағынасын
Тастап кету тәсілі қосу тәсіліне қарама-қарсы және мәтінде синоним
Ағылшын тілінде синонимдес сөздерді қолдану ораторлық стильге тән. Мысал
Judging by all external appearances, this session of our
Мәтіндегі синонимдес сөздер түсіру әдісімен бір сөзге айналған:
Біздің Ассамблеяның ішкі белгілерінің жетістіктеріне байланысты бұл айрықша жиналыс.
Ғылыми- техникалық стильде синонимдер техникалық терминдерді анықтауға көмектеседі.
Burning or combustion is the process of uniting a
Бұл сөйлемде combustion және combustible техникалық терминдері оқырманға
Жану- ауаның құрамында болатын ыстық оттегінің қосылысы.
So I paid my check and went out where
Мен ақшамды төлеп болған соң, телефон автоматтарына қарай беттедім.
Техникалық тәсілдерді қолдану аударманың барлық түрлеріне жарамсыз, ол тек
Аударма түрлері
Аударма барысында мәтіннің аударылу өзгешеліктеріне байланысты аударма екі классификациялық
Аударманың жанрлық-стилистикалық түрі түпнұсқаның жанрлық стилистикалық түрлеріне байланысты
Көркем аударма деп көркем әдебиетпен байланысты аударманы айтады. Көркем
The mountain tops were hidden in a
Тау шыңы сұр бұлттың арасына батты.
«Батты» етістігі аспандағы бұлттарды сипаттап тұр. (waste of sky)
Көркем аудармада көркем әдеби жанрларына байланысты аударма бірнеше түрге
Ақпараттық аударма дегеніміз ақпаратқа байланысты аударма, басты функциясының міндеті
Ақпараттық аударма аударылатын тілдің функциялық стиліне қарай ерекшеленеді. Осыған
Аударманың психолингвистикалық классификациясы, түпнұсқаны қабылдау және оны аударуға негізделген.
Жазбаша аударма түпнұсқаны жазбаша түрде аудару. Аударманың бұл түрі
Жазбаша аударманың классикалық түріне аудармашы жазбаша түпнұсқаны көзбен
Ауызша аударма- аударманың түпнұсқаны ауызша аударуын айтамыз. Ауызша аударманың
Синхрондық аударма дегеніміз – аудармашы түпнұсқаның сөзін тыңдай отырып,
Ілеспелі аударма – бұл оратордың сөзінен кейін аударылатын ауызша
Түпнұсқаны ауызша немесе жазбаша қабылдау және аударма мәтін жасау
Ең бастысы, ауызша немесе жазбаша аудармада уақыт факторы
Аудармашы кез-келген сәтте аудармасын тоқтатып, аударылған бөлікке қайта оралуға,
Жазбаша мен ауызша аударманың тағы да бір өзгешеліктері осы
Сонымен қатар жазбаша мен ауызша аударма тіларалық қарым-қатынасты
Ауызша аудармада аудармашы қарым-қатынасқа түсушілер мен тілдік байланыспен жұмыс
Аудармашы ауызша айтылған ойдың дұрыс айтылуын, дұрыс темпін не
Кез-келген тілдік қарым-қатынаста ақпараттың берілуі бір ғана бағытта өтіледі:
Теоретикалық тұрғыдан аударманың жеке түрлері арнайы аударма теориясымен байланысты.
Қазіргі кездің өзінде-ақ аударманың арнайы теориясы толық өңделмеген.
Аударманың арнайы теориясы аударманың психолингвистикалық классификациясының негізінде қалыптасты,
Ауызша аударманы оқытуда үш басты бағытқа негізделеді. Зерттеудің бірінші
Аудармашы мәтіннің мазмұнын қабылданған ақпараттың «Кванттардың» көмегімен алдын-ала болжауы
Оқытудың екінші аспектісі аударылатын тілдің айрықша түрін қарастырады. Ауызша
Ауызша аударма теориясы аудармашының басқа да қасиеттерін оқытып үйретеді.
Ауызша аударманың орталық аспектісіне аударманың ерекше түрі ретінде жазбаша
Синхрондық аудармада мәтіннің көлемі аударылатын бөліктің ұзақтығына байланысты. Синхрондық
Бұл тәсілдерді пайдаланудың өзіндік себептері бар. Біріншіден, оратордың жылдам
Сөйлемді қысқарту ауызша аудармада оңай шаруалардан емес. Мұнда тек
Кейде айтылған ойда бірін-бірі толықтырып тұратын элементтер кездеседі, осы
Аудармада ақпаратты қысқарту уақыттық өрісті сипаттайды. Ол оратордың
Ауызша аударманың басты бөлігі – аудармада баламалықты оқытып-үйрету. Ауызша
Сонымен қатар аудармада қате мынадай түрлерге бөлінеді: жеке сөзді
Айтылған аударманың 2 түрлі классификациясы бір-біріне мүлдем сәйкес келмейді.
II.Тарау Аудармадағы балама туралы түсінік
Аудармашының басты міндеттерінің бірі болып – түпнұсқаның мазмұнын толық
Баламалықтың екі түрін ажырата білу керек, біріншісі потенциалды баламалық
Түпнұсқа тіл мен аударылатын тілдің жүйелерінің әртүрлілігі мен мәтінді
Балама түрлері
Қандай да бір мәтін болмасын, қарым-қатынас функциясын атқарады: жаңалықтарды
Тілдің жалпы функциясына бағытталатын мәтіннің мазмұны қарым-қатынас мақсатын құрайды.
Аудармада баламаның бірінші түрі түпнұсқаның тек қана қарым-қатынас мақсатында
(1)Maybe there is some chemistry between us that doesn't
Кейде арамызда мінездері сәйкес келмейтін адамдар да болады.
(2) That's a pretty thing to say.
Ұялсаңшы!
Бірінші мысалда қарым-қатынас мақсаты басқа мағынамен берілді, бұл айтылған
Екінші мысалда қарым-қатынас мақсаты айтушының сезімін білдіріп тұр. Осы
Берілген мысалдарға қарап, қарым-қатынас мақсаты айтылған ойдың жалпы мағынасын
Түпнұсқа мен аударма мәтін арасындағы қарым-қатынасқа мыналар тән: 1)
Баламаның екінші түрі түпнұсқаның жалпы мазмұны мен аударма тек
Баламаның екінші түрінде түпнұсқаның мазмұнын толық жеткізуде біріншімен
Осыған орай мәтіндегі жағдай мен оның сипаттау тәсілдерін ажырата
Идентифтік жағдай – бұл айтылған ойды нақты жағдайларды сипаттау.бірнеше
He answered the telephone.
Ол тұтқаны көтерді.
You are not fit to be in a boat.
Сені қайыққа жіберуге болмайды.
You see one bear, you have seen them all.
Аюдың барлығы бір-біріне ұқсайды.
Келтірілген мысалдарға айтылған ой-пікірде түпнұсқадағы синтаксистік құрамы аударылған мәтінмен
Түпнұсқа мен аударма арасындағы байланыстар үшін бұл типке мыналар
Аудармада жағдайға байланысты баламалықты орнату көп жағдайда тілдегі ұжымның
Егер түпнұсқадағы суреттелген жағдай аударылатын тілге қатаң белгілі бір
Stop! I have a gun! (R. Bradbury).
Тоқта, атамын!
Reduction on taking a quantity (J.Galsworthy )
Тауарды оптом алушыларға жеңілдіктер
Peter's face muscles tightened (A.Hailey)
Питер тісін қисайтты.
He left the ship on Tuesday (A.Jerome)
Ол Сейсенбі күні кемеден түсті
Take a better man than she is, better man
Мені себепсіз ренжітетін адам әлі тулған жоқ!
Кейбір жағдайдың белгілері айтушы ұжымға жақсы мәлім болуы мүмкін.
They found him over tea and one of these
Бұл жағдай белгілі бір елдің тарихы мен мәдениетімен байланысты.
Аудармада баламаның үшінші түріне мысал келтірейік:
Scrubbing makes me bad - tempered
Менің еден жуудан көңілім бұзылады.
London saw a cold winter last year.
Өткен жылы Лондонда қыс қатты болды.
Баламаның үшінші түрінде түпнұсқамен аударманы салыстыра отырып мынадай ерекшеліктерге
Түпнұсқаның мазмұны мен аударма қатынастары формальді – логикалық түсінігі
Семантикалық балама
Айтылған ой-пікірдің функциональді- жағдайлық аспектісі өзінің құрамында ақпараттың
Баламаның бірінші және үшінші түрінде түпнұсқа мен аудармада ең
Баламаның төртінші түрінде аудармада түпнұсқаның синтаксистік құрамы толық
Салыстырмалы талдау аудармада синтаксистік құрылымның параллельділігін анықтайды. Аудармада аналогиялық
One thing troubled me along at first – the
It soon transpired that the eclipse had scared the
Басында мені бір нәрсе қатты мазалаған еді – бұл
Мысалда түпнұсқа мен аудармада синтаксистік құрамының бірдей екендігін байқауға
Баламаның төртінші типіне түпнұсқа мен аударманың арасындағы қатынастарға мына
Маңызды лекскалық құрамының жартылай параллель болуы – аудармада түпнұсқа
Аудармада түпнұсқаның аналогиялық құрылымы мен синтаксистік құрылымын пайдалану, бұл
Баламаның үш түріне байланысты аудармада мазмұнның 3 бөлігін сақтау,
Аудармада синтаксистік параллельділік сақтау мүмкін болмаса, синтаксистік түрлендірудің аналогиялық
байланыс типтерінің өзгеруіне байланысты аналогиялық құрылымды қолдану.
Кез-келген тілдің синонимдік құрылымы болады, мұнда өзекті құрылымды анықтауға
Синонимдік құрылым бірдей бола бермейді: бұл сөйлемде бір-біріне қарама-қарсы
Кез-келген ой-пікірдің мазмұны әрбір жеке құрылымында қосымша ақпаратпен ерекшеленеді.
Көп жағдайда сөйлемде синонимдік құрылымын сақтау түпнұсқаның мағынасын тура
He was never tired of old songs.
Ол ескі өлеңдерді тыңдаудан жалықпайды.
Сөйлемде айтылған ой-пікірдің орын тәртібі үш функцияның біреуін орындауы
A meeting in defence of peace was held in
The meeting in defence of peace in Trafalgar Square
Екі сөйлемде сөздің орын тәртібі өзгерген. Сөйлемде қарым-қатынас мүшесін
Кеше Трафальгар-скверде әлемді қорғау мақсатында жиналыс өтті.
Екінші сөйлемде белгілі артикльмен берілген бастауыш сөйлемдегі ақпараттың
Трафальгар-скверде әлемді қорғау мақсатында өтілген жиналысты Оңтүстік Африка саясаткерлері
Сөйлемдегі аналогиялық сөз тәртібінің өзгеруі көршілес ойдың логикалық байланысын
Experience changed the ideas of this British officer. American
Егер осы сөйлемді қазақша аударып, сөйлемдегі орын тәртібін нақ
Бұл тәжірибе ағылшын офицерінің ойлау қабілетіне әсер етті. Америкалық
Ағылшын тілінде орын тәртібінің дұрыс бермеуі салдарынан, кейде инверсияға
Mine is a long and a sad tale.
Менің шығармам ұзақ әрі қайғылы.
Him I have never seen.
Мен оның көзін де көрген емеспін.
Аудармада түпнұсқаның аналогиялық құрамын қолдану, сөйлемде синтаксистік байланыстың дұрыс
There might be some small pickings left, from those
Бұл жұмысты жалғастырғысы келетіндерден, бәлкім кішкене бір бөлігі оның
Баламаның төртінші түрінде аудармада заттың саны мен сөйлемнің өзгеруі
Despite all opposition these sections have organized a powerful
Мемлекеттік қызметкерлер қарама-қайшылыққа қарамастан мықты жұмысшы бірлестігін ұйымдастырып саяси
Баламаның соңғы бесінші түрінде түнұсқаның мазмұны толық беріледі:
I saw him at the theatre.
Мен оны театрда көрдім.
The house was sold for 10 thousand dollars.
Үй 10 мың АҚШ долларына сатылды.
He was sure we should both full ill.
Ол біздің ауыратынымызға сенімі еді.
Түпнұсқа мен аударманың қатынасы үшін бұл түрге тән: 1)
Сөздердің семантикасы түпнұсқаның мазмұнын беруде басты орын ойнайды. Сөз
Аударма барысында кейбір ақпаратты жоғалту баламаның бесінщі түріне ешқандай
Ағылшынның kill, assassinate, murder, slay сөздерінің қазақша баламасы «өлтіру,
slay- зорлық және т.б.
Кез келген сөздің мағынасын тілдің семантикалық жүйесі болып
Ағылшынның head сөзі қазақша «бас» сөіне сәйкес келеді. Бірақ
Аудармада түпнұсқа мен аудармада мағыналас сөздерді қолдану, баламаның бесінші
She knew that he had risked his neck to
Аударма мен түпнұсқада жеке сөздердің баламасы затың логикалық немесе
Sometimes I feel I'm here all my myself, no
Кейде мен өзімді бұл қатал өмірде жападан-жалғыз екендігіме көз
Аудармада эмоциональді мінездемені сақтау, түпнұсқаның мағынасын тура біреудің бірден-бір
Tom was in agony. At last he was satisfied
Том өмірдің қиын сәттерін басынан кешірді. Ақыр соңында ол
Баламаның бесінші түрі аудармада түпнұсқаның стилистикалық мінездемесін сақтауды міндет
Сөзді қабылдай отырып, берілген ақпаратты қай типте берілгенін анықтауға
Аудармада толық баламалықты беретін сөздерге термин сөздер жатады.
Екі тілдің бір-біріне мағыналары сәйкес келетін сөздер түпнұсқаның құрамындағы
М. Твеннің «Артур патшаның сарайындағы Янкалар» атты романынан кішкене
Go back and tell the king that at that
Бұл фразада сөздердің семантикалық әдеби көтеріңкі дауыспен айтылғанын байқауымызға
Тез арада патшаға мынаны жеткіз; мен ертең түн жарымда
Баламаның коннотативтік мағынасы аудармада бейелі- ассоциативті құрамын бейнелейді. Кейбір
Сөздердің семантикасында сөздің ішкі құрылыы сол заттың қандай да
Осындай түрлі ұғымдарға байланысты сөздердің қолдану барысы ауызша фольклорде
Мағынаның бейнелік құрылымының арқасында сөз Рецептрге айрықша әсер береді,
ТТ мен АТ арасындағы сәйкес сөздердің бірдей образдық мағынаға
She was dressed in a white, with bare shoulders
Она была вся в белом с обнаженными плечами, белыми
And pride so moved within her that even her
И гордость так в ней всколыхнулась, что даже сердце
Oh, its all getting just bright as day, now.
Ну, теперь все становится ясно, как день.
2) Аударма мен түпнұсқада бір-біріне балама болмайтын бірдей образдыық
I have never seen such an avid ostrich for
Мен ешқашан мұндай тойымсыз акуланы көрген емеспін – бәрін
Түпнұсқа құрамындағы сөздің бейнесі аударылатын тілдегі сөзбен сәйкес келмеуі.
Want, colder than Charity, shivering at the street corners.
Қажеттілік, сүйекке дейін қалшылдап, жолдың шетіндегі аялдамада тоңып тұрды.
Кейде аудармада берілген сөйлемнің құрамын беру мүлдем қиын:
«Cat». With that simple word Jean closed the scene.
Ағылшынның cat сөзі қатал, ашуланшақ әйелді сипаттауға қолданылады. Оның
-Қатыгез, -деп, қарапайым сөзбен Джин сценаға шектеу қойды.
Баламаның бесінші түрінде аудармада айрықша орында сөдің ішкі лингвистикалық
Ең әуелі аударма мен түпнұсқада сөздің баламасы берілген сөздің
Сөздің ішкі лингвисткалық мағынасының құрамы сол сөзді құрайтын жеке
In it would be a priceless old chestnut- wood
Оның ішінде баға жетпес ескі жаңғақ түстес гардероб пен
Бұл жерде баламаның бірдей деңгейі бір ғана жалғаудың көмегімен
Сонымен қатар, сөздің жалғаулық құрылымы түпнұсқа мен оның мазмұнында
He looked surprisingly young to Eric, who had always
Ол Эриктің ойлағанындай емес, одан жас көрінді, шынында да
Бұл жерде балама ағылшынның elder және қазақша ескі сөздерінің
Аударма прагматикасы
Қандай да мәтін болмасын, оның құрамы бірнеше ақпараттан тұрады,
Мәтіннің прагматикалық потенциалы ― түпнұсқаның мазмұнындағы ақпаратты қабылдап
Рецептордың мәтінге прагматикалық қатынасы тек қана мәтіннің прагматикасына емес,
Ақпарат алушыға прагматикалық әсер беру қарым-қатынас құралының басты бөлігін
Аудармашы, аударма процесінің бірінші кезеңінде, түпнұсқадан толық ақпаратты алуға
Түпнұсқаның қандай да Рецепторы секілді, аудармашыға берілетін ақпаратта жеке
Тіларалық қарым-қатынас орнатушы ретінде аудармашы мәтіннің аудармасын тура жеткізуге
Аударманың екінші кезеңінде аудармашы беріліп жатқан ақпаратты түсіндіруге әрекет
Аудармашының базалық білімінің болмауы, аударылатын мәтінге толықтырулар мен түсіндірме
Аудармада түсіндірме элементтерін қосу кейбір кәсіпорын, фирма, баспа орындарының
The strike movement in Spain is on the increase,
«Ньюсуик» журналының мәлімдемесі бойынша, Испания мемлекетінде көтерілістер саны күрт
Аналогиялық қосымшалар өзге тілдегі ұжым мүшелерін түсіндіруде қолданылады:
…for desert you got Brown Betty, which nobody ate…
…тәттіге «ала Бетти» патокасы бар пудинг, бірақ ешкім тиіспеген...
Қосу тәсілі оқырманды «ала Бетти» мағынасына бас қатырмай, тез
Кей жағдайда қажетті қосымша ақпарат аударма мәтіні арнайы анықтама
Against my will I felt pleased that he should
Мені таңдандыратын жәйттердің бірі – оның менің ойымды әрқашан
Бұл аудармада Дэйл Карнегиге анықтама беруге болады. Ол «Адамдармен
Аударманың адекватты түсінігін қамтамасыз етуде, аудармашы берілген ақпараттың түсініксіз
The Prime – Minister spoke a few words from
Кез-келген шетел азаматтарына Ұлыбритания премьері Лондон қаласының Даунинг-стрит көшесі
Кейде аудармада нақты сөздердің мағынасы жалпы сөздермен алмастырылады:
…a «swept » yard that was never swept where
... «таза» аула ешқашан тазаланбағандықтан, керексіз өсімдіктер қаптап кеткен.
«The temperature was an easy ninety»,- he said.
«Күн неткен ыстық!»-деп ол өзінің ойын білдірді.
Бірінші мысалда АҚШ –тың оңтүстік штатының тұрғындарына белгілі қоқыс
Аудармада генерализация жеке атауларды атағанда қолданылады:
Parked by a solicitor's office opposite the café was
I could see my mother going into Spaulding's…- Мен
I lit a cigarette and got all dressed and
Аудару барысында автокөліктің фирмалық атауы, дүкен немесе чемоданның атауы
Аудармада мәтіннің прагматикалық потенциалын беруде нақтылау тәсілі қолдануы мүмкін,
The British people are still profoundly divided on the
Ағылшындарға қарағанда қазақ оқырмандарына Europe сөзі түсініксі болуы мүмкін,
Ағылшын халқын көптне бері мазалап жүрген жәйттерінің бірі –
Аудармашының мәтінге адекватты түсінік беруінде жоғарыдағы көрсетілген тәсілдерді қолдануда
Сонымен бірге аудармашы түпнұсқаның прагматикалық потенциалын жеткізуде, ол
Аудармаданың прагматикалық проблемасы түпнұсқаның жанрлық ерекшеліктері мен Рецепторлар
Ғылыми-техникалық материалдарды аударуда прагматикалық қайта құрулар
Ең басты қиындықтар мәтіннің прагматикалық аспектілерімен байланысты, бұл
Аударманың прагматикалық адекватын беруде социолингвистикалық факторлары да
Түпнұсқада болатын аумақаралық диалектілер элементтері өзге тілге аударылмайды.
Аудармада мұндай диалектикалық формаларды қолдану, екі жақты құбылысқа ие.
('E' as a good here He has a good
Аумақты диалектілердің көбісі оларды тұтынушылар арасындағы социалды құбылысымен тығыз
Тәртіп бойынша, аудармашы ағылшын матростарының сөзін беруде кеңінен таралған
Бұл міндетті шешу мына жағдаймен жеңілдетіледі, социалды диалектісі
He do look quiet, don't 'e? D'e know
Оның түрі байсалды көрінеді, солай ғой? Сіз оның кім
Аударманы беруде ең өзекті мәселелерінің бірі болып, шет ел
Бірінші жағдайда оратор ТТ жақсы білмегендіктен, айтылған формаларды пайдалануы
Екінші жағдайда контоминдік формалар шетел азаматының сөйлеу ерекшелігін көрсетеді
We blingee beer . Now you play.
Мен пиво әкелдім, енді сенің төлеуің керек.(Қытай азаматының контоминдік
Аудармада контоминдік формалар жалпы немесе таңдамалы болуы мүмкін. Жалпы
Eet ees the story of a leetle Franch girl
Мына өлең кішкене француз қызы туралы, ол Нью –Йорк
When you see him quid then you quick see
Сенікі ауды көргенде, онда сенікі жақында кашалотты көрді.(Канада азаматының
Сөйлемде конталиндік формаларды қолдануда күрделі грамматикалық формалар қолданылмайды. Айта
Аударманың прагматикалық мақсатына аударатын Рецепторға қарым-қатынас әсер беруі жатады.
Ғылыми-техникалық материалдардың доминантты функциясына суреттеу, түсіндіру немесе заттың
Егер ақпаратты алушы сол көрсетілген негізде тәжірибеде орындаса немесе
Аудармашының ең қиын міндеттерінің бірі болып аударылатын мәтінге
Тіларалық қарым-қатынасты жүргізу барысында прагматикалық қиындықтар туындауы мүмкін. Ол
Прагматикалық «жоғары міндет» мынандай факторларды қамтиды: аудармашының АТ әсер
Аударманың «жоғары міндетті» прагматикасын орындай отырып, аудармашы кейде баламаның
Түпнұсқа мазмұнына тәуелсіз, аудармашының прагматикалық мақсаттары екі жақты рольмен
Көп жағдайда, прагматикалық жоғары міндеттіліктің болуы аударма нәтижесінің бағасында
Аудармашының жоғары міндетті прагматикасы аудармада түпнұсқаның танылмайтын бөлігін
Аудармашының басқа да жетістіктерінің бірі – оның аударылатын мәтінге
Прагматикалық жоғары міндеттің айрықша түрі
Көнерген мәтіннің аудармасы тек қана көне
Көнерген мәтінді аудару барысында аудармашы
Аударманың арнайы мақсаты аударма Рецепторына
III.Тарау
3.1 Аудармада кездесетін сәйкестіліктер туралы түсінік
Аудармада түпнұсқаның мағынасын беруде балама
Жеке аударма теориясы трлі тілдер
Аудармада балама қатынасы айтылған сөздің
Жеке аударма теориясының практикалық мақсаты
Талдау пунктінің қайнар көзіне ТТ
Фонема деңгейіндегі сәйкестілік: lady –леди , speaker
Жалғау деңгейіндегі сәйкестіліктер: table-s-үстел-дер , back-bencher-артқа
Сөздің деңгейіне байланысты сәйкестіліктер, мысал
The industrial Revolution brought into
proletariat and with it the
rights, trade-unions and the right
Сөзбе-сөз аудармада түпнұсқаның барлық элементтерінде
Сөз тіркесі деңгейіндегі сәйкестіліктер: to
Сөйлемдегі сәйкестіліктер:
Keep of the grass –шөптің
There's a good boy!- неткен
Will you leave a message?
Аударма сәйкестілігін суреттеуде ең басты
Ағылшын сөйлемінде екпін әдетте көмекші
Аудармада сәйкестілік ретінде АТ жүйесінде
Allready the policy of international
Политика международных растовщиков уже начинает
My feelings then would have
Мое тогдашнее возмущение было бы
Аудармада әрдайым сәйкесттіктердің болуы, ТТ-ң
Қажет болған жағдайда деңгейаралық сәйкестіктер
Біріктік сәйкестіліктер - бұл түпнұсқаның
Көптік сәйкестілік – ТТ- дегі бірліктің
Сәйкестіктердің тұрақты және нұсқалық түрлерін,
ТТ мен АТ
He was quest of honour
Көріп отырғанымыздай, сөйлемнің грамматикалық мағыналары
Он был почтенным гостем на
Келтірілген мысалда екі тілдің құрылымында
Жеке аударма теориясында сәйкесілік түсінігі
Аудармашылық сәйкестіктерді қолдану әрқашан мәтіндегі
Сөйлемдегі толық мағыналы сөздер контекстен тыс
Сөйлемдегі сөздердің мағынасын салыстыра отырып,
Мәтіндегі сөздің мағынасын анықтау ТТ тұрақты
Бірақ кейде сәйкестілікті таңдауда кең көлемді
Аудармада бірнеше сөздің сәйкестіліктерінің біреуін
Аудармашы контексттегі шарттарға байланысты өзінің
Көп жағдайда аудармашы контекстке байланысты
1). He has a friendly
Біз attitude сөзінің мағынасын
2) History has dealt with
Шынында да, тарих Гитлердің өмірін жай
Сондай-ақ окказациональді сәйкестіліктер стилистикалық мақсатта
Осындай тәсілмен, аудармада жекеше сәйкестіліктердің
3.2 Баламасыз тілдік бірліктер
Аудармада салыстыра отырып талдау АТ –ң
Баламасыз тілдік бірліктер, әдетте неологизмдер
Баламасыз грамматикалық бірліктер болып жеке
3.3 Баламасыз тілдік бірліктерді аудару
Сөйлемде баламасыз тілдік бірліктердің болуы,
Көмекші сәйкестіліктер, мұнда АТ сөздер
Калкалар сәйкестілігі, бұл ТТ –ң
Аналогиялық сәйкестілік, ТТ –гі баламасыз бірліктер
Сонымен бірге окказациональді сәйкестіліктер семантикалық
Осылайша, аудармада баламасыз сөдердің мағынасы
Құрамындағы бірліктерге байланысты аударма 3
1) Нөльдік аударма. Грамматикалдық бірліктердің мағынасының
Give me the book that you bought yesterday.
Дай мне книгу, которую ты купил вчера.
By that time he had already left the country
К этому времени он уже уехал из Англии.
2) Жақын аударма аудармада ТТ
Business disposed of , Mr. Swiveller was
Когда с этим делом было покончено, организм мистера Свивелера
Жұмыстың барлығы біткен кезде, мистер Свивелердің
3) Трансформациялық аударма баламасыз бірліктерді аудармада
The old capitalists and bureaucratic
Административтік бөлім жетекшілері мен оның
Қорытынды
2007 жылы 28 қарашада Елордадағы Мемлекеттік
Аудармадағы бірізділік туралы қоғамды түрлі
Аудармадағы бірізділік мәселесі де, аудармашының
Осыған орай, қазіргі кезде аудармашылар
Баламасыз тілдік бірліктер аударматануда
Сонымен, осы айтылған анықтамаларға байланысты
Баламасыз тілдік бірліктерді талдай отырып,
Транслитерация. Аудармада бұл тәсіл
Mir ist, als hätten meine
Маған шешелерінің Буги- Вугиді билей
Ich weiB nicht, ob tie
Қапландар өмірде бар ма, жоқ
Егер сөйлем оқырманға түсініксіз болса,
3. Ich betone diesen Namen auf
Оны алғаш рет Берлинер Морген
Er ist ein Studienrat, und
Бұл – шрудиенрат – орта мектеп мұғалімі,
Калькалау – тұрақты сәйкестілікті орнату мақсатымен
Herr Höhler schickt mich zum
Холер мырза мені дәрігерге жіберді,
Функциональді аналог. Функциональді аналогты А.Д.
Ich sehe sie in diesem
Аудармада суреттеу ешбір қлдануға болмайтын
Бұл тәсіл, егер жоғарыда айтылған
Сонымен аудармашының алдында баламасыз тілдік
Пайдаланылған әдебиеттер:
Бархударов Л.С. «Язык и перевод» (Вопросы общей и
Ванников Ю.В. Вопросы теории и техники перевода – М.
Влахов С. , Флорин С. Не переводимое в переводе,
Егемен Қазақстан «Аудармашылар мәртебесі» 28 қараша 2007ж.
Коммисаров В.Н. «Слово о переводе», М. Международное отношение,
Комисаров В.Н. «Лингвистика перевода» - М. , 1980
Комисаров В.Н. «Лингвистически основы научно – технического перевода» -
Комисаров «теория перевода» , - М.Высшая школа 1990
Komissarov V.N.Koralova A.L, A manual of translation from
Л.К.Латышев, «Теория перевода», М. «Просвещение», 1988
Л.К.Латышев. Курс перевода.(эквивалентность перевода и способы ее достижения) –
Миньяр – Белоручев Р.К. «Общая теория перевода» - М.
Ревзин И.И. , Рознецвеиг В.Ю. «Основы общего и машинного
Рецкер Я.И. «Теория перевода и переводческое практика» - М.
Сдобников В.В. «О прагматических аспектах перевода» // Нижний
Сдобников В.В. «О прагматических аспектах перевода» // Нижний
С.В.Тюленов, «Теория перевода», М. «Гардарики» 2004
Топер П.М. «Перевод в системе сравнительного литературоведения», М. «Наследие»,
Федоров А.В. «Основы общей теории перевода» - М. ,
Федеров А.В. «Введение в теорию перевода» - М. ,
Чернов В.Г. Вопросы перевода русской безэквивалентной лексики на английский
Чернов В.Г. «Основы синхронного перевода» - М., 1987
Черняховская Л.А. «Существует ли «единица перевода?» // Теория и
Черняховского Л.А. «Перевод и смысловое структура» - М. ,
Швейцер А.Д. «Теория перевода: статус, проблемы, аспекты» , -
Швейцер А.Д. «Перевод и лингвистика» - М. , Наука
Швейцер А.Д. «Теория перевода» - М. , Наука 1988
Швейцер А.Д. «Основные проблемы теория перевода» - М. ,
Шатков Г.В. «Перевод русской без эквивалентной лексики
Шимиряев А.Ф. «Синхронный перевод» - М., Наука 1979.
стр.17-25
75