ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ............................................................................................................5
1 АВТОМОБИЛЬ КӨЛІГІНДЕГІ ТАРИФТІҢ ҚАЛЫПТАСУ
НЕГІЗІ.............................................................................................................8
1.1 Автомобиль көлігіндегі тарифтің мәні және оған әсер
факторлар......................................................................................................8
1.2 Қазақстандағы автомобиль көлігінің дамуы...........................................20
1.3 Тарифтік механизмнің қалыптасуындағы мемлекеттің алатын
орны .............................................................................................................23
2 «ОЙЛ ТРАНСПОРТ КОРПОРЕЙШЭН» ЖШС ТАРИФТЕРІНІҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫН ТАЛДАУ...........................................................33
2.1 «Ойл Транспорт Корпорейшэн» ЖШС-дегі тарифті
қалыптастыру проблемалары...................................................................33
2.2 Кәсіпорын қызметіндегі тарифтік саясатты монополияға қарсы
реттеу.............................................................................................................41
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ АВТОМОБИЛЬ КӨЛІГІНДЕГІ ТАРИФТІК
ЖҮЙЕНІ ЖЕТІЛДІРУ..................................................................................46
3.1 Автомобиль көлігі қызметіне ақы төлеудегі тарифтік жүйені
жетілдіру жолдары.....................................................................................46
3.2 Автомобиль көлігі қызметіндегі тарифтерді анықтау............................50
ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.......................................................56
КІРІСПЕ
Көлікпен байланыс тәуелсіз Қазақстанның тыныс-тіршілігінде аса маңызды рөл аткарады.
Екінші жағынан, Еуразия континентінің дәл кіндік ортасына, негізгі еңбек
Алайда нақты интеграциялық үдерістерді баламалы жұмыс істейтін көлік жүйесі
Нарықтық қатынастардың калыптасуы мен меншік құқығын жаппай қайта бөлу
Көлік секторында бәсекелік орта пайда болды және күнкөріс үшін
Сонымен, Қазақстан Республикасынан жаңа экономикалык жағдайларда көлік-коммуникациялар кешені жұмыс
тұтас жиынтығын шешу талап етіледі. Бұл орайда, әлемдік тәжірибе
Елдегі әлеуметтік тұрактылык пен экономикалық орнықшылықты сақтау арқылы социалистік
Осы мәселелерді шешуді мемлекеттің шектеулі қаржы мүмкіндіктері мен отандық,
Көлік-коммуникациялар кешені проблемалары Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа арналған
Басымдықтарды талдау әлемдік тәжірибеге негізделеді, одан шығатын қорытынды, кез
Әрине, көлік-коммуникациялар кешенінің дамуы мүмкін ресурстарды, экономиканың өзге салаларының
Автомобиль көлігі елдегі көлік-коммуникациялар кешенінің ажыратылмайтын және аса маңызды
ең көп таралумен және қол жету мүмкіндігімен;
жолаушылар мен жүктерді жеткізудегі жоғары маневрлікпен
(икемділікпен) және жылдамдықпен;
жүкпен ешқандай қосымша аралық операциялар жасаусыз,
тасымалды "есіктен есікке дейін" орындау мүмкіндігімен;
қысқа қашықтықтарға іс жүзінде баламасыз қызмет көрсетулер
ұхынумен (қала ішіндегі және қала маңындағы тасымалдар, ауылдық
жерлердегі тасымалдар);
өндірістегі, сондай-ақ қызмет көрсетулер саласындағы түрлі
технологиялық үдерістерге бейімделудің жоғары дәрежелілігімен;
салыстырмалы түрдегі жоғары емес капитал сыйымдылығымен
сипатталады.
Осы жағдайларға қарай автомобиль көлігі, құрама және мультимодалды тасымалдарды
Әлемдік, сондай-ақ қазір өзіміздің отандық тәжірибеміз көрсеткендей, автомобиль көлігі
Осы жұмыс автомобиль көлігі жай-күйінің талдауына, Қазақстан Республикасының көлік-коммуникациялар
АВТОМОБИЛЬ КӨЛІГІНДЕГІ ТАРИФТІҢ ҚАЛЫПТАСУ НЕГІЗІ
1.1 Автомобиль көлігіндегі тарифтің мәні және оған әсер
Автомобиль көлігінің тарифтік саясаты баға құралуының теориялық негіздеріне негізделеді.
Өзінің экономикалық табиғатына қарай автомобиль көлігінің тарифтері дегеніміз автомобиль
Автомобиль көлігі тарифтерінің негізгі функциялары экономиканың өзге салаларындағы бағалардың
Көлік қызметін тұтынушылардың әр түрлі болуы жүк тасымалдаулардың тұтынушылары
Автомобиль көлігі қызметінің баға құрылуының қиыншылықтары бірнеше себептерге байланысты,
Ішкі тарифтер жүктерді елдің аймағында орналасқан қалалар арасында тасымалданған
Жүк тасымалдауларға қатысты тарифтік жүйелерді құрудың іргетастық негізі
Тасымалдау үшін төленетін бағаны белгілеу кезіндегі негізгі құрастырушылар –
Әлемдік нарықтағы бағалардың өсуінің, ұлттық валюта – теңгенің еркін
Жүктерді халықаралық қатынаста тасымалдаудың тарифтері «Экспорт-импорт автокөлік жүк тасымалдау
Тарифтік саясаттағы ТМД елдерінің жариялаған мөлшерлемелер фрахталық жылға арналған
Тарифтік келісім шеңберінде жүргізілетін тарифтік саясат әлемдік нарық пен
Тарифтерді белгілеу негізгі үш кезеңдерден – ағымдағы шығындарды, инвестицияларды
Ағымдағы шығындарды белгілеу ісі таза түрдегі техникалық операциямен ғана
Инвестицияларды бағалау ісі – қоғамдық қолданыстағы кәсіпорындарды реттеудің аталмыш
Капиталдық салымдарды әр түрлі бағалауға болады: амортизацияның есебінсіз сатып
Инвестицияларды бағалау мәселесі осымен шектелмейді, инвестициялардың қандай бөлігі тиімді
Тарифтердің жоғары шегін реттеу (Х дефляторы). ХХ ғасырдың 80-жылдарының
4-5 жылдық тарифтің жоғарғы шегі орнықталған формула арқылы есептеледі:
Т =ТО (IР+Х)
Мұндағы Т – тарифтің ізделетін шамасы;
ТО - тарифтің өткен жылдағы орташа бағасы;
IР - бағалардың индексі
Х - өнімділікті арттыру факторлары, Х=0-5% келешектегі сұранысқа, күрделі
Тарифтік шектеулер мерзімді түрде, белгіленген мерзімнің (4-5 жыл) өтуіне
Есептеу формуласын құрастыру процесі бірнеше сәттерге бөлінеді:
• реттеу объектісін белгілеу;
• бағалық шектеуді қоюдың сипаты (мерзімі, абсолюттік
салыстырмалы шама);
• Х - ны белгілеу;
• шығындарды ауыстырып арту мұмкіндігі.
Бағаларды реттеу объектісіне қатысты екі негізгі көзқарас қалыптасқан.
Көрсетілетін қызметтер кең көлемді болып келетін салаларда олардың әрқайсысына
Шекті тарифті есептеудің формуласы әдетте алдыңғы уақыттағы орташа мерзімге
Республиканың автокөлігінің құрылымы мен экономикасындағы түрлендірудің айтарлықтай динамизмі көліктік
Автомобиль көлігінде тарифтік саясат жалпы принциптерден тұрады, оларды автомобиль
Кәсіпорынның тарифтік саясаты әзірлеуі кезінде қоюы мүмкін мақсаттар әр
тасымалдаудың технологиясы мен географиясына, тасымалдау үрдісіне жұмсалатын шығындардың деңгейіне,
қызмет сатушыларын қызмет көрсетудің сапасын арттыруға және шығындарды төмендетуге
тасымалдау үрдісіне қатысушылардың, қызметті тұтынушылар мен мемлекеттің мүдделерін қорғау;
автокөлік қызметін тұтынушылардың төлем қабілеттілігін есепке алу.
Жүктік тарифтер Қазақстан жағдайында автокөлік пайдасының негізгі көзі болып
тасымалдаудың өзіндік құны(тариф әдетте өзіндік құннан жоғары болуы тиіс);
бір жағынан қажетті пайданы жүзеге асыруға жеткіліктіболуы тиіс тиімділік,
тасымалдауға сұраныс туғызатын көлік нарығында автокөліктің өзге көлік түрлерімен
жекелеген жүктерді тасымалдау тарифтоерінің белгілі түрдегі өзара әрекеттесуі. Барлық
Сонымен қатар, өнеркәсіп пен көлік салаларының бір-бірімен корреспонделетін тарифтерін
Егерде тарифтерді көтеру үрдісі экономикада тұрақты сипатқа ие болса,
Өзіндік құнның тарифтік саясатқа әсер етуі шығындардың деңгейімен, жалпы
өндіріс факторларының нарықтық бағаларының;
кәсіпорын қуаттылығын жүктемелеу дәрежесінің;
тасымалдау мен өнімділік көлемінің;
тасымалдау үрдісін ұйымдастыру мен технологиясының өзгеруіне байланысты болады.
Тасымалдау тиімділігінің әсері көліктік қызмет көрсетулерді тұтынушыларының төлеуге қабілеттілігімен
қозғалыс түрі (жүк және жолаушы);
қатынас түрі(республикалық, экспорттық, импорттық, өтпек);
жүктің түрі.
Тарифтік саясаттың ұсынылатын тұжырымдамасында бұл факторлар баланстық деп аталған,
Автокөлік саласындағы тарифтік саясатты реформалау стратегиясы төмендегі міндеттерді шешуден
автокөлік қызмет көрсету нарығы субъектілерінің қызметтерін, олардың өлшем бірліктерін,
тасымалдау процесінің қатысушылары көрсететін қызметтің өлшем бірлігіне бағаларды есептеу
автокөлік нарығының субъектілері көрсететін қызметтердің құнын белгілеу әдістемесін әзірлеу.
Тарифтік саясатты реформалау мәселелерін шешу ісі автокөлік қызмет көрсету
Қызмет құнын есептеу әдісінің таңдамасын негіздеу ісі қызметті сатушының
Автокөлік субъектілері қызметінің тоехнологиялық тұрғыдан негізделген жүйесін, олардың бір-біріне
1. Тариф құралу механизмі тасымалдау үрдісіне әрбір қатысушының үлесін
байланысты болатын автомобиль көлігі субъектілерінің жаңа экономикалық өзара қарым-қатынастарынан
автокөлік қызметін түпкілікті тұтынушы тасымалдаушыдан қызмет
кешенін сатып алады, ол кешеннің құрамына өзге тасымалдауға
қатысушылардың өтпек қызметі кіреді. Барлық орындаушылардың үлесін
бөліп шыгу түпкілікті тұтынушыға біріктірілген қызмет көрсеткен кездегі ,
олардың қаржылық және экономикалық мүдделерін қанағаттандыру
қажеттілігімен белгіленеді. Саланы реформалау нәтижесінде
болуы мен көліктік қызметтің көп түрлілігімен сипатталады. Мұндай көп
түрлілік қызметтің технологиясы арқылы байланыстырылған бірнеше
қарапайым (өтпек) қызметтің
субъектілерінің иелігіне жатуы мүмкін. Мұндай қызметтің құны
жиынтығында тарифтің кұрылымын көрсететін
Тарифтердің саралануы қызметті
есебімен белгіленуі тиіс. Әрбір қызметті көрсету шарттары жүктің түрі,
автокөлік типі, жеткізу жылдамдығы және т.б.
сиякты әр түрлі факторлардың әсер етуінен бір-бірінен айрықшалануы
мүмкін. Бұл жағдайда олардың тарифтері де әр түрлі
Қызмет жасаудың қандай шарттары (жағдайлары) тарифтерге әсер ететіні,
ал қайсылары әсер етпейтіні жөніндегі мәселені қызметті сатып алушы
шешуі тиіс. Автомобиль көлігі өзінің пайдасын барынша көбейту үшін
түрлі факторлар бойынша
ретінде бағада кемсітушіліктің әр түрлі сұлбаларын белгілеуі мүмкін. Осы
сұлбалардың рұқсат етілуін
бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттік
алайда ол бұл ретте бірінші
экономика салаларының мүдделерін басшылыққа алуы тиіс. Автомобиль
көлігі сияқты технологиялық тұрғыдан күрделі болып
тарифтерді саралау мен әр түрлі деңгейдегі бағада кемсітушілік саясатын
жүргізусіз болмайтыны мәлім, алайда мұнда бірінші кезекте сатып алушы
мудделі болуы тиіс, өйткені қызметтер сатып алушының қажеттіліктерін
канағаттандыру үшін орындалады. Осы
тұжырымдамада «тариф құрылымы»
қамтамасыз етіледі.
Қызмет көрсетуден түсетін
көрсетушілерге оларды жасауга жұмсалган қажетті
орнының толуы мен инвестщиялық және өзге қажеттіліктердің орнын
жабуға жеткілікті болатын тиімділіктің (рентобелъдік) белгілі деңгейін
қамтамасыз етуі тиіс. Бағалар мен тарифтерді есептеу әдістері олардың
негізгі функцияларымен белгіленеді, ол функциялар шығындардың орнын
толтыру мен қызметгерді
қажеттіліктерінің орнын толтыруға жеткілікті болатын тиімділіктің белгілі
деңгейін қамтамасыз
қалыптастырудан тұрады, басқаша айтқанда
Аталмыш принциптің
4. Автокөлік нарығы субъектілері қызметтерінің тарифтері осыған уәкілетті мемлекеттік
Қазіргі кезде автомобиль тарифтерін реттеудің механизмі қатынастың түрі мен
Келтірілген прициптер мен олардың көмегімен шешілетін жаңа тарифтік саясат
Тарифтің жаңа ұсынысы «құрылым» және «құрам» сияқты түсініктерге негізделген,
Жаңа тарифтік саясат принциптерінің бірі тасымалдау үдерісіне қатысушының қайсысының
Қатысушылардың өзара әрекеттесуі қызмет көрсетудің технологиясымен белгіленетін болғандықтан, тарифтің
Құрылым деп күрделі технологиялық үдеріс пен көліктік қызметті өндіруші
1 кесте - Бірнеше табыстық өлшеуіштері бар нақты қызмет
№ Табыстық өлшемдер-дің атауы Өлшем бірлігі Қызмет көлемі Кызметтің
норматив)
I 1-өлшеуіш 1-өлшем бірлІгІ Q1 С1
2 2-елшеуіш 2-өлшем бІрлігі Q 2 С2
.. ... ... ... ...
IV n өлшеуіш n өлшем бірлігі Q n Сn
Қызметтің құны (соңғы ені бағанның скалярлық туындысы ретінде
белгіленеді)
С = (Q 1С1 + Q 2С2 + ...
Осы қызметті құрайтын қызметтің немесе ішкі қызметтер жүйесі тарифінің
Ұсынылатын тұжырымдама тарифтердің қызмет көрсетуде әр түрлі жағдайларына байланысты
Жоғарыда суреттелген тарифтің құрылымдық ыдырауы қызметті сатып алушылардың мүдделерін
Бағаның пайда және шығын бөліктері тарифтік саясаттың мақсаттарына, бағалық
өзгермелі өндірістік шығындар қосу пайда;
жалпы өзгермелі шығындар қосу пайда;
өндірістік өзіндік құн қосу пайда;
толық өзіндік құн қосу пайда.
Осылайша бағалық нормативтің шығындық бөлігі өзіндік құнның бір мәнімен
Тарифтің кейбір элементің құрылым элементі немесе құраушы элемент өзге
пайыз ретінде белгілеу ісі тариф құрылуының мақсаттары мен принциптеріне
кезінде, сатылатын қызметті көрсетуге қажет болатын темір жол көлігінің
Жаңа тарифтік саясатты іс-жүзінде ендіру жаңа баға құрылу механизмдері
Егерде қажеткер мен тасымалдаушы арасындағы қаржылық ағындар, қазіргі кезде
Төлемдік есеп айырысу жүйесін жобалау міндеті ақпараттық және қаржылық
1.2 Қазақстандағы автомобиль көлігінің дамуы
Қазақстан социалистік қоғам құру кезінде біршама дамыған индустриялды-аграрлық елге
Республиканың орасан бай табиғи байлықтарын игеру көлік коммуникацияларының лайықты
Еліміз тәуелсіздік алған кездегі республикадағы жалпы пайдаланыстағы автомобиль жолдарының
Алайда, тек осы коммуникациялар еліміздің қалыпты дамуы үшін, әрине
Көлік коммуникация кешені автокөлік секторының жылжымалы құрамына ірі шоғырланыпбөлу
Автомобиль көлігінің инфрақұрылымы әр түрлі мақсаттағы өндіріс объектілерінің сансыз
Осы жағдайға байланысты және осы саланы халық шаруашылығына оңтайлы
Алайда, 70-ші жылдары-ақ КСРО-дағы экономикалық өсу қарқыны төмендей бастады.
Автомобиль көлігі барлық жүктердің 85% астамын, ал темір жол
Жолаушылар санының басым бөлігі, 90% астамы автомобиль көлігімен тасымалданса,
Көлік жұмысының қалған барлық көлемдері әуе, қалалықэлектрлік, ішкі су
1991 жылы Қазақстанда жалпы алғанда 1,4 млн-ға жуық автомобиль,
Тәуелсіз Қазақстан мирас еткен пайдалану жағармай түрлері бойынша жылжымалы
Кесте 2 - Автомобильдендіру деңгейінің меншікті көрсеткіштері
(2005-2006 жж.)
Ел Демографиялық
параметрлер 1000 адамға шаққандағы автомобиль саны Автомобиль жолдарының тығыздығы,
млн. адам адам/км жеңіл жүк автобус-тар
Франция 58,4 106,3 432 69 0,910
Бельгия 10,2 333,3 426 100 3,550
Испания 39,3 77,6 375 83 0,695
Германия 81,9 229,4 496 36 1 1,754
Норвегия 4,4 11,4 385 51 0,219
АҚШ 265,5 27,9 510 182 - 0,655
Канада 29,8 3,0 480 92 0,096
Түркия 62,7 80,4 52 82 0,076
Қытай 1239,1 129,0 3,8 6,5 - 0,121
Жапония 125,6 337,2 373 178 - -
Австралия 18,3 2,4 459 74 0,103
Ресей Федерациясы 147,5 8,6 96 20 4 0,028
Қазақстан Республикасы 16,5 6,1 64 19 3 0,052
Сол кездегі автомобиль паркінің шыдамдылық құрылымы қанағаттанарлық еді –
1991 жылдың аяғында азаматтардың жеке меншігінде 819 мыңға жуық
Қазақстандағы қарқынды автожол құрылысы өткен ғасырдың орта шенінде, пайдалы
Ресми статистикалық деректер бойынша, 1991 жылдың аяғында елміздегі жалпы
Бұдан басқа республикада 80 мың км-ге жуық ведомствалық деп
Автожол желісі Қазақстан аумағы бойынша аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына пропорциялы
1.3 Тарифтік механизмнің қалыптасуындағы мемлекеттің алатын орны
Тәуелсіз Қазақстан экономикасының секторы ретіндегі автомобиль көлігі бизнес
Көліктік коммуникациялық ғылыми зерттеу институты зерттеулері Қазақстан ішіндегі жүк
Кеден статистикасынан автомобиль көлігімен экспорттық-импорттық жүк тасымалдарының кейінгі жылдары
Ең соңында, сан түрлі сервистік қызмет көрсетулерге байланысты Қазакстан
Осындай көлемдер мемлекеттің баламалы мүддесін қозғайды. Алайда әзірше осы
Кәсіпкерлерге берілген іс-әрекеттер еркіндігі көлік қызмет көрсетулер рыногын дамыту
Кеңес Одағы заманында қолданылып келген автомобильдерге техникалық қызмет көрсету
Экономиканың автокөлік саласындағы ресурс және энергия үнемдеуге қатысты жағдай
Қазақстанның көлік секторындағы кәсіпкерлік қызметке мемлекеттік ықпал етудің жаңа
Автокөлік секторын құру мен дамытуда мемлекеттің баламалы қатыспауының өзіндік
Мәселен, қазіргі кезде автомобиль көлігінде халықаралық жолаушы және жүк
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі Мемлекеттік комитет (Мемстандарт) автокөлік
Автомобиль паркін тіркеу мен есепке алуды, соның ішінде автокөлік
Жеке автотасымалдаушылардың кәсіпкерлік қызметіне патент беретін салық органдары, халықаралық,
Реттеуші, бақылау-тексеру, есеп жүргізу мен талдамалы кызметтердің шашыраңқылығы, түрлі
Сонымен қатар Қазақстан экономикасының түрлі секторларында экономикалық белсенділіктің жаңғыруы,
қажеттілігімен сабақтасады. Соңғы тезис автокөлік секторы үшін Қазақстандағы осындай
Осы деңгейдегі реттеуді тек мемлекеттің ғана жүзеге асыра алатындығы
Қазақстан Республикасы құқықтық, демократиялық мемлекет орнату жолын тандады. Ол,
Жоғарыда келтірілген тәуелсіз Қазақстандағы автокөлік саласының дамуының талдауы осы
Бүкіл әрекетгердің негізінде кәсіпкерлік кызмет еркіңдігінің бас қағидаты сақталуы
■ өнім мен қызмет көрсетулердің сапасын ең аз шамада
■ азаматтардың өмірлері мен денсаулықтарына, сондай-ақ қоршаған ортаға да
■ нарықтағы кез-келген субъектінің кызметі нәтижесінде келетін зиян болған
■ көлік және коммуникациялар саласында халықаралық практикамен үйлесімді болу.
Көлік және көлікпен байланысты қызмет көрсетулерге құкық берудегі әділ
Заңдылық қағидаты, ол осы органның өзге барлық уәкілетті мемлекеттік
Жариялылық және тең құқықтық қағидаты, ол құқық ресімдеудің
Ақылылық қағидаты, ол өз құқығын рәсімдеуге мүдделі субъектінің, мемлекеттің
Кәсіби біліктілік қағидаты, ол көліктегі қызметпен байланысты ведомстволық уәкілетті
Қазақстан Республикасында қалыптасқан көлік қызмет көрсетулері нарығын оның қатысушыларының
Әлемнің дамыған елдерінің ұланғайыр тәжірибесі, автокөлік секторының тұрақты жұмыс
■ барлық қатынас түрлеріндегі жүк және жолаушы автотасымалдары саласындағы
■ заңды, сондай-ақ жеке тұлғалар жүзеге асыратын жүк жөнелтулерге,
■ автокөлік техникасын техникалық пайдалану мәселелеріне және ең алдымен,
■ жанар-жағармай материалдарының өңдірісі мен бөлінуіне, май құю станцияларын
Кәсіпкерлік қызметтің барынша еркіндігін қамтамасыз ету мен нарықта көрсететін
■ қызметтің жеке түрлерін лицензиялаумен;
■ тауарлардың, өнімдер мен қызмет көрсетулердің жеке түрлерін сертификаттаумен;
■ осы рәсімдерге әкімшілік жүргізумен;
■ сертификатталған өнімдерге немесе өндірістерге ең экономикалық қолайлылық режимдер
■ тиісті рұқсаттарсыз осы көрсетілген қызмет түрлерін жүзеге асыратын
Жоғарыда көрсетілген ведомствалар есебінен көліктегі кәсіпкерлік қызметті мемлекеттің реттеуін
ҚР Үкіметінің 1999 жылғы 8 қыркүйектегі № 1334 "Қазақстан
Қазіргі кезде берілген құзыреттілік аясында ККК келесі негізгі міндеттерді
■ әуе көлігінен басқа, барлық көлік түрлерінің жүмыс істеу
■ көлік заңнамасын бұзуды анықтау және оларды тыю шараларын
■ ККК қызметін реттейтін заңнамалық жобалар мен өзге де
■ авиациялықтардан баска, көлік қьізмет көрсетулері саласындағы кәсіпкерлік қызметті
■ көліктегі қауіпсіздік мәселелерін шешу кезінде Қазақстан Республикасының, өзге
■ көліктегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі халықаралық ұйымдарда
■ нормативтік құқықтық актілерді, соның ішінде көліктегі қауіпсіздікті камтамасыз
■ Қазақстан Республикасының аумағында халықаралық автомобиль тасымалдарын ұйымдастыру кезіндегі
■ ел аумағына кіруге, одан шығуға, транзит арқылы өтуге,
■ ауыр салмақты және ірі габаритті көлік құралдарына, соның
Көліктік-коммуникациялық кешен аумақтық органдар арқылы республиканың барлық облыстарында, сондай-ақ
Осы негізде көліктік-коммуникациялық кешен жергілікті атқару органдары үшін мыналарға
■ аймақ аумағындағы жэне көлік нарығының жеке секторларындағы көлік
■ төтенше уакиғаларды болдырмау және олардың зардаптарын жою мақсаттарында
■ аймақтағы көлік жүйесінің экологиялық қауіпсіздігін бақылауға;
■ әлеуметтік мәндегі қызмет көрсетулерді ұсыну қүрылымы мен көлемін
Көлік жэне коммуникациялар Министрлігі,
Қазақстан Республикасының Үкіметі үшін:
■ республика аймақтарында тікелей көлік саясатын іске асыруға, сондай-ақ
■ көлік саласындағы қолданыстағы нормативтік-құқықтық актілердің жұмыс кабілеттілігі мен
■ аймақтардағы көлік қызмет көрсетулерінің жай-күйі туралы, соның ішінде
■ дағдарысты жағдайларды сауықтыру бойынша қажетті іс-шаралар ұсынуға;
Көлік қызмет көрсетулерінің тұтынушылары үшін:
■ көрсетілетін қызметтер сапасына қатысты тұтынушылар құкықтарын қорғауға, "пайдасыз"
■ меншік нысаны мен ведомстволық иелікке тәуелсіз барлық көлік
■ көлік және көлікпен байланысты сервистік қызмет көрсетулердің барлық
көлік қызмет көрсетулерінің өндірушілері (жасаушылары) үшін
■ меншік нысаны мен ведомстволық иелікке тәуелсіз барлық көлік
■ әлеуметтік мәндегі кызметтер көрсету немесе төтенше жағдайларды тежеу
■ осы нарыққа қатысу құқығы жоқ немесе тұтынушыларға қызмет
Көлік қызмет көрсетулеріндегі өркениетті нарықтың дамуына Қазақстан Республикасының көлік
■ әсіресе аралас қатынастарды жүк тасымалдау кезінде, халықаралық қатынаста
■ жылжымалы құрамды сертификаттау мен оларға техникалық қызмет көрсету
■ көлік қызмет көрсетулерінің өндірушілері мен тұтынушыларын, меншік түріне
■ көлік кешені қызметін талдау үшін салалык статистикалық есеп-қисап
■ қолданыстағы тарифтерді және керсетілетін қызметтердің қолда бар сапа
■ қолда бар жалпы пайдаланыстағы көлік құралдары мен шаруашылық
■ аймақтар бойынша көлік кешеніне сервистік қызмет көрсетулер
■ көлік заңнамасын бұзудың, жол-көлік уақиғаларының, көлік және
сервис қызмет көрсетулері тұтынушыларыньщ шағымдарының есебін жүргізу және т.б.
Автомобиль көлігін басқаруды жетілдіру мен осы орайда мемлекеттің рөлін
Тариф құрылымының әдістемелік базасы мен тарифтерді өзгерту рәсімі. Табиғи
тарифті (бағаны, алымның мөлшерлемесін) бекіту арқылы;
тарифтік сметаны бекіту арқылы;
уақытша түрдегі төмендеткіш коэффициентін қою арқылы;
шығындарды қалыптастырудың ерекше тәртібімен.
Тарифтердің өсуіне қарамастан, алынатын табыстардың деңгейі тасымалдау процесін ұйымдастырудағы
2. «ОЙЛ ТРАНСПОРТ КОРПОРЕЙШЭН» ЖШС ТАРИФТЕРІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫН ТАЛДАУ
2.1 «Ойл Транспорт Корпорейшэн» ЖШС-дегі тарифті
қалыптастыру мәселелері
КСРО-ның ыдырауы салдарынан және соның артынша бұрынғы одақтас республикалардың
Қазақстан Республикасы үшін дағдарыстың болмай қалмауы объективті себеп еді
Оның үстіне еліміздегі саяси өзгеріс ішкі мемлекеттік реттеу мен
Тоқсаныншы жылдардың бірінші жартысы өнімдердің, қызмет көрсетулер мен инвестициялардың
Ұлттық экономиканың өсуін тежеген негізгі ішкі факторлар - ел
Қазақстан Республикасындағы экономикалық ахуалды байыптаған кезде 2002 жылы елдегі
Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы аталған ерекшеліктер көліктік-коммуникациялық кешен қызметіне де
Тау-кен өндірісі мен өңдеуші өнеркәсіп үшін ахуал біршама қисынды
асырылады.
Экономиканың "Көлік пен байланыс" саласы қалалық және қалааралық, соның
Жолаушылар тасымалдау саласында көлік жұмысын бөлу де сондай-ақ әбден
келді.
Осымен бірге шаруашылық кызметтің кейбір өзге салалары бойынша автокөлік
Одан әрі, Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігі құрылыс, әсіресе
Жоғарыда айтылғандардан мынадай байлам жасауға болады: автокөлік қызметі саласында
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі меншіктің барлық нысандарындағы заңды тұлғалар
■ облыстық бөлікте;
■ экономика секторлары бойынша;
■ қатынас түрлері бойынша;
■ қалалық және жол көлігінің кәсіпорындары үшін.
Ең толық ақпарат алғашқы екі жағдайларда берілген. Деректер өзара
Үшінші жағдайда тек кесімді ақыдағы автомобиль жұмысы қаралса, ал
Барлық статистикалық материалдар автокөлік секторындағы ахуал мен қызметті толық
Бұған қарауында автокөлік саласы бар көлік иелерінің өз көліктерін
Автокөлік жұмысын көпе-көрінеу кем есептеуге және оны анағұрлым нақты
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі ол үшін мынанай тәсіл пайдаланады.
Осы бөлігінің жұмысы мынадай өз көрсеткіштерімен: техникалық даярлық коэффициенттерімен,
Ең соңында, үшіншіден, автомобильдерді жеке тұлғаларға жалға беру практикасының
Жоғарыда мазмұндалғандарды ескере отырып, жеке тасымалдаушылар, соның ішінде жалға
Автомобиль көлігінің жұмысы туралы статистикалық деректер бойынша орташа тізім
Одан әрі, автокөлік нарығын жаулап алу жылжымалы құрамды тиімді
Кесте 3 - Қазақстан Республикасындағы автомобиль көлігі жұмысының
Көрсеткіштер 2001 ж. 2002 ж. 2003 ж. 2004 ж.
1 2 3 4 5 6 7
Заңды тұлғалар бойынша есеп беру
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі
мың тонна 802 600 620 700 471 200 423
млн. ткм 9 594 6 481 4 637 4
1 2 3 4 5 6 7
Жеке тұлғаларға қосымша есептеу арқылы
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі
мың тонна 1 104 022 961 181 830 461
млн. ткм 22 136 19 138 18 755 23
ККҒЗИ ЖАҚ
мың тонна 918 624 - 1 018 072 781
млн. ткм 11 880 – 13 839
Автомобиль көлігі орындайтын жұмыстың темір жол көлігі орындайтын жұмысқа
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі
Жүктерді тасымалдау 7,9 7,0 6,4 6,7 5,3 5,1
Жүк айналымы 0,20 0,18 0,18 0,25 0,21 0,24
ККҒЗИ ЖАҚ
Жүктерді тасымалдау 6,6-7,3 5,7-6,7 4,8-5,8 5,2-6,8 3,3-4,3 3,6-5,1
Жүк айналымы 0,11-0,12 0,09-0,11 0,07-0,09 0,09-0,12 0,07-0,10 0,10-0,14
(ҚР статистика жөніндегі Агенттігінің деректері бойынша)
Әрбір қаралған жағдайда автокөлік нарығындағы жеке субъектілердің өскелең ролі
Тарифтік жүйеге сәйке жалақы төлеудің екі формасы – келісімді
Келісімді форма кезінде жұмысшылардың жалақысы атқарылған жұмыстың саны мен
Рбір=(Тқ*Тауыс)/Науыс немесе Рбір= Тқ / Науыс
Мұндағы Тқ – атқарылатын
теңге;
Тауыс – ауысымның жалғасымдылығы, сағат;
Науыс – ауысымдағы қалыптасу нормасы, өнім бірлігі
«Ойл транспорт корпорейшэн» ЖШС қызметкерлерінің еңбектеріне ақы төлеу жөніндегі
Еңбек ақы төлеу жүйесімен, осы ережеде қызметкерлерге төлеуге жататын
Бірыңғай тарифтік – біліктілік жұмыс анықтамасы және жұмысшылардың мамандықтары
Жұмыстың қалыпты жағдайында және аймақ бойынша қалыптасқан ең төменгі
Жекелеген санаттағы қызметкерлердің қызметтік айлық көлемі /сағаттық тарифтік мөлшерлемесі/
2.2 Кәсіпорын қызметіндегі тарифтік саясатты монополияға қарсы реттеу
Біріктірілген қызметтер нарығы субъектілерінің өзара қызметтерді ұсынуды үлгілеу технологиясы.
тұтынушы;
қызмет көрсетуші;
өлшем бірліктері;
баға;
қызмет көрсетудің басталуы мен
ұзақтығы).
Кез келген қызмет көрсету дегеніміз - қызмет көрсетуші мен
Қызмет көрсетуші - қызмет көрсетуге жұмсалатын шығындарды көтеретін жэне
Қызметті тұтынушы - қызмет көрсетушіден қызметті немесе қызметтер кешенін
Осы ұғымдағы қызмет түсінігі неғұрлым икемді болып келеді, ол
Экономиканың кейбір салаларындағы қазіргі заманғы технология осындай, егерде өндірушілер
Табиғи монополияны тариф құрылымы мәселелерінің шеңберінде қарастыра отырып, баға
Монополиялық сұраныстың ауытқымасы кемімелі болып келеді, бұл көрініс монополистің
Анықтама бойынша тұрақты түрдегі шығындардың сомасы (қосындысы) өндірістің көлеміне
Шекті шығындардың ауытқымасы орташа шығындардың ауытқымасымен оның ең төменгі
керісінше, егер де шекті шығындар орташа шығындардан артық болса,
Компания нарықта кез-келген мүмкін болатын бағамен ұсынғысы келетін көлемдерді
Сұраныс жағдайына байланысты екі нәтижені байқауға болады: компанияның алдында
Сурет 1. Шекті шығындар мен шекті пайда арақатынасы
Сұраныс төмен және шығындар жоғары болған жағдайда өндіруші пайда
Экономикалық теорияға сәйкес шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану ісі екі
Экономиканың реттелетін салаларындағы монополияға қарсы міндеттерді шешу ісі, сол
мемлекеттік-құқықтық механизмдер;
меншікті капиталдың реттелетін салаларға қол жеткізу шарттарын белгілеу;
баға құрылуының механизмі.
Салалардың айрықша әлеуметтік-экономикалық мәнділігіне және оларда монополиялық қызмет бабын
Мемлекет алдында отандық экономиканы дамытудың жаңа басымдылықтарын белгілеу, өндірістік
Тарифтер тұтынушылардың да өндірушілердің де мүдделері түйісетін сипаттама болып
Автомобиль қызметтеріне қатысты сұраныс көлемінің соларға қойылған тарифтердің деңгейіне
Қазіргі кезде табиғи монополия тарифтері деңгейлерінің экономика салалары мен
Монополия жағдайында мемлекет алдында тұрған басты міндеттердің бірі тариф
Тарифтік жүйенің мазмұны келесідей элементтерге байланысты:
тарифтік-біліктілік анықтамалар;
тарифтік разрядтар;
тарифтік торлар;
тарифтік қойылымдар.
Тарифтік жүйенің қалыптасуы барысында тарифтік қойылым ұғымы ерекше орын
Көліктік потенциалды дамыту бойынша аймақтық бағдарламаларды жүзеге асыруға қатысуда
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ АВТОМОБИЛЬ КӨЛІГІНДЕГІ ТАРИФТІК
ЖҮЙЕНІ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Автомобиль көлігі қызметіне ақы төлеудегі тарифтік жүйені
жетілдіру жолдары
Баға саясатының мәні тарифтердің ыңғайлы деңгейі мен құрылымын құру
Кәсіпорынның тарифтік саясатты әзірлеуі кезінде қоюы мүмкін мақсаттар әр
Автомобиль көлігі қызмет көрсетудің баға саясатының оның мақсатын жүзеге
Автомобиль көлгіндегі тарифтік саясатты жетілдіру үшін келесідей негізгі талаптар
тасымалдаудың технологиясы мен географиясына, тасымалдау процесіне жұмсалатын шығындардың деңгейіне,
қызмет сатушыларын қызмет көрсетудің сапасын арттыруға және шығындарды төмендетуге
тасымалдау процесіне қатысушылардың, қызметті тұтынушылар мен мемлекеттің мүдделерін қорғау;
автомобиль көлігі қызметін тұтынушылардың төлем қабілеттілігін есепке алу.
Бағаның пайда және шығын бөліктері тарифтік саясаттың мақсаттарына, бағалық
1) өзгермелі өндірістік шығындар қосу пайда;
2) жалпы өзгермелі шығындар қосу пайда;
3) өндірістік өзіндік құн қосу пайда;
4) толық өзіндік құн қосу пайда.
Осылайша бағалық нормативтің шығындық бөлігі өзіндік құнның бір мәнімен
Нарықтың мемлекет реттейтін табиғи-монополиялық секторы үшін тарифтің шығындық бөлігіне
«Тарифтің құрылымы» және «тарифтің құрамы» деген енгізілетін түсініктер кез-келген
Тарифтік жүйенің мәні оның құрамындағы келесі 4 элементпен анықталады:
Тарифтік - біліктілік анықтамалар;
Тарифтік разрядтар;
Тарифтік торлар;
Тарифтік қойылымдар.
Тарифтік торларға сай тарифтік коэффициенттің абсолюттік немесе салыстырмалы көрінісін
Кесте 4. Бюджеттік сала жұмысшыларына жалақы төлеу бойынша бірлік
тарифтік тор
Еңбек ақы төлеу разряды Тарифтік коэффициент Еңбекақы төлеу разрядтары
1-ші
2-ші
3-ші
4-ші
5-ші
6-шы 1,0
1,11
1,23
1,36
1,51
1,67 7-ші
8-ші
9-шы
10-шы
11-ші
12-ші 1,84
2,02
2,22
2,44
2,68
2,89
13-ші
14-ші
15-ші
16-шы
17-ші
18-ші
3,12
3,36
3,62
3,9
4,2
4,5
Республикадағы көлік кешенінің тиімді қызметін қамтамасыз ету жағдайларының бірі
Автомобиль көлігі саласындағы жұмысшылар үшін тарифтік торды келесі
Кесте 5. Автокөлік саласындағы жұмысшылар үшін тарифтік тор
Жалақы тө-
леу разряд-
тары
Атау-
лары
1-ші
2-ші
3-ші
4-ші
5-ші
6-шы
Тарифтік коэффициенттер 1,0 1,09 1,21 1,33 1,50 1,71
Абсолюттік өспелі тарифтік коэффициенттер
-
0,09
0,12
0,12
0,17
0,21
Салыстырмалы өспелі тарифтік коэффициенттер
-
9
10,6
10,6
12,4
14,4
Біздің мемлекетте көліктік саясат туралы айтқанда оның жалпы мақсаты,
Көліктік жалпы мемлекеттік мағыналы көлік кәсіпорындарының және жүйелерінің іскерліктерін
Сәйкес заңды құруы көліктік саланы мемлекеттік реттеу бойынша маңызды
Бұл жұмысты орталық және жергілікті билік және басқару органдарымен,
Нормативті-құқықтық база көліктік іскерліктің мемлекеттік реттеу негізі ретінде, түрлі
Сыртқы саяси және халықаралық іскерліктегі негізгі мәселелер:
Қазақстан Республикасы үшін халықаралық
Конвенциялардың жөне келісімдердің приоритетін анықтау;
халықаралық Конвенцияларды және келісімдерді құқықтық
қамтамасыз етуді және
қойылған және ратификацияланған өкіметаралық келісімдерді
қарастыру;
Ішкі саясаттың негізгі мөселелері:
көліктік кешенде
нормативті-құқықтық қамтамасыз етуді талқылау;
тасымалдауға төлеу қабілеттілік сұранысын қанағаттандыру
мен қамтамасыз ететін, көліктік шығындарды төмендете
алатын салықтық жөне тарифтік саясатты жетілдіру, сонымен
қатар көлік құралдары паркін жаңарту үшін айналым
қаражаттарды жинақтау;
қалалық, аймақтық және
әлеуметтік маңызы бар жолаушылар тасымалдау
қызмет көрсету құқығына
құқықтық негізгі сай бекітуі;
заманға сай көліктік технологаялар үшін - логистикалар
және мультимодалъдық тасымалдаулар - іскерлік механизмдер
және нормативті-құқықтық негізді қарастыру;
лизинг, концессия,
тартуды құқытық реттеу механизмін қарастыру;
олардың қауіпсіздігін жөне сапасын көтеру және қаржылық
анықтығын беру мақсатымен тасымалдаудың бөлек түрлерін
лицензиялау;
көліктік секторда сертификация жүйесінің нормативтік
базасын жетілдіру
техникалық эксплуатация
стандарттарға сәйкес келтіру;
көліктік технологиялық
ақпараты, көліктік ақпараттық жүйелерді
құру және жетілдіру.
Елде экономикалық және әлеуметтік процесстер жүрісіне мемлекеттің әсер ететін
Тұс-тұстан қаржыланжыру тәжірибесінен жөне пайда келтіретін есебінен залалды іскерлік
Көрші мемлекеттер арқылы өтетін алтернативті маршруттар, Қазақстан территориясынан өтетін
Көліктік жүйені дамыту өмірінде ғылыми-техникалық саясаттық стратегиялық мәселесі, техникалық
Тиімді көліктік жүйелердің қалыптасу және жұмыс істеу тарифтік саясаты,
3.2 Автомобиль көлігі қызметіндегі тарифтерді анықтау
Автомобиль көлігіндегі тарифтік саясатты жүзеге асыру, бір-бірімен байланысқан
Тарифтерді есептеу мәселелері негізінен экономика, есеп жүргізу және қаржылық
Жаңа тарифтерді ендіруге дейін шешілуі қажет мәселелердің бірі –
Жаңа тарифтер жүйесіне қызметтердің құндылығын сұраныс пен ұсыныс факторларымен
Жаңа тарифтерді практикалық тұрғыдан дәлдікпен есептеу кезінде жүк айналымын,
Нарық жағдайында кәсіпорындардың нарық сұранысына жедел тұрде мүмкіндік беретін
Автомобиль көлігіндегі тарифті реттеу механизмі – кешендік ұғым болып
Автомобиль көлігіндегі тарифтік жүйенің негізі ретінде қазіргі жағдайларда құрамына
Автокөлік саласының тарифтік саясаты елдің бүкіл экономикасы үшін маңызды
Қазір автомобильдерге қызмет көрсету мен жөндеу саласындағы бүкіл практикалық
Зерттеу қала халқының қоғамдық көліктің қызмет көрсетулерін пайдалануға түрткі
Көлік кәсіпорындарының қаржы қызметінің талдауы көрсеткендей, бухгалтерлік есеп пен
Қалалық жолаушылар көлігі жеке кәсіпкерлік пен бәсекелер ортасында жұмыс
Еркін тарифтерді енгізу қоғамдағы онсыз да тұтанып тұрған экономикалық
Біріншіден, қалалық жолаушылар көлігі барынша әлеуметтік бағдарын сақтау талап
Жолаушыларға арналған жеңілдіктерге байланысты проблемалар аса өзекті мәселелерге айналды.
Сонымен бірге, Конституция, жаңартылған Азаматтық кодекс, "Жеке кәсіпкерлікті қорғау
ҚОРЫТЫНДЫ
Автомобиль көлігі тарифтерінің негізгі функциялары экономиканың өзге салаларындағы бағалардың
Тарифтік келісім шеңберінде жүргізілетін тарифтік саясат әлемдік нарық пен
Тарифтік жүйе экономикалық және құқықтық жағдайларда құрылған, ол жағдайда
Автомобиль көлігі өзінің пайдасын барынша көбейту үшін әр
түрлі факторлар бойынша
ретінде бағада кемсітушіліктің әр түрлі сұлбаларын белгілеуі мүмкін. Осы
сұлбалардың рұқсат етілуін
бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттік
алайда ол бұл ретте бірінші
экономика салаларының мүдделерін басшылыққа алуы тиіс.
Қазақстан Республикасы құқықтық, демократиялық мемлекет орнату жолын тандады. Ол,
Жоғарыда келтірілген тәуелсіз Қазақстандағы автокөлік саласының дамуының талдауы осы
Қазақстан Республикасында қалыптасқан көлік қызмет көрсетулері нарығын оның қатысушыларының
Табиғи монополияны тариф құрылымы мәселелерінің шеңберінде қарастыра отырып, баға
Мемлекет алдында отандық экономиканы дамытудың жаңа басымдылықтарын белгілеу, өндірістік
Тарифтер тұтынушылардың да өндірушілердің де мүдделері түйісетін сипаттама болып
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1.Назарбаев Н.Н. Казахстан-2030.Послание Президента страны народу Казахстана.-Алматы: Бiлiм, 1997.-256с.
2.Атамкулов Е.Д., Жангаскин К.К. Железнодорожный транспорт Казахстана. Реструктуризация и
3.Смит А. Исследование о природе и причинах богатства
4.Экономическая теория. Под ред. проф. В.Д. Камаева. -М.: ВЛАДОС,
5.Рикардо Д. Начало политической экономии и налогового обложения.
6.Австрийская школа в политической экономии. // К.Менгер, Л. Бем-Баверк,
7.Блауг М. Экономическая мысль в ретроспективе. Пер с анг.
8.Общая экономическая теория. Под общей ред. акад. В.И. Видяпина.-М.:
9.Маркс К. Капитал.Т.1. Гл.1-3. // Маркс К., Энгельс
10. Coase R. Lecture on The Nature of the
11.Marshall A. More Profitable Pricing. - MgGraf-Hill,1980, p.56.
12.Липсиц И.В. Коммерческое ценообразование. - М.:Издательство БЕК, 2000, с.
13.Алимбаев А.А. Государственное регулирование экономики.-Алматы, 1999,с.138.
15.Белов И.В., Гибшман А.Е., Галабурда В.Г. и др. Экономика
16. Тарасевич В.М. Ценовая политика предприятия. – СПб.: Питер,
17. Абрамов А.П., Толкачева М.М., Мазо Л.А., Писаревский Г.Е.
18.Бокарева М.А., Бондарь Л.А., Васильева В.Ю. Монополизм и антимонопольное
19.Джумагельдиева Т. Монополистическая власть и развитие конкуренции.//Деловой мир-Астана, 2000,
20.Отчеты по проекту «Разработка методики и автоматизация расчета трансфертных
21.Тарифы на грузовые железнодорожные перевозки. Прейскурант № 10-01. Тарифное
22. РГП "Казахстан темiр жолы". Модель платежной и расчетной
23.Исингарин Н. К. И для нас открывается мир.-Алматы,: ОФ
24.Закон РК " О железнодорожном транспорте" от 8 декабря
25.Постановление Правительства РК № 756 " Об утверждении
26.Экономическая теория. Под ред. проф. А.И.Добрынина.-СПб: Изд "Питер Павлишинг",
27.Абдалиев С. Корпоративное управление и стратегическое планирование
28.Жангаскин К.К., Салыкбаева Г., Сейдгапаров Б. Тарифная политика ЗАО
29.Портер М. Международная конкуренция - М.: Международные отношения, 1993,
30.Методические указания по калькуляции себестоимости железнодорожных перевозок. -М.: Транспорт,
31.Досумов Р.Я. Проблемы организации управления программой реструктуризации железнодорожного транспорта
32.10-летие СНГ: основные итоги и перспективы развития взаимодействия на
33.Постановление Правительства РК № 310 " Об образовании ЗАО
34.Атамкулов Е. ЗАО "Национальная компания "Казахстан темiр жолы": сегодня
35. Отчет по проекту «Разработка методики расчета предельных тарифов
36.Хорнгрен Ч.Т., Фостер Дж. Бухгалтерский учет: управленческий аспект: Пер.
37.Смехов А.А. Маркетинговые модели транспортного рынка.-М: Транспорт, 1998.
38.Пользование магистральной железнодорожной сетью: основные принципы и аспекты". //
39.Мазо Л.А. Новая система грузовых тарифов для ОАО
40.Мендыбаев Б. Частные перевозчики осваивают рынок услуг на железнодорожном
41.Цены и экономика капитализма. Под ред. Е.И. Пунина и
-М.,: Прогресс, 1989.
42.Канавин А. Расчет удельных норм расхода топливно-энергетических ресурсов
43.Закон РК " О естественных монополиях" от 9 июля
44.Давлетгалиева А. Какой тариф, такие и услуги. // Exclusive,
45.Стратегия бизнеса. Учебное пособие.-Алматы, 2000. с.26.
46. ЗАО "НК" Казахстан темiр жолы". Учетная политика.-Астана, 2002.-36с.
47.Акбутаев М., Мендыбаев Б. Мировой опыт реформирования железных дорог.
48.Финансирование создания и модернизации инфраструктурных объектов
49.Klein B., Grawford R., Alchian A.. Vertikal Integration, Appropriable
50.Coase R. Lecture on The Nature of the Firm.
51.Manne H. Mergers and the Market for Corporate control.
52.Розанова Н. Эволюция взглядов на природу фирмы в
53.Радыгин А. Слияния и поглощения в корпоративном секторе (основные
54.Робинсон Дж. Экономическая теория несовершенной конкуренции.-М., 1999, с.35, 37.
56.Указ Президента РК "Стратегия развития «Казахстан–2030» от 17 февраля
55. Программа действий Правительства РК – постановления от 19
56.Постановление Правительства РК «О мерах по реорганизации и финансово-экономическому
Құрметті мемлекеттік аттестациялық коммиссиясының мүшелері Сіздердің
Тарифтік жүйе – атқарылатын жұмыстың күрделілігі мен еңбек жағдайына,
Тарифтік жүйенің мазмұны келесідей элементтерге байланысты:
тарифтік-біліктілік анықтамала;
тарифтік разрядтар;
тарифтік торлар;
тарифтік қойылымдар.
Бұл жүйе үлестірмелі материалдардағы 1-ші суретте көрсетілген.
Тарифтік қойылым – бұл еңбек уақыты бірлігіне төленетін абсолюттік
Тарифтік жүйеге сай баға қалыптастыру әдістерінің жиынтығы 2-ші суретте
Автомобиль көлігінің тарифтік саясаты баға құралуының теориялық сипаттарына негізделеді.
Тарифтерді белгілеу негізгі үш кезеңдерден – ағымдағы шығындарды, инвестицияларды
Автомобиль көлігінде тарифтік саясат жалпы принциптерден тұрады, оларды автомобиль
Кәсіпорынның тарифтік саясаты әзірлеуі кезінде қоюы мүмкін мақсаттар әр
Тарифтік саясатқа келесідей негізгі талаптарды қойылады:
тасымалдаудың технологиясы мен географиясына, тасымалдау үрдісіне жұмсалатын шығындардың деңгейіне,
қызмет сатушыларын қызмет көрсетудің сапасын арттыруға және шығындарды төмендетуге
тасымалдау үрдісіне қатысушылардың, қызметті тұтынушылар мен мемлекеттің мүдделерін қорғау;
автокөлік қызметін тұтынушылардың төлем қабілеттілігін есепке алу.
Автокөлік саласындағы тарифтік саясатты реформалау стратегиясы төмендегі міндеттерді шешуден
автокөлік қызмет көрсету нарығы субъектілерінің қызметтерін, олардың өлшем бірліктерін,
тасымалдау процесінің қатысушылары көрсететін қызметтің өлшем бірлігіне бағаларды есептеу
автокөлік нарығының субъектілері көрсететін қызметтердің құнын белгілеу әдістемесін әзірлеу.
Автомобиль көлігінде жиынтықталған қызметтің құнын есептеудің алгоритмі біріктірілген қызмет
Кесте 2-де дамыған, сондай-ақ аумақтық және демографиялық белгілері бойынша
Көлік салаларына қатысты табиғи монополия субъектісінің іс-әрекетін мемлекеттік реттеу
тарифті (бағаны, алымның мөлшерлемесін) бекіту арқылы;
тарифтік сметаны бекіту арқылы;
уақытша түрдегі төмендеткіш коэффициентін қою арқылы;
шығындарды қалыптастырудың ерекше тәртібімен.
Автомобиль көлік жұмысының әр жылдағы көрсеткіштері 3
4-ші кестеде бюджеттік сала жұмысшыларына жалақы төлеу бойынша бірлік
Ал 5- ші кестеде автокөлік саласындағы жұмысшылар үшін тарифтік
Табиғи монополистердің қызметтеріне қатысты шекті тарифтер қалыптастырылады, кәсіпорын олардан
Мемлекет алдында отандық экономиканы дамытудың жаңа басымдылықтарын белгілеу, өндірістік
Тарифтер тұтынушылардың да, өндірушілердің де мүдделері түйісетін сипаттама болып
Автомобиль көлгіндегі тарифтік саясатты жетілдіру үшін келесідей негізгі талаптар
тасымалдаудың технологиясы мен географиясына, тасымалдау процесіне жұмсалатын шығындардың деңгейіне,
қызмет сатушыларын қызмет көрсетудің сапасын арттыруға және шығындарды төмендетуге
тасымалдау процесіне қатысушылардың, қызметті тұтынушылар мен мемлекеттің мүдделерін қорғау;
автомобиль көлігі қызметін тұтынушылардың төлем қабілеттілігін есепке алу.
Тарифтерді кесте түрінде қарастырған ыңғайлы, ондағы жолдар бойынша қызметтің
Көліктік жүйені дамыту өмірінде ғылыми-техникалық саясаттың стратегиялық мәселесі, техникалық
Тиімді көліктік жүйелердің қалыптасу және жұмыс істеу тарифтік саясаты,
Қорыта айтқанда, табиғи монополистердің қызметтеріне қатысты шекті тарифтер қалыптастырылады,
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!!
Сурет 1. Тарифтік жүйенің мазмұны
Кесте 1. Бірнеше табыстық өлшеуіштері бар нақты қызмет
№ Табыстық өлшемдер-дің атауы Өлшем бірлігі Қызмет көлемі Қызметтің
I 1-өлшеуіш
1-өлшем бірлігі
Q1 С1
2 2-елшеуіш 2-өлшем бірлігі Q 2 С2
.. ... ... ... ...
IV n өлшеуіш n өлшем бірлігі Q n Сn
Кесте 2. Автомобильдендіру деңгейінің меншікті көрсеткіштері
(2005-2006 жж.)
Ел Демографиялық
параметрлер 1000 адамға шаққандағы автомобиль саны Автомобиль жолдарының тығыздығы,
млн. адам адам/км жеңіл жүк автобустар
Франция 58,4 106,3 432 69 0,910
Бельгия 10,2 333,3 426 100 3,550
Испания 39,3 77,6 375 83 0,695
Германия 81,9 229,4 496 36 1 1,754
Норвегия 4,4 11,4 385 51 0,219
АҚШ 265,5 27,9 510 182 - 0,655
Канада 29,8 3,0 480 92 0,096
Түркия 62,7 80,4 52 82 0,076
Қытай 1239,1 129,0 3,8 6,5 - 0,121
Жапония 125,6 337,2 373 178 - -
Австралия 18,3 2,4 459 74 0,103
Ресей Федерациясы 147,5 8,6 96 20 4 0,028
Қазақстан Республикасы 16,5 6,1 64 19 3 0,052
Кесте 3. Қазақстан Республикасындағы автомобиль көлігі жұмысының көрсеткіштер
Көрсеткіштер 2001 ж. 2002 ж. 2003 ж. 2004 ж.
1 2 3 4 5 6 7
Заңды тұлғалар бойынша есеп беру
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі
мың тонна 802 600 620 700 471 200 423
млн. ткм 9 594 6 481 4 637 4
Жеке тұлғаларға қосымша есептеу арқылы
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі
мың тонна 1 104 022 961 181 830 461
млн. ткм 22 136 19 138 18 755 23
ККҒЗИ ЖАҚ
1 2 3 4 5 6 7
мың тонна 918 624 - 1 018 072 781
млн. ткм 11 880 – 13 839
Автомобиль көлігі орындайтын жұмыстың темір жол көлігі орындайтын жұмысқа
ҚР статистика жөніндегі Агенттігі
Жүктерді тасымалдау 7,9 7,0 6,4 6,7 5,3 5,1
Жүк айналымы 0,20 0,18 0,18 0,25 0,21 0,24
ККҒЗИ ЖАҚ
Жүктерді тасымалдау 6,6-7,3 5,7-6,7 4,8-5,8 5,2-6,8 3,3-4,3 3,6-5,1
Жүк айналымы 0,11-0,12 0,09-0,11 0,07-0,09 0,09-0,12 0,07-0,10 0,10-0,14
Сурет 2. Баға қалыптастыру әдістерінің жиынтығы
Кесте 4. Бюджеттік сала жұмысшыларына жалақы
тарифтік тор
Еңбек ақы төлеу разряды
Тарифтік коэффициент
Еңбекақы төлеу разрядтары
Тарифтік
коэффициент
Еңбекақы төлеу разрядтары
Тарифтік коэффициент
1-ші
2-ші
3-ші
4-ші
5-ші
6-шы
1,0
1,11
1,23
1,36
1,51
1,67
7-ші
8-ші
9-шы
10-шы
11-ші
12-ші
1,84
2,02
2,22
2,44
2,68
2,89
13-ші
14-ші
15-ші
16-шы
17-ші
18-ші
3,12
3,36
3,62
3,9
4,2
4,5
Кесте 5. Автокөлік саласындағы жұмысшылар үшін тарифтік тор
Жалақы тө-
леу разряд-
тары
Атау-
лары
1-ші
2-ші
3-ші
4-ші
5-ші
6-шы
Тарифтік коэффициенттер
1,0
1,09
1,21
1,33
1,50
1,71
Абсолюттік өспелі тарифтік коэффициенттер
-
0,09
0,12
0,12
0,17
0,21
Салыстырмалы өспелі тарифтік коэффициенттер
-
9
10,6
10,6
12,4
14,4
1
ТАРИФТІК ЖҮЙЕНІҢ МАЗМҰНЫ
Тарифтік біліктілік анықтамалар
Тарифтік разрядтар алу үшін жұмысшыларға қойылатын талаптар мен жұмыс
Тарифтік
Разрядтар
Жұмысшылардың біліктілік деңгейі мен жұмыстың күрделілігін сипаттайды.
Көптеген салаларда жұмысшылар 6, сирек жағдайларда 8, 10 разрядтармен
Тарифтік торлар
Жалақы төлеудің жұмысшылардың қандай разрядтарда болуымен байланыстылығын көрсетеді
Тарифтік қойылымдар
Белгілі разрядтардың сағаттық, күндік немесе айлық төлемі
Жалақыға деген аймақтық коэффициенттер
Экологиялық аймақтарда жұмыс істеу;
Шөл және сусыз аймақтарда жұмыс істеу;
Биік таулы аймақтарда жұмыс істеу және т.б.
Тарифтік ставкаларға қосымшалар
Жұмыстан тыс уақыттарда, түнгі мерзімдегі жұмыстарға қосымша және т.б;
Маңыздылы жоғары жұмыстарды атқарғаны үшін қосыша төлемдер
БАҒА ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕРІ
Шығындық
Толық шығындар әдісі
Стандарттық шығындар әдісі
Тікелей шығындар әдісі
Стандарттық тікелей шығындар
Параметрлік
Бағалық үлес әдісі
Балл әдісі
Регрессия әдісі