М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе 3
Бөлім 1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер мен
1.1 Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны 6
1.2. Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша қаражаттары есебінің жетілдіру
Бөлім 2. БҚОФ «Қазпошта» АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық сипаттамасы 14
2.1 Кәсіпорынның экономикалық-шаруашылық сипаттамасы 14
2.2. «Қазпошта» АҚ есеп және қаржылық
жұмыстарының ұйымдастырылуы 20
Бөлім 3. «Қазпошта» АҚ ақша құралдарының есебі 25
3.1. Кассадағы ақша құралдарының есебі 25
Қорытынды 32
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Кіріспе
Кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуі үшін, бухгалтерлік есеп арқылы қалыптасқан
Бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуі мүліктің бар болуы мен қозғалысына
Нарықтық экономика – экономикалық ортаның үнемі өзгеріп отыруымен сипатталады.
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандартына (ХҚЕС) көшудің маңыздылығы, есепті бүкіл
Уақыт талабына сай бүкіл дүние жүзінде ХҚЕС тілінде сөйлеу
Сондықтанда тиімді бағамен қарыздық немесе акционерлік капитал тартуға мүдделі
Қазақстандық мекемелердің ХҚЕС көшуі бизнеспен жұмыстың сапасын арттырады. Сонымен
Ең алдымен қаржыгерлер мен бухгалтерлердің менталитетін қайта құруға әзірлеуіміз
ХҚЕС әділ бағасы және бухгалтердің кәсіби талқылауы мен түсініктері
Есеп жүргізу жүйесінде, ақша қаражатының есебін жүргізу ерекше орын
Ақша қаражаты мен операциялар тұрақты атқарылып тұрады, олар ұтқыр
Курстық жұмысының мақсаты – қазіргі кездегі ақша қаражатының есебін
тәжірибиешілер мен ғалымдар атап көрсеткендей ақша қаражатының экономикалық мазұмыны
«Қазпошта» АҚ қаржылық-экономикалық сипаттамасы беріліп, ондағы есеп жүргізуді ұйымдастыру
ақша қаражатының есебін жүргізуді ұйымдастырудың жайы және оны жетілдірудің
ақша қаражаты туралы ақпараттық есеп беру және есеп жүргізуді
Ақша қаражаттарының есебін жүргізудің жай үйі «Қазпошта» АҚ мысалы
1. Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны және тәжірибиешілер мен ғалымдардың
Ақша қаражаттарының экономикалық мазмұны
Кез-келген кәсіпорынға өндірістік қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті мөлшерде
Ақша - тауардың ерекше қасиеті, оның кез-келген басқа тауарлардың
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар тауар айырбастау процесінен туындайтын,
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі
Ақша айналыс құралы. Бұл қызметінде тауарларды өткізудегі делдал болып
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отыра, өзінің тұтынушысын
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақшалар емес, нақты ақшалар орындайды;
ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын болғандықтан,
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі олардың
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни тауар
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына ғана
- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
- еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
- банктік қарыз мемлекеттік және тұтыну несие бойынша борыштық
- сақтандыру міндеттемелері;
- әкімшілік-сот міндеттемелері;
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары бар.
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар, ал
Ақшаның төлем құралы қызметі, оның құн өлшемі және айналыс
Ақша қор жинау құралы ретінде орындайтын артық ақша табыстың
Осының арқасында шаруашылықтардың, жеке тұлғалардың уақытша артық аұшасы, басқа
Ақша қаражаты дегеніміз – шаруашылық жүргізуші субъектінің кассасы мен
Сүйтіп ақша қаражаты адамдар арсындағы экономикалық қатынастарды көрсете отырып,
Дүние жүзінде тарихи қалыптасып, заңдармен бекітілген ақша айналымының әртүрлі
Ақша жүйесінің құрамдас бөлігін мыналар құрайды:
Көрсетілген қызмет пен тауардың бағасын білдіретін ұлттық ақша бірлігі.
Ақшаның эмиссия жүйесі, немесе заңмен бекітілген ақшаның шығарылуы мен
Әртүрлі деңгейде заңды төлем қаблеті бар тиындар, қағаз ақшалар
Ақша айналымы мәселелерін ретттеп (жүргізіп) отыратын мемлекеттік органдар.
Ақша айналымы жүйесінің екі түрін бөліп қарауға болады:
1. Темір ақшалардың айналым жүйесі, бұл жағдайда толық құнды
2. Несиелер мен қағаз ақшалардың айналым жүйесі алтынға айырбасталмай,
Мемлекет пен жекеменшік және жеке тұлғалардың иелігіндегі тауар айналымымен
Ақша көлемінің құрамы негізгі бөліктерге бөлінеді, оған шаруашылыққа қызмет
Ақша қаражаты дегеніміз – субъектілердің айналым қаражатының негізгі элементтерінің
Тәжірибешілер мен ғалымдардың еңбектеріндегі ақша қаражаттары есебінің жетілдіру жолдары
Ғылыми коммунизмнің негізін қалаушылар К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінің еңбектерінде
В.И.Ленин марксизмді шығармашылықпен дамыта отырып, тауар-ақша қатынасын капитализмнен социализмге
Жаңа экономикалық саясатты жасақтай отырып, В.И.Ленин тауар ақша қатынасын,
Коммунизм құрылысында тауар-ақша қатынасы социализм кезеңіне сай жаңа мазмұнға
Ақша қаражатының есебін жүргізу, ақша құндылығының есеп жүргізу объектілеріне
Бухгалтерлік есеп көптеген жылдар бойы басқа ғылымдар сияқты дамып,
Экономика ғылымының кандидаты А.Сейдахметовтың пікірінше валюталық операцияларға есеп жүргізу
Қаз АМУ бухгалтерлік есеп және аудит кафедрасының «Қазақстанның аудит
Бизнес жүйелері бойынша сараптамашы Кинхузова К.К. пікірінше: «Бухгалтерлік есепті
И.А.Белобежейский ақша қаражаты есебін жетілдіру үшін, кәсіпорындағы кассалық операциялардың
Экономика ғылымдарының кандидаты Г.С.Синдрикованың пікірінше: «Ақша қаражатының есебін жүргізгенде,
2. БҚОФ «Қазпошта» АҚ ұйымдастырушылық –экономикалық сипаттамасы
Кәсіпорынның экономикалық-шаруашылық сипаттамасы
БҚОФ «Қазпошта» АҚ Қазақстан Республикасы, Батыс Қазақстан облысы, Орал
- Баспа, кітап т.б. өнімдерін тарату;
- Банктік қызмет көрсету;
- Редакциялық-баспа іс-әрекеті;
- Тұрғындарға газет-журнал, хат, посылка, бандерол тарату;
- Қазақстан Республикасы нарығын, қызметтермен қамтамасыз етіп, пайда табу;
- Тұрғындарға байланыс қызметін көрсету;
-Жеке және заңды тұлғаларға есептік кассалық қызметтер көрсету;
- Зейнетақы, жәрдемақы, және басқада әлеуметтік төлемдерді төлеу;
-Күнделікті қажетті тауарларды сату мен лотореялық билеттерді тарату;
-Зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдарының клиенттерімен шарттар жасау;
-Бюджеттегі мекемелердің қызметкерлеріне жалақы, степендия төлеу;
Өз мақсаттарына жету үшін қоғам өзінің атынан келісім шарт
Кәсіпорын көлемі және оны ұйымдастыру құрылымы жаңа техниканы енгізуге,
Кесте 1. БҚОФ «Қазпошта» АҚ өндіріс көлемі 2009-2011
№
Көрсеткіштер Жылдар Өсу қарқыны, пайыз
2009
2010
2011
1
Тауарлы өнім құны (мың тг.)
1728810,0
1815015,0
1769985,0
102,3
2 Негізгі өндіріс қорларының құны (мың тг.)
279765,0
354495,0
683715,0
244
3
Жұмысшылар саны
400
480
560
140
4 Таза табыс (мың тенге ) 60837,0 58496,0 54306,0
Бұл кестені талдай отырып, біз өндіріс көлемінің ұлғайғандығын көріп
Шаруашылық әрекеті үшін негізгі құралдардың құрамы мен құрылымын анықтаушы
Кесте 2. БҚОФ «Қазпошта» АҚ негізгі құралдарының құрамы
мен құрылымы 2009-2011 ж.
№
Көрсеткіштер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1
Жер
10650,0
4
10650,0
3
10650,0
2
2 Ғимараттар мен құрылыс жайлар
140145,0
50
176625,0
50
161190,
24
3 Машиналар мен құралдар
58950,0
21
81210,0
23
443640,0
65
4 Басқалай негізгі құралдар
70020,0
25
86010,0
24
68235,0
9
Барлығы
279765,0
100
354495,0
100
683715,0
100
2 - кесте мәліметтері бойынша талдау жасалып отырған
Мамандандырылуын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып тауарлы өнім құрылымы табылады.
3. кесте. БҚОФ «Қазпошта» АҚ тауарлы өнім құрамы
№ Көрсеткіштер
2009
2010
2011 Ауытқу-лар
(+;-)
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1 Баспа, кітап т.б. өнімдерін тарату
950850,0
55
1270515,0
70
1150485,0
65
+199635,0
2 Банктік қызмет көрсету
345765,0
20
272250,0
15
180000,0
10
-165765,0
3 Редакциялық-баспа іс-әрекеті
259320,0
15
181500,0
10
265500,0
15
+6180,0
4 Басқа да қызмет түрлері
172875,0
10
90750,0
5
174000,0
10
+1125,0
Барлығы 1728810,0 100 1815015,0 100 1769985,0 100 41175,0
Талдау кезеңіндегі тауарлы өнім құрамы мен құрылымында қатты өзгерістер
Алдыңғы қарастырылған көрсеткіштердің барлығы БҚОФ «Қазпошта» АҚ қаржылық
Төменде көрсетілген 4- кесте көрсеткіштері БҚОФ «Қазпошта» АҚ
Нарықтық экономика жағдайында шаруашылық субьектілерінің қаржылық жағдайын талдау ролі
Кесте 4. БҚОФ «Қазпошта» АҚ 2009-2011 жылғы қаржылық-шаруашылық
іс-әрекет нәтижесі, мың тенге
№
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқуы,
%
2009
2010
2011
1 Өнімді (қызмет, жұмыс) сатудан табыс
1728810,0
1815015,0
1769985,0
102,3
2 Сатылған өнімнің
өзіндік құны
965280,0
999660,0
1341390,0
138,9
3 Жалпы табыс 763530,0 815355,0 428595,0 56,1
4 Кезең шығындары, соның ішінде жалпы және әкімшілік шығын,
676845,0
732195,0
353310,0
52,1
5 Негізгі қызметтен табыс 86685,0 83160,0 75285,0 86,8
6 Негізгі емес қызметтен табыс
225,0 405,0 1995,0 886
7 Салық салуға дейінгі қарапайым қызметтен табыс
86910,0
83565,0
77580,0
88,9
8 Корпоративті табыс салығы бойынша шығындар
26073,0
25069,0
23274,0
89,2
9 Салық салудан кейінгі табыс 60837,0 58496,0 54306,0
10 Таза табыс 60837,0 58496,0 54306,0 89,2
Қаржылық есеп мәліметтері бойынша қаржылық талдаудың басты мақсаты шаруашылық
Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын жоғарлату мақсатында дебиторлық және кредиторлық берешекті
«Қазпошта» АҚ есеп және қаржылық жұмыстарының ұйымдастырылуы
Қаржылық жұмысты ұйымдастыру үшін шаруашылық субъектісі өзінің арнайы қаржылық
Қаржылық жұмыстың негігі мазмұны мыналардан тұрады:
қызметті қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету;
қаржылық несие жүйесімен және басқа да шаруашылық субьектілермен өзара
негізгі және айналым капиталын сақтап қалу және пайдалану рационалдылығ;
кәсәпорынның бюджет, банктер және сатып алушылар алдындағы міндеттемелері бойынша
Басқаша айтсақ қаржылық жұмыстың мәні коммерциялық әс-әрекеттің жүзеге асырылуына
«Қазпошта» АҚ қаржылық жұмыстың маңызды бағыттары болып мыналар табылады:
- қаржылық жоспарлау;
- оперативті жұмыс;
- бақылау-аналитикалық жұмыс.
Қаржылық жоспарлау шаруашылық субъектісінің қаржылық іс-әрекетін ұйымдастыруда маңызды орын
Қаржылық жоспарлау бухгалтерлік есеп және басқару есептерінен алынатын кәсіпорын
Жоспарлау саласында қаржылық қызмет келесідей міндеттерді орындайды:
барлық керекті есептеулері бар қаржылық және несие жоспарының жобаларын
өзіндік айналым капиталына деген қажеттілікті анықтау;
шаруашылық іс-әрекеттерді қаржыландыру көздерін айқындау;
керекті есептеулері бар капитал салмдарының жоспарларын жасап шығару;
бизнес жоспарды дайындауға қатысу;
кассалық жоспарды құрастыру;
жоспарды құрастыруға, ақшалай көріністегі қызмет көрсетулерге қатысу, қорытынды табыстың
Оперативті жұмыс саласында қаржылық қызмет көптеген міндеттерді орындайды. Негізгілері
■ бекітілген уақытта бюджетке төлемдердің жасалуын қысқа мерзімді және
■ жоспар шығындарын қаржыландыруды қамтамасыз ету,
■ несиелерді келісімдерге сәйкесті түрде рәсімдеу;
■ түскен табысты және қаржылық жоспардың басқа да көрсеткіштерін
Кәсіпорында бақылау-аналитикалық жұмысына үлкен көңіл бөлінеді, себебі оның тиімділігі
Қаржылық қызмет шаруашылық іс-әрекетті басқарудың бірегей механизмінің бірі болып
Бухгалтерия бөлімінің іс-әрекеті бухгалтерлік есеп әдістемесі департаментінің және Қазақстан
Бухгалтерлік есепті жүргізу барысында әр жұмысшы өз міндеттерін атқарады.
Бас бухгалтердің міндеттері мен құқықтары. Бухгалтерия бөлімін бас бухгалтер
Бас бухгалтер орынбасарының міндеттері. Ол касса, негізгі құралдарды, жинақтаушы
Материалдық столдың бухгалтерлік есеп жүргізушінің құқықтары мен міндеттері. Төлеу
Есептеу столының жүргізуші бухгалтерінің міндеттері. Еңбек келісім шартын, бұйрықты,
Салық есебін жүргізуші бухгалтер мынадай міндеттерді атқарады: бюджетпен салықтық
Бухгалтер-кассирдің міндеттері. Құрылған құжаттар бойынша бойынша ақша қаражаттарын береді
Қаржылық жұмыстың негізгі міндеттері болып келесілер табылады: табысты арттыру
«Қазпошта» АҚ жұмысының қорытындылары бойынша баланстық комиссия шақырылады. Мұнда
3. «Қазпошта» АҚ ақша құралдарының есебі
3.1. Кассадағы ақша құралдарының есебі
Жалпы ақша қаражаттары банкте есеп айырысу шотында сақталады. Тек
Кәсіпорындардағы кассалық операцияларды жүргізу ережесі арнайы кассалық операцияларды жүргізу
Кассадан ақшаны беру және қабылдау жұмыстарын ережеге сәйкес арнайы
Шаруашылықта кассирдің қолапайсыздығынан, жауапсыздығынан және т.б. жағдайлардан зияны тисе,
Кассирға өз жұмысын басқа қызметкерлерге орындауға сеніп тапсыруға болмайды.
Кассалық құжаттарға қол қоятын бухгалтерия жұмысшыларына кассирдің қызметін атқаруға
Шкафтарда кәсіпорындарға тиесілі емес құндылықтарды сақтауға тиым салынады.
Құндылықтардың түгелдігін қамтамасыз етуде мерзімді ревизиялық тексерулер де маңызды
Ақшалай қаражаттың лимиттен асуы тек еңбек ақы берілген уақытта
Банк «хабараламаны» қабылдған кезде сол сомға түбітек береді, ол
Кәсіпорындарға есеп айырысу шотына ақша қаражаттарын алу үшін барілген
Егер ақша қаражаты сенім хат арқылы берілген жағдайда шығыс
Барлық шығыс және кіріс касса ордерлері бухгалтерияда арнайы ашылған
Кәсіпорынның барлық шығыстары мен кірістерінің есебі «касса кітабында» жүргізіледі.
«Касса кітабында» жаңа жазулар әрбір ордер қабылданған соң жүргізіліп
Касса кітабын дұрыс жазылуын бағалау және қадалау кәсіпорының бас
Кассалық тәртіптің сақталуы жауапкершілігі кәсіпорын басшысымен бас бухгалтеріне жүктеледі.
Ай соңында журнал ордер және ведомості бойынша соңғы қалдық
Ведомостіде бастапқы және соңғы қалдық көрінеді. Журнал ордер және
3.2. Ақша құралдарының есебін компьютерлендіру
Кез келген кәсіпорын билік және меншік түріне қарамастан бухгалтерлік
Алғашқы құжаттардың үлкен ағымы, арифметикалық операциялар, есептеулерді тексеру, мәліметтерді
Компютерде жұмыс жасайтын программаларды үш категорияға бөлуге болады:
күнделікті жұмыс барысында жиі қолданылатын программалар: текстіні редакциялау, сурет
түрлі көмекші функцияларды атқаратын жүйелік программалар, мысалы қолданатын ақпараттарды
Аспаптық жүйе – бұған кіретіндер:
- программа тілінде программаны қайта құру жұмыстарын іске
- программалар жиынтығы;
- басқалай көмекші программалар.
Қазіргі уақытта компьютерлер әлемінде Windows технологиясы бухгалтерлік есепті автоматизациялау
Ақша қаражаттарының есебін жүргізуде максимальды пайдаланылатын Windows жүйесінің «1С
Бұл программалық өнім бірнеше нұсқада таратылады:
Базалық мәлімет.
Профессионалдық мәлімет.
Профессионалдық мәліметтің жүйелік нұсқасы.
Қаржылық-шаруашылық жұмыстары жөніндегі ақпаратты стандарттық есеп беруді пайдалана отырып,
Бухгалтерлік есеп бұл программада есептің орталығымен жүргізіледі, онда есепті
Осындай мүмкіндіктермен ақша қаражаттарының есебін компьютерлендіру программалары сапасы жоғарлауда
Қазақстан Республикасының «Бюджетке төленетін салық және басқалай төлемдер» 2002
Оның көмегімен хаттаманы кепілді жеткізу жүйесінен салықтық есеп
Хаттаманы кепілді жеткізу жүйесінің бірнеше артықшылықтары бар, солардың бірі
Жоғарыда аталған программаны пайдалану үшін «Салықтық кодекске жол көрсетуші»
Компьютерлік программалар осындай мүмкіндіктерімен ақша қаражаттарының есебін жүргізуді компьютерлендіру
Қорытынды
Осы жұмыс барысында жүргізілген зерттеулермен төмендегідей қорытынды жасауға
Тұтас шаруашылық механизмі құрамында ақша қаражаттары негізгі қаржылық құрал
«Қазпошта» АҚ есеп жүргізу тәртібі бухгалтерлік есеп стандарттары мен
«Қазпошта» АҚ жүргізілетін операциялардың көпшілігі түрлі айрықшалар бойынша қолма-қол
Жиынтық құжаттар мен есеп регистрларын, алғашқы құжаттарды талдау барысында
«Қазпошта» АҚ аудан бойынша ауылдық елді мекендерде 11 бөлімшесі
«Қазпошта» АҚ кассалық операциялардың жүргізілуімен қатар барлық қажетті регистрлармен
Осыдан соң «Қазпошта» АҚ ақша қаражаттарының опрациялары қойылған талаптарға
«Қазпошта» АҚ-на зерттеу жүргізу сізге өз пікіріңізді ұсынуға толық
Ақша қаражаттары есебін жетілдіру мақсатында ұсынамын:
■ шетел валюталарының айырма бағаларының ауытқуын ескере отырып
■ бантік және кассалық операцияларға жиі түгелдеу жүргізіп
■ жеке және заңды тұлғалармен түрлі банктер (Альянс
■ «Қазпошта» АҚ қызметтері мен жұмыстары сапасын жақсарту
- тұтынушы талаптарын максимальды қанағаттандыру мен шаруашылықтағы бәсекелестікті және
- тұтынушылардың үздіксіз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қызметтерді жетілдіру;
- процесстік құрылымға көшіп, оны әрдайым жетілдіруді ұйымдастыру;
- қызметкерлердің кәсіптік біліктілігін жоғарлату, жұмысшыларды оқыту;
- «Қазпошта» АҚ жұмыстары барысында қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- өнімдерді (қызметтерді) жеткізу уақыттарын оптимизациялау.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
№ 2732, 26 желтоқсан 1995 жылғы Қазақстан Республикасының
Әбдіманапов Ә.З. “Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері” Алматы-2001 ж.
Бухгалтерлік есеп стандарты. Алматы - 1996 ж.
Би Вандер Вил «Управленческий учет» Москва, Аудит 1997 ж.
Девид Мидитон «Бухгалтерский учет и принятие финансовых решений» Москва.
Друри К. «Введение в управленческий и пройзводственный учет» Москва.
Дюсенбаев К.Ш. “Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау”
Ефимова О.В. “Как анализировать финансовое положение предприятия” Москва 1994
Карпова Т.П. «Управленческий учет» Москва, Аудит 1994 г.
Кеулімжаев Қ.И. “Бухгалтерлік есеп принциптері” Алматы - 2003ж.
Керьянова З.В. “Теория бухгалтерского учета ” Москва 1999 г.
Ковалев.В.В. “Финансовый анализ” Москва-1996
Кондраков И.П. “Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит”
КлейнерГ.Б. “Оценка финансового состояния предприятия” Москва 1995г.
Любушин С. “Анализ хозяйственной деятельности предприятия” Москва 2000 г.
Нидлз Б. “Принципы бухгалтерского учета” Москва 2000 г.
Радостовец В.К. “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” Алматы 2003 ж.
Сейдахметов А. “Современный бухгалтерский учет” Алматы 2000 г.
Соколов П.В. «Основы теорий бухгалтерского учета» Москва 2000 г.
Абишева Ж.А. Отчет о движений денежных средств – важнейшая
Кинхузова К.К. Отчет о движений денежных средств исползуем. прямой
Бухгалтер бюллетені №7, 2000 жыл. 14-17 бет.
Бухгалтерлік есеп және аудит, №3, 2003 жыл. 3-11 бет.
Заочная школа бухгалтера. №6, 2004 г.
Бухгалтер. №2, 2000 г.
Весник предпринимателя. №8, 2002 г. ст. 5-9. Синдрикова Г.С.
Учет расходов и доходов. // заочная школа бухгалтера: 2000
№4. ст. 2-30.
4