Экология
Курстық жұмыс
29
Арал өңірінің түрлі су көздері мен топырақтың ластану
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ 9
1 Зерттеудің негізгі бағыттары 9
2 Зерттеу әдістері мен құралдары 9
3 Арал өңірі су көздерінің ластану деңгейінің мониторингі
4 Арал өңірінің әр түрлі аймақтарындағы топырақта токсиканттардың
ҚОРЫТЫНДЫ 27
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі таңда Арал өңірінің экологиялық
20-шы ғасырдың соңында Қызылорда облысының территориясына экологиялық және медициналық,
1) климаттың құрғауы және судың аздығы;
2) ауыз судың жетімсіздігі және химиялық құрамының санитарлық көрсеткішке
3) жердің беткі қабатының тұздануы және түрлі жіктелмеген токсинді
4) табиғи ортаның өндірістен бөлінетін, ауылшаруашылықтық, тұрмыстық-шаруашылықтық қалдықтармен және
Бірақ, Арал өңірінің топырақ жамылғысының және әр түрлі су
Осындай жағдайдағы экологиялық дағдарыс аймағында тұратын адамдардың бірқатар органдары
Экологиялық жүктемесі әр түрлі аудан тұрғындарының тиреоидты статусы мен
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты Арал
Жұмыстың мақсатына жету үшін қойылған міндеттер:
• Арал өңірінің топырақ құрамындағы ауыр металл иондарының (қорғасын,
• Арал өңірінің әр түрлі су көздеріндегі металл иондарының
• Арал өңірінің әр түрлі аймақтарында тұратын тұрғындардың қан
• Арал өңірінің әр түрлі аймақ тұрғындарының тиреоидты статусының
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қызылорда облысының әр түрлі аймақтары
Арал өңірінің солтүстік, Қызылорда қаласы, оңтүстік аймақтарында тұратын ер
Қызылорда облысы суы мен топырақтың химиялық құрамымен бұл аймақ
Арал өңірінде гипотиреоздың даму деңгейімен қатар топырақ пен судың
Зерттеу нәтижесінің теориялық құндылығы мен практикалық мәні. Алынған
Алынған мәліметтер Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті Жаратылыстану
Қорғауға ұсынылатын негізгі мәселелер:
• Қызылорда облысында топырақтың және судың ластану деңгейі оңтүстіктен-солтүстік
• Арал өңірінің тұрғындарының қан құрамындағы тиреоидты гормондар мөлшерінің
• 2002-2006 жылдар аралығында гипофизарлы-тиреоидты жүйенің белсенділігі қалыпты деңгейден
Жұмыстың сыннан өтуі және жарық көруі. Жұмыстың негізгі мазмұны
Олар: ХХХV Халықаралық физиологиялық бірлестік конгресінде (Сан Диего, 2005);
Жұмыстың нәтижелері Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «биология,
Ұсынылған жұмыстың басқада ҒЗЖ және әр түрлі мемлекеттік, халықаралық
Диссертациялық жұмыстың көлемі мен құрылымы. Диссертация материалдары 105 бет
Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған мақалалар. Зерттеу жұмысының нәтижелері бойынша
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Зерттеудің негізгі бағыттары
Экологиялық дағдарыс аймағында организмге жағымсыз әсер ететін негізгі фактор
2 Зерттеу әдістері мен құралдары
Алдымызға қойылған мәселені шешу үшін 2002-2006 жж. Қызылорда облысының
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінде «Арал өңірі халқының әл-аухатын түбегейлі
1 – Солтүстік-батыс аймақ; 2 – Кызылорда қаласы;
1сурет - Арал өңіріндегі Қазақстан бөлігін экологиялық аймақтарға бөлу
1-ші топты Жаңақорған мен Шиелі аудандарында тұратын 35 зерттелген
2-ші топты Жалағаш ауданы мен Қызылорда қаласында тұратын 25
3-ші топты Арал және Қазалы аудандарында тұратын 19 зерттелген
Қоршаған ортаның нысаналарын зерттеу және аталған Арал өңірінің аудандарынан
Алғашқыда топырақтағы және ашық су көздеріндегі ауыр металл иондарының
Мұнан басқа 2003 жылы біз топырақтан және әр түрлі
Гипофиздің тиреотропты гормоны мөлшерін (ТТГ, мМЕ/л), қалқанша
Топырақ, су және қан сынамаларына барлығы 6000 жуық талдау
3 Арал өңірі су көздерінің ластану деңгейінің мониторингі
Жүргізілген зерттеулер тексерілген жылдарға байланысты суда металл иондарының мөлшерінің
Кейінгі жылдары суда токсиканттардың құрамы бойынша айқын заңдылық
2002 жылы СА, ҚҚ және ОА ашық су
Сондай-ақ, Арал өңірінің әр түрлі аймақтары бойынша ашық су
ОА - оңтүстік аймақ; ҚҚ – Қызылорда қаласы; СА
2 сурет - 2002-2006 жылдар аралығында Арал өңірінің әр
Біздің жүргізген зерттеу жұмысымыздың басында (2002 ж.) СА ашық
Бақылаудың келесі кезеңдерінде 2004 жылы жүргізілген барлық үш аймақтағы
Ашық су көздеріндегі қорғасын катиондарының минималды мөлшері қыста тіркелді
ОА - оңтүстік аймақ; ҚҚ – Қызылорда қаласы; СА
3 сурет - Арал өңірінің әр түрлі аймақтардағы ашық
мөлшерінің маусымдық өзгерістері
Қыста СА, ҚҚ және ОА бойынша ашық су көздерінде
Арал өңірінің ашық су көздеріндегі суда мырыш, мыс және
Арал өңірінің барлық аймақтарындағы ашық су қоймаларынан алынған судағы
Демек, Қызылорда облысының әр түрлі аймақтарының ашық су қоймаларынан
1 кесте – Арал өңірі бойынша ашық су қоймалардағы
қоспалар Мөлшері, мг/дм3
ШРК ОА ҚҚ СО
Аммоний ионы 2 0,4-1,7 0,4-3,0 0,4-4,5
Нитрат-анионы 45 2,1-5,5 0,5-2,2 21-55
Нитрит-анионы 3 0,2-0,6 0,04-0,2 0,01-0,08
Сульфат-анионы 500 240-360 500-550 240-360
Хлорид-анионы 350 100-288 113-238 328-508
4 Арал өңірінің әр түрлі аймақтарындағы топырақта токсиканттардың
Жүргізілген зерттеу жұмысы, зерттелген жылдар бойына топырақта металл иондарының
Арал өңірінің аймақтарына жүргізілген біздің зерттеу жұмысымызда топырақта кадмий
Зерттеу жұмысы барысында Арал өңірінің әр түрлі аймақтарынан алынған
Зерттеу жұмысы басында (2002 ж) СА, ҚҚ және ОА
2004 жылы жүргізілген зерттеулерде Арал өңірінің үш аймақтарындағы топырақта
Мыс және мырыш иондарының мөлшерінің динамикасы қорғасын және кадмий
2003 жылы арнайы жүргізілген зерттеу жұмысында Арал өңірінің топырақ
ОА - оңтүстік аймақ; ҚҚ – Қызылорда қаласы; СА
4 сурет - 2002-2006 жылдары Арал өңірінің әр
ОА - оңтүстік аймақ; ҚҚ – Қызылорда қаласы; СА
5 сурет - Арал өңірінің әр түрлі аймақтарындағы топырақта
2 кесте – Арал өңірінің аймақтары бойынша топырақтың химиялық
қоспалар Аймақ
Солтүстік Қызылорда Оңтүстік
Аммоний ионы, мг/кг 0,68±0,03 0,55±0,04* 0,48±0,03**
Нитрат-анионы, мг/кг 19,35±1,08 18,12±6,07 16,01±1,57
Нитрит-анионы, мг/кг 0,15±0,03 0,05±0,003*** 0,03±0,003***
Сульфат-анионы, мг/кг 443,24±33,46 307,54±18,64** 295,18±24,13**
Хлорид-анионы, мг/кг 203,26±8,98 97,52±4,17*** 90,45±4,37***
Ескерту: * - р