Электрондық оқытушы құралдар
Мазмұны
Мазмұны 2
Кiрiспе 3
I ТАРАУ Электрондық оқытушы құралдар 5
1.2. Электрондық оқулықтың сипаттамасы 6
1.3 Электрондық оқулық кiмге және не үшiн қажет? 8
1.4 Электрондық оқулықты жасаудың негiзгi кезеңдерi 8
1.5 Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар 9
1.6 Электрондық оқулықты пайдалануға дайындық 11
II ТАРАУ “МӘлiметтер базасын жобалау” бойынша электрондық оқулық
2.1 Мәліметтер базасын құру негіздері 12
2.2 Негізгі түсініктер және анықтамалар 16
2.3 Деректер модельдерінің қысқаша мінездемесі 23
2.4 Реляциондық мәлiметтер базасы 30
2.5 SQL командасын қолдануға мысалы 42
2.6 Мәліметтер базасын жобалау және қолдану 44
2.7 Инфологиялық үлгілеу 58
2.8 Visual Basic – VBA (Microsoft Access мысалында) 64
III ТАРАУ Электрондық оқулықты құру жолдары 80
3.1 JavaScript дегеніміз не? 8 0
3.2 Электрондық оқулықты құрастыру
3.3 Асcess ортасында мәліметтер қорын қүру
Қорытынды 8 6
Қолданылған Әдебиеттер: 8 7
Кiрiспе
Бiлiм беру реформасы мультимедиалық технологиялар болып табылатын электрондық оқулық,
Жоғарғы оқу орындарында студенттерге бiлiм беруде компьютердi қолдану оларды
Бүгiнгi таңда оқу процесiнде арнайы оқыту жүйелерiн, оқыту процесiнде
Компьютерлiк оқыту жүйелерiнiң бiр формасы электрондық оқулық болып табылады.
Электрондық оқулық бiрiншi кезекте басылымдарды толықтыратын, жаңа ақпарат ұсынатын
Электрондық оқулық өз алдына мультимедиалық өнiмдi бiлдiредi, ол өз
Ақпарат жүйесi (АЖ) – қандай да бiр объектiнi басқаруға
Мультимедиалық ақпаратты - әдiстемелiк кешендердi практикада пайдалану белгiлi бiр
Бiтiру жұмысының мақсаты “Ақпараттар жүйесiн математикалық жабдықтау және басқару”
Осы мақсатқа жету барысында келесi мiндеттер туады:
“Мәлiметтер базасы” бойынша теориялық материал жинау;
Теориялық материалдар бойынша тапсырмалар ұйымдастыру, оларды орындау әдiстемесiн көрсету,
Теория және практиканы бiр жүйеге келтiру;
Курс бойынша тест тапсырмаларын ұйымдастыру.
Берiлген бiтiру жұмысым кiрiспеден, екi тараудан, қорытындыдан, қосымшалардан және
I ТАРАУ Электрондық оқытушы құралдар
1.1 Негiзгi ұғымдар
Электрондық басылым (ЭБ) – бұл графикалық, тексттiк, цифрлiк, тiлдiк,
Оқу электрондық басылымы (ОЭБ) – бiлiмнiң сәйкес ғылыми –
Оқулық (О)- мемлекеттiк стандартқа және оқу программасына сәйкес оқу
Электрондық оқулық (ЭО)-өз бетiмен немесе оқытушының қатысуымен оқу курсын
Оқу құралы (ОҚ)- бұл берiлген басылымның түрi ретiнде ресми
Электрондық оқу құралы (ЭОҚ)-оқулықты толығымен немесе жартылай ауыстыратын немесе
Гиертекст-электрондық формада ұсынылған және оның бiр фрагментiнен басқа фрагментiне
Интеллектуалдық ядро-математикалық операцияларды сандық және символдық формада шығаратын программалардың
Визуализация-суреттердiң, графиктердiң және анимацияның көмегiмен көрнекi түрде көрсетiлуi.
1.2. Электрондық оқулықтың сипаттамасы
Электрондық оқулық-оқу әдебиеттiнiң жаңа жанры болып табылады. Қазiргi заманда
Электрондық оқулықты құру барысында кейбiр принциптер мен Ақпараттық жүйенiң
Кванттау принципi: Мазмұны бойынша тұйық, көлемi минимальдi модульдерден тұратын
Толықтық принципi: Әрбiр модульдердiң құрамында келесi компоненттер болуы тиiс.
Тоериялық ядро;
Тоерия бойынша бақылау сұрақтар;
Мысалдар;
Өзiндiк жұмысы бойынша есептер мен жаттығуларды шешу;
Барлық модульдер үшiн бақылау сұрақтары жауаптарымен;
Бақылау жұмысы;
Контекстiк анықтама;
Тарихи түсiнiктемелер;
Көрнекi принципi: әрбiр модуль коллекциялық кадрлардан олардың iшiнде минимум
4. Тармақталу принципi:пайдаланушының басқа бiр модульге өту үшiн, әрбiр
5. Реттеу принципi:оқушылардың дербес кадрларды ауыстыруды және экран бетiне
6. Бейiмделу принципi:пайдаланушы оқу барысында электрондық оқулыққа бейiмделуi керек.
7.Компьютерлiк қолдау принципi: кез келген мезетте пайдаланушы компьютерлiк қолдау
8. Жинақтылық принципi: электрондық оқулық форматтарда орындалуы керек.
Ақпараттық жүйенiң белгiлерi:
Басқару объектiсiнiң сипатымен;
АЖ – ны тұрғызу мен жұмыс iстеудiң жинақталған тәжiрибесiмен;
Басқару және басқарылушы жүйелерiнiң құрылымымен;
Мәлiметтердi жинауда, өткiзiп беруде және өңдеуде қолданылатын жабдықтармен;
АЖ – ны басқару объектiсiнiң жетекшiлiк тұрғысымен және т.б.
1.3 Электрондық оқулық кiмге және не үшiн қажет?
Электрондық оқулық күндiзгi әсiресе дистанциялық оқу бөлiмiнде оқитындарға жеке
Оқытылатын материалды басқалардың көмегiмен түсiнудi жеңiлдетедi;
Дайындық деңгейiне байланысты студенттiң қажеттiлiктерiне сәйкес интеллектуалдық мүмкiншiлiктермен және
Көптеген түрлендiрулерден және есептеулерден босатады, есептiң мәнiне шоғырланып, есептер
Жұмыстың барлық кезеңдерiне байланысты өзiн - өзi тексеру үшiн
Электрондық оқулық студентке берiлген пән бойынша жан – жақты
Электрондық оқулық арнайы аудиторияларда өтетiн практикалық сабақтарда пайдалы. Өйткенi
Компьютердiң көмегiмен көптеген есептер шығаруға, алынған шешiмдердi анализдеуге кететiн
Мұғалiмге сабақты компьютерде өздiк жұмыс ретiнде өткiзуге мүмкiндiк туғызады;
Мұғалiмге компьютердiң көмегiмен оқитындардың бiлiм деңгейiн бақылауға, бақылау жұмысының
Электрондық оқулықты жасаудың негiзгi кезеңдерi
Қайнар көздерiн таңдау
Қайта жөндеу құқығына авторлармен келiсiмдер жасау
Ұғымдар тiзiмiн және мазмұнын өңдеу
Help құру және бөлiмдер бойынша модульдегi тексттердi қайта жөндеу
Электрондық формада гипертексттi шығару
Компьютердiң көмегiмен электрондық оқулық жасау
Мультимедианы iске асыру үшiн мәлiметтердi сорттау
Дыбыстардың шығуын қамтамасыз ету
Дыбыстардың шығуын реализациялау
Визуализация үшiн мәлiметтердi дайындау
Мәлiметтердi визуализациялау.
1.5 Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар
Электрондық оқулықты жасаудың бiрiншi кезеңiнде қайнар көздерi ретiнде басылған
Көбiнесе стандарттық программаға толық сәйкес келу керек
Гипертексттердi жасау үшiн ыңғайлы
Көптеген мысалдар мен есептердi қамтиды
Ыңғайлы форматта болады.
Екiншi кезеңде алынған қайнар көздер жиынынан бағасы және сапасы
Үшiншi кезеңде мазмұны өңделедi, яғни көлемi бойынша минималды, бiрақ
Төртiншi кезеңде модульдер құрылымына, индексiне және мазмұнына сәйкес қайнар
Осындай тәсiлмен, компьютерлiк реализация үшiн гипертексттiң жобасы дайындалады.
Бесiншi кезеңде гипертекст электрондық формада шығарылады. Нәтижесiнде оқу мақсаттарында
Алтыншы кезеңде компьютерлiк қолдау өңделедi: әрбiр нақты жағдайда компьютерге
Нәтижесiнде студенттерге қажеттi аудиториялық сабақтарға пайдалы және мұғалiмдерге ыңғайлы
Ендi электрондық оқулық мультимедиалық құрылғылар арқылы одан ары қарай
Жетiншi кезеңде жеке ұғымдардың түсiндiру тәсiлдерi өзгертiледi және мультимедиалық
Сегiзiншi кезеңде оқушының есте сақтау қабiлетiн пайдалану, яғни оқылатын
Тоғызыншы кезеңде өңделген дыбыстық мәтiндер диктафонға жазылады және компьютерде
Оныншы кезеңде оқушының оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын
Он бiрiншi кезеңде мәтiндердiң визуализациясы орындалады, яғни өңделген сценарийлердi
Осымен электрондық оқулықты өңдеу аяқталады да, оны қанауға дайындық
1.6 Электрондық оқулықты пайдалануға дайындық
Бұл жұмыс кезеңiнiң мазмұны:
Тестiлеу;
Қанау бойынша нұсқау жазу;
Методикалық қамсыздандыруды өңдеу;
Бiлiм министрлiгiнен грифтi тiркеу және алу үшiн материалдар дайындау;
ЭО – то қорғау және тарату;
болып табылады.
II ТАРАУ “Мәлiметтер базасын жобалау” бойынша электрондық оқулық
2.1 Мәліметтер базасын құру негіздері
1. Пәнді оқыту мақсаттары мен міндеттері
2.МБ - ның тарихы мен МББЖ даму перспективалары
1. Пәнді оқыту мақсаты мен оқу тапсырмалары
«Мәліметтер және бактер базасы» пәнінің оқытудың мақсаты мәліметтер
Пәнді оқытудың негізгі мақсаты болып студенттердің мәліметтер базасын
а) МББЖ негізгі құралдары мен персоналды МБ технологиялары
б) Microsoft Excel Access 97/2000 көмегімен мәліметтер базасын бөлу
в) Microsoft SQL Server 7.0 көмегімен сенрверлі бөлімін іске
Негізгі көңіл аударарлық мәселе болып банктер мен мәліметтер базаларының
2.МБ ның даму тарихы МББЖ даму перспективалары
Есептеу техникаларының даму тарихында оның қолданылуының екі негізгі
Бұл областың дамуы күрделі математикалық есептерді интенсификациялық әдістерді қолдана
АЖ автоматтандырылуы деп техникалық құралдар,көбінесе ЭЕМ қолдану.декватты түрде бөліп
Ақпараттарды компьютер жадысында сенімді сақтау.
Осы жұмысты спецификалық орындау.
Қолданушыға ыңғайлы және интерфейсті оңай қабылдау.
Әдетте мұндай жүйелер күрделі құрылымды үлкен көлемді ақпараттармен жұмыс
Санды есептеулер үшін бұл шектеулер негізгі емес еді. Бірақ
Магниттік дисктердің пайда болуымен сыртқы жадының басқару жүйесінің тарихы
Файлдар мен файлдық жүйелер. Ақпараттық жүйелердің дамуындағы басты қадам
Бірінші этап үлкен ЭЕМ дағы мәліметтер базасы.
Үлкен IBM 360/370, ЕС ЭЕМ, мини ЭЕМ сы
Екінші этап ПК дегі МБ. Бұларға осы уақытқа дейін
Үшінші этап бөлінген мәліметтер базасындағы, яғни персонализациядан кейін кері
Төртінші этап (МББЖ перспективалары). Бұл этап жаңа технологиялардың пайда
2.2 Негізгі түсініктер және анықтамалар
1. Негізгі түсініктер және анықтамалар: ақпараттық жүйелер, деректер банкі.
2. Деректер базаларының және банкілерінің архитектурасы, физикалық және логикалық
3. Пайдаланушылық сұранымның өту үрдісі.
4. Деректер банкінің өмірлік циклі және деректер базасын басқарушының
5. Деректер моделдерінің сыныптамасы.
1. Негізгі түсініктер және анықтамалар: ақпараттық жүйелер, деректер банкі.
Кең мағынада ақпараттық жүйе ретінде ақпаратты өңдейтін кез-келген жүйе
Деректер банкі бір немесе бірнеше деректер базасы ретінде ұйымдастырылған,
Деректер банкі жалпы жағдайда келесі құраушылардан құралады: деректер базасы,
Деректер базасы – есептеу жүйесінің жадысында сақталатын және объектілер
Базада сақталатын деректердің логикалық құрылымын деректерді көрсету моделі деп
ДББЖ – көптеген пайдаланушылардың деректер базасын құру, жүргізу
Пайдаланушылар деректер базалармен жұмыс істеу кезінде приложение деп аталатын
Деректер сөздігі – деректер құрылымы, файлдардың бір-бірімен байланысы, деректер
Функционалды түрде деректер сөздігі кез-келген деректер базасында болады, бірақ
Көп жағдайда деректер сөздігінің функцияларын ДББЖ орындайды және жүйенің
Деректер базасының администраторы – деректер базасын жобалау, құру, тиімді
Есептеу жүйесі – ақпаратты қабылдау, өңдеу, пайдаланушыларға беру процестердің
Деректер банкінің негізгі функциялары деректерді сақтау және өңдеу болғандықтан,
Қызмет көрсету персоналы техникалық және бағдарламалық құралдардың жұмыс істеу
2. Деректер базаларының және банкілерінің архитектурасы, физикалық және логикалық
Деректер базасын жобалау процесі пайдаланушылардың концептуалдық талаптарды құрудан басталады.
Концептуалды модель кейін таңдалған ДББЖ сәйкес келетін деректер моделіне
Жоғарыда көрсетілген моделдерге сәйкес деректер базасын ұйымдастырудың 2.1 суретте
Сурет 2.1. Үш деңгелі ДББЖ моделі
Бұл архитектура деректермен жұмыс істеу барысында логикалық (1 мен
4. Деректер банкінің өмірлік циклі және деректер базасын басқарушының
Кез-келген бағдарламалық-ұйымдық-техникалық кешені сияқты деректер банкі уақытта және кеңістікте
1. Талдау
2. Жобалау
3. Жүзеге асыру
4. Енгізу (эксплуатация)
5. Жүргізу (сопровождение)
6. Модернизациялау және дамыту
7. Толық қайта ұйымдастыру
Әр этапта ерекше ролді деректер базасының администратор тобы орындайды.
Пәндік облысты талдау: пәндік облысты суреттеу, біртұтастықтың шектеуліктерін анықтау,
Деректер базасының құрылымын жобалау: деректер базасына кіретін файлдардың құрамы
Деректер базасының суреттеу кезіндегі біртұтастықтың шектеулерін және өңдеу
Деректер базасын жобалау бойынша ұйымдық-методикалық жұмыс: деректер базасын құру
Айтылған функциялармен қатар келесі функцияларды атау керек:
Деректер базасын алғашқы жүктеу және жүргізу
Деректерді қорғау, қалпына келтіру (архивтеу, қалпына келтіру принциптері).
Қызмет етудің тиімділігін талдау.
Жүелік құралдарды дайындау және қолдау.
5. Деректер моделдерінің сыныптамасы.
Үш деңгейлі архитектураның әр деңгейіне деректер моделінің сәйкес
Төменде деректер моделдерінің негізгі түрлері және олардың сипаттамалары көрсетілген.
Сурет 2.2. Деректер моделдерінің сыныптамасы.
Инфологиялық (семантикалық) деректер моделдері жобалаудың алғашқы кезеңдерінде приложенияны
Даталогиялық моделдер нақты ДББЖ қодлауды талап етеді.
Документалды моделдер негізінен құжаттардың, текстердің әдеттегі тілмен еркін құрылуына
Фактографиялық реляциондық моделдерде пәндік облыстың абстрактілік моделдерін және объектілер
2.3 Деректер модельдерінің қысқаша мінездемесі
Теоретико-графалық модельдер.
Иерархиялық деректер моделі.
Желілік деректер моделі.
Теоретико-көптік моделі.
Реляциялық деректер моделі.
Постреляциялық деректер моделі.
Көпмөлшерлі деректер моделі.
Обьектілік-бағдарлау деректер моделі.
1. Теоретико-графалық модельдерге иерархиялық және желілік модельдер
Иерархиялық деректер моделі.
Даталогиялық модельдер ішінде ең қарапайым модельдерінің бірі – иерархиялық
Әрбір бұтақ тәріздестің тамырлық түрі бар. Әрбір элементарлық түрдің
Тамырлық түр дегеніміз - өзі бағынбайтын, өзіне бағынатын түрді
Иерархиялық түрдің СУБД санына FC/Focus, Team-Up, Data Edge жатқызуға
Бұл модельде әрбір деректер базасындағы жазба нақты бөлікті көрсетеді.
Кафедрадан группаны табу
Бірінші потомокқа төмен өту
Предокқа жоғары өту
Басұқа потомокқа жанына өту
Осылайша иерархиялық деректер базасында деректерді оқу үшін жазбаларды бір
Предок пен потомок арасындағы жалпы сілтеме автоматты түрде ұстап
Желілік деректер моделі.
Бұл моделде деректер еркін граф түрінде көрсетіледі және элементтерінің
әртүрлі өзара байланысын көрсетуге мүмкіндік береді.
Осылайша, егер деректердің құрылымы күрделі болса иерархияға қарағанда, онда
Желілiк деректер базасы бірқатар меншікті қамтиды:
Гибкость – көптеген қатынасты предок/потомок желілік деректер базасында деректерді
Стандартизация – желілік модельдің CODASYL стандарттың пайда болуы және
Теоретико-көптік модельдердің қысқаша мінездеиесі: реляциялық, постреляциялық, көптік өлшемді және
Реляциялық деректер моделі
1970 ж. Коддом ойлап шығарған реляциялық мәліметтер моделі иерархиялық
ФИО Дата рождения Семестр Группа
Ардабаев Д 13-OCT-85 8 305
Абеуов Д 27-NOV-85 8 305
Байбусинов Д 12-SEP-85 8 305
Касканов А 01-DEC-85 8 305
Муканов А 02-DEC-85 8 305
Реляциялық тұжырымдаманың анықтылығының өлшеміне қарай көптеген мәліметтер базалары реляциялық
Реляциялық мәліметтер базасы деп – барлық мәліметтері қолданушыларға мүмкіндік
Қатынастар көптеген элементтер ретінде келеді, бұл элементтер кортеж деп
Кесте – реляциялық мәліметтер базасының фундаменталды обьектісі болып табылады.
Мәліметтер физикалық реляциялық базаларды орналастыру сыртқы тасығыштарда жай файлдар
Реляциялық деректер моделінің артықшылығы ЭВМ-ғы жай, түсінікті және ыңғайлы
Реляциялық деректер моделінің негізгі кемшіліктері келесідей: стандартты құралдардың жоқтығы,
Реляциялық СУБД ПЭВМ-ға мысал ретінде: dBaseIII Plus, dBaseIV (Ashton-Tate),
Реляциялық СУБД-ның соңғы версиялары обьектілік – бағдарламалық жүйелердің кейбір
2.2 Постреляциялық деректер моделі.
Постреляциялық деректер моделі өзін кеңейтілген реляциялық модель ретінде көрсетеді.
А Б
Жапсырма номері Сатып алушы
0373 8723
8374 8232
7364 8723
Жапсырма номері Тауардың аты саны
0373 Тетради 300
1373 Ручки 200
8374 Карандаши 100
8374 Скрепки 1000
8374 Папки 200
7364 Блокноты 250
Жапсырма номері Сатып алушы Тауардың аты Саны
0373 8723 Тетради 300
Ручки 200
8374 8232 Карандаши 100
Скрепки 1000
Папки 200
7364 8723 Блокноты 250
Суреттен көргендей реляциялық модель (А) екі кесте жапсырма номері
Постреляциялық модельдің артықшылығы: мәліметтер реляциялық байланысқан кестелердің жиынтығы бір
Постреляциялық модельдің кемшіліктері: мәліметтерді шешу қиындығын жұмылдыруды қамтамасыз ету
СУБД мысалдары болып постреляциялық модельге негізделген мәліметтер, олар: uniVers,
2.3 Көпмөлшерлі деректер моделі.
Көпмөлшерлі деректер моделі реляциондық мәліметтер модельдерімен қатар пайда болды.
Егер реляциялық СУБД информацияны тез арада өңдеу үшін қажет
обьем продаж
волга москвич
жигули
2.4 Реляциондық мәлiметтер базасы
Негiзгi түсiнiктер
Қарым қатынастың негiзгi операциялары
2.1 Реляционды алгебрадағы теоретикалық көпшелiк операйиялар
2.2 Релциондық алгебраның арнайы операциялары
2.3 Релциондық аудару
Релциондық модельдегi мәлiметтердi манипуляциялау тiлi
QBE үлгiсi бойынша сұраныс тiлi
Негiзгi түсiнiктер
Реляциондық мәлiметтер базасы кейбiр пәндiк облыстарында уақыт бойынша өзгеретiн
Реляционды модельдiң элементтерi Танысу үлгiсi
Қатынас Кесте
Қатынас сызбасы Кестенiң бағана басындағы жолы
Кортеж Кестенiң жолы
Мәнi Объектiнiң қасиетiн бейнелеу
Атрибуты Кестедегi бағананың басы
Домен Атрибуттың көптелген мүмкiн мағыналары
Атрибуттың мағынасы Жазылу жолының мағынасы
Мәлiметтер үлгiсi Кестедегi элементтердiң мағынасының үлгiсi
Мәнi мәндерi туралы мәлiмет қатынаста сақталынған атрибуттардың мәндерiн сипаттайтын
Домен өздiгiмен көптеген барлық мүмкiн қатынас атрибуттарының нақты мағыналарын
Қатынас кiлтi дегенiмiз бiр мағыналы нақтылы кез келген кортежiндегi
Қатынас деп санауға мүмкiндiк беретiн кесте шарттары:
Кестенiң барлық жолдар ерекше болуы тиiс, себебi бiрдей алғашқы
Бағаналар атауы әртүрлi болуы тиiс, ал мағынасы қарапайым болады.
Кестенiң барлық бағаналар атауы бiр құрылымға ие болуы керек.
Кестеде жолдарды орналастыру тәртiбi еркiн болуы тиiс.
Қатынастар сызбасы эквиваленттi болады, егер олар бiрдей дәрежелi және
2.4.2 Қарым қатынастың негiзгi операциялары
Қатынастардан керектi мәлiметтердi алу үшiн мәлiметтердi басқару тiлi қажет.
Реляциондық алгебра
Ауыспалы – кортеждi реляциондық аудару
Ауыспалы – домендi реляциондық аудару
Бiрiншi типтi сұраныс тiлi – алгебралық тiлдер – Қатынаста
Екiншi және үшiншi типтi тiлдерге – аудару тiлдерi –
2.4.3 Реляционды алгебрадағы теоретикалық көпшелiк операциялар
Бiрдей өлшемдi R1 және R2 сәйкес қатынастардың бiрiгуi
Бiрдей өлшемдi R1 және R2 сәйкес қатынастардың айырмасы R
Бiрдей өлшемдi R1 және R2 екi сәйкес қатынастардың
k1 дәрежелi R1 қатынасы және k2 дәрежелi R2 қатынасының
2.4.4 Реляциондық алгебраның арнайы операциялары.
f формуласы бойынша R қатынасының таңдауы дәл сондай
R қатынасының X,Y,…,Z(A[X,Y,…,Z]) атрибуттарына проекциясы [X,Y,…,Z] көптiгi R қатынасының
R1 қатынасының A және B атрибуттары R2 қатынасының B
Cf (R1, R2) қосуы R1 және R2 қатынасының формула
Мысалдар:
Кез келген пән бойынша факультетте емтихан тапсыруды қарастырайық. R1
R1=(ФИО, Ном.зач.кн., тобы, бағасы)
R2=(ФИО, Ном.зач.кн., тобы, бағасы)
R3=(ФИО, Ном.зач.кн., тобы, бағасы)
Келесi сұрақтарға жауап берейiк:
Емтиханды екi рет тапсырса да тапсыра алмаған студенттер тiзiмi
R=R1∩R2\R3
Емтиханды бiр рет тапсырған студенттер тiзiмi
R=(R1\R2∩R3)(R2\R1∩R3)
Емтиханды екi рет тапсырған студенттер тiзiмi
R=R1∩R2∩R3
Емтиханды бiр рет тапсырып тапсыра алмаған студенттер тiзiмi
R=(R1\R2)U(R2\R1)\R3
Тiзiмнен емтиханды “өте жақсы” деген бағаға тапсырған студенттердi таңдау
R4=R3[бағасы = “өте жақсы”]
314 топтың емтихан тапсырған барлық студенттердiң фамилиясын енгiзу.
R=R3[тобы =314]
R6=R5[ФИО]
R қатынасының қосымша қатынасында барлық студенттердiң топ бойынша тiзiмi
R7 =R3[ФИО, Ном.зач.кн.: ФИО, Ном.зач.кн.] R. R7 сызбасы (тобы,
2.3 Реляциондық аудару
Реляциондық алгебра мен реляциондық аудару арасындағы айырмашылық, бiрiншiсiнде, нәтиже
Реляциондық модельдегi мәлiметтердi басқару тiлi.
Сұраныс өз алдына сақталған мәлiметтердi модификациялау, жою және таңдау
Сұранысты дайындау үшiн оны сипаттауға арналған екi тiл бар:
QBE (Query By Example) – үлгi бойынша сұраныс тiлi
SQL (Structured Query Language) – сұраныстың құрылымды тiлi
QBE – сұранысты қолмен немесе визуалды түрде құралуын айтады,
Үлгi бойынша сұраныс тiлi QBE
QBE – нiң теоретикалық негiзi болып ауыспалы домендi реляциондық
QBE тiлiнде сұраныстарды бiр кестелiк және көп кестелiк етiп
Сұраныс формасы кесте түрiнде болады және алаң атын таңдауға
2.5 SQL тілі. Мәліметтер базасының сұрауын құру
1. Жалпы тілге сипаттама
2. SQL тілінде мәліметтердің түрлері
3. Тілдің негізгі операторлары
1. SQL тілінің құрылымдық сұрауы реляционды есептеулер мен ауыспалы
SQL тілі кестелермен операциялар жасау кезінде қолданылатыны- анықталу кестенің
Орнатылған SQL-ді негізгі 2 әдіс бойынша ажыратады:статистикалық және
Статистикалық тілді қолданғанда бағдарламаның мәтіні SQL тілін шақыру функциясы
Динамикалық тілді қолғанда динамикалық шақыруларды орнату ұйғарылады. SQL функциясында
Мәліметтерді таңдау қорытындысында бір немесе бірнеше кестелерде көптеген жазулар
Ойын ол кесте болып көрінеді, сұраулар нәтижесінде құрылады.
SQL тілін тиімді жұмыс істеу үшін курсор деген мағынаны
Курсордың сипаттамасы мен қолданылуы келесідей орындалады. Бағдарламаны сипаттау бөлігінде
Жалпы жағдайда СУБД-ның әр түрінде SQL тілінде мәліметтердің түрлері
CHAR(n)-таңбалы жолдардың тұрақты ұзындығы n таңбасында (әр көрсеткішке n
VARCHAR(n)- таңбалы жолдардың ауыспалы ұзындығы;
NCHAR(n) – жолдардың ықшамдалу таңбасы тұрақты ұзындығында;
NCHAR VERYING(n)- жолдардың ықшамдалу таңбасы ауыспалы ұзындығында;
NUMERIC[(n,m)]-нақты сандар
n- сандардың жалпы сандағы саны
m- ондық нүктеден солға қарай сандардың көлемі
DECIMAL [(n,m)] DEC [(n,m)]- нақты сандар
n- сандардың жалпы сандағы саны
m- ондық нүктеден солға қарай сандардың көлемі
INT-бүтін сандар
SMALINT- бүтін сандардың кіші диапозонында
FLOAT [(n)]- қалқымалы үтір түрінде сақталатын үлкен нақтылық сандар
n-бір санның астында сақталған резервтелген байттар саны;
REAL- сандардың заттық түрі,қалқымалы нүктелермен сәйкес келу сандары, кіші
BIT(n)- биттердің жолдары тұрақты ұзындығы
BIT VERYING(n)- биттердің жолдары ауыспалы ұзындығы;
DATE- күнтізбелік уақыт;
TIMESTAMP- мерзім және уақыт;
INTERVAL- уақытша интервал.
Көптеген SQL тілінің кішігірім сипаттамасы стандартты интерфейсте орындалады.ODBC (
Жоғарыда көрсетілгендей, SQL тілінің операторларын 2 шартты тілшеге бөлеміз:
Формат және негізгі керекті операторлардың мүмкіндіктерін көріп, ерекше операторды
Кестені құру операторы мынандай формат түрінде:
CREATE TABLE
( < мәліметтің түрі> [ NOT NULL]
[, < мәліметтің түрі> [ NOT NULL]]…)
Түрі Аты Түсініктеме
DDL CREATE TABLE Кестені құру
DROP TABLE Кестені өшіру
ALTER TABLE Кестенің құрылымын өзгерту
GREATE INDEX Индекс құру
DROP INDEX Индексті өшіру
GREATE VIEW Ойын құру (виртуальді кесте)
DROP VIEW Ойынды өшіру
GRAND* Артықшылықтар арнауы
REVOKE Артықшылықтарды өшіру
DML SELECT Жазуларды таңдау
UPDATE Жазуларды өзгерту
INSERT Жаңа жазуларды қою
DELETE Жазуларды өшіру
Кестені құру кезінде өзге жолдарға қосымша бақылау ережесі болады,
Кестенің құрылымын өзгерту операторы мынандай формат түрінде:
ALTER TABLE
( {ADD, MODIFY, DROP} < бағананың аты > [ [< мәліметтің
[ NOT NULL]…)
Кестенің құрылымының өзгеруі мынадан тұрады: қосу кезінде – ADD,
3. Кестені өшіру операторы мынандай формат түрінде:
DROP TABLE
Оператор көрсетілген кестелерді өшіре алады.
4. Индекс құру
Берілген кестеге индекс құрып, бірінші бағанаға өсу бойынша іріктеу
GREATE INDEX
ON
( [ASC/DESC]
[,[ASC/DESC]…)
5. Индексті өшіру.
DROP INDEX
Бұл оператор құрылған индексті өшіруге рұқсат етеді.
6. Ойын құру операторы мынандай формат түрінде:
GREATE VIEW
[ ( [,]...) ]
AS < SELECT операторы >
Бұл оператор ойын құрүға рұқсат етеді.Егер бағаналардың аты ойында
7. Ойынды өшіру операторы мынандай формат түрінде:
DROP VIEW
8.Жазуларды таңдау операторы мынандай формат түрінде:
SELECT [ ALL\DISTINGT ]
FROM
[WHERE]
[GROUP BY [,]... ]
[HAVING ]
[ORDER BY [,< ерекшелігі >]…]
SQL операторының ең маңызды операторы болып табылады.Функционалды қабілеттілігі
Мәліметтер тізімінде бағаналардың аты болу мүмкін, сұрауда қатысатын және
Мәліметтер тізімін қолданған кезде, бірнеше кестелердің бағаналардың атының құрылымдық
WHERE операндасы шарттарды қояды және жауапты кестедегі жазулар қанағаттандыру
GROUP BY операндасы топтағы көптеген жазуларды қорытындысын
Логикалық және арифметикалық ұғымдары келесі топтық операцияларға
HAVING операндасы GROUP BY операндасымен бірігіп жүзеге асырылады
ORDER BY операндасы көптеген қорытындыларға іріктеу тәртібін көрсетеді.Әдетте әрбір
9.Жазуларды өзгерту операторы мынандай формат түрінде:
UPDATE
SET ={,NULL}
[,SET ={,NULL}...]
[WHERE< шарты>]
UPDATE операторының орындалуы белгілі бір көрсеткіштерді өзгерту болып табылады.
Полядағы жаңа көрсеткіштер жазулары бос болуы мүмкін немесе арифметикалық
INSERT INTO
[( < бағананың тізімі > ) ]
VALUES ( < көрсеткіштердің тізімі > ) және
INSERT INTO
[( < бағананың тізімі > ) ]
< SELECT ұсынысы >
1-ші формат түрінде INSERT операторы бағана арқылы берілген жаңа
2-ші формат түрінде INSERT операторы берілген
11.Жазуларды өшіру операторы мынандай формат түрінде:
DELETE FROM
[WHERE< шарты>].
2.5 SQL командасын қолдануға мысалы
1.Кесте құрамыз: Кадры (Аты-жөні, Жалақы, Меңгеруші, Кафедра)
CREATE TABLE (Аты-жөні CHAR (20),Жалақы DECIMAL (8,2), Меңгеруші
2.Кестенің құрылымын өзгерту, қызметкерлердің мекен-жайын қамтитын жаңа бағананы қосамыз:
ALTER TABLE ADD (мекен-жайы CHAR (15) )
3.Кестеге жазуларды енгіземіз:
INSERT INTO Кадры
VALUES (`Ежебеков М.А.`,25000,`Рахметова Р.У.`, ` ЭК және КТ` )
4.Жазуларды іріктейміз. Кестедегі жазуларды алфавиттік тәртіп бойынша қызметкерлердің аты-жөнін
GREATE INDEX Кадры_indx
ON Кадры ( Аты-жөні, Жалақы DESC )
5.Таңдау операциясы. Берілген кестедегі `ЭК және КТ` кафедрасындағы барлық
SELECT Аты-жөні, Жалақы+1000
FROM Кадры
WHERE Кафедра=`ЭК және КТ`
6.Шарттар бойынша таңдаулар жасау.Қазіргі кезде меңгерушілерінің орны бос
SELECT Кафедра
FROM Кадры
WHERE Завед. IS NULL
7.Топтық таңдаулар жасау. Әр кафедраның ең жоғарғы және ең
SELECT Кафедра, MIN ( Жалақы ), MAX ( Жалақы
FROM Кадры
GROUP BY Кафедра
8.Жазуларды өзгерту.Қай қызметкерлердің жалақысы 16500 теңгеден төмен болса;онда
UPDATE Кадры
SET Жалақы+2000
WHERE Жалақы = 16500
9. `ЭК және КТ` кафедрасының Иванова А.Б. жұмыстан шығуына
DELETE FROM Кадры WHERE Аты-жөні =“Иванова А.Б.”
2.6 Мәліметтер базасын жобалау және қолдану
МБ жобалаудың сатылары
Пәндік облыстағы жүйелік анализ
жобалаудың мәселелері
мәліметтердің шығындық қайталануы
аномалиялар
Мерзімдік жобалау – нормалық форманың әдістемесі
атрибуттар арасындағы тәуелділік
нормалық формалар
Біртұтастықпен қамтамасыз ету
МБ жобалаудың сатылары
Жобалау дегеніміз не? Ол дегеніміз болашақта шындыққа айналатын бір
Пәндік облыстағы жүйелік анализ
↓
Инфологиялық жобалау
↓
СУБД таңдау
↓
Мерзімідік жобалау
↓
Физикалық жобалау
6.1.-сурет. МБ жобалаудың сатылары
Жалпы жобалаудың сатыларын келесідей көрсетуге болады:
Информациялық объектінің пәндік облысындағы жүйелік анализ және сөздік сипаттар
Пәндік облыстағы инфологиялық модельдерді жобалау- пәндік облыстағы кей симантикалық
МБ мерзімдік және лгикалық жобалау, терминдік қалыптасқан мәліметтердің мерзімдік
МБ физикалық жобалау, дұрыс жұмысты қалыптастыруда сыртқы тасушыларға дұрыс
Екінші және үшінші сатылардың ортасында СУБД таңдау жүредң, онда
Пәндік облысағы жүйелік анализ
МБ жобалаудың көзқарасы бойынша, жүйелік анализдің ішінде, бірінші
Жалпы пәндік облыстың құрылымы мен таңдауының екі әдістемесі бар:
Функционалдық әдістеме – «есептен» деген қозғалыс принципінен шынайыланып, МБ
Пәндік әдістеме – МБ болашақ пайдаланушылардың информациялық тұтынуы нақты
Жүйелік анализ былай қорытындылады:
МБ сақталатын нақты есептер дің шешімін керек ететін пәндік
Қысқа сипаттағы алгоритмдік шешудегі МБ мәліметін қолдануда тұжырымдалған нақты
МБ мәліметтерді толтырудағы басты кірістік документтің сипатымен
Жүйеде генерирленген шығыстық документтің сипатымен.
Жобалаудың мәселелері
МБ өзіне қосатын информациялық жүйені жобалау, жоғарыда көрсетілгендей,
Логикалық жобалау МБ сұраныстардың қалыптасуымен түрлер анықтамасындағы есеп беру
Автоматтандырылған жүйедегі мәліметтер құрылымының жобалануы келесі үш әдістемеде
бір кестенің ішіндегі шешілетін есептердің нысаны туралы мәлімет жинау
жүйе туралы білімді қалыптастыру (шығыстық мәліметтердің түрін анықтау және
ережелер мен мінездемелердің жиынтығы нәтижесінде жүйелік анализді өткізу процесінде
Бірінші әдістеме классикалық және тарихи маңызды. Соны қарастырып өтейік.
3.1 Мәліметтердің шығыстық қайталануы
Мәліметтердің қайталануындағы жай (шығыстық емес) және шығыстық түрін анықтайық.
Мәліметтердің жай қайталануына 6.1.-кестесінде мысал келтірілген, Анықтама қатынасы Жұмысшылар
Анықтама
Жұмысшы Телефон
Иванов 3721
Петров 4328
Сидоров 4328
Егоров 4328
6.1.-кесте. Жай қайталану
Шығыстық қайталануға 6.2.-кестесінде мысал келтірілген, Сп_ком қатынасы, Анықтама қатынасына
Сп_ком
Жұмысшы Телефон Бөлме
Иванов 3721 109
Петров 4328 111
Сидоров 4328 111
Егоров 4328 111
6.2.-кесте. Шығыстық қайталану
Бұл жағдайдан шығудың жолы 6.3.-кестесінде көрсетілген. Бұнда декомпозициялық шығыстық
Телефон
Телефон Бөлме
3721 109
4328 111
Жұмысшы
Иванов 109
Жұмысшы Бөлме
Петров 111
Сидоров 111
Егоров 111
6.3.-кесте. Шығыстық қайталанудығ ескерілуі.
Кортеждерден мәліметті жою, қосу және қайта өңдеу кезінде мәліметтердің
3.2 Анамалиялар
МБ кестелерде мәліметтерді өңдеу кезінде туындайтын қиындықтар немесе МБ
Кестеге бір мәліметті енгізу кезінде бүкіл кестені немесе басқа
Мысалы, 6.2.-кестесінде 111 бөлменің телефон номерінің өзгеруі бүкіл
Кестеден бір мәліметті жою кезінде жойылған мәліметке қатысы жоқ
Кесте толмайынша басқа мәліметтің енгізу мүмкін болмаса немесе қосымша
Жоғарыда көрсетілгендей, МБ жобалау базаға қосылатын мәліметтердің бүкіл нысандарын
Мысал. Шығындық қатынастарды қалыптастыру.
Оқу бөліміне пәндік облыстағы жүйелік анализ нәтижесінде МБ қатынасында
Шығындық қатынас қайта өңдеу анамалиясының себебінен мәліметтердің шығыстық қайталануында
Нақты шығындық қатынас Оқытушы қатынасындағы бірнеше топта сабақ өткізуі
Нақты емес шығындық қатынас оқытушы қатынасында бүкіл оқытушылардың бірдей
Шығындық қатынастар ескертуінде анамалиялар нормализациялық қатынаста болуы мүмкін.
Мерзімдік жобалау – нормалық форманың әдiстемесі.
МБ мерзімдік және логикалық жобалау нормализациялық қатынастардың есептерін шешу
4.1 Атируттар арасындағы тәуелділік
Атрибуттық қатынастар арасындағы тәуелділікті қарастырайық: функционалдық, транзитивтік және көп
Функционалдық тәуелділік түсінігі базалық болып табылады, өйткені оның негізінде
В атрибуты А атрибутына функционалды тәуелді, егер А мәніне
Функционалдық тәуелділік. А→В және В→А функционалды тәуелділік болса,
Бөлшектік тәуелділік (бөлшектік функционалдық тәуелділік) құрылымдық кілттің кілттік емес
Сонымен бірге толық функционалды тәуелділік болады. Онда кілтті емес
Транзитивті тәуелділік . С атрибуты А атрибутына транзитивті тәуелді
Көпмәнді тәуелділік. R қатынаста В атрибуты А атрибутынан көпмәнді
Көпмәнді тәуелділік әртүрлі болады: «бір көпке» (1:М), «көп біреуге»
Тәуелсіз атрибуттар. Екә немесе бірнеше атрибуттарды тәуелсіз деп айтуға
Функционалды тәуелділікті анықтайтын негізгі әдіс (ФТ) – Атрибуттар семантикасын
Оқытушы үшін келесі тәуелділіктер белгіленген:
ФИО → Жалақы
ФИО → Атағы
ФИО → Стаж
ФИО → Стажға қосымша
ФИО → Кафедра
Стаж → Стажға қосымша
Атағы → Жалақы
Жалақы → Атағы
ФИО,Пән,Топ → Пән түрі
4.2 Дұрыс формалар
МБ жобалау процессі дұрыс формаларын қолданумен ұштасады ,ол итерационды
Келесі жалғасқан дұрыс формаларды анықтайды:
Бірінші дұрыс форма (1ДФ)
Екінші дұрыс форма (2ДФ)
Үшінші дұрыс форма (3ДФ)
Күшті дұрыс форма немесе Бойс-Колд дұрыс формасы (БКДФ)
Төртінші дұрыс форма (4 ДФ)
Бесінші дұрыс форма (5ДФ)
Бірінші дұрыс форма. Осында атрибуттар жай түрде (атомды –
Келесі формаға өту үшін «жоғалтуларсыз декомпозиция» әдісін қолданамыз. Осы
Негізгі операция әдісі болып табылады.
Алғашқы қатынаста функционалды тәуелділік: Атақ атрибуты ФИО-ның құрылымдық
Екінші дұрыс форма. Осында 2ДФ – тағы қатынастар болады,
Бөлшектік тәуелділікті бұзу үшін және 2 ДФ –
Атрибутсыз жобаны құру, онда алғашқы кілт бөлшектік функционалды тәуелділікте
Алғашқы кілт пен атрибуттың құрылымдық бөлігінің жобасын құру.
Осының нәтижесінде екі қатынасты аламыз R1 (ФИО,Пән, Топ, Пән
Пайда болған кестелер талдауы келесіні көрсетеді, 2ДФ-та R1
Үшінші дұрыс форма.
1 Анықтама. 3ДФ-та қатынас, егер ол 2ДФ-та
Салыстырмалы анықтамалар да болады.
2 Анықтама . 3ДФ-та қатынас , егер барлық кілтті
R2-де транзитивті тәуелділік болады:
ФИО→Атағы→Жалақы
ФИО→Жалақы→Атағы
ФИО→Стаж→Стажға қосымша
R2-ні өзгертейік, осыдан үш қатынасты аламыз R3 (ФИО, Атағы,
Егер қатынаста құрылымдық кілттің атрибуты кілтті емес атрибутқа тәуелді
Күшті ДФ немесе Бойс-Колдтың дұрыс формасы. Қатынас БКДФ ,
Төртінші дұрыс форма.
Жаңа Проект(Жоба) қатынас мысалын қарастырайық, ол келесідей түрде болады:
Жоба
Жоба нөмірі Жұмыскер коды Жұмыскер тапсырмасы
001 05 1
001 05 2
001 05 3
004 02 1
004 02 2
004 03 1
004 03 2
004 05 1
004 05 2
007 06 1
Алғашқы кілттер қатынасы болып, кесте атрибуттарының барлық жиынтығы саналады.
Бұл қатынастың негізгі кемшілігі келесі: кейбір қызметкер жобаға қосылу
Жоба нөмірі =>қызметкер коды ( А=>В )
Жоба нөмірі => қызметкер тапсырмасы
Жалпы түрде ол келесідей белгіленеді: А => В/С
Осыдан көріп отырғанымыздай, егер қатынаста көпмәнді тәуелділіктер болса, онда
Фейджин теоремасы . R ( А,В,С) қатынасын R1 (
Жоғалтусыз жобалау дегенде келесі қатынас декомпозициясының әдісі түсініледі: ол
Жобалар -Тапсырмалар
Жоба нөмірі Қызметкер тапсырмасы
001 1
001 2
001 3
004 1
004 2
007 1
Жобалар - Қызметкер
Жоба нөмірі Қызметкер коды
001 05
004 02
004 03
004 05
007 06
Декомпозициялардың барлығы жоғалтусыз қасиетке ие емес, олай болған жағдайда
Бесінші жай күй
R (x ,y, …z ) қатынасы бесінші жай күйде
Әдетте тәжірибеде 3ДФ-ға немесе БКДФ-ға сәйкес мәліметтер базасы құрылымымен
Шағын мәліметтер базасын жобалау үшін қолданылатын кодтығң жай куйі
Бүтіндікті қамтамасыз ету.
Бүтіндік дегенде мәліметтер базасының келесі қасиеті түсініледі: бұл қасиет
Бүтіндіктің 2 түрі болады: физиканың және логикалық. Физикалық бүтіндік
Мәліметтер базасының бүтіндік күйі шарттар күйіндегі бүтіндіктің шектеулілігі көмегімен
Қатынас атрибуттарының мәндерінің шектеулігі – бос немесе қайталанатын
Қатынас кортеждеріне құрылымдық шектеулер түсініктер мен ссылкалардың
Көптеген қазіргі мәліметтер базасын басқару жүйелерінде мәліметтер базасының бүтіндігін
2.7 Инфологиялық үлгілеу
1.Әдістің негізгі түсініктері
2.Қатынастардың қалыптасу ережелері
Инфологиялық үлгі мәліметтер базасын жобалаудың екінші сатысында, яғни
1. Әдістің негізгі түсініктері
Түсінік-байланыс әдісінің негізгі түсініктері келесілер:
Түсінік- оның көмегімен біртипті объектілер класы үлгіленеді. Түсініктің атауы
Түсінік кілті- түсінік экземплярын идентификациялау үшін қолданатын атрибут немесе
Түсініктер арасындағы байланыс – осы түсініктердің атрибуттарының арасындағы тәуелділік.
Байланыс дәрежесі- түсініктер арасындағы байланыс сипаттамасы. Ол келесідей түрде
Түсініктердің экземплярларының иелену класы міндетті және міндетті емес болуы
ER-экземплярлардың диаграммалары- бір түсінік екінші түсінікпен қалай байланысқанын көрсетеді
Оқытушы
ФИО
Қызметі
Стаж
Кафедра
Сурет 7.1 Түсінікті сипаттау мысалы
ER-типтік диаграммалар (ER-диаграмм) – түсініктер арасындағы байланыстардың кестелік көрінісі
Оқытушы Жүргізеді Пән
Цхай С.М.
Дискретная математика
Ашимова Р.Б.
Теория графов
Ежебеков М.А.
Экспертные языки прогр.
Дильдебаева Ж.Т.
ЭММ
Иванов С.К.
АЯиТП
2. Қатынастардың қалыптасу ережелері.
Қатынастардың қалыптасу ережелері келесінің есебінен құрылады:
Түсініктердің арасындағы байланыс дәрежесі (1:1, 1:М, М:1, М:М),
Түсініктердің иелену класы (міндетті, міндетті емес)
1:1 байланысы үшін қатынастарды қалыптастыру
1 – ереже: Егер бинарлық байланыс дәрежесі 1:1 және
міндетті болса, онда бір қатынас қалыптасады. Бұл қатынастың алғашқы
К1,…
Сурет 7.3 1-ереженің диаграммасы мен қатынасы.
2 – ереже: Егер бинарлық байланыс дәрежесі 1:1 және
К1,….
К1,К2
Сурет 7.4 2-ереженің диаграммасы және қатынасы
3- ереже: Егер байланыс дәрежесі 1:1 және екі түсініктің
К1, …
К1,… К2,…
К1,К2…
Сурет 7.5 3- ереженің диаграммасы мен қатынасы
1:М байланысы үшін қатынастарды қалыптастыру
4- ереже: Егер түсініктердің арасындағы байланыс дәрежесі 1:М немесе
5- ереже: Егер түсініктердің арасындағы байланыс дәрежесі 1:М (немесе
М:М байланысы үшін қатынастарды қалыптастыру
6- ереже: Егер түсініктердің арасындағы байланыс дәрежесі М:М болса,
2.8 Visual Basic – VBA (Microsoft Access мысалында)
Макростың құрылуы.
Модульдің құрылуы.
SQL тілінің пайдалануы.
3.1. SQL сұрауының ерекшеліктері.
3.2. QBE және SQL тілінің байланысы.
3.3. SQL формаларда және есеп берулерде
3.4. SQL макрокомандада.
3.5. SQL VBA- дің бағдарламаларында.
Visual Basic – бұл бағдарламалау жүйесі, ол барлық Microsoft
Бағдарламалау тілі, яғни ережелердің жиынтығы, синтаксис (жазулардың ережелері) пен
Бағдарламалау ортасы, яғни бағдарламаларды жазу, түзетулер үшін құрал –
Бағдарламалардың стандартты кітапханасы, яғни дайын бағдарламалардың жиынтығы (процедуралар, функциялар,
Бағдарламалау тілі VBA сияқты Visual Basic-пен сәкес келеді –
Бағдарламалау ортасы VBA модуль түрінде Microsoft Оffice-те құралған.
VBA-ң дайын жиынтық компоненттері өте бай және бағдарламалау жүйесінің
Функциялар мен процедураларды шақыру және параметрлерді беру.
Процедуралар мен функциялар VBA-ң ең негізгі компоненттері болып табылады.
Sub аты
. . .
End Sub
Жазылған поцедураны пайдалану үшін, Call деген командамен
Бағдарлама көптеген процедуралар мен функциялардан құрылуы мүмкін, олар
Модульде болатын әрбір процедураның өзінің аты болуы тиіс, бірақ
Мәліметтер типтері, константалар, өзгермелілер.
Бағдарламалау басқа тілдеред сияқты VBA-ң де уақытша мағыналар сақталынуы,параметрлердің
Ат 255 символдан ұзақ болуы мүмкін және әріптен басталады,
Макростың құрылуы
Макросты құрылудың алдында мәліметтер базасын ашу керек, ол соның
Макрос құрылған терезеде келесі бағаналарды қамтиды: макрос аты (Macro
Макросты құрған кезде алғашқы екі бағаналар қажетті емес, сондықтан
Әрбір макрос бір немесе бірнеше макрокомандаларды кірістіреді, олар шартсыз
Толық аты бар топтың макрос ішінен топтың аты және
Барлық Access макрокомандаларды функцияналдық принцип бойынша келесі топтарға
кестенің, формалардың, есеп берулердің ашылуы
мәліметтердің қорытындысы
сұранымның орындалуы
шарттың тексерілуі және макрокоманданың орындалуын басқару
мағынаның орындалуы
мәліметтердің ізделінуі
арнайы менюінің құрылуы және фокустың басқарылуы
аттың ауыстырылуы, көшіру, өшіру, импорт және экспорт объектілері
Макрокомандамен жұмыс істеу жеңілдетілді, себебі макрокоманданың аты сондай-ақ көптеген
Ескерту
Макросты құрудың тез жолы бар. Ол объектіні таңдаудан құрылады(
Макросты аяқтай отырып, оған ат қою керек. Сол кезде
Құрылған және сақталған мәліметтер базасындағы макрос қолданушы
Мәліметтер базасындағы макросты автоматты шақыру, яғни ол форма
нақты оқиға (Data Events) кіріспеде туындайды, яғни өшірілген
Кіріспе клавиатурасында оқиға клавиатурасы туындайды, сонымен қатар макрокоманданың көмегі
Қате оқиға немесе таймер (Error and Timing Events)
Оқиға тышқаны (Mouse Events) тышқан әрекеті кезінде туындайды. Мысалы:
Оқиға фильтірі (Filter Events) фильтірді қолдану кезінде туындайды.
Оқиға фокусы (Focus Events) форма немесе басқарушы элемент
Оқиға терезесі (Windows Events) пішіні өзгергенде немесе форманы және
Мәліметтер базасында Access-гі оқиғаны өңдеуде макросты немесе оқиғаны өңдеу
Қасиет аты ереже сияқты оқиға атынан туындайды және
Оқиғаны өңдеу процесін өзгерту үшін келесі әдістер қолданылады:
1. Форма, отчет режимінде конструктордың барлық объектілерінің немесе оның
2. Процедураны орындау барысында оқиға қасиетін таңдап, құрастырушы
3. Программа элементін тышқанды 2 рет шерту арқылы
4. Оқиғада орындалатын текст программасын кіргізу.
Макросты пайдалануда кейбір қарапайым автоматтандыру қолданылады. Кейбір
қатені өңдеуді қолдану;
жеке функцияларды өңдеп шығару. Мысалы, дөңгелектеу мағынасы;
Windows APL функциясына тікелей кіту;
Жоғарғы өндіргіш салу (программаны құрастыру немесе макросқа қарағанда
Мәлiметтер базасында жұмыс істеуді жаңа объектіні құру. Екі түрлі
Стандартты пайдалануды құру және м.б. модулін қосу;
Модуль формасы немесе есеп беру автоматты түрде құрылады және
VBA программасының екі түрі қолданылады: функция (Function) және
Мәлiметтер базасы әртүрлі объектісінде стандартты модульді құру үшін
Стандартты модульді құру үшін мәлiметтер базасы ашық терезесінен
Мәлiметтер базасы терезесінде редакторлық модульді есеп беру және форманы
Терезе модулінің жоғарғы бөлігі келесідей 2 топқа бөлінеді.
Объект (object). Едакторлық модельдегі форманы, отчетты тұтастай алғандағы
Процедура (Procedure) тізілімінен таңдалған процедура объектісі арқылы бірінші тізімді
Текст түрінде жүргізілетін программаны сақтау үшін Сохранить пунктінен Файл
Мәлiметтер базасы құрылған VBA программасы автоматты түрду Access-те
Бұл бөлімде SQL тілі Мәліметтер Базасында Access- тің обьектісінде
SQL – сұрауының ерекшеліктері.
Еске түсірерлік жайт SQL сұраулары деп, құралдардың көмегімен құралатын
Біріктіру сұраулары деп – біріктірілген бағананың бір немесе бірнеше
Серверлік сұраулар ODBC коммандалары SQL- сервері арқылы өз орындайды,
Серверлік сұраудың нәтижесі ретінде жазбаның загрускасы немесе мәліметтер өзгеруі
Басқаратын сұраулар мәліметтер базасында Access немесе SQL Server сияқты
Бағынатын сұраулар басқа сұраулардың ішінде орналасқан SQL, SELECT құралдарынан
Бағынышты сұраулар келесі іс әрекеттерді орындауда қолданылады.
Бағынылатын сұрауларды тексеруде EXISTS немесе EXISTS сөздерінің көмегімен қандай
Басты сұраудың кез- келген тең немесе кем мағаналардың бағынышты
Бағынышты сұраулардың ішінде бағынышты сұрауларды құру (салынған бағынышты сұраулар)
SQL тілі Access программасында экрандық формаларды құруда пайдаланады және
QBE және SQL тілдерінің қатнастары.
Access – те QBE және SQL тілдерінің арасында өте
Access – те сұраулар үш тәртіптеме түрінде кездеседі: Конструктор,
Тәртіптеме Конструкторы жаңа сұраулармен жаңа беттен жұмыс істеу үшін(
SQL тәртіптемесі құралдарды көру немесе шығаруда қолданылады. Кестенің тәртіптемесі
Сұраулар ашылғаннан кейін, оның орындалу нәтижусін көруге болады.
Конструктор тәртіптемесіне өте отырып, сұраулар құрылымын QBE бланкі түрінде
SQL тәртіптемесінде терезеде сұраулардың формулировкасы SQL тілінде құрылым ретінде
Формадағы және отчеттағы SQL
Экрандық нысанда және есеп беруде жазылудың басты қайнар көзі
Мәліметтер Базасын ашып Формы немесе Отчет беруді басып, Құру
Сол терезеден Конструктордың көмегімен режим объектісін құруды таңдап, ОК
Терезеде жаңа формаға немесе есептемеге курсорды апарып, контекстік менюдегі
Ашылған Форма немесе Отчет терезесінен Данные қайнар көздеріні SQL
Қажетті кестені шығарып, схемадағы сұраулардың қайнар көздерінің жазылу, мысалы
SQL макрокомандада.
Макрокомандалар макростың құрамына кіретін, және жиі қайталанып отыратын, автомотизациялық
Макрос терезеден Мәліметтер Базасында немесе белгілі бір жағдай болған
Тапсырманы орындау барысында Мәліметтер Базасында кейбір обьектілер макросы басқа
Көптеген макрокомендалар ішінде(50- ге жуық) 2-і макрокоманда SQL –
Запуск Запросы SQL (Run SQL) немесе Открыть Запрос (Open
SQL – ге сәйкес құралдардың көмегімен макрокомандаларда Запуск Запросы
Макрокоманданың көмегімен сақталған сұрауларды да орындауға болады.
SQL инструкциясы өзгертуге сұрау болып табылады, ол келесі функцияларды
SQL инструкциясы басқарушы сұрау болып табылады, ол келесі функцияларды
SQL инструкциясы ЗапускЗапросаSQL макрокомандасының жалғыз және міндетті аргументі болып
Текст түріндегі макрокоманда аргументінің SQL инструкциясы макрокоманданы енгізу терезесіне
Макрокомандада үш аргумент беріледі: сұрау атауы, режим және
Үшінші аргумент сұрауға мәліметтерді енгізу режимін сипаттайды. Аргументті кесте
Осындай макрокомандасы бар макросты құру үшін келесі әдісті қолдануға
VBA программасында ОткрытьЗапрос макрокомандасын шақыру үшін DoCmd объектісіндегі OpenQuery
VBA программаларындағы SQL
Есімізге түсірейік, VBA программалары макрос тәрізді Access мәліметтер базасындағы
Access-те VBA программасын іске қосудың келесідей түрлері бар:
Программаның оқиғаны өңдеу процедурасына қосылуы;
Айтылудағы функцияны шақыру;
Sub процедурасынан басқа процедурадан немесе отладка терезесінде шақырту;
Егер SQL сұрауы мәліметтерді қайтару үшін қолданылса, онда құжаттар
Сұраудың мынадай түрлері болады:
Execute әдісін шақыру (SQL сұрауының өзгертуге шақыру )
QueryDef-ті құру және арнайы объект орындау
SQL нұсқауын OpenRecordset әдісін аргумент ретінде қолдану
OpenRecordset әдісін құрылған QueryDef объектінде орындау
RunSQL және OpenQuery әдістерін шақырту
Execute әдісі, егер мәліметтер базасында мынадай өзгерістер керек
Dim StrSQL as String
StrSQL= “DELETE FROM Қызметтер WHERE ISBN IS NULL”
dbsBiblio.Execute strSQL, dbFailOnError
Төменде келтірілген программа QueryDef жаңа объектісін құрады, содан кейін
SubNewQuery() ' Өзгерістің хабарлануы
Dim dbs As Database, qdf As QueryDef, strSQL As
strSQL = "SELECT* FROM Қызметкерлер WHERE
[Жалдау мерзімі] >= #1 -1 -95#" ' QueryDef Set
Сұраудың ашылуы
DoCmd.OpenQuery qdf.Name End Sub
OpenRecordset әдісі Recordset сияқты объектілерді ашу үшін
Келесі процедурада SQL нұсқауы көмегімен динамикалық жазулар терімі сияқты
SubOrders98()
Dim dbs As Database, rst As Recordset, strSQL As
Dim fid As Field
Setdbs = CurrentDb
strSQL = "SELECT DISTINCTROW Тапсырыс, Орнату мерзімі " &
"FROM Тапсырыстар WHERE ((Уеаг([Орнату мерзімі])=1998));"
Set rst = dbs.OpenRecordset(strSQL, dbOpenDynaset)
rst.MoveLast
Debug. Print rst.RecordCount
End Sub
VBA программасында RunSQL әдісі «3anycк3anpocaSQL» (RunSQL) макрокомандасын орындайды.Келесі мысалды
DoCmd.RunSQL "UPDATE Қызметкерлер " &
"SETСотрудники.Title = Аудандық таныстырушы" &
"WHERE ҚызметкерлерTitle = 'Сату агенттері';"
VBA программасында OpercQwen «ОткрытьЗапрос» (OpenQucry) макрокомандасын орындайды.Оның
Сұрауды орындауды таңдау вариантын есептің шығарылу ерекшелігіне байланысты программистпен
III ТАРАУ Электрондық оқулықты құру жолдары
3.1 JavaScript дегеніміз не?
JavaScript интернетке программа жасау үшін арналған объектіге негізделген программалау
1) Мәліметтердің дұрыстығын тексеру
2) Экранға хабарландыру жіберу
3) Мәліметтерді анализдеу
4) Файлға жазу
5) Қолданушыға жауап қайтару
3.2 Электрондық оқулықты құрастыру
Бұл электрондық оқулық JavaScript-программалау және XML белгілеу тілдерінің көмегімен
Екінші файлдың коды төменде келтірілген: