Қор биржалары

мАЗМҰНЫ
Кіріспе....................................................................................................................3
1 ҚОР НАРЫҒЫНДАҒЫ БРОКЕР – ДИЛЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Қор нарығындағы брокер – дилерлік қызметтің мәні, құрылымы
Брокерлік – дилерлік қызметтің түрлері мен жіктелінуі.............................13
1.3 Биржадағы мәмілелерді жүргізудегі брокерлер – дилерлік қызметтердің ролі
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БРОКЕРЛЕР-ДИЛЕРЛЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІ: ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ
2.1 Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығындағы брокерлік-дилерлік қызметтің
2.2 Қазақстан республикасындағы брокерлер-дилерлердің қызметін талдау......................................................................................................................34
2.3 Бағалы қағаздар нарығындағы брокер - дилер қызметтерінің ерекшеліктері................................................................................................................43
3 ҚАЗАҚСТАН БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДАҒЫ БРОКЕРЛІК – ДИЛЕРЛІК ЖӘНЕ
3.1 Қазақстан бағалы қағаздар нарығындағы брокер-дилерлік және трансфер-агенттік қызметті
3.2 Қаржылық кеңес беру жəне андеррайтинг қызметі.....................................63
ҚОРЫТЫНДЫ..............................................................................................................66
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................68
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі Қазіргі таңда жеке тұлғалар қор нарығына
Бірінші тәсілге келсек, алдымен брокердің кім екенін ашып алайық.
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығында бағалы қағаздар нарығының барлық
Бұл тәсілдің ерекшелігі, сізге қор нарығының дамуы, болып жатқан
Бағалы қағаз нарығына қатысудың келесі жолы – бұл бос
Еліміздің қарқындап дамуы, халықтың әл-ауқатының жоғарылауы, мемлекет тарапынан әлеуметтік
Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты Қазақстандағы брокерлер-дилерлердің қызмет жағдайы және
Зерттеу мақсатынан туындайтын негізгі міндеттемелер:
- брокерлер-дилерлердің қызмет етуінің теориялық және тәжірибелік негізін қарастыру;
- брокерлер-дилерлердің қызметінің қор нарығын дамытудағы рөлін айқындау;
- қазақстанның брокерлер-дилерлердің қызметінің ағымдағы жағдайын талдап, тиімділігін анықтау;
- ҚР брокерлер-дилерлердің қызмет жағдайына талдау жүргізу;
- әлемдік қаржы нарықтарындағы дағдарыстың Қазақстан брокерлер-дилерлердің қызметке әсерін
- ҚР брокерлер-дилерлердің қызметтің дамуындағы өзекті мәселелерді шешу жолдарын
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісіҚазақстандағы брокерлер-дилерлердің қызметі болып табылады.
Дипломдық зерттеу жұмысының пәні ретінде Қазақстандағы брокерлер-дилерлердің қызмет жағдайы
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде әлемдік экономикалық
Жұмысты жазу барысында ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасының Конститутциясы,
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазіргі уақытта Қазақстандағы брокерлер-дилерлердің қызмет
Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды нәтижелері болып
- теориялық-әдістемелік зерттеу нәтижесінде Қазақстандағы брокерлер-дилерлердің қызмет жағдайы және
- Қазақстан Республикасының брокерлер-дилерлердің қызметте интернет-трейдингті қолдану бағыттарын қарастыру;
- брокерлер-дилерлердің қызметті бағалау әдістемесі ұсынылған.
Қорғауға шығарылған ғылыми тұжырымдамалар:
Қазақстан Республикасында брокерлер-дилерлердің қызметті және оның тиімділігін арттыру қажеттігі
- брокерлер-дилерлердің қызметте бағалы қағаздармен, оның ішінде мемлекеттік және
- әлемдік қаржылық орталықтардың Қазақстан брокерлер-дилерлердің қызметіне әсерін анықтай
- брокерлер-дилерлердің қызметтің қалыптастыру және тұрақтандыруын қарастыру;
- Қазақстан брокерлер-дилерлердің қызметте интернет-трейдингтің негіздерін айқындап, оны ары
- биржа нарығында брокерлер-дилерлердің қызметтің табыстылығының ықтималдылығын бағалауда
Жұмыстың құрылымы және көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан,
1 ҚОР НАРЫҒЫНДАҒЫ БРОКЕР – ДИЛЕРЛІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Қор нарығындағы брокер – дилерлік қызметтің мәні, құрылымы мен
Қор нарығындағы биржалық сауданың ерекшілігі биржада сауданы сатушы мен
Брокерлік қызмет. Брокер – биржаның кәсіби делдалы. Ол биржалық
Биржада ойдағыдай жұмыс істеу үшін брокер бірсыпыра жағдайларды білуі
Біріншіден, сауда объектісін,яғни биржалық активті жан-жақты талдай білуі
Екіншіден, өзі жұмыс істейтін биржаның ішкі тәртібін білуі керек;
Үшіншіден, биржалық сауда жүргізе білуі керек;
Төртіншіден, биржада өкілі болатын клиентімен дұрыс тіл таба білуі
Бесіншіден, өзінің ұсынысы бойынша жасалған мәміленің табысын айыра білуі
Брокер – биржалық саудаға кәсіби қатынасушы. Ол ұйымдасқан нарықта
- қаржылық (яғни лицензия алған кездегі өз капиталы талаптарға
- басшылары мен мамандары кәсіпкерлік талаптарға сай (маман) болуы
- ұйымдық-техникалық;
- арнаулы талаптар қояды.
Бағалы қағаздар нарығында брокер өз қызметін лицензия алғаннан кейін
Брокерлік фирма клиенттің тапсырысы бойынша және оның атынан мәмілеге
Биржада қызмет көрсететін брокерлік фирмалар мен брокерлер биржалық сауда
- биржа сатылуға ұсынылатын барлық өнімдер мен көрсетілетін қызметтер
- белгіленген тәртіп бойынша биржа қызметшілерінің жұмысын пайдаланады;
- арбитраждық комиссияның жұмысына қатысады.
Дилерлік қызмет. Дилер – ол мәмілені өз атынан және
Бағалы қағаздар нарығындағы дилердің міндеттері:
- сату және сатып алу бағасын; сатылатын және сатып
- дилердің өз ұсынысы болмаған жағдайда клиенттің ұсынысы бойынша
- эмитенттің бағалы қағаздарымен операция жүргізгенде өзінде бар ақпаратты
- Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және
- бағалы қағаздармен жүргізілген операциялардың ішкі есебін ұйымдастыру.
Дилердің құқықтары:
- бағалы қағаздарды сатып алу-сату шартын жасасу;
- эмиссиялық бағалы қағаздарды алғашқы орналастырғанда андеррайтер қызметін атқару;
- бағалы қағаздарды сатып алу мәселесі бойынша клиентке кеңес
- бағалы қағаздарды сатып алу үшін өз клиентіне займ
- клиенттің өз қаржы жағдайын хабарлайтын (төлем қабілеттігі туралы)
Биржалық операцияларды ұтымды жүргізу үшін әрбір биржа өзіне биржалық
Қазақстан «Тауар биржалары туралы» заңына сай биржалық сауда жан-жақты
Атап айтқанда, биржалық сауданы жүргізу тәртібі:
- биржалық мәміленің түрлері;
- биржаның құрылымдық бөлімдері;
- биржалық саудаға қатысушыларға алдыңғы өткен биржалық саудадағы мәмілелер
- биржалық мәміле жасасқанда биржа мүшелерімен және басқа да
- бағаны өзгерту мақсатында тәуліктік кенеттен ауытқуды болдырмау үшін
1. Биржалық сауданы жүргізудің тәртібі. Бұл бөлімде сауданы жүргізетін
Сауда биржа залында жүргізіледі. Саудаға барлық қатысушыларға компьютерлік жүйедегі
2. Биржалық мәміле түрлері. Биржалар жасалатын мәміле түрлерін айқындайды.
3. Биржалық ақпарат. Оның саудаға қатысушылар үшін маңызы аса
4. Биржа мүшелерінің және биржалық саудаға басқа да қатысушылардың
Биржалық сауда ережесінің талаптарының орындалуын бақылауды биржалық комитет жүргізеді.
Биржалық саудаға биржа мүшелері және заңдар мен биржа ережесіне
- мәміле жасаушылар;
- мәміле жасауды ұйымдастырушылар;
- биржалық сауда барысын бақылаушылар;
- сауда жүргізуді қадағалаушылар.
Биржалық операцияларды биржалық қызметтің әртүріне маманданған тек кәсіби қатысушылар
Биржалық операциялардағы делдалдарды әр елде әртүрлі атайды:
- маклер,
- курьте,
- комиссионер,
- брокер,
- маркет-мейкер,
- дилер.
Олар өз қызметі үшін процентпен белгіленген не сыйақы немесе
Тауар биржасындағы мәміле жасаушы-қатысушылар құрамы биржаның ашық немесе жабық
Ашық биржада сауда залында мәміле жасауға мыналардың құқығы бар:
- биржалық саудаға қатысуға құқық алған тұрақты немесе бір
- биржада аккредитивтенген брокерлер.
Жабық биржада мәміле жасауға құқығы барлар:
- биржа мүшелері және олардың өкілдері;
- биржада аккредитивтенген брокерлер.
Саудаға тұрақты және бір рет қатысушылардың биржа мүшелерімен және
Қор биржасының тауар биржасынан елеулі ерекшеліктері бар. Оның мүшесі
Биржалық саудаға қатысушы-делдалдардың саны және құрамы,олардың клиенттерімен қарым-қатынас кестелері
- комиссиялық брокерлер – олар тек клиенттердің тапсырмасын орындайды,
- мамандар (дилерлер) – олар өз есебінен және өз
- сауда залының брокері немесе «екі долларлы брокерлер» –
- тіркелген трейдерлер – олар да дилерлер, бірақ дилерлерден
Ресейде сауданың жүру барысын мемлекеттік комиссар мен биржа өкілінен
- биржалық саудаға қатысуға;
- биржа мүшелерінің жалпы жиналысына және биржа секцияларының (бөлімдер,
- биржа қызметтері туралы ақпараттармен танысуға, яғни барлық жиналыстардың
- ұсыныс жасауға құқығы бар.
Мемлекеттік комиссардан басқа сауданың жүру барысын биржалық комитеттің және
Қорыта айтқанда, кез-келген елде биржалық саудаға қатысушылардың құқықтары мен
Биржа – ол делдалдар әлемі, сондықтан сатып алу-сату бұйрығын
Біріншіден, брокердің шарттасу негізінде клиенттердің тапсырмасын орындау жөнінде бұйрық
Екіншіден, брокердің мәлімдемені биржалық саудаға енгізуі.
Биржалық нарықта сауда жүргізу үшін сатып алу тапсырмасын және
Брокер тапсырманы орындауы үшін клиент төлем кепілдігін беру керек.
Биржалық сауда тапсырмасын беру техникасы сан-алуан. Ол үшін курьердің
Тапсырысты тіркеу (қабылдау) кезі – сауданың алдыңғы фазасы. Оны
Ғылыми-техникалық прогресс, биржа ісінің дамуы биржалық сауданы ұйымдастыру негіздерін
1. Биржа залы әжептәуір сиымды болуы керек. Шетел биржаларының
2. Әлемдік биржаның көбінде сауда бірден бірнеше тауарлармен жүргізіледі.
3. Шеңбердің немесе шұңқырдың ортасында, я болмаса бір шетінде
4. Биржа залында сауда жасауға құқық алғандар тұратын арнайы
5. Брокерлерге қажетті ақпаратты жеткізу үшін операция залында арнайы
6. Биржа залы мен биржадағы әрбір орын телефон және
7. Биржа залымен қатар биржаның стационарлық аппаратындағы қызметкерлердің бөлімдері
8. Биржа залында биржа жаңалықтарын шапшаң хабарлайтын ақпараттық агенттіктердің
Биржалық шеңберде (шұңқырда) сауда биржалық сессия деп аталатын белгілеген
1.2 Брокерлік – дилерлік қызметтің түрлері мен жіктелінуі
Қор нарығында кәсіби делдалдық қызметтердің келесі түрлерімен ерекшеленіп көрсетіледі:
Брокерлік – бұл қызмет бағалы қағаздар нарығындағы делдалдық операцияларды
әлеуетті инвесторларды тұрақты түрде ақпараттандырып тұру брокерлік ұйымның төменгі
брокерлік ұйымның кірісі әрбір келісім шарттан түсетін комиссиялық сыйақыдан
Бағалы қағаздар нарығын біз бәсекелестікттің ең жоғарғы ортасы
Брокер мен инвестор арасындағы қарым қатынасты дәлірек айтатын болсақ
Брокер нақты немесе жорамалданған баға белгілеуді бере алады. Жорамалдап
Әрбір инвестор брокерлік фирманың қызметіне жүгінген кезде ең алды
Жоғарыда инвестордың акция сатып алу оқиғасын айтқан болатынбыз. Бірінші
Акция туралы сертификатты сақтауда инвестордың брокерлік фирмада біршама артықшылықтары
Брокердің қызметі жоғарыда аталғандай инвестор мен кеңесу керек, қандай
Инвестициялық жобаны ұсынуда брокерлік фирманың терең зерттеу бөлімшесі қызмет
Институтционалды клиенттердің тапсырысы бойынша көптеген фирмалар зертеулерге арналған толық
Әлбетте шешім қабылдау инвестордың құзырында. Көптеген жағдайда инвестордың дұрыс
Брокерлік қызметті ұйымдастыру бір жағынан бағалы қағаздарды сатушы мен
бағалы қағаздар бойынша бәсекеге қабілетті тпсырыстар жасау немесе
инвестициялық фирманың жеке резервтерін басқару (резервтелген немесе уақытша сатып
өзгеде дилерлерден келіссөздерді, кез келген нарықтағы қалыптасқан ақпараттарды бағалы
Қор нарығындағы бағалы қағаздар мен жасалынатын мәмлелердің барлығы бірдей
Қор нарығында несиеге алудың басты артықшылығы –бұл инвестордың кірісінің
Қор нарығындағы несиеге сатып алуды орындау үшін ең алдымен
Инвесторлардың жеке капиталының көрсеткіштеріне қойылатын талаптарды барлық инвестолрларға бірдей
Бастапқы жарна (маржа). Айқындалмаған және белсенді алып сатушылықтың алдын
Қолдаудағы жарна (maintenance margin) қолданысын кредитордың қауіпсіздігі үшін инвесторлардың
Клиенттің шотындағы жеке капиталының абсолютті ең төменгі шамасы бұл
Шот қамтамасыз етілмеген жағдайға түскен уақытта инвестор қамтамасыз етудің
Қамтамасыз етілмеген шот – бұл несиеге сатып алынған, клиенттің
Маржаны есептеудің негізі. Инвестордың жеке капиталының үлесі немесе мәмле
Бағалы қағаздар нарығында бастапқы кезде өздеріне дилелердің функциясын жүктейтін
Қор нарығындағы брокерлерге қойылатын қарапайым талаптардың бірі болып:
Бағалы қағаздар бойынша түсінікті деректемелер;
Бағалы қағаздар бойынша табысты анықтай білу;
Бағалы қағаздар мен сауда операцияларын жүргізе білу;
Клиентпен қарым –қатынас жасай білуі қажет.
Қор нарығындағы брокердің жоғарғы дәрежелі атаққа ие болуы үшін
Брокерлердің клиентері тек қана сол елдің азаматары ғана болып
Қазақстан республикасында брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыру тәртібі
Брокердің немесе дилердің мәміле жасауы
Клиенттің бұйрығын орындауда брокер сол бұйрықта көрсетілген мәмле жасау
Мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда брокер мәмлені өз мүддесіне клиенттің
Дилерлік –бұл қызмет бағалы қағаздар нарығындағы делдалдық операцияларды яғни
Брокер мен дилердің айырмашылығы –брокер клиентің қаржысына және соның
Бірінші санаттағы рұқсатты иеленуші брокерлік-дилерлік компаниялар өз клиентерімен бағалы
Кейбір корпорациялар практикада жүзінде өздерінің бағалы қағаздарын орналастырмақ болғандығы,
Айналысқа жаңа түскен бағалы қағазды дилер сатып алып оны
Қазақстан Республикасындағы брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыру тәртібі
Бағалы қағаздар нарығындағы брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыруға
Брокер немесе дилерлер «Бағалы қағаздар нарығы туралы» ҚР-ның заңы
Брокер немесе дилер эмитенке андеррайтер ретінде немесе эмиссиялық консорциум
1.3 Биржадағы мәмілелерді жүргізудегі брокерлер – дилерлік қызметтердің ролі
Биржалық мәміле деген биржалық саудада оған қатысушылардың тауарды сатып
Мәмілеге келгенде оның төрт жағын ескеру керек:
1. Ұйымдастыру жағы – ол мәмілеге қажет құжаттар мен
2. Экономикалық жағы – ол мәміле жасасқанда ескеретін оның
3. Құқықтық жағы – ол мәміле бойынша екі жақтың
4. Этикалық жағы – ол мәмілелерге қоғамдық көзқарасты көрсетеді.
Мәміленің мазмұнын бағалы қағаздармен жасалған мәміле мысалында қарап өтелік.
Ол үшін міндетті түрде мына мәліметтер болуы шарт:
Біріншіден, мәміленің объектісі, яғни сатып алынатын және сатылатын бағалы
Екіншіден, мәміленің көлемі, яғни сату үшін ұсынылған немесе сатып
Үшіншіден, мәмілеге келген баға, яғни келісілген баға болуы керек;
Төртіншіден, мәмілені орындау мерзімі, яғни сатушы жеткізіп беретін, ал
Бесіншіден, мәміле бойынша есеп айырысу, яғни сатып алушы сатып
Кез-келген мәміле 1 суретте өрнектелген қозғалыс циклын қамтиды.
Сурет 1- Биржадағы мәмілеге келуді ұйымдастыру циклы
Мәміле жасау тәсіліне қарай бағалы қағаздармен мәміле бекітілген және
- бекіту, клиринг және есеп айырысу;
- мәмілені орындау фазаларынан тұрады.
Бекітілген мәмілеге қағазға жазылған мәмілелер мен компьютерлік (электрондық) мәмілелер
Тауар
Сурет 2- Сатушы мен сатып алушының тікелей өзара байланысы
Мәміленің қозғалысындағы бекіту циклы сатушы мен сатып алушы арасында
Делдал арқылы жасалатын мәміледе брокердің қызметін банк немесе ірі
Сатуға ұсыныс
Ақша
Сатып алуға тапсырыс
Сурет 3 – Сатушы мен сатып алушының брокер арқылы
Биржада екі брокер болуы тиіс, біреуі сатушының мүддесін қорғаса,
Сатуға ұсыныс
Ақша
мәміле
Сатып алуға тапсырыс
Сурет 4 – Биржада сатушы мен сатып алушының өзара
Биржалық және биржадан тыс нарықтарда сатушы мен сатып алушы
Тауар
Ақша
Сурет 5 – Сатушы мен сатып алушының дилер арқылы
Алайда биржаға 6 суретте өрнектелгендей қосарланған делдалдық жүйе, яғни
Сурет 6 – Сатушы мен сатып алушының қосарланған делдалдық
Егер мәміле делдалдар арқылы жасалса, онда клиент (не сатушы,
Әдетте клиенттің қоғамдағы статусына қарай мәміле екі түрге бөлінеді.
Мәмілеге келуді ұйымдастыруға байланысты мәміле биржалық және биржадан тыс
Тауар, қор және валюта биржаларында жасалған мәмілелердің барлығына тән
Тауар биржасындағы мәмілелер алғашқыда нақты тауармен мәміле және нақты
Сурет 7 – Нақты тауармен жасаланылатын мәміле тұрлері
Өз кезегінде нақты тауармен мәміле дереу жеткізу мәмілесі және
Жеткізу мерзімі ұзартылған мәміленің дереу жеткізу мәмілесінен айырмашылығы:
Біріншіден, бұл қоймада бар тауарға да жасалатын, сондай-ақ жеткізу
Екіншіден, оны орындау мерзімі бекіту мерзіміне сай келмейді, әдетте
Үшіншіден, жеткізу шартымен рәсімделеді, яғни сатушы тауарды сатып алушыға
Жеткізу мерзімі ұзартылған мәміле немесе форвардтық мәміле қауіпті, яғни
Қор биржасындағы мәміле бекіту тәртібі 8 суретте өрнектелген.
Бағалы
қағазды
беру
11
шартын бекіту
3 - сатып
бағалы қағазды
төлеуге кепілдік
Бағалы
қағазды
беру
9
Сурет 8 – Қор биржасында мәміле бекіту тәртібі
Осы мәмілеге байланысты тәуекелді төмендету үшін биржалық тәжірибеде форвардтық
Алғашқыда мәміленің орындалуын қамтамасыз ететін кепілдікпен мәміле пайда болды.
Форвардтық мәміленің келесі түрі – сыйақымен мәміле. Сыйақы төлеушіге
Сыйақымен мәміле күрделі де болуы мүмкін. Онда төлеуші қарсы
Еселенетін сыйақымен мәміле – ол бір жақтың сыйақы төлеп
Қор биржасына жеке корпорациялардың, мемлекеттік органдардың және шетелдердің бағалы
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БРОКЕРЛЕР-ДИЛЕРЛЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІ: ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ
2.1 Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығындағы брокерлік-дилерлік қызметтің
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының институционалды инфрақұрылымы
1 - кесте - Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығындағы
01.01.09ж. 01.04.09ж 01.07.09ж 01.10.09ж 01.01.10ж
Оның ішінде барлық брокерлер–дилерлер: 103 99 92 86
банктер 24 24 24 24
олардың 1-санаттағысы 22 22 22 22
банктік емес ұйымдар 59 57 56 53
олардың 1-санаттағысы 51 48 47 44
АӨҚО қатысушылары 20 18 12 9
Тіркеушілер 15 14 13 12
Кастодиандар 11 11 11 11
ЖЗҚ зейнетақы активтерін
инвестициялық басқарушылар 13 13 14 14
Инвестициялық портфельді басқарушылар, оның ішінде: 66 63 60
инвестициялық компаниялар 4 4 4 3
ӨӨРҰ 2 2 2 2 Трансфер-агенттер
Бағалы қағаздармен сауда-саттықты ұйымдастырушы 1 1 1 1
Ескерту - KASE ресми мәліметтер негізінен алынған
2009 жылы бағалы қағаздар нарығында номиналды ұстаушы ретінде клиенттер
Жиынтығында 2009 жыл ішінде 4 лицензия, оның ішінде бағалы
2 - кесте - Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығындағы
01.01.09ж. 01.01.10ж. 2009 жылғы өзгеріс, %-бен
Жиынты. активтер*, оны. ішінде: 445 972 174 676
брокерлер-дилерлер 4 876 9 048 85,6
брокерлер-дилерлер (АӨҚО қатысушылары) 1 627 982 -39,6
тіркеушілер 968 1 126 16,3
ИПБ 95 872 118 834 24,0
инвестициялық компаниялар 338 934 35 556 89,5
ЗАИБЖАҰ 3 695 9 130 2,5 есе
Міндеттемелер, оның ішінде: 295 007 55 607 81,2
брокерлер-дилерлер 1 330 4 414 3,3 есе
брокерлер-дилерлер (АӨҚО қатысушылары) 274 65 -76,3
тіркеушілер 33 29 -12,1
ИПБ 20 452 37 910 85,4
инвестициялық компаниялар 271 628 8 351 96,9
ЗАИБЖАҰ 1 290 4 838 3,8 есе
Капитал, оның ішінде: 150 965 119 069 -21,1
брокерлер-дилерлер 3 546 4 634 30,7
брокерлер-дилерлер (АӨҚО қатысушылары) 1 353 917 - 32,2
тіркеушілер 935 1 097 17,3
ИПБ 75 420 80 924 7,3
инвестициялық компаниялар 67 306 27 205 59,6
ЗАИБЖАҰ 2 405 4 292 78,5
жарғылық капитал, оның ішінде: 134 419 111 197
брокерлер-дилерлер 1 752 2 310 31,8
брокерлер-дилерлер (АӨҚО қатысушылары) 1 277 947 - 25,8
тіркеушілер 899 1 100 22,4
ИПБ 72 025 76 849 6,7
инвестициялық компаниялар 57 016 20 916 63,3
ЗАИБЖАҰ 1 450 9 075 6,3 есе
Ескерту - * ЕДБ қоспағанда қаржылық көрсеткіштер бойынша ақпарат
Эмитенттер және қаржы құралдары. Акциялар шығарылымы
Есепті кезеңде қолданыстағы акциялар шығарылымы бар акционерлік қоғамдардың жалпы
3 – кесте - Акциялар шығарылымы және шығарылымдарды жою
2008 ж 2009 ж 2009 ж 2009 ж 2009
Шығарылымдар тіркелді 31 18 19 14 16
Шығарылым және орналастыру қорытындысы туралы есептер бекітілді 191 147
Шығарылымдар жойылды 656 160 22 46 32
Ескерту - KASE ресми мәліметтер негізінен алынған
2010 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жиынтық номиналды құны
4 - кесте -Тіркелген мемлекеттік емес облигациялар шығарылымы туралы
2008 ж 2009 ж 2009 ж 2009 ж 2009
Шығарылымдар саны 21 55 10 11 13
Шығарылымдар көлемі, млн. теңгемен 253 940 2 148 575
Ескерту - KASE ресми мәліметтер негізінен алынған
Агенттік 2009 жыл ішінде жалпы көлемі 3 356 658
5- кесте - Мемлекеттік емес облигациялардың қолданыстағы шығарылымы туралы
2009 жылғы 1 қаңтар 2009 жылғы 1 сәуір 2009
Шығарылымдар саны 347 392 383 387 395
Шығарылымдар көлемі, млн. теңгемен 2 129 234 4 204
Ескерту - KASE ресми мәліметтер негізінен алынған
2010 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша корпоративті облигациялардың қолданыстағы
- зейнетақы активтері есебінен сатып алынған облигациялар – 10,24%;
- екінші деңгейдегі банктер сатып алған облигациялар – 8,87%;
- инвестициялық портфельді басқарушы клиенттердің активтері есебінен сатып алынған
- сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдары сатып алған облигациялар –
- өзге қаржы ұйымдары сатып алған облигациялар – 0,22%;
- өзге инвесторлар – 78,92%.
Сурет 9- 2010ж. ҚР корпоративті облигацияларының қолданыстағы шығарылымдарының жиынтық
ҚР корпоративті облигацияларының қолданыстағы шығарылымдарының жиынтық көлемінде 78,92% кәсіби
2.2 Қазақстан республикасындағы брокерлер-дилерлердің қызметін талдау
Биржалық қор нарығының буырқана өсуі әлемдік қаржы дағдарысының алдында
«Бағалы қағаздар нарығы туралы» заңға сәйкес Қазақстанда брокерлік және
Ондай құқық брокерлік компания бизнесінің моделін құрастырады, соның ішінде,
Сонымен қатар, формальді емес, бірақ маңызды саналатын брокерлік компанияларды
Брокерлік компаниялар өз клиенттеріне қаржы инструменттерімен сауда-саттық операцияларын жүргізу
Бұған қоса, брокер реттеуші орындар мен клиентке тапсыруға міндетті
Дамыған нарықта брокерлер өз клиенттеріне маржиналды келісім жасауға мүмкіндік
Брокерлік қызмет көрсету қазақстандық брокерлік компаниялар қызметіндегі басым бағыттың
Компания трейдерлері үлескерлік және борышкерлік инструменттердің барлық спектрі бойынша
Компания мамандары өз клиенттеріне қаржы нарығының ағымдағы жағдайы турасында
Брокерлік қызмет көрсету аясында компания клиенттеріне бағалы қағаздарды мына
- клиенттердің есеп-шоттарын ашуға және жүргізуге;
- бағалы қағаздарды ауыстыру, сату мен сатып алу жөніндегі
- бағалы қағаздар бойынша клиенттің құқын растау;
- номиналды ұстауға берілген бағалы қағаздарға қатысты ақпараттармен клиентті
Сонымен қатар, брокерлік компаниялар қор биржасына келген бағалы қағаздар
Бұған қоса брокерлер өз клиенттеріне Интернет-трейдинг қызметін көрсетеді. Бұл
Қазақстандық брокерлер институтының керемет артықшылығы деп, оның бірқатар қызметтерді
Аталған аралас қызмет түрлерін отандық қор нарығының нашар дамуымен
Біріншіден, Қазақстанда брокерлік және дилерлік қызмет араласып кеткен. Брокерлік
Екіншіден, біздің брокерлердің керемет жағы олар инвестициялық қоржынды басқару
Бұл мүмкіндікті көпшілік брокерлер мүлт жібермеуде, тек соңғы кезде
Активтерді басқарудағы негізгі қызмет түрлері мыналар:
- клиенттің талап-тілектеріне сәйкес инвестициялық стратегия жасау (табыс, тәуекел,
- эталонды қоржынды, яғни портфельді құрастыру (Benchmark);
- қоржынды жасақтау;
- қоржынды сараптау және мониторинг жасау;
- есептілік.
Сонымен бірге компания мамандары уақытша бос тұрған қаражаттармен айналысады
- ағымдағы есеп-шоттарда уақытша бос тұрған қаражаттарды қаржы инструменттеріне
- ағымдағы есеп-шот тәртібінде ақшаның қолжетімдігі;
- қосымша табыс.
Үшіншіден, барлық қазақстандық ірі брокерлік компаниялар инвестбанктердің қызметін атқарады:
- клиенттерге облигациялар мен акциялар шығару түрінде қаржыландыруды ұйымдастырады
- шектеусіз инвесторлар ортасында бағалы қағаздар орналастыруға көмектеседі (мұндай
- қосылу мен жұтылу келісімдерін, проблемалық активтермен келісім жүргізуді,
- клиенттерге консалтингтік қызмет көрсетеді, мәселен, клиенттерге сараптамалық есептеулер
Брокерлік-дилерлік компаниялар қызметінің абсолюттік көрсеткіштері қарқынды түрде өсіп келе
Кез келген брокерлік компанияны капиталдандыру туралы ақпарат жабық түрде
Қазақстан қор биржасы (KASE) елдегі акциялар мен облигацияларды сату
KASE 2008-жылдың 11 айы бойынша саудаға қатысқан биржаның мейлінше
1. «БТА Банк» акционерлік қоғамының «БТА Секьюритис» еншілес ұйымы
2. «Тенгри Финанс» АҚ
3. «Сентрас Секьюритиз» АҚ
4. «VISOR Capital» АҚ
5. «Банк ЦентрКредит» акционерлік қоғамының «BCC Invest» еншілес ұйымы
6. «Инвестиционный Финансовый Дом «RESMI» АҚ
7. «Алматы Инвестмент Менеджмент» АҚ
8. «Asia Broker Services» АҚ
9. «Асыл Инвест» АҚ
10. «Казкоммерц Секьюритиз» АҚ («Казкоммерцбанк» АҚ-ның еншілес ұйымы)
Қазірде салааралық бәсекелестік жағдайы өте күшті. Брокерлік компаниялар қызмет
Бүгінгі күні көпшілік компаниялардың брокерлік қызмет көрсету тарифтері бірдей
6 Кесте - Бүгінгі күні көпшілік компаниялардың брокерлік қызмет
№ Қызмет түрі Тариф
1 Клиенттің жеке есеп-шотын ашу, жүргізу және жабу
2 Бағалы қағаздарды есепке қою/көшіріп жазу Тегін
3 Жекеменшік құқына өтуді рәсімдеу (сыйға тарту, айырбастау, т.б)
4 Жеке есеп-шоттан көшірме беру тегін, қайталап - 3
5 Жеке есеп-шоттағы операция бойынша есеп тегін, қайталап -
Бағалы қағаздарды сату мен сатып алу:
6 - мемлекеттік бағалы қағаздар 0,03%, дан 1 ден
7 - корпоративті бағалы қағаздар (тенге) 0,05%, дан
8 Ақашалай қаржатты орналастыру 0,5-3% жапқан кездегі ерекшелігіне
9 Клиент тапсырысы бойынша ақшалай қаражатты көшіру 2 ТЕК
10 Халықаралық нарықтағы бағалы қағаздарды сату/сатып алу операциялары келісім
Брокерлік компаниялардың шамамен алғанда барлығы әмбебап даму стратегиясын таңдап
Оның шарты сол, инструменттердің аздығына байланысты және салыстырмалы түрде
Сондықтан әрбір компанияның басты міндеті қаржылық жағдайды жақсарту болып
Қор нарығының жағдайын ескере отырып брокерлік сектордың дамуына болжам
Нарықта орын алған дағдарысқа дейін брокерлік компа-ниялар клиент активтерін
Дағдарыс салдары жойылғаннан кейін нарықтан ұсақ компаниялардың кететіні анық,
«Бағалы қағаздар туралы» заңға сәйкес біздің елде бағалы қағаздар
Акциялар қарапайым және артықшылығы бар деп бөлінеді.
Қарапайым акциялар акция иесіне акционерлердің жалпы жиынына қатысып, дауысқа
Артықшылық акцияларын иеленгендердің қарапайым акция иелеріне қарағанда қоғам шарты
Есесіне артықшылығы бар акциялардың қоғамды басқаруға қатысу құқы жоқ.
Облигация – бұл бағалы қағаз, ол иесіне эмитенттен қарастырылған
Облигациялар эмитент түріне байланысты мемлекеттік және корпоративті, сыйақы түріне
Бүгінгі күні қазақстандық биржа саудасында төмендегідей облигация түрлері кездеседі:
- қазақстандық эмитенттердің «қарапайым» облигациялары (теңгемен немесе шетелдік валютамен
- қазақстандық эмитенттердің халықаралық облигациялары;
- агент облигациялары (салық тәртібі бойынша, мемлекеттік бағалы қағаздардың
- ипотекалық облигациялар;
- инфрақұрылымдық облигациялар (мемлекеттің кепілдігімен қамтамасыз етілген).
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының (АӨҚО) дамуымен қатар елімізге
Мемлекеттік бағалы қағаздарды (МБҚ) ел бюджетінің жетіспеушілігін толықтыру мен
Бұған қоса Ұлттық Банк қаржы институттарынан артық теңгелерді тарту
Ал, енді туынды қағаздарға келетін болсақ, оларды инвестиция үшін
Пішіні жағынан алғанда Қазақстандағы бағалы қағаздардың барлығы құжатсыз болып
Бағалы қағаздарды сату мен сатып алу операцияларының үлкен ағымы
Қаржылық дағдарыс салдарынан KASE биржасында 2008-жылы бағалы қағаздардың барлық
Бірақ, АӨҚО алаңындағы сауда ауқымы біршама өскен
Мұнда акция секторындағы өсім көрсеткіші 172%-ды құраған, ал корпоративтік
Жалпы, Қазақстан бойынша, Қаржылық қадағалау агенттігінің мәліметтеріне жүгінсек, үстіміздегі
7 - кесте - 2007 және 2008-жылдардың 11 айындағы
Миллиард теңгемен
2007 2008
Ауқымы Үлесі (%) Ауқымы Үлесі (%)
Қазақстанның МБҚ секторы 937,2 2,6 811,7 2,2
Акциялар секторы: 1 039,8 2,9 397,2 1,1
АӨҚО арнайы сауда алаңында 13,9 0,04 37,8 0,1
Корпоративті облигациялар секторында: 486,0 1,3 389,0 1,1
АӨҚО арнайы сауда алаңында 48,7 0,1 75,2 0,2
Репо (МБҚ және МЕБҚ) барлығы: 23 940,1 65,7 22
– МБҚ б/ша репо, тікелей келісімдер 147,6 0,4 244,0
– МБҚ б/ша автоматты репо 19 031,6 52,3 18
– МЕБҚ б/ша репо, тікелей келісімдер 1 668,0 4,6
– МЕБҚ б/ша автоматты репо 3 093,0 8,5 2
Ескерту: KASE индекстік қор мәлімет көздерінен
Осы кезең аралығында (2008-жылдың 3-тоқсаны) мемлекеттік емес облигациялардың тіркелген
Соңғы жылдары эмитенттер арасында облигацияға деген сұраныс өсе түсті,
Негізінен, облигацияларды қаржыландыру арзанырақ келетінін айта кету керек. Банктік
Екіншіден, дағдарыс қыспағына дейін облигация арқылы несиелендіру мерзімі ұзарғандығы
Үшіншіден, салық жағынан артықшылығы бар. Салық кодексі заңды тұлғаны
8 кесте - Сырттан алатын қарыз шығынын салыстыру
Шарттары Облигациялар Банк несиесі
1 Кепілдік қамтамасыз ету Міндетті емес Міндетті түрде (меншік
2 Сақтандыру Жоқ Ережеге сай, кепілдікке қалдырған мүлік, сақтандырылады
3 Кепілдік қамтамасыз ету Міндетті емес Міндетті түрде (меншік
4 Пайыздың орташа мөлшерлемесі 12-15% 25%
5 Несие берудегі шығындар Несие сомасының 0,5%-нан артық
Ескерту: KASE индекстік қор мәлімет көздерінен
Корпоративті облигациялардың негізгі эмитенттері ретінде банктер саналады, олардың облигациялар
Бүгінде, банктер мөлшерлемені жоғарылата отырып, несиелендіру көлемін қысқарта түскен,
Бір жағынан бұл үдеріске тежеу болатын деректер де жоқ
Бүгінгі таңда елімізде кең қолданысқа енген акциялар ретінде ірі
Дәл қазір бұлардың кіріс көлемі жайында сөз айту мүмкін
Белгіленген табысы бар қағаздар үшін облигациялардың жылдық кірісі 12-13%
Мемлекеттік бағалы қағаздар табысы турасында айтар болсақ, инвесторлар тарапынан
2.3 Бағалы қағаздар нарығындағы брокер - дилер қызметтерінің
Өркениетті қор нарығы дамыған елдерде арнайы білімі бар тұлғалар
- Бағалы қағаздар нарығының кез келген кәсіби қатысушысы заңға
- Қаржылық талап – бұл кәсіби қатысушының өзіндік капиталының
- Өкілетті органдар жарғылық капиталдың емес, өзіндік капиталдың жеткілікті
Кәсіби қатысушыға өз қаражатын сеніп тапсыратын инвестор өз активінің
Инвесторды кәсіби қатысушының мәселелері толғандырмайды. Сондықтан да соңғысының өзіндік
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларына мыналар жатады:
Сауда алаңы:
а) Биржалық. Бүгінгі таңда Қазақстанда өз қызметін 1997 жылы
б) Биржадан тыс.
2. сауда агенттері:
Брокерлік қызметті брокер сауда алаңында өткізеді. Брокер –
Биржада ойдағыдай жұмыс істеу үшін брокер бірсыпыра жағдайларды білуі
1) сауда объектісін, яғни биржалық активті жан-жақты талдай білуі
2) өзі жұмыс істейтін биржаның ішкі тәртібін білуі керек;
3) биржалық сауда жүргізе білуі керек;
4) биржада өкілі болатын клиентімен дұрыс тіл таба білуі
5) өзінің ұсынысы бойынша жасалған мәміленің табысын айыра білуі
Брокер – биржалық саудаға кәсіби қатынасушы. Ол ұйымдасқан нарықта
- қаржылық (яғни лицензия алған кездегі өз капиталы талаптарға
- басшылары мен мамандары кәсіпкерлік талаптарға сай (маман) болуы
- ұйымдық-техникалық;
- арнаулы талаптар қояды.
Бағалы қағаздар нарығында брокер өз қызметін лицензия алғаннан кейін
Брокерлік фирма клиенттің тапсырысы бойынша және оның атынан мәмілеге
Биржада қызмет көрсететін брокерлік фирмалар мен брокерлер биржалық сауда
Оң қол, қаржы кеңесшілері, дербес талдаушылар – бұл инвестициялық
Басқа ілеспе брокерлік қызметтер (кеңес беру, ақпараттық, телефон бойынша
Заманауи брокерлер американдық әріптестері секілді, қазір грифельдік тақталарды және
Ірі компаниялардың акцияларын сатып алу және сату тартымдырақ. Міне
Сақтандырушылар биржалық брокерлерге мамандықтарының соншалықты зияндылығына байланысты медициналық полис
Жоғары білімсіз де брокер болуға әбден болады. Бірақ бастапқы
Білімің мен сезгіштігің арқасында нарықтық ауытқуды дәл болжауға болады.
Қор нарығында ойынды 100 пайызға болжау мүмкін емес. Бұл
Жас шағыңда брокер мамандығымен жұмыс істеуге болады, бірақ маңыздырағын
Көптеген брокерлер бағалы қағаздардың нарығын жете зерттеп, 35-40 жасында
Брокерлер жаңа клиенттер үшін әрдайым күресіп отырады. Брокерлік фирмалар
Дилерлік қызмет. Дилер – ол мәмілені өз атынан және
Бағалы қағаздар нарығындағы дилердің міндеттері:
- сату және сатып алу бағасын; сатылатын және сатып
- дилердің өз ұсынысы болмаған жағдайда клиенттің ұсынысы бойынша
- эмитенттің бағалы қағаздарымен операция жүргізгенде өзінде бар ақпаратты
- Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және
- бағалы қағаздармен жүргізілген операциялардың ішкі есебін ұйымдастыру.
Қор нарығындағы дилердің құқықтары:
- бағалы қағаздарды сатып алу-сату шартын жасасу;
- эмиссиялық бағалы қағаздарды алғашқы орналастырғанда андеррайтер қызметін атқару;
- бағалы қағаздарды сатып алу мәселесі бойынша клиентке кеңес
- бағалы қағаздарды сатып алу үшін өз клиентіне займ
- клиенттің өз қаржы жағдайын хабарлайтын (төлем қабілеттігі туралы)
Қор нарығының инфрақұрлымына кіретін ұйымдар. Оған мыналар жатады:
- Депозитарий – ол бағалы қағаздар нарығының қаржы құралдарымен
Депозитарлық қызметтер
Мүмкін депозитарлық қызметтер тізбесі:
- Депо шоттар ашу;
- Бағалы қағаздар құқығын есепке алу және растау қызметтері;
- Бағалы қағаздарды беруді есепке алу және растау қызметтері;
- құжаттың бағалы қағаздардың сертификаттарын сақтау;
- бағалы қағаздарды міндеттемелермен ауырлатуды есепте көрсету (соның ішінде
- операциялар бойынша есептерді ұсыну;
- акционерлік қоғамды басқаруға қатысу, бағалы қағаздар бойынша дивидендтер,
Депоненттерге ілеспе қызметтер көрсету:
- бағалы қағаздар бойынша кіріс алумен байланысты депоненттердің ақшаларын
- акционерлердің жиналыстарында бағалы қағаздар иесінің мүддесін таныстыру;
- депоненттерге эмитенттің корпоративтік әрекеттері және депоненттер үшін олардың
Депозитарийдің болуы ең алдымен өзі қызмет көрсететін биржа мәмілелерінің
Тіркеуші – бағалы қағаздар нарығының бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізімін
Тіркеушінің функциялық міндеттемесі мынада:
1. бағалы қағаз иелерінің тізімін жүргізу арқылы меншік құқығын
3. Тізілімнен көшірме беру жолымен бағалы қағаз иелерінің құқығын
4. Бағалы қағаздардың меншік құқығының өзгеру фактісін тізілімдегі тиісті
5. Дауыс құқығын және бағалы қағаздар меншігі құқығының ауырпашылық
6. Эмиссияланған бағалы қағаздардың мөлшерін және оның тіркелген мөлшерге
7. Құжаттамалық формада шығарылған бағалы қағаздардың сертификаттарын сақтау, беру
8. Тіркеуші эмитентке оны жалпы жиналысқа дайындау, сондай-ақ дивидендтік
Тіркеуші заңмен белгіленген жағдайларды ескермегенде тізімді немесе оның бөлігін
Есеп айырысу-клирингтік ұйым – ол елдің орталық банкі берген
Есеп айырысу-клирингтік ұйымдар тек ұлттық қана емес, сондай-ақ халықаралық,
Есеп айырысу-клирингтік ұйым – ол коммерциялық ұйым, оның мақсаты
- мәмілені тіркегені үшін ақы;
- ақпарат сатудан түскен табыс;
- ұйым қаражатын айналысқа түсіруден түскен табыс;
- есеп айырысу технологиясын сатудан, бағдарламалық қамтамасыз етуден және
Есеп айырысу-клирингтік ұйым туынды бағалы қағаздарды, яғни фьючерстік шарттарды
Кастадиандар – клиенттердің қаржылық құралдары мен ақшасын сақтайтын,
Бағалы қағаздар портфелін басқарушы – клиент есебінен және оның
1. Ақшаны қаржылық құралдарға инвестициялау.
2. Қаржылық құралдармен орындалатын мәмілелердің есебін жүргізу.
3. Өздеріне жүктелген қаржылық құралдарды пайдалану, әрі оған иелік
Бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қызметтің қандай да бір басқа
1. Бағалы қағаз иелерінің тізімін жүргізу.
2. Депозиттік қызмет – тек клирингтік қызметпен ғана қатар
4. Қор биржалары
5. Биржадан тыс нарықтың баға белгілеу жүйесі.
Айрықша қызмет түрлерін есепке алмағанда, кез келген басқа қызмет
Бағалы қағаздар нарығындағы кез келген қызметтің міндетті шартына заңды
3 ҚАЗАҚСТАН БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНДАҒЫ БРОКЕРЛІК – ДИЛЕРЛІК ЖӘНЕ
3.1 Қазақстан бағалы қағаздар нарығындағы брокер-дилерлік және трансфер-агенттік қызметті
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногында (əрі қарай-ҚР БҚР) брокерлік
ҚД БҚБ-ның брокерлік жəне дилерлік қызметіне жетекшілік ететін, Басқарма
1) Қоғамның брокерлік жəне дилерлік қызметі барысында туындаған қарым-қатынастарды
2) Қоғамның брокерлік жəне дилерлік қызметінің үстінен бақылау жасауды
3) Қаржы құралдарының портфеліне қатысты инвестициялық шешімдер қабылдау;
4) Қаржы құралдарымен мəміле жасау кезінде ресімделген шарт жəне
5) ҚД-нің брокерлік жəне дилерлік қызмет бойынша жұмыстар мен
ҚД директоры төмендегілер үшін жауапкершілік тартады:
1) ҚД БҚБ жəне өтімділік секторы қызметінің үстінен ағымдағы
2) Бағалы қағаздар рыногындағы Қоғам қызметіне лайықты талдауды ұйымдастыру;
3) Қаржы құралдарымен ҚД БҚБ ТС-ның брокерлік жəне дилерлік
4) ҚД БҚБ брокерлік жəне дилерлік қызмет бойынша есептерін
ҚД БҚБ бастығы төмендегілер үшін жауапкершілік тартады:
1) Қаржы құралдарымен мəмілені іске асыру кезінде ҚД БҚБ
2) ҚД БҚБ-ның қаржы құралдарының ішкі есеп пен бақылау
3) ҚД БҚБ-ның атқарылған жұмыстары жөнінде қажетті кеңестер беру
ТС басшысы төмендегілер үшін жауапкершілік тартады:
1) ҚД БҚБ бастығымен келісім бойынша қаржы құралдарын сату
2) ҚР қаржы рыногының жағдайы туралы ай сайын шолу
3) Қаржы құралдары портфелінің диверсификациясы жəне оның табысының көбеюі
4) Қаржы құралдарымен операцияларды өткізуде баға / кіріс лимитін
5) СБ-нің ағымдағы нəтижелі қызметі;
6) ҚД ішкі құжаттарының нормаға сай жəне уақытында орындалуы.
СБ бас дилері төмендегілер үшін жауапкершілік тартады:
1) Клиенттердің мүддесіне сай жəне солардың есебінен қаржы құралдарымен
2) СБ басшысына ҚР БҚР мен қарыз капиталы рыногындағы
3) СБ басшысын ҚР Қаржы рыногындағы барлық өзгерістер туралы,
4) ҚР Қаржы жəне қарыз рыногының талдауын жүзеге асыру;
5) бағалы қағаздардың алғашқы жəне қайталама рыногында мəмілені іске
6) ҚР Қаржы рыногының күнделікті мониторингі;
7) өкілетті тұлғаның статусын алу кезінде төлемдерді авторластыру мен
8) СБ басшысы үшін ҚР БҚР-да мəмілелер бойынша ұсыныстар
9) қаржы рыногында мəміле контрагентімен келіссөз жүргізу;
10) ҚД-нің ішкі құжаттары нормасының уақытылы жəне тиісті орындалуы;
11) Пруденциялық нормативтің сақталуы үшін валюталық позицияны қадағалау;
12) ОФ-ға валюта кросс-бағамын жеткізу, валютаны сатып алу-сату бағамдарын
ЕБ басшысы төмендегілер үшін жауапкершілік тартады:
1) ЕБ жұмыстарын ұйымдастыру, ЕБ қызметкерлерінің лауазымдық міндеттерінің табысты
2) ЕБ-нің қызметіне қатысты Бұйрықтардың жəне Қоғам басшылығының жарлықтарын
3) есепке алу журналын жүргізу жолымен жасалған сенімді жəне
- Клиенттік тапсырыстар мен олардың орындалуы (орындалмауы);
- қаржы құралдарымен жасалған мəмілелер;
- қаржы құралдарымен орындалған мəмілелер;
- қаржы құралдарымен орындалмаған мəмілелер;
- дербес шоттағы қаржы құралдары, олардың мөлшерінің өзгеруі;
- дербес шоттағы ақша жəне оның мөлшерінің өзгеруі;
- қаржы құралдары бойынша кірістің түсуі жəне оны бөлу;
- клиенттердің талабы жəне оларды қанағаттандыру жөніндегі шаралар;
- клиент тапсырыстарының орындалғандығы туралы клиенттерге берілетін есеп;
- жасалған брокерлік шарттар мен атаулы ұстау шарттары.
4) ҚД БҚБ-ның барлық секторларында ЕБ-ні таныстыру;
5) ЕБ құзырына кіретін мəселелер бойынша ҚД БҚБ-ның жобаларының
6) ЕБ құзырына кіретін мəселелерді талқылайтын мəжіліске қатысу;
7) ЕБ-нің жүргізген жұмысының құпиялығын тиісті тəртіппен қамтамасыз ету;
8) ЕБ-не түскен хат-хабарларды қарау жəне сол бойынша қажетті
9) ЕБ құзырына кіретін барлық мəселелер бойынша шешімдер қабылдау.
ЕБ Менеджері төмендегілер үшін жауапкершілік тартады:
1) Қаржы рыногында ҚД БҚБ-ның жүргізген операцияларына байланысты кірістер
2) ҚД БҚБ қаржы құралдарының портфеліне ішкі есеп алуды
3) ағымдағы рыноктік бағамен қаржы құралдары портфелінің құнын күнделікті
4) ҚД БҚБ-ның есепке алу жүйесінде Клиенттердің дербес шоттарын
5) Қоғам клиенттерінің ақшасы есебінен жəне клиенттің мүддесіне брокер
6) ҚД БҚБ ішкі есебі журналын жүргізу;
7) Директорлар Кеңесі мүшелерінің, Басқарманың жəне Қоғамның бас бухгалтерінің
8) ҚР заңнамаларында жəне Қоғамның ішкі актілерінде қаралғандай, ҚҚА-не,
9) ҚД-нің ішкі құжаттары нормаларының уақытында жəне тиісті дəрежеде
ІБ Менеджері мыналар үшін жауапкершілік тартады:
1) ҚД БҚБ қызметінің түрлері бойынша кіріс жəне шығыс
2) ҚД БҚБ бастығына жұмыс жағдайы туралы жұмыс жоспары
3) Қаржы құралдарымен мəміле жасаудың дұрыстығына, соның ішінде осы
4) ҚД БҚБ-ның Клиенттердің қаржы құралдарына есеп жүргізуінің дұрыстығына
5) ҚД БҚБ секторларының бағалы қағаздарымен жүргізілген операцияларды, орындалған
6) ҚД БҚБ ашқан шоттағы қаржы құралдарының мөлшері туралы
7) Қаржы құралдарымен операцияларды орындау кезінде ҚДБҚБ осы Регламентінің
8) ҚД ішкі құжаттары нормаларының тиісті жəне уақтылы орындалуы.
Брокер мен дилердің қызметін жүзеге асыру қызметінің мәні
ҚД БҚБ Регламент шеңберінде қызметтің төмендегі түрлерін жүзеге асырады:
1) бағалы қағаздарды атаулы ұстау;
2) брокерлік қызмет көрсету;
3) дилерлік операциялар;
4) қаржылық кеңес беру жəне андеррайтинг қызметі.
Лицензияның күші тоқтатылған жағдайда, Қоғам уəкілетті органнан хабарлама алған
1) өз клиенттеріне жеке хабарлама жолдау жəне тиісті хабарландыруларды
2) Қоғамның атаулы ұстау шоты ашылған атаулы ұстаушыларына.
Лицензиядан айрылған жағдайда, Қоғам уəкілетті органнан хабарлама алған күннен
1) өз клиенттеріне лицензиядан айрылу себебінен брокерлік қызмет көрсету
2) Қоғамның атаулы ұстау шоты ашылған атаулы ұстаушыларына.
Лицензиядан айрылған жағдайда Қоғам активтерді тіркеушіге немесе жасалған шарт
Қоғам бағалы қағаздар рыногындағы брокерлік жəне (немесе) дилерлік қызметтің
Атаулы ұстауға қызмет көрсету процесіне төмендегілер жатады:
1) Брокерлік қызмет көрсету жəне/немесе атаулы ұстау жөнінде қызмет
2) Қаржы құралдарын себепке алу үшін Клиентке дербес шот
3) Атаулы ұстау бойынша операцияларды тіркеу;
4) Клиенттің дербес шотын жабу.
Брокерлік қызмет көрсету жəне /немесе бағалы қағаздарды атаулы ұстау
Шарттың типтік нысанына қосымша болып табылатындар:
1) Брокерлік қызмет көрсету бойынша қызметтің тарифтері;
2) Атаулы ұстауға қызметтің тарифтері.
Қоғамның қаржы құралдары, оның Клиенттерінің қаржы құралдарынан бөлек есепке
Клиенттің дербес шотында тіркелген тұлғалар жайлы төмендегі мəліметтер болуы
1) Бағалы қағаздарды ұстаушының аты-жөні, (бар болған жағдайда) əкесінің
2) Осы дербес шотта/субшотта тіркелген қаржы құралдарының (ҰСН) сəйкестендірілген
3) ауыртпалық түскен қаржы құралдары туралы;
4) жауып тасталған қаржы құралдарының саны туралы;
5) «репо» операцияларының мəні болып табылатын қаржы құралдарының саны
6) Осы дербес шот бойынша тіркелген мəмілелер туралы жəне
- мəмілелердің/операциялардың түрлері;
- оның тіркелген мезгілі мен уақыты;
- мəмілелерді/операцияларды өткізу негізі;
- операцияға қатысқан дербес шоттың нөмірі;
- тіркелген мəмілеге қатысты қаржы құралдарының ҰСН түрі, саны;
- операциялардың/мəмілелердің белгілі бір түрлеріне қажетті басқа да
Атаулы ұстауды есепке алу жүйесінде бағалы қағаздармен мəмілелерді тіркеу
1) дербес шоттар бойынша операциялар;
2) ақпараттық операциялар.
Қоғамның тіркеу журналын жүргізу арқылы сенімді жəне маңызды есепке
1) есеп шоттар бойынша операцияларды жəне ақпараттық операциялар мен
2) дербес шоттар бойынша операциялар;
3) дербес шоттар бойынша операциялар мен ақпараттық операцияларды тіркеуге
Қоғам атаулы ұстаушының функционалды міндеттерін орындай отырып, Клиенттің дербес
1) Шоттың деректемелерін өзгерту;
2) Бағалы қағаздарды аудару;
3) Атаулы ұстауға енгізу, атаулы ұстаудан шығару;
4) Бағалы қағаздарды кепілге салуда кепілге салу/алып тастау;
5) бағалы қағаздарды тоқтатуды тоқтату/алып тастау.
Шоттың деректемелеріне өзгеріс Клиенттің деректемелерінде өзгеріс болған жағдайда жүргізіледі.
1) Бағалы қағаздарды меншік құқығының ауысуынсыз аудару
2) Бағалы қағаздарды атаулы ұстауда аудару жəне атаулы ұстаудан
Қоғамның Клиенттері арасында, бағалы қағаздарды аудару операцияларын жүргізу кезінде
Дербес шот бойынша операциялардың жүргізілгендігі туралы ОД-ден растауды алғаннан
Бұйрықты тіркегеннен кейін ЕБ менеджері арқылы Бұйрық əуелі атаулы
Бұйрықтар ТАС операторы берген тіркеу нөмірі бойынша ішкі есепке
Дербес шоттармен операцияларды Клиент Бұйрығы тіркелген немесе басқа да
1) нотариалды куəландырылған үлгілер туралы бұйрыққа қойылған қолдардың үлгілерінің
2) үстеме бұйрық операциясын жасау туралы бұйрық алған уақыттан
3) бұйрық деректемелерінің дербес шот/субшотпен сəйкес келмеуі;
4) Клиенттің шотында (субшотында) қажетті бағалы қағаздар санының жəне/немесе
5) мəмілелер мазмұнының ҚР заңнамасына сəйкес келмеуі;
6) бағалы қағаздар айналымының тоқтатылуы туралы тиісті мемлекеттік органдардың
7) бұйрықта көрсетілген дербес шот немесе субшот тежелген ;
8) бұйрықта көрсетілген бағалы қағаздарды кепілге салу;
9) Қоғамның ішкі құжаттарында көрсетілген басқа да жағдайларда.
Заңды тұлғаның немесе жеке тұлғаның дербес шотын жабу туралы
Клиенттің мүддесі үшін жəне соның есебінен қаржы құралдарымен тапсырма
1) Клиент тапсырысын алу;
2) Клиент тапсырысын салыстырып тексеру;
3) пысықтау;
4) бекіту жəне тіркеу;
5) орындауға тапсыру;
6) операцияларды іске асыру;
7) мəліметтерді тексеру;
8) бекіту;
9) есеп берушілік;
10) сақтау;
11) мұрағат.
Белгілі бір кезеңге жасалған шарттың негізінде СБ бас дилері
Клиенттік тапсырыс келесі деректемелерден тұрады:
1) осы Клиенттік тапсырысқа сəйкес қаржы құралдарымен жасалуға тиісті
2) осы Клиенттік тапсырысқа сəйкес мəміле жасалуға тиіс, қаржы
3) Осы Клиенттік тапсырысқа сəйкес мəміле жасалуға тиісті бағалы
4) Клиенттік тапсырыс түріне нұсқаулар:
- лимиттік тапсырыс – ескертілген бағамен қаржы құралдарын сатып
- рыноктық тапсырыс – рыноктық бағамен қаржы құралдарын сатып
- шартты тапсырыс – Клиенттің белгілі бір шарттары бойынша
- буферлік тапсырыс – алдыңғы уақытта болатын бағамен қаржы
5) Клиенттік тапсырыс əрекетінің мерзімі туралы мəліметтер;
6) Клиенттік тапсырысты қабылдаудың датасы жəне тура уақыты;
7) Осы Клиенттік тапсырысты қабылдаған Қоғам қызметкерінің аты-жөні, бар
8) Осы Клиенттік тапсырысқа сəйкес қаржы құралдарымен мəміле жасауда
9) Осы Клиенттік тапсырысқа сəйкес жасалуға тиісті мəмілелерге нұсқаулар;
10) Брокер мен дилердің ішкі құжаттарымен бекітілген басқа да
Егер Клиент заңды тұлға болса, Клиенттік тапсырысқа Клиенттің немесе
ЕБ менеджері мəліметтердің сəйкестігі шоттар қозғалысына Клиенттік тапсырыс пен
СБ бас дилері ҚҚБ сауда жүйесінде мəміле жасалғаннан кейін
СБ бас дилері іске асырған бағалы қағаздарды сатып алу-сату
ІБ менеджері өткен айлардағы барлық мəмілелерді тексереді, операциялардың барлық
Қоғамның өз мүддесі үшін жəне өз есебінен қаржы құралдарымен
1) тапсырысты қабылдау;
2) тапсырысты тіркеу;
3) орындауға жіберу;
4) операцияларды іске асыру;
5) мəліметтерді тексеру;
6) бекіту;
7) есеп беру;
8) сақтау;
9) мұрағат.
Орналастыру/тарту құралдары СБ дилері арқылы өтінім/тапсырыс негізінде қаржы құралдарының
ЕБ менеджері қабылданған өтінімдер журналына тіркегеннен кейін оны СБ
Өтінім орындалмаған жағдайда ЕБ менеджері орындалмаған өтінімдер журналына орындалмау
СБ менеджері орындалмаған өтінімдерді орындалмаған өтінімдер журналына тіркейді, сонан
СБ бас дилері депозитке құралдарды орналастыру туралы шарт дайындайды
Шарттың көшірмесін ЕБ менеджері шарттардың жұмыс папкасына тігеді. Мəмілелерді
3.2 Қаржылық кеңес беру жəне андеррайтинг қызметі
Қоғам ҚР БҚР-ның кəсіби қатысушысы ретінде андеррайтер болып қатыса
1) Андеррайтердің (эмисиялық консорциум) эмитенттен басқа инвесторларға қайта сату
2) «Ең жақсы күш салу» əдісі андеррайтердің (эмиссиялық консорциум)
3) Бағалы қағаздар эмитенті мен андеррайтердің (эмиссиялық консорциум) арасында
Бағалы қағаздарды орналастыру кезінде бағалы қағаздар эмитентінің бірнеше андеррайтингпен,
Қоғамның ақпараттық операцияларды жүргізуі бағалы қағаздарды ұстаушылардың жазбаша өкімдерінің
Клиенттің бағалы қағаздарын оның дербес шотына бірінші рет енгізгеннен
1) уəкілетті тұлғаны куəландыратын құжаттың түпнұсқасы мен көшірмесі;
2) ҚР азаматтық заңнамасының талаптарына сəйкес ресімделген Клиенттің мүддесін
Дербес шоттан үзінді көшірмеге ҚД директорының, ҚД БҚБ бастығының
Клиенттік тапсырысты орындау кезінде ЕБ менеджері Қоғамның белгіленген тарифтеріне
Қазіргі кезде Қоғамның трансфер-агенттік секторларында бүкіл республика бойынша 27
ҚОРЫТЫНДЫ
Қаржы делдалдары көптеген артықшылықтарға ие. Ең алдымен, олар өз
Қаржы делдалдарына уақытша бос ақша қаражаттары бар (несие берушілер)
Төртіншіден, делдалдар несие нарығының қауіпін азайтуға септігін тигізетіндіктен, олар
Бесіншіден, қаржы институттары өз клиенттерінің өтімділік деңгейінің тұрақты болуын
Делдалдандырылған қаржыландырудың сызбаларын жүзеге асырудың нәтижесінде несие беруші де,
- қаржы делдалдары қолайлы жағдайда қарызды дайын күйінде беретін
- экономикалық жағдай қалыпты болатын болса, қарыз алушының несие
- қаржы делдалдары барлық салымшылардың өз салым ақшаларын бір
- қаржы институттары несиеге клиенттерден жинақталған қаражаттың есебінен ірі
Тәжірибеде қаржы делдалдарының мынадай топтары бөліп көрсетіледі:
депозит типіндегі қаржы мекемелері;
жинақ мекемелері;
инвестициялық қорлар;
басқа да қаржы ұйымдары.
Осылардың ішінде депозит типіндегі қаржы мекемелері кеңінен тараған. Тартылған
Қаржы нарығында бос ақша қаражаттарды уақытша тарту және әр
Сондай-ақ, қаржы нарығында ұсақ жинақтар мен табыстарды шоғырландыратын жинақ
Жинақ банкісі – бұл кассалық есеп айырысу қызметі бойынша
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы бойынша нормативтік-заңдық актілер
2. Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар
3. Қазақстан Республикасының «Қаржы нарығы мен қаржылық
4. Қазақстан қор биржасының 2006-2008 ж.ж. жылдық есептері
5. Қазақстан Республикасының қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік
6. Васильев А.А. Биржевая спекуляция: торговля на рынке ФОРЕКС.
7. Галанов В.А., Басов А.И. Биржевое дело. М.: Финансы
8. Дуглас Л.Г. Анализ рисков операций с облигациями на
9. Жуков Е.Ф. Ценные бумаги и фондовые рынки. -
10. Карагусов Ф.С. и др. Операции с ценными; бумагами
11. Корельский В.Ф., Гаврилов
12. Көшенова Б.А. Бағалы қағаздар нарығы және биржа ісі:
13. Кузнецов В. Крах на Нью-Йоркской фондовой бирже. //
14. Коттл С., Мюррей Р.Ф. Анализ ценных бумаг. -
15.Лауфер М. Новые ориентиры мировых финансовых бирж. // РЦБ,
16. Лялин В., Воробьев Л.В. Ценные бумаги на фондовом
17. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. -
18. Мусашов ВТ. Фондовый рынок. Инструменты и механизмы. -
1995.
19. Мэрфи Дж. Межрыночный технический анализ. Торговые стратегии для
20. Мусатов Т.В. США: биржа и экономика. - М.,
21. Михайлов Д.М. Мировой финансовый рынок. - М., 2000.
22. Парижская фондовая биржа: организация и принципы работы. //
23. Рынок ценных бумаг и его финансовые институты: Уч.
24. Рубцов Б.Б. Зарубежные фондовые рынки: инструменты, структура, механизм
25. Сафонова Т.Ю. Биржевая торговля производными инструментами. -М., 2000.
26. Сейткасимов Г.С, Ильясов А.А. Формирование фондового рынка: Уч.
27. Сейткасимов Г.С. Ценные бумаги и фондовый рынок. -
28. Семенкова Е.В. Операции с ценными бумагами. - М.,
29.Тьюлз Ричард Дж., Эдвард С.Брэдли., Тэд М.Тьюлз. Фондовый рынок.-М.,
30. Черников Г.П. Фондовая биржа. - М.: Международные отношения,
32. М.Иванов. Оценка роли институциональных инвесторов в финансировании национальной
33. Бертаева К.Ж. Управление деятельностью казахстанских инвестиционных фондов //
34. ҚР Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен
35. ҚР-ның ҰБ-нің мәліметтері негізінде құрастырылған, 2009 ж.
36. ҚР-ның «Рынок ценных бумаг Казахстана» №1 журналының мәліметтері
37. «Рынок ценных бумаг Казахстана» №1 журналының мәліметтері негізінде
38. ҚР-ның ҰБ-нің мәліметтері негізінде құрастырылған, 2009 ж.
39. ҚР-ның ҰБ-нің статистикалық бюллетені, 2009 ж.
40. «Банки Казахстана» №1 журналының мәліметтері негізінде құрастырылған,
41. «Банки Казахстана» №1 журналының мәліметтері негізінде
42. Бертаева К.Ж. Управление деятельностью казахстанских инвестиционных фондов //
2
Биржалық сауда жүйесіне мәлімдемені енгізу
Мәміле жасау
Мәлімдеменің мәліметтерін салыстыру
Өзара есептесу
Мәмілені орындау
Сатушы
Сатып алушы
Сатушы
Брокер
Сатып алушы
Сатушы
Брокер
Брокер
Сатып алушы
Сатушы
Дилер
Сатып алушы
Клиент
Брокер
Дилер
Клиент
Брокер
Нақты тауармен жасалатын мәмілелер
Жеткізу мерзімі ұзартылған мәміле (форвард)
Мәміленің басқа түрлері
Дереу жеткізу
мәмілесі
Сыйақымен
Кепілдікпен
Қосарланған
Жай
Сатуға
Күрделі
Сатып алу
Сатуға
Еселенетін
Сатып алуға
Сатушы
Сатып алушы
2 брокер
1 брокер
Биржа
5 – мәмілені бекіту
6 – мәміленің параметрін тексеру
7 – клиринг
8 - орындау