МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 Мемлекет нысанының түсінігі, оның құрылымы 5
2. Басқару нысаны: монархия, республика. Олардың түрлері, даму
3. Мемлекеттік құрылым: унитарлық, федерация, конфедерация 9
4. Саяси режим 13
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 27
КІРІСПЕ
Соңғы он бес жыл ішінде біздің республикамыздың мемлекеттік
«Мемлекет нысаны» атты курстық жұмысымыздың тақырыбы өте қызықты
Соңғы жылдары біздің заңгер-ғалымдарымыз «Мемлекет және құқық теориясы»
Бастапқы айта кететін жайт мемлекеттің мәні, құрылымы және
Осы жұмыстың тақырыбы мемлекеттің мәні, нысандары және типтері
1 Мемлекет нысанының түсінігі, оның құрылымы
Конституциялық құқықта мемлекет нысанын жіктеудің өзіндік ерекшеліктері бар.
Мемлекеттің сыртқы нысаны мен ішкі мазмұнының диалектикалық бірлігі
Тәуелсіз Қазақстанда екі жылдан кейін, 1993 жылғы Конституциясының
Поликратиялық мемлекет нысаны – биліктің мемлекеттің әртүрлі органдарының
Монократиялық мемлекет нысаны - белгілі бір органның немесе
Мемлекет нысаны мынадай сұрақтарға жауап береді. Мемлекеттік билік
Мемлекет нысаны дегеніміз – басқару нысанына және саяси
Мемлекет формасы мына мәселелерге жауап береді: мемлекеттік билік
Мемлекет формасы ретінде мемлекеттік басқару формасына, мемлекеттік құрылысына
Мемлекет формасы нақты тарихи қалыптасуы мен даму жағдайларына
Мемлекет формасы мемлекеттік ұлттық құрамы, тарихи дәстүрлері, елдік
Мемлекеттің белгілері оның алғышарттарындағы көріністерден тарихи процестер барысында
Мемлекеттік нысаны (формасы) дегеніміз адамдар арасындағы, адамдар мен
2. Басқару нысаны: монархия, республика. Олардың түрлері, даму
Басқару нысаны - жоғары мемлекеттік билікті ұйымдастырумен оны
Басқару нысаны, сондай-ақ, әлеуметтік-саяси күштерге және өзара күрестің
Басқарудың тарихи нақты қалыптасқан нысандарына байланысты мемлекет
Мемлекеттің тура аттарын жіктеуді Геродот та айтып кеткен
Мемлекеттің түрлеріне байланысты басқа да пікірлер көп. Дегенмен,
Басқару нысаны ретінде монархияның кейбір ерекшеліктері мынадай:
1) Бір адамның – монархтық (фараон, король, патша,
2) Жоғары бөліктің сабақтастығы мұрагерлерге берілу арқылы, шешіліп
3) Монарх мемлекеттік өкілдікті өз құқық бойынша алады;
4) Монархтық мемлекет басшы ретінде заңды жауапкершілігінің
Монархияның екі түрі бар: шексіз (абсолюттік) монархияда монарх
1) мемлекеттік органдардың белгілі бір мезгілге сайлануы;
2) мемлекеттік басшының белгілі бір мезгілге сайлануы;
3) мемлекеттік биліктің өз құқықтары бойынша емес, тәуелсіз
4) мемлекет басшысының заңды жауапкершілігі болуы;
Тарихи кезеңдерде республиканың бірнеше түрлері болған. Айталық,
Қазіргі кездегі республикалық басқару үшке бөлінеді: парламенттік, президенттік,
3. Мемлекеттік құрылым: унитарлық, федерация, конфедерация
Осы заманғы теория бойынша мемлекеттік құрылым унитарлық және
Унитарлық мемлекеттің ішкі аумақтың құрылымында басқа мемлекеттер болмайды.
Қазақстан Республикасы унитарлы мемлекет болып табылады.
Мемлекет құрылымының екінші бір түрі - федерация. Федерация
Дегенмен федерациялық мемлекеттің билігі оған кірген мемлекеттерден өріс
Бұл федеративтік құрылыстың үлкен және эмперикалық түрлілігіне куә
Сондай-ақ, тәуелсіз мемлекеттердің бірігуі конфедерация деп аталады.
Конфедерация - тәуелсіз мемлекеттердің одағы. Бұндай одақ бір
Мемлекет конфедерациялық одаққа өзінің тәуелсіздігін толығымен сақтап, ішкі
Конфедерация мысалы 1776-1764 жылдардағы АҚШ, 1815-1867 жылға дейінгі
Мемлекеттерді өркениет тәсілімен түрлерге бөлуде олардың мемлекеттік және
Өркениет - әлеуметтік-мәдени жүйе. Бұған қоғамның тіршілік етудегі
Өркениет дегеніміз қоғамдық салыстырмалы түрде тұйықталған және жергілікті
Монархиялық мемлекеттердің бірігуі жеке немесе уния формасында болады.
Жеке унияның кездейсоқ,
Жеке униялардың саяси мағынасы маңызды болып әртүрлі мемлекеттердің
Бір монархпен біріктірілген мемлекеттер арасында соғыс мүмкін емес.
Реалды уния мемлекеттердің келісу нәтижесінде пайда болады және
Норвегия мен Швеция арасындағы Австро-Венгрия униялары реалды болған.
Реалды униялар бір
Империя - күшпен құрылған күрделі мемлекет. Империя бөліктерінің
Фузия (мемлекеттің бірігуі) және инкорпорация (бір мемлекеттің екінші
Мысалға Фузия ФРГ мен ГДР-дың қайта бірігуі болады.
Енді мемлекеттік құрылым нысандарына келер болсақ, бұл -
Ұлттық мемлекеттік құрылым нысаны дегеніміз көпұлтты қоғамға негізделген,
Біртұтас мемлекет – бұл әкімшілік-территориялық бірлік теріс
Конфедерация бұл саяси орталықтандыруды менсінбейтін мемлекеттер одағы. Оған
4. Саяси режим
Бұндай мемлекет нысанында негізінен белгіленгені ол әлде құқықтың
Мемлекет өз территориясындағы елді әртүрлі режимде басқарады. Бұл
Демократия — грек тіліндегі «халық билігі» деген ұғымнан
Демократияың негізгі принципі - әділдік. Әділдікті адамдардың көріп,
Әділдіктің негізі теңдікте жатыр. Теңдік бұзылған жағдайда, қоғамды
Демократияның ең бірінші негізгі шарты; адам құқығы.
Демократиялық режимнің қоғамдық өмірдегі негізгі өзегі митингілер, жиналыстар,
Түрлі көзқарастағы қарсы пікірлер ашық айтылмайтын жерде ешқандай
Демократиялық режимге, мысал ретінде Қазақстан Республикасының демократияландыру саясатын
Әлемдік тарихқа көз жіберсек қоғамды демократияландырудың сан қилы
Бүгінгі Қазақстандық саясаткерлер мен саясаттанушылар арасында демократия жөнінде
Осы заманғы өркениет құндылықтарының арасында адам құқықтарының алатын
Демократияландыру процесінде мемлекеттік өкімет билігі институттары мен қоғамның
Республикамызды құқықтың мемлекеттік жұмыс істеуінің негізгі принциптерін сақтауды
1. Азаматтардың құқықтарын Конституциялық негізде бекітіп беру. Ол
2. Сөз жүзінде ғана жарияланбай, саяси және мемлекеттік
3. Кейбір азаматтарға өзге біреулердің есебінен қосымша құқықтар
4. Бұқаралық ақпарат құралдарының ауқылын, мазмұнын және сипатын
5. Жұрттың бәрінің және әрбір адамның заң алдында
6. Үкіметтік қызметіндегі және
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру мен қоғамдық өмірді демократияландыру күрделі
Президенттің Қазақстан халқына арналған Жолдауында Қазақстанды демократиялық мемлекет
Қазақстанды дамытудың Президент ұсынған үлгісі демократиялық әрі бейбітшілік
Сонымен құқықтық мемлекет құру мен қоғамдық өмірдің бүкіл
Демократиялық режимнің бір түрі: либерал-демократиялық режим.
Либерал деген терминнің мағынасы мынада: үкіметтің әдіс, тәсілдері
Либерал мемлекет барлық адамдар теңдігін формальді түрде жариялайды.
Либерализмнің экономикалық негізін - жеке меншік нысаны құрады.
Көппартиялық - либерал-демократиялық режимнің рәмізі деуге болады. Сонымен
Либерализмдік режимде мемлекеттік билік сайлау жолымен құрылады, бірақ
Либерал-демократиялық режимнің артықшылықтарымен қоса оның көптеген кемшіліктері де
Либерал-демократиялық режим, демократиялық режимнен шыққан, соған негізделген, яғни
Тоталитарлық режим - 20 ғ. пайда болған. Бұның
Тоталитарлық мемлекеттің басқару нысанының мынадай айырмашылығы бар.
1) Бүкіл мемлекетті басқаруды жеке роль атқаратын және
2) Партия көсемі мен мемлекет басшысының бір адам
3) Мемлекет басшысына диктаторлық әділдіктер берілуі;
4) Партиялық және мемлекеттік сайлаулардың формальды сипатка ие
5) Мемлекеттік және қоғамдық өмірдің барлық мәселелерін шешетін
6) Партия және мемлекет басшысының заңды жауапкершілігінің болмауы.
Тоталитаризм өзіне қажетті, тиісті саяси режимдерді туғызады. Билік
Тоталитарлық мемлекеттер қызметінің тарихи тәжірибесін қорытындылау, ел экстенсивті
Әмірі ең үстіңгі жағында қабылданатын, оған қатысты басқарма
Тоталитарлық режим белгілері: мемлекет азаматтары қоғамдағы саяси процестен
Тоталитарлық режим негізінен: капиталистік Германияда (фашизм), социалистік мемлекеттерде
Сонымен қатар тоталитаризмнің келесі белгілерімен ерекшелінеді:
1. азаматтардың саяси құқықтары, бостандықтары шектеледі; азаматтардың мемлекегтік
2. мұндай мемлекеттерде тек бір ғана
3. саяси плюрализм принциптері жоққа шығарылады;
4. билікті бөлу шектеледі, билік бірлігі принципі танылады
Тоталитарлық режимде қоғамның барлық саласы бақылауда болады. Экономикалық
Тоталитарлық режим полицияның
Тоталитарлық режимде агрессия, әлемді жаулау, бағындыру идеясын көздейді
Кейде тоталитарлық режимде ұлттық, нәсілдік, шовинистік көзқарастар билеуі
Сонымен «халықтық» деп атап, сол халықты қыру, жою,
Авторитарлық режим, демократиялық режим сияқты әр түрлі қоғамдық
Авторитарлық режим әр түрлі нысанда болады, яғни басқару
Егер мемлекеттік басқару жүйесі әскери немесе мемлекеттік төңкеріс
20 ғ. көрсеткендей бұл режим реакциялы бағытты көздейді.
Бұл режимнің басқару жүйесі «вертикальды», яғни жоғарыдан төмен
Конституциялық құқық белгілері жағынан:
1. азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтары шектеулі көлемде
2. Конституция бойынша жоғары мемлекет органдарының мүшелері сайлау
3. Билікті бөлу принципі конституцияда айтылуы мүмкін, бірақ
4. Қарулы күштер көп жағдайда саяси рөл атқарады.
Деспоттық режим құл иеленуші, кейбір феодалдық
Деспоттық режимге өте жақын тұрған тирандық режим. Бұл
Тирандық режим - жалғыз тұлғаның басқаруына негізделген, бірақ
Тоталитарлық режимнің бір түрі - фашистік режим, негізінен
Фашистік режим ұлттық нәсілдік демогогияға сүйенеді. Фашистік мемлекеттің
Сондықтан фашистік режим агрессивті, адамзатты жек көрсетіп, ең
Фашистік режимнің тоталитарлық режимнің басқа түрлерінен ерекшелігі: милитаризация,
Фашистік режим шовинистік ұйымдарға сүйеніп, мемлекеттік аппаратты монологиямен
Қазіргі кезде фашизм өзінің классикалық түрінде еш жерде
Бұл бөлімді қорыта келгенде, саяси режим дегеніміз: мемлекеттік
Саяси режимнің түрлері:
1) демократиялық
2) террористік
Террористік режим авторитарлы және тоталитарлық болып бөлінеді.
Демократиялық режимнің белгілері:
1) Конституция шегінде әрекет ететін түрлі партиялардың, қозғалыстардың,
2) Идеологиялық плюрализм, яғни қоғамда түрлі идеологиялық ағымдардың,
3) Мемлекеттік билік органдарының, сайлау жолымен қалыптасуы.
4) Қоғамда демократиялық құқықтар мен бостандықтардың болуы және
Тоталитарлы режимнің белгілері:
1) Мемлекеттік биліктің ядросы болып табылатын жалғыз басшы
2) Бір идеологияның басшылық етуі және идеологиялық плюрализмге
3) Қоғамдағы "жеке адам культі", оның мемлекеттік қамсыздандырылуы.
4) Мемлекетте әкімшілік бұзушылық жүйесінің әрекет етуі.
5) Азаматтардың құқықсыздығы, олардың қызметтерінің нақты регламентациясы.
6) Шектен тыс әлеуметтік демагогия.
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл еңбегімді қорыта келгенде тақырыптың аса ауқымдылығын атап
Сонымен, бірінші тарауда мемлекеттің мәні қарастырылды. Оның ішінде
Екінші таруды қысқаша қорыта келгенде, мынадай нақты нәтижелер
Басқару нысандар - монархия және республика болып жіктеледі.
Ұлттық-мемлекеттік құрылым нысандары - федерация, біртұтас және конфедерация
Саяси режим түрлер - демократиялық және террористік екіншісі
Үшінші тарауда мемлекеттің типтері толығымен талқыланған. Жалаң фактілерге
Мемлекет типологиясында өркениетті көзқарастың бөліну критерийі өркениет типі
Қортындылай келе еліміз Қазақстан туралы бірер сөз айтқым
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Булгакова Д. А. Мемлекет және құқық теориясы,
2. Жоламан Қ. Д., Мұхтарова А.Қ., Тәукелев А.Н.
3. Основы государства и права. Под ред. Сапаргалиева
4. Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы
Венгеров А.Б. ТГП. М. 1999 с.93
Өмірбеков Г.Ш. Мемлекет және құқық теориясы Ж.2000 42бет
Сырых ТГП М. 1998 с. 47
Матузова Н. Теория государства и права М. 1999
Петров В.С. Сущность содержания и формы государства Л.
Марченко М.Н. Проблемы теории государства и права М.
Общая теория государства и права под ред. В.В.
Лазарева В.В. ТГП М. 1997. с. 93.
Өмірбекова Г.Ш. Мемлекет және құқық теориясы. 2000 с.85
Корельский В.М. ТГП. М. 1997. с.38
Сырых ТГП. М. 1998. с. 19.
3