ЖОСПАР
КІРІСПЕ.
I. Тіршіліктану пәнінен білім беру және тәрбиелеудің педагогикалық-психологиялық аспектілері.
1.1 Тіршіліктану пәніне арналған оқу бағдарламасының құрылым ерекшеліктері.
1.2 Тіршіліктану курсын оқыту барысында оқушыларға ғылыми көзқарасты қалыптастыру
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ІІ.Тіршіліктің жер бетіне шығу тегі болжамдары мен теориялары туралы
2.1 Креоцианизм теориясы-тіршіліктің табиғаттан жоғары күштің әсерінен бір мезетте
2.2 Тіршіліктің өздігінен пайда болу теориясы.
2.3 Тіршілік мәңгілік – «Тұрақты күй» теориясы.
2.4 Панспермия теориясы.
2.5 Биохимиялық эволюция теориясы.
III. Тіршіліктану пәнінен «Кіріспе» тақырыбын оқытуға арналған әдістемелер мен
3.1 «Кіріспе» тақырыбындағы оқушыларға қалыптастыратын ұғымдар және тақырыпты оқыту
3.2 Күнтізбе жоспары.
3.3 Тақырыпқа арналған екі сабақтың әдістемелері.
IV. Қорытынды.
V.Әдебиеттер.
Кіріспе
Тіршілік табиғаты, оның шығу тегі, тірі ағзалардың алуан түрлілігі,
Тіршіліктің даму тарихын оқып білуде әдетте доктринаға сүйенеді. Доктрина
Сондықтан жұмыстың барысында мектеп оқушыларына осы проблема бойынша білім
Тіршіліктің пайда болу теориялары мен болжамдарының алуан түрлі нұсқалары
Теориялардың негізінде алған тұжырымдамалары тек ой жүзінде ғана қабылданады,
Тақырып бойынша оқушыларға білім беруде мұғалімнің көздеген негізгі мақсаты,
Осылай бола тұра тіршіліктің пайда болу көрінісін дәл мағынасындағы
Тіршіліктің дамуына, оның көріністеріне қабылдауға болатын болжамдар нәтижесінде мейлінше
Жұмыстың мақсаты:
Мектептегі оқу тәрбие жұмысының барысында тіршіліктану пәнінің «Кіріспе» тақырыбы
Жұмыстың міндеттері:
1. Биология ғылымдарының дамуына және оның әртүрлі бағыттарына жалпы
2. «Тіршіліктің қасиеттері мен заңдылықтары» тақырыбы бойынша сабақтарға бөлу
3. «Тіршілік дегеніміз не?», «Тіршіліктің көріністері», «Жер бетіндегі тіршілік
Зерттеу объектісі:
Мектептегі педагогикалық іс-тәжірибе барысында оқушыларға аталған тақырыптар бойынша биологиялық
Жұмыстың жаңашылдығы:
1. Бағдарламада осы тақырып бойынша берілген 1 сағатқа үнемделген
2. Тақырыптар бойынша екі сабақтың методикалық өңдеулерінің жаңаша формаларының
1.1. Тіршіліктану пәніне арналған оқу бағдарламасының құрылым ерекшеліктері.
Қазіргі заманда орта мектептің мұғалімдеріне өзінің әрекетінде бағдарлама және
1. Қазіргі заман биология пәніне арналған оқу бағдарламасы қандай
2. Оқу бағдарламасын дұрыс жасауға және педагогикалық тұрғыдан биология
Осы сұрақтарға жауап іздеп көрейік.
Оқу бағдарламасы – бұл ең бірінші қазіргі заман білім
- Оқушылардың жақсы меңгеруі үшін мәтіннен негізгі атаулармен түсініктерді
- Негізгі оқу құралын қысқа түрде, дәптерге жазып алуға
- Оқу материалының фрагменттері логикалық байланысын анықтап нақты қалыптастыратын
Құралда берілген схемаларды мұғалім сабақ өту барысында тақтаға сызуына
Оқу қорытындылары бұл жағдайда әр түрлі болуы түсінікті. Сонымен
Егерде олар методикалық догма түрінде жинақталмай, тек нақты практикалық
Жаңа бағдарламамен жұмыс істеу мұғалімнің педагогика психология биологияны оқыту
1. Берілген бағдарлама оқушылардың қандай контингентіне арналған? Жәй мектептер
2. Бағдарламаның негізгі тақырыптары мен бөлімдері қандай? Бағдарламаның құрылуы
3. Барлық бағдарлама мен оның бөлек бөлімдерін оқылып бітуіне
4. Бағдарламада оқытудың мақсаты мен міндеті жинақталған ба? Нақты
5. Бағдарламадағы ойдың таратылуы, пән аралық байланысының құрылуын болжамдайды
6. Биологияны оқытуға берілген бұл бағдарламаларда дидактикалық және психологиялық
7. Бағдарламаның іріктелген оқу мазмұны ғылыми принциптерге сай ма?
8. Бағдарламаның мазмұнды оқу ойы таратыла ма? Қалай?
9. Бағдарламада оқытуға берілген курс немесе бөлімдерге қысқа әдістемелік
10. Биология пәніне арналған оқу процесінің қорытындылары бағдарламасының сұраныстары
11. Бағдарламада оқушылардың интеллектуалды және практикалық жұмыстары айтылған ба?
Орта мектепке арналған биология пәнінен әртүрлі оқу бағдарламаларды анализдей
1.2 Тіршіліктану курсын оқыту барысында оқушыларға ғылыми көзқарасты қалыптастыру
Тіршіліктану курсы ғылымда зерттелетін негізгі тіршілік заңдарының барлық құрылыс
Бұл курс интегралдаушы роль атқарады, өйткені мұнда бұрын оқылған
Тіршіліктану курсының мазмұны оқушылардың философиялық мәселелерге жетелейді және олардың
Алайда дүниеге ғылыми көзқарасты қалыптастыру күрделі де нәзік іс.
Тіршіліктану курсында тірі табиғат құбылыстарының себепті қағидалары әңгіме болады,
Мектептерде биологияның оқу-тәрбиелік процесін ұйымдастырудың негізгі түрі әлде де
Сабаққа оқу ұйымшылдығы, оқушылардың біркелкі қатысуы, сабақтың уақыттылығы, сабақ
1) Аралас сабақ.
2) Оқушылардың жаңа білімдері және іскерлікті дамытуға арналған сабақ.
3) қайталауға, жүйелеуге және өтілген материалды жалпылауға арналған сабақ.
4) Оқушылардың білімі мен іскерлігінің сапасын бағалауға және тексеруге
Егер сабақтың нақты оқу тақырыбындағы орнын ескерсек мына сабақ
1) Биологиялық білімнің сапасын жоғарылатады, оқушының көзқарасын кеңейтеді.
2) Оқушылардың қоршаған орта және өзін-өзі білуі мен іскерлігін
3) Оқушылардың биология оқу процесіне эмоционалды қымбаттылық пен қарауының,
4) Оқушыларда жекелік қасиеттің қалыптасады.
Осы айтылған міндеттер бір-бірімен тығыз байланысты және оқу тәрбиелік
- ойлау сабағы;
- саяхат сабағы;
- тірі ағзалардың тобының үстінен сот сабағы;
- ойын сабағы;
- дөңгелек стол сабағы;
- диспут сабағы;
- конференция сабағы;
- зерттеу сабағы;
- серуен сабағы.
Әрбір мұғалім үлкен кластарға сабақ өту барысында өзінің шығармашылық
Енді келесі жағдайды елестетіп көрейік. Биология пәнін жақсы меңгерген,
1) Сабақтың тақырыбын және оның оқу бөліміндегі орнын анықтап
2) Осы тақырыпқа арналған мектеп оқулығының бағдарламасының мазмұнымен, ғылыми
3) Сабақтың мақсатынан және оның мазмұнынан сабақтың өтілуі кезінде
4) Керекті оқу құралдарын таңдап алыңыз.
5) Сабақтың структурасын, оның негізгі бөлімнің логикалық кезектілігін анықтаңыз.
6) Сабақтың әр түрлі кезеңдеріне уақыт бөліңіз.
7) Сабақтың жалпы жоспарын құрып, жазып алыңыз. Сабақты дәстүрлі
- сабақтың тақырыбы;
- сабақтың мақсаты;
- сабақтың әдістері – керекті құрал-жабдықтар.
Сабақтың барысы:
- ұйымдастыру кезеңі (сабақтың мақсаты, жоспары және тақырыбын атау,
- өткен сабақты қайталау (сұрақ-жауап арқылы).
- жаңа сабақты өту барысы.
- өтілген сабақты қорытындылау (сұрақ-жауап арқылы).
- үйге тапсырма.
Егер сабақты берілген уақытта бітіре алмаймын деп ойлаған жағдайда
8) Сабаққа конспект жазу керек.
Төменде сабаққа конспект жазудың кейбір мысалдары берілген. Конспектте сабақтың
Тіршіліктің жер бетінде шығу тегі болжамдары мен теориялары туралы
Жердің пайда болуы мен бүкіл әлемнің пайда болу теориялары
Жер бетінде тіршіліктің дамуы теорияларының негізгі бес жолын көрсетуге
1. Тіршілік табиғаттан жоғары күштің әсерінен бір мезетте жаралды
2. Тіршілік өлі табиғаттан (заттан) бірнеше рет пайда болды
3. Тіршілік мәңгілік (стационарлық күй теориясы).
4. Тіршілік біздің планетамызға басқа планетадан келді (панспермия).
5 Тіршілік химиялық және физикалық заңдылықтарға бағынатын құбылыстардың нәтижесінде
2.1 Креационизм теориясы-тіршіліктің табиғаттан жоғары күштің әсерінен бір мезетте
Бұл теория тіршілік өткен уақытта табиғаттан тыс оқиғаның нәтижесінде
Тіршіліктің пайда болуы туралы иуда-христиандық көзқарастар Бытия кітабында жазылған
«Сенім көрінбейтін құпияға сену, күткен нәрсенің орындалуы. Сенім арқылы
Сенім ғылыми жолмен дәлелденбеген сөздерді заттарды мойындау. Сондықтан ғылыми
Тіршіліктің өздігінен пайда болу теориясы.
Бұл теория креационизммен қатар Қытайда, Вавилонда және Египетте таралды.
Аристотель бұл тұжырымдамасымен Эмпедоклдің органикалық эволюция пікірін бекітті. Аристотельдің
Христиан дінінің таралуына орай бұл көзқарас біртіндеп көлеңкеде қалды.
Ван Гельмонт (1577-1644) үш аптаның ішінде тышқандарды шығарған экспериментін
1688 жылғы италияндық биолог, дәрігер Франческо Реди тіршіліктің спонтанды
Антони Ван Левенгуктың микроскоптық зерттеулері биогенез және спонтанды теорияларды
1765 жылы Ладзаро Спалланцани тәжірибе жүргізді. Ет және көкеніс
Спалланцанидің әдістерінің негізінде жасалған эксперименттердің нәтижесінде Пастер биогенез теориясының
Биогенез теориясының нақтылануы басқа проблема тудырды.
Егер тірі ағзаның пайда болуы тірімен байланыста болса, ең
2.3. Тіршілік мәңгілік – «тұрақты күй» теориясы.
Бұл теорияның тұжырымы бойынша жер еш уақытта пайда болмаған
Жердің жасын анықтауда үлкен алшақтық болды. Орта есеппен Ашердің
2.4. Панспермия теориясы.
Бұл теория тіршіліктің пайда болуының ешқандай механизмін алға қоймайды,
Панспермия теориясы – тіршілік Галактика мен ғаламшардың әр түрлі
2.5. Биохимиялық эволюция теориясы.
1924 жылы орыс ғалымы А.И. Опарин жер бетінде тіршіліктің
Жер өз қалыптасуының алғашқы кезеңдерінде айтарлықтай салқын болған. Кейін
Атмосфера құрамында су, көмірқышқыл газ, көміртегі, метан, амоний т.б.
Америка ғалымы С.П.Миллер 1953 жылы метан, амиак, сутегі және
Коацерваттарды әлі де болса тірі ағза деуге де болмайтын
Тіршіліктің пайда болу жолындағы келесі кезең өзін - өзі
Біз жоғарыда айтып өткендей тірі ағзалар ашық жүйе болып
А.И.Опариннің айтуы бойынша алғашқы ағзалар гетеротрофтылар болуы тиіс. Олар
Тіршіліктің пайда болу жолындағы аса бір ірі қадам ағзалардың
Қазіргі жағдайда тіршіліктің өздігінен пайда болуы мүмкін бе деген
Ең алғашқы ағзалардың табиғаты.
Қазіргі кездегі белгілі болған мәлімдемелерге жүгінсек ең алғашқы ағзалар
Биохимиялық эволюцияның барысында пайда болған күрделі органикалық заттардың кейбіреулері
Гетеротрофтардың санының біртіндеп көбеюі, қоректік заттардың ең алғашқы ортадағы
Ең алғашқы фотосинтездеуші ағзалар энергия көзі ретінде күннің радияциясын
Жоғарыда тоқталып өткен болжамдар мен тұжырымдарға қарамастан тіршіліктің пайда
3.1 Кіріспе тақырыбында оқушыларға қалыптастыратын ұғымдар және тақырыпты оқыту
Органикалық дүние - жердің биосферасын мекендейтін барлық тірі (микроорганизмдер,
Ғалымдар жердің жасы 4,5-7 млрд. жыл деп есептейді. Жер
Архей заманы - жер қыртысын тарихындағы көне заман. Архей
Протерозой заманы ең ұзаққа созылған, бұл заманда тау түзілу
Полеозой заманы - бұл ертедегі тіршілік заманы. Бұл заман
Мезозой заманы - органикалық тіршіліктің бұл орта ғасырында бұрынғысынша
Триас. Жануарлар тарихында мезозойды жорғалаушылар заманы деп атайды. Қосмекенділердің
Юра кезеңінде жылы теңіздердің көлемі артып онда бірқатар басаяқты
Қайнозой заманы. Бұл жаң тіршілік заманында осы қазіргі кездегі
Бүгінде биология ғылымының қамтымайтын саласы жоқ десе де болады.
Оқушыларға жоғары сатыдағы организмдердің (өсімдіктер, жануарлар, адам) морфологиясымен, және
Оқыту әдісі дегеніміз ол мұғалімнің мектеп оқушыларына танымдық қабілетін
Оқыту әдістері оқытуды мазмұнымен тығыз байланысты. Әдіс білім игеру
Биология сабағында әрбір әдістерді тақырыптық мазмұнына, оқушылардың жалпы дамуына
Бұл мақсатқа биологиялық жалпы бөлімінің үш бөлікті біртұтастық сипаты
1) Тірі табиғат туралы білім. Бұл тірі табиғаттің біртұтас
2) Тірі табиғатты танып білудің танымдық әдіс-тәсілдері туралы білім.
3) Осы білімді меңгеріп, білікке айналдыруға көмектесетін оқушы іс-әрекеттерінің
Органикалық дүниенің дамуын ғылыми тұрғыдан түсіндіретін эволюция туралы ілім
Мысалға мына сабақты алып қарайық: «Табиғи сұрыпталу және эволюцияның
Сабақтың міндеті
1. Табиғи сұрыпталу әсерінің мысалдарын қарастыру.
2. Сұрыпталушы фактор орта жағдайлары болып табылатын, табиғи сұрыпталудың
3. Басқа факторлармен салыстарғанда табиғи сұрыпталу эволюцияның ең негізгі
Сабақтың білімдік, тәрбиелік және дамутышылық міндеттері: нақтылы ботаникалық және
Сабақ барысында мынадай әдістерді қолданып, әңгіме баяндау, кеңес (сұрақтар
Табиғи сұрыпталудың анықтамасын түсіндіруде оның қазіргі кездегі түсінігінде особьтардың
Мұғалім жаңа мтериалдарды оқыту кезінде бастапқыда шағын кіріспе әңгімелеу
Балалардың ойлау қабілетін жандыру үшін сабақта экрандық құралдары пайдалану
Мұғалімдер соңғы кезде телевизиялық хабарларды осы тақырыпты ашуда кең
Биологиядан білім берудің теориялық әдістемелік деңгейін көтерудің басты кепілдерінің
Сабақтың жетістігі, мұғалімнің алдын-ала дайындаған конспекті мен жоспарын қандай
Сабақты, оқушыларды бос отырмайтындай етіп ұйымдастыру қажет. Бұл көптеген
Оқушылармен олар түсінетіндей етіп сөйлеңіз, яғни солардың дәрежелеріндей. Биология
Оқушыларға оқу әрекетінің әр түрлі жоспарларын ұсыныңыз; -объектілерді салыстару
Оқушылардың биология сабағында оқулықпен сабағында оқулықпен жұмыс істеу барысында
- параграфтың мазмұнын айтып беру.
- Дәптерге жаңа негізгі терминдер мен түсініктерді көшіріп жазу.
- Негізгі анықтамаларды көшіру
- Конспектілеу
- Параграфтың жоспарын дайындау
- Параграфтарғаарналған өзіндік сұрақтарын қолдану
- Дәптерге таблицаларды толтыру
- Оқулықтағы безендірілген суреттермен жұмыс жасау
- Оқулықта келтірілген өсімдіктер мен жануарлар түрлерін анықтау.
Оқушыларды сұрау барысында әр түрлі әдістерді қолдану қажет. Белгілі
- оқушылардың тақтада ауызша жауап беруі;
- биологиялық есептердің шешілуі
- тақтадағы таблицалармен схемаларды ұжымдасып толтыру;
- таблицадағы жануарлар мен өсімдіктердің бөлімдерін көрсетіп ауызша жауап
- суреттегі бөліктері атап жазбаша жауап беру;
- объектінің белгілерін салыстыру;
- оқушылардың жеке тапсырмалары (доклад, реферат, тәжірибилерінің қорытындылары және
- жолдасынаң жауабын талқылау;
- жазбаша бағдарламаланған сұрау;
- дәптерге таблицаларды өз бетінше толтыру.
Биология пәнінің тәжірбиелі мұғалімдері оқушылардың білімін және іскерліктерін тексеру
- оқушылардың индивидуальды білімін тексеру үшін, оларға дидактикалық карточкалар
- биология пәнінен кросводтарды шешу;
- мұғалімнің тақтаға жызылған түсініктерінің арасындағы байланыстарын оқушылардың іздеп
- мұғалімнің берген немесе өз бетінше дайындаған жоспарына оқушының
- кластастары жауап беру үшін, оқушылардың биология сабағына дайындаған
- мұғалімнің тақтаға әдейілеп қате жазған терминдерін оқушылардың дұрыстауы;
- негізгі терминдер мен түсініктерді қайталау және т.б. Оқушылардың
Оқушыларды дәптерге жүйелі түрде жазуға үйрету керек. Оның жазып
- оқулықта болмаса түсініктерді,
- сабақтың жоспары мен мақсаты,
- сабақта ойланатын сұрақтарды,
- материалды түсіну үшін керек таблицаларды, схемаларды,
- практикалық жұмыстар мен тәжірбиелердің қорытындыларын
- көріністі айқындайтын мысалдары
- жауаптың жоспарын
- лабараториялық жұмыстардың жоспарын
- танымдық әрекеттің пайда болуының жоспары
- керекті әдебиеттердің тізімі,
- ендігі сабаққа берілген үй тапсырмасы.
Сабақтағы оқушы мен мұғалімнің әр бір әрекеттері педагогикалық мақсатты
«Кіріспе» тақырыбын сабақтарға бөлу және күнтізбек жоспары. Әдістемелеріне жалпы
«Кіріспе» тақырыбында қарастыратын мәселелердің көлемін кеңейтіп алғаннан соң, қазіргі
Бірінші сабақта тіршіліктің қасиеттері және критерийлері қарастырылса, екінші сабақта
«Кіріспе» тақырыбын осылайша бөлу, оқушылардың биологиялық түсініктерін алдағы өтетін
«Кіріспе» тақырыбында оқушыларға қазіргі кездегі жалпы биологиялық өзекті мәселелер
Сабақты қазіргі таңдағы биология, күрделі ғылымдар комплексі, екендігін әңгімелеуден
Тіршіліктің үнемі қозғалыста болатынын, материяның ерекше қозғалыстағы формасы екені
Қазіргі кездегі биология, жекеленген, маманданған пәндер жиынтығынан құралады, олардың
Биологиялық зерттеулердің нәтижесінде тіршіліктің биологиялық көрінісінің мәні ашылып, фактілер
Биология циклінің классикалық ғылымдарымен бірге (анатомия, физиология, морфология, ботаника,
Биология ғылымдарының прогрессивтік дамыу, басқа да ғылымдар салаларының дамуымен
Қазіргі кездегі биология ғылымдарының шешетін мақсаттары мен міндеттері алуан
Қазіргі таңда молекулалық биология, генетика, экология ғылым салаларын меңгеру
Жалпы биологияның комплексі түрде қарастыратын мәселелері, генетика негіздері сұрыптау,
Жалпы биологияның теориялық негізі тіршіліктің критерийлері. Бұл дегеніміз тірі
Тіршіліктің 1-ші критерийі-тірі ағзалардың ұйымдасу деңгейінің күрделі және өте
Осы жағдайды күрделі көп клеткалы ағзаның құрылысының мысалынан да
Тіршіліктің 2-ші критерийі - зат алмасу. Тірі ағзалар айналадағы
Заттар сіңіріледі, өзгеріске ұшырайды және энергия бөлінеді.
Тіршіліктің 3-ші критерийі - тірі ағзалардың құрамына, өлі табиғатта
Тіршіліктің 4-ші критерийі - дискреттік.
Тірі ағзалар жүйесінде көрініс беретін материяның жалпы қасиеттерінің бірі-
Биоценоздың мысалында қарастырып көрейік. Биоценоздың құрамына продуценттер кіреді (әртүрлі
Тіршіліктің 5-ші критерийі - тітіргенгіштік.
Барлық тірі ағзаға тән қасиет. Әрбір биологиялық жүйеге қоршаған
Тітіргенгіштік тірі ағзалардың қоршаған отраның әсеріне жауап қайтаруы. Тітіргенгіштік
Бунақ денемен қоректенетін жыртқыш өсімдіктерде тітіргенгіштік айқын байқалады (шыбынжұт,
Тітіргенгіштік қарапайым жануарлардан да көрінеді. Мысалы, кіршікшелі-кебісше тұзды аз
Жоғары сатыдағы көпклеткалы жануарларда тітіргенгіштік рефлекстің түзілуімен сипатталады, бұл
Тіршіліктің 6-ші критерийі - ағзаның өсуі.
Өсу-ағзаның салмағының, мөлшерінің артыуы. Жасушалардың мөлшері мен санының артуы.
Кейбір жануарлардың белсенді өсуі тіршілігінің белгілі бір кезеңдерінде байқалатын
Өсімдіктер-тіршілігін жойғанша өседі.
Тіршіліктің 7 – ші критерийі – ұрпақ қалдыру (көбею).
Әрбір жекеше алынған жүйе белгілібір мерзімде ғана тіршілік ете
Ұрпақ қалдырудың негізінде жаңа құрылымдар мен жаңа молекулалардың қатысуымен
Тіршіліктің 8-ші критерийі- даму.
Ағзаның өсуі оның дамуымен жалғасады, бірақ бұл түсініктердің айырмашылығы
Жекеше дамудың барысында ағзаның барлық қасиеттері мен ерекшеліктері біртіндеп
Тіршіліктің 9-ші критерийі-өзін-өзі реттеу қабілеті.
Барлық тірі ағзалар өзінің ішіндегі химиялық заттардың концентрациясын реттеуге
Өзін-өзі реттеу қабилеттілігін жасуша деңгейінде және ағза деңгейінде қарастырамыз.
Клетка деңгейіндегі өзін-өзі реттеу.
Ағза деңгейіндегі өзін-өзі реттеу.
Тіршіліктіц Х-шы критерий- бірі ағзалардың мекен ету ортасына бейімделуі.
Бейімделушілік деп ағзалардың нақтылы орта жағдайларында тіршілік етіп ұрпақ
Бейімделеушілік «үйлесімділік» тіршілік ортасына сәйкестік. Бас тапқыдан берілді ме?
Бейімделушілік-ағзаның жалпы қасиеті. Бұл түсінік, нақтыдан гөрі көлемді түсінікке
Бұл келтірілген мысалдар тірі ағзалардың негізгі қасиеттерін баяндайды. Тіршіліктердің
Тірі материяның әрбір деңгейінің ұйымдасуының өзіндік ерекшеліктері, заңдылықтары, өзіндік
Адам ағзасын тиімді емдеу, ауру тудыратын бактериялардың құрылысы мен
Қазіргі кезеңдегі тіршіліктің ұйымдасу деңгейлері.
№ Тірі материяның ұйымдасу деңгейі Деңгейдің қысқаша сипаттамасы Берілген
1. Молекулалық Кез келген жүйе биологиялық макромолекулалардан құралады:
2. Молекуладан жоғары деңгей Әр түрлі химиялық заттардың молекулалары
3. Жасушалық Жасуша-барлық тірі ағзалардың даму бірлігі және құрылымдық,
4. Ұлпа-жасушалық деңгей Құрылысы, атқаратын қызметі, шығу тегі бір
5. Ағзалық Ағзалық деңгейдің элементарлық бірлігі дара (особь) қарстырылады.
6. Түрлік-популяциялық Популяция-ағзадан жоғары жүйе. Ағзалардың бір түрге жататын
7. Биоценотикалық Биоценоз-дегеніміз алуан түрлі ағзалардың мысалы, өсімдіктің, жануарлардың,
8. Биогеоценотикалық Биогеоценоз-мекен ету ортасымен факторлары, әртүрлі деңгейдегі құрылымды
9. Биосфералық Барлық биоценоздардың жиынтығын биосфера-деп атайды. Жер планетасындағы
планетамыздағы тіршілік үшін аса маңызды, көлемді мәселелер «озон тесіктері»
Биология ғылымдарының дамуының бірінші кезеңдеріне зерттеудің сипаттама әдістері тән.
18 - ші ғасырдың өзінде ағзаларды және оның бөліктерін
Биологияның жаңа зерттеу әдістеріне модельдеуді жатқызуға болады. Модельдеуді жатқызуға
Мысалы: атомдық соғыстың биосфераға әсерін анықтау, қоректік заттардың қорына
Дегенмен, биологиялық зерттеулердің негізгісі бұрынғыдан бақылау және эксперимент. Бұл
Эксперимент - бақылаумен салыстырғанда жасанды жағдайда өткізілетін объектіні зерттеудің
Эксперимент әдісі құбылысты шектеу арқылы зерттеуді көздейді, және оны
Биологиялық ғылыми зерттеулерді сауатты өткізу, ғалымның ғылыми экспериментін маңызын
Ғалым мақсат дегеннің не екенін, ғылыми зерттеудің объектісін және
Зерттеушілік іс - әрекеттер белгілі құрылыммен, жүйелілікпен жүргізіледі. Жақсы
Эксперимент жүргізудегі ғалымның әрекетінің сипаты:
1. Зерттеу жұмысының тақырыбын, мақсатын, міндеттерін дұрыс таңдап алу.
2.Болжамдарды тұжырымдау.
3.Зерттеу жұмысының барысын жоспарлау және оның әдісін анықтау.
4.Эксперимент жүргізу үшін жабдықтарды дайындау мен жағдайлар жасау.
5.3ерттеу жұмысының практикалық бөлімін жүргізу және оның сапалық, сандық
6.Алынған нәтижелерді өңдеп, таблицаларды, гистограммалар, диаграммалар, графиктер сызу.
7.Алынған нәтижелерге теориялық талдаулар жүргізіп, оның ғылыми нақтылығын бағалау.
8.Қорытындысын жасау.
9.Тақырып бойынша зерттеудің өміршеңдігі мен шешуін таппаған мәселелерді анықтау.
10.Зерттеу жұмысының қорытындысын жасап, жазбаша түрде бекіту. (есеп түрінде,
Нағыз ғалымның көрсеткіші, қоғам өмірі мен табиғат құбылыстарына аналитикалық
«Кіріспе» тақырыбына арналған 2 сабақтың жоспарлануы.
1 Сабақ. Тіршіліктің негізгі крийтерийлері.
Сабақтың мақсаты.
Білімділік: Оқушылардың тіршіліктің критерийлері туралы білімдерін кеңейту. Тіршіліктің негізгі
Дамытушылық: Өсімдіктер, жануарлар, тәнтану пәндерінен алған білімдерін дамыту.
Тәрбиелік: Тіршілік туралы ғылыми көзқарастарын, логикалық ойлауын тәрбиелеу.
Сабақтың барысында мына мәселелер қамтылады:
1. Тіршілік дегеніміз не?
2. Органикалық дүниенің сан алуандығы.
3. Тіршіліктанудың өзекті мәселелері.
4. Биология ғылымдарының салалары, басқа ғылымдармен байланысы.
5. Биология ғылымдарының дамуына еңбегі сіңген ғалымдар. Қазіргі таңдағы
6. Тірі ағзалардың негізгі қасиеттері (критерийлері).
- тірі ағзалардың жоғары деңгейден ұйымдасуы және оның күрделілігі;
- зат алмасу;
- тірі ағзалардың химиялық құрамының бірлігі;
- дискреттілік;
- тітіргенгіштік;
- ағзаның өсуі;
- көбею. Өзіне ұқсас ұрпақ қалдыру;
- даму;
- өзін-өзу реттеу
- тірі ағзалардың мекен ету ортасына бейімделуі.
7. Сабақты қорытындылау.
2 Сабақ. Тірі материяның ұйымдасу деңгейлері және биологиялық зерттеулердің
Сабақтың мақсаты.
Білімділік: Тірі материяның ұйымдасу деңгейлері және биологиялық зерттеулердің әдістері
Дамытушылық: Тіршіліктің ұйымдасу деңгейлерін нақты мысалдар арқылы анықтай білуге
Тәрбиелік: Қазіргі биология ғылымдарының өзекті мәселелеріне оқушылардың құндылықпен қарауын
Сабақтың барысында мына мәселелер қамтылады:
1.Тіршіліктің молекулалық деңгейі;
2.Молекуладан жоғары деңгейі;
3.Жасушалық
4.Ұлпалық және мүшелік;
5.Ағзалық деңгей;
б.Түр-популяциялық;
7.Биоценотикалық;
8.Биогеоценотикалық;
9.Биосфералық;
10.Биологиялыыық зерттеулердің әдістері:
А) сипаттау әдісі;
Б) салыстырмалы әдіс;
В) тарихи әдіс;
С) модельдеу әдісі;
Д) бақылау және эксперимент әдістері;
Е) шығармашылық, зерттеу жұмыстары туралы қысқаша мәлімет
11 .Жинақтап қорыту.
«Кіріспе» тақырыбын 2 сағатқа бөліп оқыту әдісі, оқушылардың алған
Сондықтан «Кіріспе» тақырыбының жалпы биология бөлімдерін оқытуда, оқушылардың білім
Екі сабақты да мұғалім дәріс тәсілімен өтеді.
Сабақтың негізгі қорытындылары:
1.Қазіргі кездегі биология - тірі табиғатты материяның ерекше формасының
2.Тіршіліктің биологиялық көрінісінің фундаменті болып табылатын, тіршіліктің критирийлері, сол
3.Тіршіліктің негізгі критерийлері болып табылатындары: тіршіліктің формаларының күрделі және
4. Биологиялық зертеулердің мәселелерін шешуде тіршіліктің барлық критерийлері бір-бірімен
5. Тіршіліктің биологиялық көрінісінің негізгі қағидалары, тірі материяның ұйымдасу
6. Қазіргі кезде тіршіліктің келесі деңгейлерін қарастырады: молекулалық, молекулаға
7. Тіршіліктің барлық деңгейлерінің бір-бірімен тығыз байланыстылығы, тірі ағзалардың
8. Адамзаттың табиғат туралы білімі, ғылыми дәлелдемелерді, биологиялық зерттеу
9. Жалпы биологиялық білім қазіргі қоғамда, өмірде үлкен практикалық
Оқушыларға берілетін тапсырмалар мен сұрақтар.
1. Тірі табиғат пен өлі табиғаттың химиялық құрамы бірдей
2. Биологиялық түрдің дискреттілігін дәлелдеңіз.
3. «Даму» және «өсу» түсініктерінің айырмашылығы неде? Ағзаның өсуіне
4. Ағзадағы нақты бейімделу барлық уақытта пайдалы ма? Мысалдар
5. Неге ғылымда тіршіліктің бірнеше критерийлерін қарастырады, біреумен неге
6. Экспериментпен бақылаудың айырмашылы неде?
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Богданова Т.Л: Задания и упражнения. Пособие для поступающих
2. Беляев Д.К. и др. Общая биология.М: Прсвящение.1973.
3. Бернал Дж. Возникновение жизни.М: Мир 1969
4. Боген Г.Современная биология М:Мир 1970.
5. Воронцов Н.Н.Сухорукова Л.Н.Эволюция органического мира:
Факультатив.Курс: Учеб. Пособие для 9-10 кл. Сред.Шк. М: Прсвещение,0991.
6. Верзилин Н.М.Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии.М: Просвещение,1976.
8. Дарвин Ч.Происхождение видов М: Сельхозгиз,1952
9. Грин Н.,Стаут У, Тейлор Д, Биология М: Мир1990
10. Заводский К.М. Вид и видообразования. Л. Наука 1968
11. Заводский К.М. Развитие эволюционной теории после Дарвина Л:Наука
12. История эволюционных учений в биологии . Под. Ред.
13. Касымбаева Л,Аманжолова. Тіршіліктану. Алматы. Рауан 1997
14. Ковалев Н.Е, Шевчук Л.Д,Щуренко О.И. Биология. М: Высшая
15. Корсунская. В.М Жалпы биология сабақтары. Алматы. Мектеп 1980
16. Кулев А.В. Общая биология. Санкт Петербург. Паритет 2001
17. Кемп П. Армс К. Введение в биологию. Пер.
18. Комиссаров Б.Д. Метологические проблемы школьного биологического образования. М:
20. Мамонтов С.Г., Захаров В.Б., В.Б.
21. Методика обучения разделу «Эволюция» в школьном курсе общей
22. Общая биология: Учебник для 10-11 кл. Средней школы
23. Общая биология: Учебник для 10-11 кл. Школ с
24. Опарин А.И. Присхождение жизни на земле. М: Медицина,
25. Под редакцией Беляева К., Керкиса Ю.Я. Общая биология.
26. Полянский Ю.И. Жалпы биология. Алматы. Мектеп. 1988
27. Северцов А.Н. Главные направления эволюционного процесса М: Издательство
28. Савременные проблемы эволюционной теории. Под ред. Поляеского В.И.
29. Тимофеев-Ресовский Н.В. , Яблоков А.В. Микроэволюция. Серия «Биология».
30. Яблоков А.В., Юсупов А.Г. Эволюционное учение. М: Высшая
53