Кіріспе....................................................................................................................3
I Деректер қоры......................................................................................................4
1.1 Деректер қоры туралы жалпы түсінік..........................................................4
1.2 Деректер қорын басқару жүйелері...............................................................4
1.3 Қазіргі кездегі деректер қорын басқару жүйелері......................................8
II Мәліметтер қоры ...............................................................................................8
2.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұмат.................................................8
2.2 Иерархиялық мәліметтер қоры....................................................................9
2.3 Желілік мәліметтер қоры............................................................................10
2.4 Реляциялық мәліметтер қоры......................................................................10
2.5 Мәліметтер қорының негізгі түсініктемесі................................................13
2.6 Қордың моделі..............................................................................................14
2.7 Delphi-де МҚБЖ-мен жұмыс істеуге арналған базалық класстар
компоненттер..................................................................................................15
2.8 Delphi ортасы қолдайтын мәліметтер қорлары..........................................16
2.9 Мәліметтер қорын құру................................................................................18
2.10 Қолданушының сұранысы және пәндік аймақтың анализі....................19
2.11 Концептуалды талаптың анализі...............................................................19
2.12 Концептуалды моделді құрастыру............................................................20
2.13 МҚБЖ нақты таңдауы................................................................................20
Қорытынды
Кіріспе
Қазіргі уақытта, қоғамның компьютерлендіруіне қарамастан, білім сферасында жеткілікті
Өз кезегінде маңызды қарастырылған жағдай оқу орын әкімшілігі
Қазіргі уақытта ақпараттық іс-жүргізуде компьютермен қамтамасыздандыруын мәліметтер қоры
Шынында, ақпараттық іс-жүргізу өңдеуінде жалпы табиғатын иемденеді және
Сонымен қатар мәліметтер қоры ЭВМ ортасында мәліметтер
Курстық жұмыс мәліметтер қорын жобалау анализіне арналған, әрі
Мәліметтер қорын, сапалы құрастыратын құрал ретінде Delphi
I Деректер қоры
1. 1 Деректер қоры туралы жалпы түсінік
Деректер қорын (ДҚ) бірыңғай жиынақталған деректер деп атауға
Деректер базасын басқару теориясы жеке пән ретінде XX
Пәндік аймақ – осы саладағы басқаруды ұйымдастыру мақсатын
Объект – деректер қорында сақталатын ақпараттық жүйенің элементі.
Объектілер класы - қасиеттері бірдей жиынтықтан тұратын объекті-лердің
Атрибут – объект қасиеттерінің ақпараттық бейнеленуі. Деректердің кілттік
Деректер жазбасы — деректердің байланысқан элементтері мәндерінің жиынтығы.
Бастапқы кілт — объектінің (жазба) әрбір данасын бірден-бір
Базада деректерді сақтау процедуралары кейбір жалпылама принциптерге жүгінуі
Деректердің тұтастығы мен қайшылығы, бұл деректердің физикалық тұтастығы,
Артық деректердің аздығы - қоймада деректердің кез келген
Деректер қоры бойынша операцияларды орындайтын бағдарламалық жасақтама деректер
1.2 Деректер қорын басқару жүйелері
Деректер қорын басқару жүйесі класына жататын нақты бағдарламалық
кәсіби немесе өнеркәсіптік;
дербес.
Деректер қорын басқару жүйесінің кәсіби (өнеркәсіптік) түрі ірі
Өте көп қолданушылардың қатар орындалатын жұмысын ұйымдастыру мүмкіндігі;
Басқаратын объектінің пропорционал түрде кеңею жүйесінің өсу мүмкіндігі;
Әртүрлі қақтығыстарға байланысты орнықтылығы, оның ішінде сақталатын ақпаратты
сақталған ақпараттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және оларға қатынауға
Қазіргі кезде деректер қорын басқару жүйесінің өнеркәсіптік түрінің
Oracle деректер қорын басқару жүйесінің негізін американдық ғалымдар
Ingres атты деректер қорын басқару жүйесінің жобасы және
Жоғарыда айтылған біржақты пікірлер (Oracle жүйесі үшін) әмбебап
Деректерді басқарудағы дербес жүйелер – жергілікті қолданушы немесе
эксплуатацияның қарапайымдылығы, бұл дегеніміз жұмыс істейтін қосымшаларды «жай»
аппараттық ресурстарға талаптар біршама шектелген.
Барлық аталған жүйелер өздерінің даму жолында біршама құрылымдық
құралдарды құру процесін, деректерді манипуляциялайтын аутоматтандыратын визуальды интерфейстің
сұхбаттық режимде деректер қорының объектілерін құрушы саймандардың бар
Paradox-та Experts, Access-те Wizards, Арргоаch-та Assistants;
біріккен деректер қорын басқару жүйесі аймағында бағдарламалық кеңейтілулерді
деректерді басқаратын әмбебап т ілдердің бірін-бірі қолдауы.
Кейінгі жылдары кәсіби және дербес жүйелер арасында шекарасыз
Деректер қорын басқару жүйелерін құру кезінде қолданылатын бағдарламалық
Microsoft компаниясының бағдарламалық өнімдерін, оның ішіндегі Visual FoxPro
Visual FoxPro өзіндік жоғары жылдамдығымен ерекшеленеді. Сонымен қатар
Access ең танымал Microsoft Office пакетінің құрамына кіреді.
Visual Basic – бұл диалекттері Access, Visual FoxPro-да
Visual C++ – ең қуатты объектті-бағытталған бағдарламалау тілі.
SQL Server – деректер қорының сервері, «клиент-сервер» ұғымын
1.3 Қазіргі кездегі деректер қорын басқару жүйелері
Деректер қорын басқару жүйелері объектіге бағытталған және реляционды
Деректердің иерархиялық моделі объектілердің иерархиясының принципі бойынша құрылады,
Деректердің желілік моделі «басты және бағыныңқы тип бір
Деректердің реляционды моделі объектілер мен олардың арасындағы байланыс
Объект (Мән) – қандай да бір жүйенің элементі,
Атрибут – объектінің қасиеттерінің ақпарат түрінде бейнеленуі. әрбір
Кесте – типтес (бір типтегі) жазбалардың жиынынан құралған
II Мәліметтер қоры
2.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұмат
Мәліметтер қоры. Ең бірінші мәліметтер қорының не екені,
Бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары қызметке қажет ақпаратты
Мәліметтер қоры – белгілі бір іс-әрекет жасауға болатын
Мәліметтер қорындағы барлық мәліметтерді жазбалар немесе объектілер түрінде
Мәліметтер қорларымен нәтижелі жұмыс жасау үшін қажет ақпаратқа
Мәліметтер қорларын басқару жүйесі – мәліметтер қорының құрылуын,
Бүкіл мәліметтер қорларын басқару жүйелері екі топқа бөлінеді:
локальді;
желілік;
Локальді – бір компьютерде жұмыс істейтін мәліметтер қорларын
Желілік – клиент-сервер технологиясының көмегімен мәліметтер қорын бірнеше
2.2 Иерархиялық мәліметтер қоры
Мәліметтердің сақталу принциптері бойынша мәліметтер қорын бірнеше негізгі
иерархиялық;
желілік;
реляциялық;
Иерархиялық мәліметтер қорлары 60 жж басында қолданылды. Олар
2.3 Желілік мәліметтер қоры
Желілік мәліметтер қорлары. Олар иерархиялық мәліметтер қорларымен бір
Білімді ұсынуда эффективті әдістердің бірі желілік модел болып
Модел негізінде желі түсінігі жатыр, яғни түсінік биіктігі,
Байланыс тараптардын диаграмма түрінде көрсетуге болады.
Егер желі биіктігі өзінің ішкі құрылымын иемденбесе,онда қарапайым
- Функционалды желі процедураны шағылыстырады, ал доғалар де
- Сценарий, өзінен кейін қатал емес түрінде бірғана
- Семантикалық желі түрлі типтердің қатынастарын қолданады, ал
2.4 Реляциялық мәліметтер қоры
Реляциялық (англ. Relation - қатынас) мәліметтер қоры 70
Реляциялық мәліметтер қорының кестелерімен келесі әрекеттер жасауға болады:
кестені құруға немесе оның құрылымын анықтауға:
кестенің құрылымын өзгертуге;
кестенің атын өзгертуге;
кестені дискіден жоюға;
Егер басқару реаляциялық алгебра мен реляциялық таңдау қолданылатынәдістер
Барлық ақпарат мәліметтер қорында кесте түрінде ұсынылған;
Кестеге салынған қажетті мәліметті әпере алатын реляция үш
Реляциялық моделдің авторы доктор И. Ф. Кодд, реляциялық
Барлық ақпаратты кесте түрінде ұсыну;
Физикалық ұсыныстан тәуелсіз, мәліметтердің логикалыққұрылымын ұстанады;
Мәліметтер қорының ақпаратын өзгерту мен сұранысты орындайтын құрылымы
Негізгі реляциялық операцияны ұстану, (жобалауды таңдау мен біріктіру),
Кестеден мәліметтерді алтернативті тәсілмен көрсетуге қолданушыны қамтамасыздандыратын виртуалды
Кестеден белгісіз мәндерді (nulls) айыратын, яғни нөлдік мән
Бүтіндік, авторизация, транзакция мен мәліметтерді қалыпқа келтіруді ұстану
Коддтың бірінші ережесі барлық ақпараттар реляциялық мәліметтер қорының
Әрбір кесте жол мен бағаннан тұрады. Әрбір жол
Әрбір мәліметтің элементі немесе мәннің жол мен баған
Реляциялық модел тәуелсіз мәліметтің екі деңгейімен қамтамасыздандырады –
Жүйені басқарудағы реляциялық мәліметтер қорының анықтамасы мәліметті таңдауда
Кодд ережелерінің бірінде, реляциялық жүйеде виртуалды кесте алдында
Шынайы өмірде ақпаратты басқаруда мәліметтер жиі белгісіз немесе
Қауіп қатер мыналардан тұрады, яғни бұлар үшін мәліметтер
«Нөл», бос жол мен қарапайым математикалық нөлді ғана
Бүтінділік – реаляциялық мәліметтер қорын басқаруда өте қиын
Обьектінің бүтіндігі деп аталатын, бүтіндіктің басқа типі мәліметтер
Бүтінділіктің үшінші типі, жіберілу бүтіндігі деп аталады. Түрлі
Барлық басқа мақсат үшін жүйеде қолданылатын жоғары деңгейлі
Қосымша бағдарламада емес мәліметтер сөздігінде сақтау.
Бұл мүмкіншіліктер осы және басқа түрде шынайыландырылған, яғни
Мен мәліметтер қорларының мысалы бола алатын кішігірім қосымшаны
2.5 Мәліметтер қорының негізгі түсініктемесі.
Мекемелер жиі жақсы функционалды үшін, ақпараттық жүйенің жетілдірілдінгенін
Мәліметтер банкі.
Ақпараттық жүйенің қазіргі түрі МҚ болып келеді, өзінің
есептеу жүйесі;
МҚБЖ;
бір немесе бірнеше МҚ;
қосымша бағдарлама жиыны.
МҚ ақпараттарды сақтауда қамтамасызданырады және тез, ыңғайлап қорға
МҚ ақпарат келесідегідей болуы керек:
қарамақайшылықсыз;
бүтінділікті.
МҚБЖ – ол жинақталған тілдердің және бағдарламалардың құралын
Дербес МҚБЖ локалді мәліметтер қорының мүмкіншілігін қамтамасыз етеді:
Көп қолданбалы МҚБЖ ақпараттық жүйені құру мүмкіншілігін береді,
Қазіргі МҚБЖ тіл құралдарына келесілер кіреді:
қордың жазбаша түрін, қордың логикасын жазу үшін;
қордың монипулярлау тілі, қордың негізгі операцияларын орындауын қамтамасыз
құрылымданған сұраныс тілі (SQL, Structured Query Language). Мәліметтер
үлгі бойынша сұраныстар (Q!BE, Query By Example) МҚ
Тіркелген бағдарламалар немесе тіркеме, қордың өңделуіне қызмет етеді,
2.6 Қордың моделі.
МҚ өзінің құрамында, қолданылатын әртүрлі ақпараттық жүйесін ұстанады
Мекеменің түрінің тәуелсіздігіне байланысты қордың келесі негізгі қордағы
ирархиялық;
желілік;
реляциялық;
обьекті – бағытталған.
Иерархиялық қордың моделі дегеніміз ежелгі түрде ұсынылатын (иерархиялық)
Жүйле моделді қор еркінді графта ұйымдастырылады. Жүйелі моделдің
Осыдан басқа, иерархиялық және жиелі моделдердің маңызды жетіспеушілігтері
Обьекті – бағытталған модел, МҚ бөлек обьекті түріне
Relation деген термин ағылшын сөздігінен алынған ол, қатынас
2.7 Delphi-де МҚБЖ-мен жұмыс істеуге арналған базалық класстар
TTable (кесте) классы.
TDataSet (мәліметтің абстрактілі жиыны) базалық класына мәліметтер жиындарымен
TField (жазба өрісі) класы.
Берілген класс бағдарламада виртуалды келтірілген нақты жазба өрісін
TField типі бағдарламада шынайы жоқ. Оның орнына, жазба
TFieldDef (жазба өрісін сипаттау) классы
TFieldDef класы мәлімет қоры кестесінің физикалық өрісін сипаттауға
Класс TNamedItem (мәлімет қоры элементтерін анықтаудың базалық классы)
TData Source (мәліметтер көзі) компоненті.
Арналуы. Компонент кестелер мен басқа да физикалық мәліметтер
Құрылуы. Бұл компонент күрделі баптауды қажет етпейді. Оның
Қолданылуы. Бағдарламалаушыға тәжірибелік жұмысында келесі әдіс қажет болады:
function ISlinkedTo (DataSet: TDataSet): Boolean;
Ол мәліметтер көзі параметр ретінде берілген DataSet мәліметтер
2.8 Delphi ортасы қолдайтын мәліметтер қорлары
Delphi ортасы қолдайтын мәліметтер қоры кестелерінің бірнеше форматтарын
Delphi бағдарламалау тілінің өзіндік кестелер форматы жоқ, бірақ
Delphi бағдарламалау тілі қолдайтын мәліметтер қорларының серверлік кестелеріне:
DB2;
Informix;
InterBase;
Microsoft SQL Server;
Oracle;
Sybase жатады.
Delphi бағдарламалау тілі қолдайтын мәліметтер қорының локальді кестелеріне:
Microsoft Access;
dBase;
FoxPro;
Paradox жатады.
Delphi көмегімен құрылған қосымша мәліметтер қорына BDE (Borland
BDE – мәліметтерге қол жеткізуді қамтамасыз ететін драйверлер
Мәліметтер қорларының BDE процессоры dBase және Paradox типті
Мәліметтер қорларының кестелеі мен қосымшаларының өзара орналасуына байланысты,
локальді;
клиент-серверлік;
Локальді – кестелері, олармен жұмыс істейтін қосымшалар орналасқан
Локальді мәліметтер қорлармен жұмыс істейтін қосымшалар – бір
Кестедегі мәліметтерді алу сондай-ақ көп қолданушылық та бола
Клиент-сервер мәліметтер қоры сұраулар көмегімен SQL (Structured Query
Мәліметтер қоры клиент-сервер қосымшаларында бүкіл ақпараттық жүйе екі
Мәліметтер қоры клиенті;
Мәліметтер қоры сервері;
Мәліметтер қоры клиенті – сұрауларды қалыптастыру және серверге
Мәліметтер қоры сервері – қашықтықтағы мәліметтер қоры басқаратын
Клиент-сервер мәліметтер қоры жұмыс істейтін қосымшалар екі ярусты
Осындай архитектураның келесі артықшылықтарын ажыратуға болады:
Бүкіл мәлімет қоры емес, тек қажетті ақпаратты жіберу.
Мәліметтермен жасалатын жұмыстың бір бағдарламамен, яғни мәліметтер қоры
Мәліметтерді өңдеу мен оларды алу жолын қамтамасыз ету
Сервер мен мәліметтер қорының өзін жүргізу үшін арнайы
2.9 Мәліметтер қорын құру
Іс-жүргізуде, қайта құрылатын мәліметтер қорының түрін, қандай болуын
МҚ өмірлік циклнің
деңгейінде орындалатын
процедуралар
Жобалау
МҚ сұранысы
аймақтың анализі
Қолданушылардың
ұсынысы
анализ
Қолдану
бұйымдарын
таңдау
Логикалық жоба
және қалыпқа
Физикалық жоба
инициялизация-
лап жұмысты
аяқтау
1-Сурет. МҚ-ң өмірлік циклнің бөлімдері
2.10 Қолданушының сұранысы және пәндік аймақтың анализі
Осы берілген деңгейде қордың қажетті қолданушының сұранысына анализ
Пәндік аймақ анализінің мақсатты түрде үш фазаға бөлінуі:
Концептуалды талап пен ақпараттың қажетті анализі;
Ақпараттық обьектілердің өзара байланысын анықтау ;
Пәндік аймақтың концептуалды моделін құру және мәліметтер қорының
Өмірдің шындық
обьектісі
Шындық деңгейі
Пәндік аймақтың
обьектілерінің жазылуы
жазбаша функциясы)
Концептуалды жобалаудың деңгейі
МҚБЖ таңдалған қоры
тілінің жазбаша пәндік
аймағы
ғыс тілінде қорды өңдеу
функциясы
Формалды текст деңгейі (логикалық жоба)
МҚ жазбасы
реализацияның
деңгейі
2-Сурет. Пәндік аймақ анализі
2.11 Концептуалды талаптың анализі.
Концептуалды талап анализінің бөлімінде және ақпараттық тұтынуда келесі
Мәліметтер қорына қолданушының талап анализі (концептуалды талаптар);
Ақпаратты өңдеуде мәліметтер қорына ұсынылатын иемденетін тапсырмаларды анықтау
Перспективті тапсырманы анықтау (перспективті тіркеме);
Анализдің қорытындысын құжаттандыру;
Өңделетін мәліметтер қорына қолданушының талаптары қор көлемінің интенсивті
Пәндік аймақ анализінің екінші фазасы ақпараттық обьектілерді таңдауда
Ақпараттық обьектілерді таңдауда қажетті сұрақтарға жауап беру керек:
Қандай кестеде мәліметтер қорын сақтайтын қорды бөлуге болады?
Қандай әрбір кестеге ат беруге болады?
Қандай өте қызықты сипаттаманы белгілеуге (қолданушының көз қарасы
Қандай таңдалған сипаттамаға ат қоюға болады?
Мәліметтер қорын жобалауда ақпараттық обьектілерді өзара байланыстыру үшін
«бірдің бірге», «бірдің көпке», «көптің көпке».
2.12 Концептуалды моделді құрастыру.
Моделдің таңдалуы, ең бірінші аймақтың пәннің сипаттамасына
Бір бірімен байланыс моделі, құрылу жағдайын беретін
Анықтауыштың астында, негізгі сол құбылысының мазмұнын, іс-жүргізудің және
Мысалы, анықтауыштың типі – жүргізуші.
Анықтауыштың экземплярлары – Иванов,Петров,Сидоров.
Осыдан кейін, МҚ – ның ақпараттық (концептуалдық) схеманың
2.13 МҚБЖ-ң нақты таңдауы.
Мәліметтер қорын басқару жүйесінің ең негізгі таңдау критерийі,
Логикалық құрылым физикалық және тұтыну ұсынысымен тәуелсіз;
Мәліметтер қорының иілгіш құрылымы конструкторлық шешімі, мәліметтер қорына
Реляциялық модел, қор арасындағы бүкіл мүмкіншілікті жазбасын талап
Қолданылған әдебиеттер
Юдин А. Концепции и руководство по планированию
Н.З.Елманова, С.П.Кошель. “Введение в Borland C++ Builder”. Москва.
3. Дарахвелидзе П.Г, Марков
4. Программирование в Delphi 6.-М. ЗАО “Издательство БИНОМ”
5. Delphi 7/
6.
7. Гофман
8. Флёнов М.Е. Библия Delphi. – СПб.: БХВ-Петербург,
9. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз
10. Дейт К. Руководство
11. Понамарев В.Базы данных
2