Мазмұны
Кіріспе ......................................................................................................................2
І. Кәсіпкерлік қызметінің әлемдік тәжірибесінің қалыптасуының теориялық негіздері
1.1 Кәсіпкерлік қызметінің даму концепциясы ...................................................5
1.2 Кәсіпкерліктің қалыптасуындағы мектептер ..............................................10
ІІ. Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы әлемдік тәжірибе: АҚШ,Азия, Батыс
2.1 АҚШ тәжірибесіндегі шағын және орта кәсіпкерлік .................................14
2.1.1 АҚШ тәжірибесіндегі кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формаларының ерекшеліктері мен
2.1.2 Кәсіпкерлік қызметінің тиімділігін бағалаудың
АҚШ –тық әдістемесі...........................................................................................21
2.2 Азия елдерінжегі шағын және орта кәсіпкерлік..........................................24
2.3 Батыс Еуропа елдеріндегі шағын кәсіпкерлікті дамытудағы тәжірибесі..25
ІІІ. Шетелдік тәжірибені Қазақстандық мүмкіндіктер шеңберінде пайдалану жолдары
3.1 Аймақтың әлеуметтік –экономикалық жағдайының дамуына шетелдік тәжірибені
3.2 Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жетілдіру жолдары..................................................................................................................31
Қорытынды............................................................................................................35
Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................38
Кіріспе
Қазақстан Республикасының егеменді ел болып, тәуелсіздік алғанына міне
Экономикалық реформалардың бірі - нарық қатынастарына өту. Нарықтық
Нарықтық экономика жүйесі бұл реттегіш функцияны мемлекеттің
Кәсіпкерлік қызметтің динамикасын зерттеу, оны болжау
Кәсіпкерлік-әлеуметтік ұғым ретінде көп уақыттан бері белгілі, бірақ
Кәсіпкерлік терминнің дамуына белгілі ағылшын экономисі Ричард Калтильон
Ағылшын экономисі А.Смит (1723-1790 ж.ж) пен Д.Рикардо (1772-1823
Елімізде жүргізіліп жатқан экономикалық реформалардың бастапқы кезеңінде шағын
Одан бері де «Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы»,
импортты алмастыратын халық тұтынатын тауарлар, құрылыс материалдарын, құрал-жабдықтарын
қызмет көрсету саласын, бірінші кезекте жекеменшік пәтер иелерінің
аграрлық кешен өнімдерін әрі қарай өңдеу жөніндегі өндірістерді
І. Кәсіпкерліктің әлемдік тәжірибесінің қалыптасуының
теориялық негіздері
Кәсіпкерлік қызметінің әлемдік даму концепциясы
Кез-келген адам кәсіпкер бола алмайды. Біреулер кәсіпкерлік процеске
Еңбек деп, ал кәсіпкер белгілі бір кәсіппен
Кәсіпкерлік тәуекел ету ұғымы өз дамуын
Кейінірек оның идеясын неміс экономисі орналастыру теориясының
1976 жылы Адам Смит «табиғат туралы зерттеулер мен
төлеуге қабілетті, адал, алды артын ойлайтын, сақ, мұқият,
олар капиталды тарта біліп, несиелерді өз уақытында қайтара
олар тауарлардың маңыздылылығын, ерекшелігін өндіріс тәсілдеріне болжанып отырған
олар алға қойған мақсатқа сай экономикалық көрсеткіштерді бақылай
тауарды тұтынушыларға сатпас бұрын оның құнын бағасын дұрыс
Келтірілген сипатталамалардан Жан Батис Сэй кәсіпкерді ерекше
талантты мен жүр деп байқауға болады.
Кәсіпкерлік термин одан ары танымал еткен ағылшын экономисі
Австриялық субъективті экономикалық мектептің негізін салушы Карл Менеджер
экономикалық жағдай туралы ақпаратты жинау;
экономикалық есеп (ең тиімді өндіріс тәсілін анықтау);
кәсіпорын мақсатына сай келетін өнімдерді таңдау;
негізгі экономикалық мәселелерге жету;
1890 жылы Альфред Маршал ең бірінші болып менеджер
арасындағы айырмашылықты көрсетті.
Кәсіпкерлік принципті ғылыми әзірлеуде Австриялық экономист ұзақ уақыт
жаңа тауар рыногі үшін тауар дайындау;
ұйымдастрып жатқан өндіріс процесіне жаңа технологияны енгізу;
жаңа сауда рыногын жаулап алу;
жаңа шикізат түрлерін енгізу;
ұйымдастырудың жаңа формаларын табу қажет деді.
Франк Найт (1921) кәсіпкерлік қызметінің ерекше белгісі
мәлім жағдайда жұмыс істеу деп оған ерекше көңіл
1940 жылы Харбин қаласында К.Гинстің 1887 жылы -1971
Ал Давид Маклейт (1961 ж) кәсіпкерлерге келесідей сипаттама
аяқталатын тәуелділікке бара білу;
жігерлілік пен құрастырушылық;
жеке тұлғаның жауапкершілілігі;
қабылданған шешімнің себеп салдарын білу;
қабылданатын шешімнің нәтижесінің көрсеткіші пайда;
қоршаған ортада болатын өзгерістерді алдын ала көре білу;
ұйымдастырушылық шеберлігі.
Ол кәсіпкер белгілі бір тәуекелділік жағдайында іс әрекет
жігерлі адам деп сипттама берді.
1.2 Кәсіпкерліктің қалыптасуындағы мектептер
Қазіргі кәсіпкерлік теориясында кәсіпкерліктің 6 концепциясы анықталған. Бұл
жеке қасиеттерді бағалау тұрғысындағы кәсіпкерлік мектеп;
классикалық кәсіпкерлік мектеп;
психологиялық кәсіпкерлік мектеп;
менеджмент тұрғысынан қарағандағы кәсіпкерлік мектеп;
лидерлік тұрғыдан қарағандағы кәсіпкерлік мектеп;
ішкі кәсіпкерлік мектеп;
Жеке қасиеттерді бағалау тұрғысындағы кәсіпкерлік мектеп –
атақты кәсіпкер болу үшін белгілі бір жекелеген қасиеттреді
Кәсіпкерліктің мінез – құлық мектебі кәсіпкерлердің өмірге деген
құндылықтар мен дүниеге көзқарастардың жеке жүйесі , оларға
тәуелсізділікке бейімділігі;
жетістікке жету қабілеті;
Кәсіпкерліктің классикалық мектебі – бұл мектептің ілімі Шумпетердің
ілімімен тығыз байланысты. Ол кәсіпкерлік процестің негізі инновациялық
Менеджмент тұрғысындағы кәсіпкерлік мектеп – бұл мектептің іліміне
Лидерлік тұрғысындағы кәсіпкерлік мектеп - бұл мектептің
Ішкі кәсіпкерлік мектебі – ірі кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі
Жоғары да айтып өткендерден кәсіпкерлік жаңа кәсіпорынды құруды
Ал бүгінгі таңда кәсіпкерлік түсінігінде «жеке кәсіпкерлікті қолдау
Кәсіпкерлік қолданып жүрген заңдар шеңберінде, азаматтардың өз меншігінің
Кәсіпкерліктің бұл анықтамасы кәсіпкерліктің тек қана белгілі бір
ІІ. Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы әлемдік тәжірибе:
АҚШ, Азия, Батыс Еуропа.
2.1 АҚШ тәжірибесіндегі шағын және орта кәсіпкерлік.
Кейінгі 10 жылдықтарда экономикасы дамыған батыс елдерінде бәсекенің
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші факторы шағын
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындар мынадай салаларда басым рол
Шағын және орта кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен қатар қызмет
Әсіресе соңғы кезеңдерде АҚШ-та да шағын бизнес кеңінен
АҚШ-та тіркелген кәсіпорындардың 711 пайызға жуығы шағын
АҚШ-та шағын кәсіпорындар тұрақты түрде қолдауға ие. Әр
АҚШ шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесі:
бюджеттен тікелей датациялау;
мемлекеттік тапсырыстардың бір үлесін шағын кәсіпорындарда орналастыру;
шағын кәсіпкерлікке несие беру кезінде мемлекеттік кепілді қолдану;
шағын кәсіпкерлікке салықтық жеңілдіктер беру;
АҚШ - та шағын кәсіпорындар жетекші орын алады.
федералдық, шататтық басқару органдары шағын және орта кәсіпкерліктің
2.1.1 АҚШ тәжірибесіндегі кәсіпкерліктің ұйымдық – құқықтық формаларының
Біздің еліміздегі, нарықтық экономикасы дамыған елдердің кәсіпкерлікті ұйымдық
Шетелдік тәжірибеде кәсіпкерлікті негіздеудің 4 формасы бар:
жеке кәсіпкерлік;
серіктестік;
коорпорация;
S коорпорация;
Жеке кәсіпкерлік – тіркеу және негіздеу жағынан әлде
АҚШ – тағы кәсіпкерліктің ұйымдық – құқықтық формалары
Көрсеткіштер Жеке кәсіпкерлік Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Жауапкершілігі шектелмеген
1 2 3 4 5
Тіркеу процедуралары мен алғашқы шығындар Алғашқы шығындар минималды
лері құрыл тайшы құ жаттарды дайындау үшін тарты
Жауапкершілік деңгей Шексіз тұлғалық жауапкершілік Шексіз жеке
Мирасқорлық Кәсіпкер кеткен жағдайда кәсіпорын өз қызметін
Меншік үлесін алу Меншікті сату мен сатып алуды
басқару Кәсіпорын толық кәсіп кердің бақы лауында бо-
қаржыландыру Кәсіпкердің мүмкіндігіне байланысты Серіктестердің мүмкіндігіне байланысты Шектеулі
Серіктестер шектелген жауапкершілікті, жауапкершілігі шектелмеген болып құрылуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік бұл әрбір мүшенің салған капиталының
Толық серіктестік бұл екі немесе одан да көп
Командитті серіктестік деп ортақ мақсатқа жету үшін барлық
Корпоративтер деп өнідіріс пен , тасымалдау мен бірге
Коперативте тек қана жеке тұлғалар мүше бола алады.
2.1.2 Кәсіпкерлік қызметінің тиімділігін бағалаудың
АҚШ – тық әдістемесі
Кәсіпкерді ең алдымен өзінің қызметінен қандай материалдық пайда
Сала мен нарық саңылауы. Нарық мінездемесі.Егер де кәсіпкер
Тұтынушылар. Нарықтағы тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің жоғары деңгейі, қарыздардың
Нарық өлшемі. Бизнес тиімді болу үшін тез өсетін
Нарық потенциялы. Нарықтың осуі жағдайында тауар өндірушілердің,
Нарық үлесі. Шет елдік тәжірибеде 20 және оданда
Инвестициялар рентабельділігі. Инвестициялардың тиімділігінің көрсеткіші таза табысты инвестиция
Жалпы пайда. Сатылу көлемі мен өнімнің өзіндік құнының
Таза табыс. Салық төлегеннен кейін қалған пайданы айтамыз.
Бәсекелестік деңгейі. Бағаны, шығындарды, тарату тораптарын бақылау,
Бизнеске енудегі кедергілер. Тауарды таратуда патенттік құқық
Технология деңгейі. Жоғарғы тиімділікті технологияны иелену бәсекеге төзімділік
Келешекке бағытталу. Бизнес әр уақытта жаңалықты іздеу және
Таңдалынып алынатын әрбір ой жоғары тиімділік критерийіне сәйкес
Пайда болған идея жоғары тиімділік критерийіне сәйкес келмесе
2.2 Азия елдеріндегі шағын және орта кәсіпкерлік
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөнінде Жапония мемлекеті
Жапондық мамандардың есептеуінше екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
Жапонияда шағын кәсіпкерлікке ерекше назар аударады. Себебі шағын
Жапонияда шағын кәсіпорындар үлесіне: өндірістік өнімнің 55 %,
Батыс Еуропа елдеріндегі шағын
дамытудағы тәжірибесі
Ұлыбританияда шағын кәсіпкерлік субъектілеріне: жылдық тауар айналымы 2
Қазақстанда шағын кәсіпорындарды ашу үшін жұмсалатын күш жігерді
Германияда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы ең
Германияда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан
Германияның федералды үкіметі құрылымдық саяси шараларды іс
Салық салудағы жеңілдіктері. Германияның жаңа аймақтарында қазіргі кезде
Шағын және орта кәсіпкерлік саласында иновацияны мемлекеттік қолдау
ІІІ. Шетелдік тәжірибені Қазақстандық мүмкіндіктер шеңберінде пайдалану
Аймақтың әлеуметтік-экономикалық жағдайының дамуына шетелдік тәжірибені қолданудың әсері
Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен қалыптасуы макроэкономикалық тоқырау, адамдардың
Шағын кәсіпкерлік – бұл тиімсіз өндірістері жабылып, орнына
Бүгінде облысымызда кәсіпкерліктің калыптасуы мен дамуының негіздері мемлекеттік
2004 жылы шағын бизнестің кәсіпкерлік құрылымдарының санын 100
Бүгінгі таңда облыс экономикасында жұмыс істейтін халықтың 34
жылдың 1 желтоқсанында облыстық бюджетке шағын кәсіпкерлік субъектілерінен
Облыста жұмыс істеп тұрған және жаңадан қосылған кәсіпорындар
Мемлекеттік органдарымен кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі өткізілетін іс шараларды
Әкімшілік жанындағы шағын және орта бизнес мәселелері бойынша
2004 жылдың 1 қарашадағы жағдай бойынша шағын бизнес
Шағын кәсіпкерлікті қолдау саясатының маңызды аспектілерінің бірі қаржылық
1991 ж -2003 ж облыс бойынша шағын кәсіпкерлік
Қаржыландыру көздері
1998 ж. 1999 ж. 2000 ж 2001 ж.
Барлық бюджет қаражаттары 405,2 396,4 382,7 147,3
ҚР-ң ұлттық Банкі 690,9 714,5 777,3 1376,3 2064,0
Барлығы 1096,1 1110,9 1160,0 1523,6 2210,5 2213,4
Шағын және орта кәсіпкерлікті қаржыландыру мәселесі обылысымызда екі
Шағын кәсіпкерлікке арналған кепілденген несиелер бағдарламасы кәсіпкерлерге қажетті
Жаңа есеп шоттарды ашуға көмектесу;
Ликвидтілікке жетуде жылдамдатуын оңайлату;
Салық жеңілдігі;
Түрлі кәсіпкерлік салада жұмыс істейтін кәсіпкерлік құрылымдарды несиелеу
Қазақстанда шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік
қолдауды жетілдіру жолдары.
Елімізде мемлекет басшысыныңқолдауымен шағын кәсіпкерлікті өркендетуде көптеген кедергілер
Шағын кәсіпкерлікті дамуын тежеп отырған бұл мәселелерді шешу
Оңтүстік Қазақстан обылысында кәсіпкерлердің алдында кездесетін қиыншылықтары мен
Кәсіпкерліктің дамуында кездесетін проблемалар мен оларды шешу жолдары.
N Шағын кәсіпкерлік нысандарының алдында кездесетін кедергілер Кедергілер
1 2 3
1 Институциональды: нарықтық инфра құрылымның дамымауы,кәсіпкерлік институттарының жеткіліксіз
Қазақстан кәсіпкерлік Кодексін жетілдіру;
Заңдылық, кеңестік және аудиторлық фирма тораптарының көбеюіне жағдай
Аймақта кәсіпкерлік орталықтар мен кәсіпкерлік инкубаторларды,ақпараттық талдау, ғылыми
2 Қаржылық негізгі капиталдың, айналым құралдарының жоқ болуы,
Қазақстанда лизингті дамытудың институтционалдық негіздерін жетілдіру.
1 2 3
3 Мемлекеттік:бюрократия, сандалту, коррупция Меншікті және кәсіпкерлікті қорғайтын
4 Ақпараттық: Кәсіпкерліктің мәселелерінің бейнеленуі менжақсы тәжірибелерді ақпараттық
Шағын кәсіпкерлік мәселелерін басылымдық, арнайы газет, журналдарда жариялап
5 Білімділік:нарықтық экономика жағдайында кәсіпкерлікті ұйымдастыру мен басқару
Бизнесті ұйымдастыру мен басқару жөнінде білім беретін инкубациялық
Шағын және орта кәсіпкерлік мемлекеттік қолдаудың арнайы саясатын
Қорытынды.
Нарықтық экономика жүйесі бұл реттегіш функциясы мемлекеттің
Азиялық қаржылық кризис көрсеткендей шағын және орта
Шағын және орта кәсіпкерліктің қызметі тиімді болу үшін
Өкіметтің шағын және орта кәсіпорындарды қолдауға бағытталған
Шағын кәсіпкерлік қызметі ең алдымен жергілікті рынокқа,
Сонымен Қазақстан экономикасынынң тұрақсыз жағдайында шағын
тікелей қаржылық несиелік субсидиялау;
жергілікті және мемлекеттік деңгейде салық жеңілдіктерін беру;
мемлекеттік ұйымдармен бірлесе отырып, ғылыми зерттеулер мен
пайдалы мемлекеттік тапсырыстарды ұсыну;
заң және экономика мәселері жөнінен мемлекеттік ақысыз
өнеркәсіп өндірісімен айналысушы шағын кәсіпкерлік субъектілеріне нарықты
Экономиканы реформалау мен нарықтық қатынастардың
Шетелдік тәжірбиеге қарап, республикамызда атқарылатын іс шараның әлі
Пайдаланылған әдебиеттер.
Абчук В.А. Экономико-математические методы. Элементарная математика
Акулич И.Л. Математические программирование в примерах и задач.
Бокс Дж. Дженингс Г. Анализ временных рядов.
Виханский О.С. Стратегические управление. 2000г.
Ерманов В.А. Казахстан в современном мире. Алматы 1998
Жданов С.А. Экономические модели и методы в управлении.
Баханов М.И. Шеремет А.Д. Теория экономического анализа. 1994
Альтер Л.К. Экономические законы и совершенствование планирования народного
Кантарбаева А.К. Проблемы становления предпринимательства: институтционально-эволюционный подход. Алматы,2000
Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері. Оқу құралы.-Алматы.
Геец В.М. Пронгозирование динамики и структуры общественного производства.
Замков О.О. Толстопятенко А.В. Математические методы в экономике.
2