МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.....................................................................................................................4
1 БӨЛІМ. ПСИХОТЕРАПИЯДАҒЫ АРТ-ТЕРАПИЯҒА ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ.....................................................................................................................6
1.1 Арт-терапияның шығу тарихы, негіздері...........................................................6
1.2 Арт-терапияны әр түрлі бағыттар бойынша қарастыру ...................................7
1.3 Арт-терапиядағы диагностика............................................................................12
1.4 Тұлғааралық конфликт және оның шешу жолдары ........................................27
2 БӨЛІМ. ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ.......................................33
2.1 Зерттеудің мақсаты, болжамы мен міндеттері.................................................33
2.2 Зерттелінетін әдістемелердің сипаттамасы мен қолдану аясы.......................33
2.3 Арт-терапиялық тренинг сабақтары және оларды жүргізу жолдары.............35
2.4 Эксперименттік зерттеу барысы........................................................................36
2.5 Зертеу мәліметтерінің математикалық-статистикалық өңделуі.....................39
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................48
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............................................................................................49
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Казіргі уақытта психотерапияның маңызды салаларының бірі ол арт-терапия болып
Арт-терапиямен айналысу үлкен профессионалды дайындықты, психотерапия аймағында іргелі білімді
Арт-терапия жөніндегі білімді елімізде дәл қазіргі күнде тек қана
Алғашқыда арт-терапия түсінігі енгізілген кезде оны тек сырқат ауру
Жұмыстың мақсаты: Арт-терапия жаттығуларының студенттер топтарындағы (қазақ, орыс) агрессия
Зерттеу пәні: Студент топтарында арт-терапиялық тренинг жаттығуларын өткізу жағдайлары.
Жұмыстың өзектілігі:Қазіргі таңда психотерапияның маңызды салаларының бірі ол арт-терапия.
Оған қоса арт-терапияны қолдану арқылы белгілі-бір ұлтқа тән ерекшеліктердің
Тәжірбиелік маңыздылығы:Зерттеуден алынған мәліметтер арт-терапияны қолданғанда болатын конфликтілі жағдайды
Болжамы:Студент топтарында арт-терапиялық тренинг жаттығуларын ұйымдастыру арқылы тұлға аралық
Зерттеу міндеттері:
Психотерапиядағы арт-терапия туралы теориялық мәліметтерді талдау
Әдістемелермен таңдауларды жүргізу.
Әдістемелерді эксперименттік топтарға және бақылау тобына өткізу.
Зерттеу нәтижелері бойынша салыстырмалы талдау жасау.
Салыстырмалы талдау негізінде қорытынды жасау.
Қорытынды негізінде зерттеу болжамын дәлелдеу.
Кілттік сөздер: арт-терапия, психотерапия, психотерапевт, З.Фрейд, К.Юнг, психоанализ бағыты,
1 БӨЛІМ. ПСИХОТЕРАПИЯДАҒЫ АРТ-ТЕРАПИЯҒА ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ
1.1 Арт-терапияның шығу тарихы, негіздері
Арт-терапия сөзін қазақшаға тікелей аударғанда «өнермен емдеу» деген мағананы
Арт-терапияны жүргізу барысында мүшелер саны 15-20 адамнан аспау керек.
Арт-терапияны жеке-дара шығармашылық жұмыс жасау үшін бөлме кең және
Ал театрленген көрініс үшін грим, свеча, костюмдер, музыкалық аспаптар
Арт-терапияның тақырыбын таңдауға және топтастыруға болады. Осы жағдайды ескере
көркемсурет материалдарын игеруге болады;
топ мүшелерін толқытып, күйзелтіп жүрген мәселе бойынша зерттеу жүргізу;
«мен» бейнесі, қарым-қатынас жүйесін зерттеуге байланысты;
жанұя мүшелерімен топ мүшелері жұптасып жұмыс жасай алуы;
топ мүшелеріне арналған көркемсуреттік іс-әрекет;
Сонымен қатар кейбір арт-терапиялық жаттығулар (күн мен түн) топ
Алғашқы кезде арт-терапияны ауруханалармен жүйке жүйесіндегі бұзылулары бар ауру
Сонымен қоса, психотерапевтің шығармашылық жұмыс кезінде топ мүшелеріне көмек
1.2 Арт-терапияны әр түрлі бағыттар бойынша қарастыру
Жүздеген жылдар бойы өнер адамдар үшін ләззат алу көзі
Көптеген мамандар арт-терапияда өздерінің практикаларында психодинамикалық көзқараста Фрейд пен
Терапевтке өзінің есіне түсірген құбылыстар мен оқиғаларды айта бастағанда
Терапевтердің көбісі З.Фрейдпен К.Юнгтің принциптеріне сүйенбейді, көпшілігі гуманистік бағытты
АҚШ-та өнерді терапиялық мақсттарда алғаш қолданғандардың бірі Маргарет Наумбург
Көру бейнелері көп бөлікте біз түс көру арқылы қобалжыймыз.
Арт-терапия әдістемесін негізе ала отырып сендіру, адамның ішкі «мен»-і
Арт-терапиямен айналысатын мамандар тек қана психологтармен және психиатрларға қойылған
Осы арт-терапияның дамуындағы жаңа кезең ХХ ғасырдың 60-шы жылдарының
- әлеуметтік-саяси, институтциональды және мәдениеттік контекістердің өзгеруі;
- клиенттердің психотерапиялық тілектерінің және қажеттіліктерінің өзгеруімен, эмоциялық-құрылымдық бұзылулары;
- топтық психотерапияның практикада және теориялық тез дамуы және
- арт-терапиялық топ жүргізушілерінің кәсіби өсуімен және арттерапиялық білім
ХХ ғасырдың екінші жартысында алдынғы кезеңдермен салыстырғанда, техникасының даралануы
Арт-терапияны қолдану арқылы қол жеткізуге болатын мақсаттар
Агрессияға болмаса басқада негативті сезімдерге әлеуметтік шығар жолды табуға
Емдеу процесін жеңілдету. Түсініксіз ішкі шиеленістер және қобалжулар көбінесе
Интерпритацияға және диагностикалық қорытындыларға материалдар алуға болады. Көркем шығарманың
Емделушінің басым болуына дағдыланып кеткен ойлары мен сезімдерімен жұмыс
Терапевт пен емделушініңарасындағы қарым-қатынасты жақсарту үшін көркем іс-әрекетке бірлесіп
Ішкі қадағалау сезімін жоғарылату. Суреттермен картиналардан жұмыс болмаса мүсін
Зейінді қабылдауға және сезімдерді шоғырландыру. Таңдамалы өнермен жұмыстар бай
Көркемдік қабілеттерді дамыту және өзін-өзі бағалауын жоғарылату. Арт-терапияның соңғы
Жоғарыда аталған әсерлерден басқа көркем өнерді психокоррекционды топпен жұмыста
1.3 Арт-терапиядағы диагностика
1.Дайындық кезеңі яғни, шығармашылық жұмысқа дайындық. Бұл кезеңнің міндеті
2.Жеке дара бейнелеу жұмысымен шұғылдану. Бұл кезең өзінің түйінді
3.Вербалды және вербалды емес қарым-қатынасты жақсарту. Бұл кезеңнің міндеті
4.Кішкентай топтар арасындағы топтық жұмыс. Топ мүшелері кішкентай қойылымдарды
5.Рефлексиялық талдау. Бұл қортынды кезең болып саналады. Яғни, өздерін
Жеке сурет салу
Жеке сурет салу барсында ескерілетін жағдайларға тоқталсақ. Мақсаты.Бұл тапсырма
Топ мүшелерінің шығармашылығының бастауы сонымен қатар оларға өздерінің эмоцияларын
Қажетті уақыт. 1сағат.
Қажетті құралдар. Қағаз,түрлі-түсті қаламдар және борлар, бояулар. Сонымен қатар
Дайындық. Қажет етпейді.
Процедура. Топ мүшелері қағаз, түрлі-түсті қаламдардан таршылық көрмеуі қажет.
2 минуттай уақыт ойларын жинақтауға, сезімдеріне құлақ асуына
Өзінің сезімдерін білдіру үшін сызықтарды, фигураларды түрлі-түстермен
Әр түрлілік үшін, бұл жерде тек ғана түрлі-түсті қаламдармен
Жұптасып сурет салу
Жеке сурет салудан жұптасып сурет салудың өз ерекшелігі де
Мақсаты. Бұл тапсырма жеке тұлғалардың арасындағы шиеленісті зерттеуге жақсы
Қажетті уақыт. 0,5-1 сағат.
Қажетті құралдар. Қағаздар, түрлі-түсті қаламдар және борлар.
Дайындық. Әдейі ұйымдастырылған дайындықты қажет етпейді.
Процедура. Әрбір топ мүшесі өзіне жұп таңдайды. Ескертетін жайт,
Топтық сурет салу
Топтық сурет салудың өзіне тән ерекшеліктерін ескерсек, онда жұмыстың
Мақсаты.Бұл тапсырма топ мүшелерінің шығармашылық жұмысқа әркім өз үлесін
Қажетті уақыт. 1сағат.
Қажетті құралдар. Қағаздар, түрлі-түсті қаламдар және борлар.
Дайындық. Басқарушы топтық арт-терапия динамикасы туралы кішкене болсада
Арт-терапиялық жаттығулар: «Серуендеу»
Мысалы, дәптер бетіндегі "серуендеу" қатысушыларға өздерін жалғыз әріппен белгілеп,
"Көңіл-күй бейнесі мен пластикасы"
Пластилинмен және түсті қамырмен жасалатын жұмыс.Қамыр кішкентай балалар үшін
«Сезімдерді бояу»
Осы жаттығуды екі кезең бойынша өткізген дұрыс. Бастапқыдан қатысушылар
«Балалық шаққа саяхат»
Ерте кездегі еске түсірулердің суреттері автордың оны қоршаған ортамен
«Кемпірқосақтың түстері. (Радуга)»
Бұл негізіен кооперпацияға арналған жатгығу. Жатгығу cәтri болу үшін
Қазіргі кезде қолданылатын топтық арт-терапияаның формалары
Олар төмендегідей:
-студиялық ашық топ
-өзгермелі (аналитикалық) топ
-тақырыптық топ
Бұл топтың атауы, яғни “ашық” сөзі, белгілі –бір құрамы
Студиялық ашық топтарда сабақ әдейі жабдықталған, белгілі-бір орын саны
Жұмыс алдында топпен жұмыс жасаушы психотерапевт (немесе осындай топпен
Осыдан кейін ол студияға келушілерді жұмыс жасауға шақырады.
Басқаларының бәрінде, студиялық жұмыс кезінде көздегені, демократиялық атмосфера және
Жүргізілу тазалығы, сессияның ұзақтылығы бұл қолдануда, топтық арт-терапия формасында
Ашық студиялық топтар дәстүрлі түрде арт-терапияның дамуында көп кеңістікке
Бұл топтың атауы білдіретіндей “жабық” сөзі, бұл барлық жұмыс
Динамикалық топ ол комплекстік топтың жұмыстық формасы өзі индвидуалды
Сессия барысында жалпы белгілі-бір жоспарға сәкестендірілмейді, топ мүшелерінің өзекті
Топтық арт-терапияның бұл формасы қатысушының қатты рөлдікбөлінуінің топтың мүшелері
Динамикалық топта белгілі-бір мәдениет тез құрылады, олардың іс- әрекетімен
Терең жеке психологиялық дайындық және басқарудың жоғарғы деңгейдегі мамандануы,
жеткілікті жоғарғы деңгейдегі коммуникативтік, эмоцианалды-еріктік және когнитивті топ мүшелеріне
-топтың жабық мінезі.
-сессияның нақты кеңістікті-уақытты шекарасы.
-жоғарғы деңгейдегі жеке жауапкершіліктің сессия барысында топ мүшелерінің, не
-психотерапевтік келсім-шарттың қортындысы.
Осыған қарамастан, жұмыс барысында динамикалық топтық мүмкіндік тууы мүмкін
1.психотерапевтік қолдануларда залалсыз көркем жұмыс барысында интерпритация және
2.оның эмоцияналды қосылулары, керек топ мүшелеріне мақсаты немесе эмоцияналды
3.психотерапевтің құруымен таңдамалы іс-әрекеті және мінез-құлығы сол немесе басқада
4.психотерапевпен белгілі-бір мінез-құлық моделінің белсенді құрылымы.
Топтық арт-терапияның бұл формасын қолдану жоғарғы профессияналдықты, нәзіктік және
Жұмыс барысында динамикалық арт-терапиялық топтарда психотерапиялық өзара әрекет көркем
Динамикалық топтан жұмыс белгілі-бір жағдайларды қажет етеді: мысалы, студиялық
Интерактивті топтардағы жүргізушінің басты қызметін Д.Уоллер келесілерден көреді:
-құрудағы және топтық шекараларды белгілеуде (іріктеу жолымен және топтың
-мұндай топтық мәдениетті қалыптастыруда, мынадай сипаттамалармен ерекшелен жоғары деңгейдегі
-олардағы топ мүшелерінің қабілеттілігін, топтағы жаңалықтарды және болатын процестерді
-топ мүшелері жеткен өзгертулер туралы ескертулер;
-стимулияция кезінде өзі жасаған істеріне, әрекеттеріне жауапкершілік алу:
-жүргізу кезінде (бастысы бойыншаалдын алу) қажетсіз көріністер, мыналар сияқты
-топтық күштеу топтасқан көңіл аудару жолымен топ мүшелерінің арасында
-нақтылағанда топтың мүшелеріндегі үмітті жағымды өзгертулері;
Д.Уоллер ескертеді, кейбір жағдайларда, топтың мүшелері көптеген сандық бейнелерді
Тақырыптық топ көптеген жоғарғы деңгейде құрылымды сессия барысында студиялық
Тақырыптық бағыт топтық арт-терапия, динамикалық немесе студиялық оған қоса
Либманн тақырыптық бағытты қолданып ақтауға болатын келесі жағдайларды бөліп
-топ мүшелерінің шешім таба алмауы әсіресе жұмыс басында;
-топ мүшелері арт-терапиялық топтық жұмыстар таныс емес және басты
-топ мүшелері топта өздерін өте жаман сезінеді;
-уақытша арт-терапиялық жұмыстардан шеттетілуі болуы мүмкін (мысалы, емделушілердің қысқа
-топты шоғырландыру қажет;
-топтың мүшелеріне таңдау және оларға өздеріне маңызды сұрақтарды айыруға
-топ мүшелерінің өзара активті әрекеттестігін талап етеді;
-топ мүшелерінің ауыр қалыптан шығару өзінің ішкі әлеміндегі және
Тақырыптық топтарда жұмыс барысында тек таңдамалы іс-әрекет және суреттерді
Тақырыптық топтар динамикалық және студиялыққа қарағанда өте қысқа уақыт
Сессияның мақсаты, мазмұны тақырыптық топтарда олардың қатысушыларының құрамымен анықталады:
Тақырыптық сессия амалын қолданғанда үш бөлікті құрылымнан тұрады және
Тақырыптық топтың шартымен мақсатын есепке алғанда, сонымен қатар,
Психотерапевтің қөзқарасы тақырыптық амалды қолданғанда, шын мәнінде көп
Ол топтың мүшелерінің іс-әрекетін ұйымдастырып, көбнесе ұсынылған тақырыптардың немесе
1.4 Тұлғааралық конфликт және оның шешу жолдары
Конфликт латын тілінен аударылғанда кезде қақтығыс деген мағынаны білдіреді.
Жалпы конфликт дегеніміз-адамдар арасында олардың белгілі бір ойларының, мақсаттарының,
Ресей ғалымдары А.Я.Анцупов және А.И.Шипилов былай деп айтқан: "Өмір-бұл
"Конфликт" термині көптеген құбылыстарға таралған. Әлеуметтік конфликт барлық жағынан
Әрбір конфликтте оның қатысушылары-конфликттантар болады. Оларда ерік, жігер, сана
Біздің өмірімізде көп адамдар конфликтке түскен шығар. Кейде адам
Конфликттің басталуы үш шартпен байланысты:
1. Бірінші қатысушы саналы және белсенді түрде конфликт инициаторына
2. Екінші қатысушы бұл әрекеттердің оған қарсы бағытталғанын ұғынады;
3. Үшінші қатысушы конфликт инициаторына қарсы жауап ретінде белсенді
Конфликт элементтері:
Екі қатысушы немесе конфликттің екі жағы
Жақтардың қызығушылығы мен құндылықтардың өзара сәйкессіздігі
Қарама-қарсы жақтың қызығушылығын, жоспарын бұзуға бағытталған мінез-құлық
Басқа жаққа әсер ету үшін күш қолдану
Екі жақтардың мінез-құлығы, әрекеттерінің қарама-қайшылығы
Сыртқы орта сипаты, үшінші қатысушының болуы
Қатысушылардың өзіндік ерекшеліктері: агрессивтілік, авторитеттілік
Конфликттік қатынастың стратегиясы мен тактикасы [28, с.16].
Конфликт критерийлері:
1. Жақтардың өзара тәуелділігі, яғни бір адамның белсенділігі басқа
2. Жағдайды конфликілік деп ұғыну, яғни екі жақ бір-бірінің
Мінез-құлық стратегияларын таңдау: компромисске келу немесе рационалды шешім қабылдау.
1.Конфликт алдындағы жағдай, осы кезде конфликт кенеттен пайда болады,
Объективті проблеманы жағдайдың пайда болуы.
Жағдайды түсіну.
Конфликтті емес әдіспен жағдайды шешу.
Конфликт алдындағы жағдайдың пайда болуы.
2.Конфликт туындау үшін, бір жақ екінші жақтың қызығушылығына қысым
3.Эскалация-бұл кезеңде конфликт табалдырықпен жүреді. Эскалация үздіксіз болуы мүмкін.
Кульминация кезеңінде конфликтіге түсетін екі жақтың біреуі конфликтті одан
5. Конфликттің бітуі яғни белгілі шешімге келуі
"Конфликт" типологиясы
Конфликт типологиясы түрлі сипаттамаларға байланысты жасалынуы мүмкін.Типологияның мәні-нақты конфликттің
А.В.Мощенко өз классификациясын былай жасады:
Қарама-қарсылықтың шиеленісуі деңгейіне байланысты соғыс, жанжал, араздық, ұрыс-керіс.
Мәселелік-іс-әрекеттік белгісі бойынша мынадай конфликттерді бөлуге болады: басқарушылық, педагогикалық,
Адамдардың конфликтке түсу деңгейіне байланысты: тұлғаіштік , тұлғааралық, тұлға
Конфликттің негізгі 5 типі бар, олар:
Тұлғаіштік
Тұлғааралық
Тұлға мен топ арасындағы
Топаралық
Әлеуметтік конфликт
Тұлғааралық конфликт ең көп тараған конфликт типі және ол
Тұлғааралық конфликтердің ерекшелігі мынада:
Адамдардың қарама-қарсылығы, олардың жеке мотивтердің соқтығысуынан болады.
Белгілі барлық себептер спектрі көрінеді: жалпы және жеке, объективті
Тұлғааралық конфликт мінезді, темпераментті, интелектті және де басқа да
Конфликтке түскен субъектілердің барлық қатынастары және жоғары эмоционалдылығымен ерекшеленеді.
Қоршағандардың қызығушылығын қамтиды.
Конфликт тұлғалық және топтық қызығушылықтар негізінде туады. Оның туу
Конфликтінің түрлері.
1. Ашық және жабық конфликт
2. Мотивациялық конфликт
3. Коммуникация (қарым-қатынас) конфликті
4. Мақсатқа жету жолындағы конфликт
5. Статустық конфликт
6. Жеке және топтық конфликтілер
7. Таңдау конфликтісі
8. Аз мөлшердегі қатыгездікті таңдау конфликті
9. Қарама-қарсы қабылдау конфликті
10. Қажеттілік конфликтісі
11. Әлеуметтік норманың және қажеттілік конфликтісі.
Конфликті шешудегі формалар мен критерилер, қорытындылар:
Конфликтологияда конфликті аяқтаудағы деңгейді конфликті шешу термині мен атау
Берілген түсініктерден ең кең тараған түрі конфликтің шешілуін неше
Конфликттің шешілуі-бұл бірге жүретін әрекет, қақтығысқа әкелген мәселелердің аяқталуын
Конфликті бақылау, ол конфликтті шешуден ерекшеленеді, ол екі
Конфликттің өшуі-бұл уақытша конфликттің тоқтатылуы. Конфликт бұл жерде"ашық" формадан
күрестегі мотивацияның жоғалуы (конфликт объектісі өз актуалдығын жоғалтады)
мотивтің басқа керек жұмысқа бірден ауысуы.
ресурстардың әлсіреп, күреске күштің қалмауы.
Конфликтті шектеудегі негізгі түсінік конфликттің негізгі
конфликт тудырған адамның біреуін басқа жұмысқа ауыстыру.
бір оппонентті ұзақ уақыттың демалысқа жіберу (командировкаға біреуін немесе
конфликтті тудырған объектіні алып алу (балалар ұрысып қалған ойыншықты
Басқа конфликтіге өршу даму екі жақ арасындағы жаңа мәселенің
Конфликттің шығуы шығыны күрестің қорытындысы болып қарастырылады. Бұл конфликттің
бір немесе жақтыда шеттету.
конфликтті оның өршуін білу барысында тоқтату.
бір жақтың жеңісі.
конфликтті тудырған объектіні бөліп алу (симметриялық немесе ассиметриялық)
бір объектті екеуінің де қолдану мүмкіндігі, тіл табысу.
объектті қолдану ережесін құрып, тіл табысу.
бір жақтың екінші жаққа компенсация төлеуі.
объектке деген екі жақтың немқұрайлығы.
объектілердің альтернативті анықталуы, ал екі жақтың да қызығушылығын басады
Конфликтті шешу критериінің сұрағы өте маңызды. М.Дойча американ конфликтологының
Конфликттің құрылымдық шешілуінің критериі: қарама-қайшылықтардың шешілу деңгейі болып табылады.
Конфликтінің алдын-алу:
Адамдармен қарым-қатынас барысында жанжалдан қашқақтаудың көптеген ережелері бар. Олардың
Келесі сөз, бұрын болған конфликтердің қайталануынан қалай қашқақтау керек
2 БӨЛІМ.ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУ БӨЛІМІ
2.1 Зерттеудің мақсаты, болжамы мен міндеттері
Мақсаты: Арт терапия жаттығуларының студенттер топтарындағы (қазақ, орыс) агрессия
Болжамы: Студент топтарында арт терапиялық тренинг жаттығуларын ұйымдастыру арқылы
Қолданылған әдістемелер:
К.Томас “Конфликттік мінез-құлық стратегиясы” атты әдістеме
“Тұлғаның конфликтілік деңгейін анықтау” тесті (Л.С.Вессерман)
Арт терапиялық тренинг сабақтары (9) және жаттығулар
Әңгімелесу, бақылау, сауалнама әдістері
Зерттеу пәні: Студент топтарында арт терапиялық тренинг жаттығуларын өткізу
Зерттелушілер сипаты: Қазақ және орыс бөлімінің студенттері
Зерттеу мерзімі: 10 ақпаннан 25 наурыз айына дейін
Зерттеу міндеттері:
1. Әдістемелер арқылы зерттеу жұмысын жүргізу
2. Әр зерттеушінің индивидуалды мәліметін өңдеу арқылы зерттеу
3. Тренинг сабақтары мен жаттығуларды өткізу
4. Математика-статистикалық әдістер арқылы зерттеу болжамын дәлелдеу
5. Зерттеу тобының тренингке “дейінгі” және “кейінгі” көрсеткіштерінің салыстырмалы
2.2 Әдістемелердің сипаттамасы мен қолдану аясы
1. К.Томастың қайшылықты мінез-құлық стилін анықтау әдістемесі. К.Томас өзінің
К.Томас қайшылықты мінез-құлық стилдерін 5 түрге бөлген: ынтымақтастық, келісімге
Ынтымақтастық стилі- басшының іс-әрекетіндегі жетістікке жетуіндегі белсенділікке талпынумен сипатталады.
- мәселені шешу екі жақ үшін де маңызды болса;
- тығыз өзара байланысты қатынас бар болса;
- тең билік бар болған жағдайда.
Келісімге келу стилі - бұнда басшы бағынушылардың ой-пікірімен
- екі жақ та бірдей билікте болса;
- шешімді тез қабылдағыңыз келсе;
- уақытша шешімге келіссеңіз;
- жақсы қарым-қатынасты сақтағыңыз келсе;
- алдын-ала қойған мақсатыңызды өзгерте алсаңыз.
Қашу стилі- қойылған мақсатты жүзеге асыруда жауапкершіліктен қашумен
- шиеленісушілік, өте жоғары және оны төмендету қажет жағдайда;
- шығын өте маңызды емес және өз күшіңізді
- уақыт ұтқыңыз келсе;
- жағдай пайда әкелмейтінін білсеңіз;
- билік аз, қарама-қарсы жақтың мүмкіндігі көп екенін білсеңіз.
Бейімделу стилі- басқару мақсатында оң нәтижеге жетуге қызықпайды,
- болған жағдай ерекше толғандырса;
- қарым-қатынасты жақсы сақтағыңыз келсе;
- билік сіз жағыңызда болмаса;
- билік аз және жеңіске жету ықтималдығы аз болған
Бәсекелестік стилі- ол әрекетте өте белсенді болады, қойылған мақсатқа
- белгілі бір билікті иеленсеңіз;
- шығын сіз үшін өте маңызды болса;
- шешімді тез қабылдау қажет болса;
- сіз үшін жоғалатын еш нәрсе жоқ, басқа таңдау
- сіз неғұрлым шешім қабылдауды талап ететін дағдарыс жағдайында
- сіз таныс емес шешімді қабылдауыңыз керек және сізде
“Тұлғаның конфликтілік деңгейін анықтайтын” тесті (Л.С.Вессерман)
Тұлғаның конфликтілік деңгейін анықтайтын тест көмегімен біз әр зерттелушінің
1- өте төмен
2- төмен
3- орташадан төмен
4- орташадан сәл төмен
5- орташа
6- орташадан сәл жоғары
7- орташан жоғары
8- жоғары
9- өте жоғары (Қосымша 1)
2.3 Арт терапиялық тренинг сабақтары және оларды жүргізу
САБАҚ №1.
Тақырып: Арт-терапия туралы ақпарат беру, шығу тарихы негізі туралы
Мақсаты:Қатысушыларға конфликт кезінде арт-терапияның жаттығулары арқылы агрессия мен мазасыздану
САБАҚ №3
Тақырып: Кедергілерді жеңу
Мақсаты: Қатысушыларға:
— конфликт себептерін анықтауға үйрету;
— өзіне және басқаларға деген қатынасын бағалай білуге үйрету;
— өздерінің жағымды жақтарын көре және бағалай білуге үйрету.
Негізгі іс-әрекет:
Алғысөз
Конфликтті жағдайлар және оның талдауы
Тест
Жаттығу
Қорытынды
Құрал-жабдықтар: тақта, бор, қалам, дәптер, түрлі-түсті қаламдар, түрлі-түсті қағаздар,
Алғысөз
Жүргізуші: “Бүгінгі сабақта біз, қарым-қатынаста кездесетін қиыншылықтарды көруге және
Конфликттердің негізгі себебі- бұл қарым-қатынаста болатын екі партнердың ойларының,
Конфликт себептері болатын факторларды қарым-қатынастағы кедергі деп атаймыз.
Қазір мен сіздерге, сценка ретінде екі конфликтті жағдай беремін.
Конфликтті жағдайлар және оның талдауы
Жүргізуші бірінші, содан кейін екінші жағдайларды оқи бастайды (Қосымша
Мысалы, бірінші жағдайда мынадай пікірлер болды: ұялшақтық, қабылданбай қалуынан
Барлық пікірлерді тыңдап алғаннан кейін жүргізуші қорытынды сөз айту
Өзіне деген сенімнің жоқтығы
Коммуникативті дағдылардың жоқтығы
Мінездің ерекше сипаттары (шыдамсыздық, конфликттілік және т.б.)”
2.4 Эксперименттік зерттеу барысы
Біз өз зерттеу жұмысымызда ЖОО қазақ және орыс
Алғашқыда біз екі топ мүшелеріне “Тұлғаның конфликтілік деңгейін анықтайтын”
Конфликт дегеніміз не?
Сіздің өміріңізде конфликт болды ма?
Конфликт кезінде өзіңізді қалай ұстайсыз?
4. Конфликт сізге қалай әсер етеді?
5. Сіздерде конфликт көбінесе кіммен болады?
6. Егерде сіз конфликтке түссеңіз, сіз бірінші кешірім сұрайсыз
Қатысушылардың бәрі қойылған сұрақтарға жауап беріп, белсенді қатысты.
Бұл сұрақтамада біздің байқағанымыз зерттелушілердің конфликтке жиі түсетін аймақтары
Осы әдістемелер мен сұрақтаманы біз екі топқа да екі
Одан кейін тренингтік сабақтар жүргізілді. Тренингтердің уақыты әр түрлі
Үшінші сабақтың тақырыбы «Кеңістікте сурет салу» деп аталады. Бұл
Төртінші сабақ тақырыбы . «Соқыр және жетекші» Қатысушылар екі
Бесінші сабақтың тақырыбы-«Балалық шаққа саяхат» деп аталады. Сабақ кезінде
Мақсатқа байланысты нұсқау балалық еске түсірудің эмоциялық бояуын таңдауға
-жазбайтын қолмен балалық шақтың ең жарқын еске тусіруін салу;
-жазбайтын қолмен балалық шақтың ең белгілі оқиғасын салу; Жұмыста
Оң қолмен жазатын адамдар сол қолмен сурет салу
Неліктен осы балалық ойда пайда болғанын талқылаған дұрыс, адам
Алтыншы сабақ «Пайдалы кеңес» деп аталады. Бұл сабақта қатысушылар
Жетінші сабақ “Оған қарсы қадам жасау”. Мұнда әрбір сабаққа
Сегізінші сабақ «Менің көңіл-күйімнің түсі» деп аталады. Бұл
Кабинет кеңістігі шартты түрде сегіз түсті зонаға бөлінеді (Люшерлік
Нәтижесінде қатысушылар сандық мөлшер мен эмоциялық күйі әртүрлі топтарды
Топтың ішінде алынған әсерлермен бөліскен соң, жаттығу қайталанады. Кейбіреулер
Тоғызыншы сабақ «Айна» деп аталады. Бұл жаттығуда бір қатысушы
Осы жаттығудың қолдың тактильді контакты қолданылатын басқа түрі де
Тренингтен кейін, эксперименттік топта екінші рет жүргізілген тесттердің нәтижесі
2.5 Зерттеу мәліметтерінің математикалық-статистикалық өңделуі
Кесте 1 - Орыс тобының К.Томас әдістемесі бойынша топтық
№
Бәсеке
лестік
Ынтымақ
тастық
Келісімге
келу
Қашу
Бейімделу
1 8 4 5 7 6
2 6 5 4 6 8
3 9 6 3 7 5
4 10 4 3 8 4
5 10 6 5 5 4
6 6 9 6 4 5
7 5 9 7 3 6
8 4 6 5 7 8
9 8 5 6 5 4
10 8 6 5 7 4
11 8 4 9 7 6
12 4 5 9 7 5
13 7 10 7 4 4
14 9 5 4 6 7
15 4 9 7 6 4
16 10 4 5 6 5
17 8 6 9 7 5
18 10 8 5 10 5
19 7 5 6 6 5
20 7 7 9 4 7
∑ 10 7 5 3 5
Кесте 2- Қазақ тобының К.Томас әдістемесінің шкалалары бойынша
№ Бәсеке
лестік Ынтымақ
тастық Келісімге
келу Қашу Бейімделу
1 6 10 5 8 7
2 5 8 6 7 5
3 5 6 7 6 6
4 4 11 8 6 9
5 4 10 5 5 6
6 5 6 4 6 9
7 6 5 3 7 9
8 5 9 7 5 9
9 4 8 5 6 6
10 4 8 5 5 5
11 6 7 5 6 6
12 5 9 5 9 7
13 4 7 4 9 5
14 7 9 6 7 9
15 4 8 6 4 5
16 5 10 6 7 9
17 5 7 9 5 7
18 5 9 5 5 6
19 5 7 6 7 8
20 7 7 4 5 5
∑ 7 8 10 5 5
Зерттеу мәліметтерін статистикалық өңдеудің келесі кезеңінде Розенбаумның Q критерийін
Q- критерийі екі таңдау арасындағы қандай да бір
Зерттеу болжамын қалыптастырамыз:
Н0 –Студенттер тобындағы тұлға аралық конфликттілік көрсеткіштерінің
арт терапиялық тренингке дейінгі және кейінгі мәліметтерінің
арасында айырмашылық жоқ.
Н1 –Студенттер тобындағы тұлға аралық конфликттілік көрсеткіштерінің
арт терапиялық тренингке дейінгі және кейінгі мәліметтерінің
арасында мәнді айырмашылық бар.
Бұл үшін ең алдымен тұлғалық конфликтілік деңгейі әдістемесінің көрсеткіштерін
Кесте 3-Орыс тобының тренингке “дейінгі” және тренингтен “кейінгі” салыстырмалы
№ Тренингке дейінгі мәліметтер Тренингтен кейінгі мәліметтер
1 36 27
2 38 26
3 20 17
4 24 15
5 33 24
6 34 22
7 26 18
8 37 18
9 35 26
10 33 24
11 24 22
12 27 23
13 38 29
14 36 28
15 34 27
16 35 29
17 22 19
18 24 16
19 23 19
20 38 26
Енді бұл топтық мәліметтерді критерий ережелеріне сәйкес кему реті
Кесте 4-Орыс тобы мәліметтерінің тренингке “дейінгі” және “кейінгі”
№ Тренингке дейінгі мәліметтер № Тренингтен кейінгі мәліметтер
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 39
38
38
38
37
36
36
35
35
34
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20 32
32
31
27
26
26
24
24
24
23 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 32
32
31
30
27
27
27
26
26
26
24
24
24
23
15
16
17
18
19
20 22
22
20
19
19
19
А) Q критерийінің эмпирикалық мәнінің формуласын есептейміз:
Q = S +S = 10+6=
Б) Q критерийінің критикалық мәнін анықтаймыз:
Q
Яғни, Н - теріске шығарылып, Н
Жауап: Студенттер тобының тұлғалық конфликті деңгейінің "тренингке дейінгі"
Кесте 5-Қазақ тобының зерттелушілерінің топтық мәліметтері
№ Тренингке дейінгі мәліметтер Тренингтен кейінгі мәліметтер
1 38 35
2 38 36
3 20 18
4 24 19
5 33 24
6 34 27
7 26 23
8 37 35
9 35 23
10 23 18
11 24 19
12 27 24
13 38 26
14 36 18
15 34 17
16 35 14
17 22 23
18 24 26
19 23 19
20 38 20
Кесте 6- Қазақ тобы мәліметтерінің тренингке “дейінгі”
№ Тренингке дейінгі мәліметтер № Тренингтен кейінгі мәліметтер
1
2
3
4
5
6 38
38
38
38
37
37
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
36
35
35
34
34
34
33
27
26
26
24
24
24
23
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
36
35
35
34
34
34
33
27
26
26
24
24
24
23
15
16
17
18
19
20 20
19
19
18
18
17
А) Q критерийінің эмпирикалық мәнінің формуласын есептейміз:
Q = S +S =6+6=12
Б) Q критерийінің критикалық мәнін анықтаймыз:
Q
Яғни, H - теріске шығарылып Н
Жауап: Студенттер тобының тұлғалық конфликті деңгейінің "тренингке дейінгі"
Кесте 7- Студенттердің К.Томас әдістемесі бойынша салыстырмалы мәліметтері
№ Орыс тобы № Қазақ тобы
1
2
3
4 10
10
10
10
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20 9
9
9
9
9
9
9
8
8
8
8
8
7
7
7
7 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 9
9
9
8
8
8
8
8
8
8
8
7
7
7
15
16
17
18
19
20 6
6
6
6
6
6
Жоғарыдағы кесте бойынша бірінші қатардағы жоғарғы және екінші қатардағы
S =4
А) Q критерийінің эмпирикалық мәнін есептейміз:
Q = S +S =4+6=10
Б) Таблица бойынша критикалық мәнін табамыз:
(n =20, n = 20)
Q
Яғни, Н теріске шығарылып, Н
Жауап: қазақ және орыс топ студенттерінің конфликттік ситуациялардағы мінез-құлық
Бұл айырмашылықтарды топтық қарым-қатынас жағдайларындағы орыс тобында бәсекелестік, келісімге
Төменде К.Томас әдістемесі бойынша зерттелушілердің тренинге дейінгі және тренингтен
Кесте 8-Студенттер тобының К.Томас әдістемесі бойынша тренингке дейінгі және
№
Тренингке дейінгі Тренингтен кейінгі
1 Бәсекелестік 70% 48,5%
2 Ынтымақтастық 42% 51%
3 Келісімге келу 37% 54%
4 Қашу 33% 29%
5 Бейімделу 44% 58%
Студенттер тобының К.Томас әдістемесі бойынша тренингке дейінгі және кейінгі
Бұл гистограмадан біз студент (қазақ, орыс) топтарының арасында К.Томас
ҚОРЫТЫНДЫ
Қарым-қатынастағы аффилиацияға студенттердің әлдеқайда жағымды тұлғалық дамығандар ұмтылады. Олардың
Біздің ойымызша осындай конфликтті шешу үшін студенттердің өз-өзін
Қазіргі уақытта, студенттерге конфликт кезінде өз-өзін қалай ұстау
Сондай-ақ бүгінде конфликттіні жағымсыз құбылыс ретінде емес, керісінше оны
Біз өз зерттеуіміздің барысында конфликтті шешуді үйрететін тренинг бағдарламасын
Біздің ойымызша студенттер топтарында осындай тренингтер үнемі жүргізіліп отырса,
тұлғааралық конфликтілік деңгейін төмендетуге болады;
студенттер бір-бірін және өзін жақсы түсіне алады;
конфликтілік ситуацияларда конструктивті және конструктивті емес мінез-құлық моделдерін анықтай
конфликт кезінде өз мінез-құлқын басқара білуге;
Қорыта келгенде, зерттеудің мақсаты мен міндетін жүзеге асыру барысында
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Рудестам К. Групповая психотерапия. СПб, 1998г.-372с.
2. Психотерапевтическая энциклопедия. Под ред. Б.Д.Карвасарского .СПб, 2000г.-708с.
3. Ирвин Я. Теория и практика групповой психатрии. СПб,
4. Старшенбаум Г.В. Тренинг навыков практического психолога. М, 2006г.-355с.
5. Проективная психология. М, 2000г.-320с.
6. Психокоррекционные группы: теория и практика. Общ. 2001г.-408с.
7. Берн Э. Групповая психотерапия М, 2000г.-423с.
8. Копытин В.И. Руководство по групповой арт-терапии. СПб,
9. Бердібаева С.Қ. «Көркем творчество психологиясындағы этностық мәселелер»//Вестник НАПК,
10. Зигмунд Ф. Толкование сновидений. Киев,1991г.-338с.
11. Зигмунд Ф. Введение в психоанализ. 1999г.-450с.
12. Копытин А.И. Практикум по арт-терапии. СПб, 2000г.-410с.
13. Копытин А.И. Теория и практика арт-терапии, СПб, 2002г.330-с.
14. Копытин А.И. Арт-терапия. Хрестоматия. СПб, 2001г.-514с.
15. Бердібаева С.Қ. «Интеллект-адамның творчестволық іс-әрекетінің шарты ретінде»//Хабаршы №2.
16. Мухин Ю.М. Восприятие и воспрозведение пространственных свойств на
17. Хоментаускас Г.Т. Отражение межличностных отношений в диагностическом рисунке
18. Янышин П.В. Психосемантические механизмы рисуночный проекций. Москва, 1990г.-310с.
19. Ахмедов Т.И. Введение в общую психотерапию. М, Харков,
20. Дрохов М.Б. «Коррекция детских психоневротических расстройств с помощью
21. Никитин В.Н. Энциклопедия тела: психология, психотерапия, педагогика, театр,
22. Зигмунд Ф.Психология бессознательного М, 1996г.-440с.
23. Оглоблина О.Г. «Гравические выражения эмоций студентами, обучающимся разным
24. Юнг К. Аналитическая психология. МГУ, 1990г.-122с.
25. Рамицына Е.Е. «Здоровье глазами детей: опыт психологического анализа
26. Анцупов А.Я. Шипилов А.И. Конфликтология. М, Юнити, 2004г.-577с.
27. Димитриев А.В. Конфликтология. Москва, 2001г.-315с.
28. Вишнякова Н.Ф. Конфликтология. Минск, 2002г.-279с.
29. Ахметова Л.С. Конфликтология. Алматы, 2003г.-168с.
30. Бородкин Ф.М, Коряк П.М. Внимание конфликт. Издателство, Наук.
31. Шейнов В.Г. Конфликты в нашей жизни и их
32. Скотт Г. Джини Способы разрешение конфликтов. 1991г.-258.
33. Хасан Б.И. «Психотехнические стратегии и прикладной конфликтологии» Бюллетень
34. Коновалов В.В. Конфликт. Л, 1998г.-347с.
35. Рояк А.А. Психологический конфликт и особенности индивидуального разбития
36. Түңлікбаева Э.М. Психологиялық зерттеулерде қолданатын негізгі ықтималды-статистикалық әдістер.
37. Ежова Н.Н. Рабочая книга практического психолога. Ростов-на-Дону, Феникс,
38. Бурно М.Е. терапия творческим самовыражением. М, 1989г.-245с.
39. Кратохвил С. Биографическая, темантическая и интеракционная ориентация в
40. Беляускайте Р.Ф. Рисуночные проба как средство диагностики развития
41. Бурковский Г.В и др. Исследование изобразительного творчество в
42. Практическая психология. Под. ред. Тутушкиной М.К. М, 1998г.-248с.
43. Большаков В.Ю. Психотренинг. Социодинамика, игры, упражнения. СПб, 1994г.-380с.
44. Гройсман А.Л. Коллективная психотерапия. М. 1997г.-312с.
45. Исуриена Г.Л. идр. Методы и техники групповой психотерапии.
46. Захаров В.П, Хрящев Н.Ю. Социально-психологический тренинг. Учебное пособие.
47. Изен Н.В, Пахомов Ю.В. Психотренинг. Игры и упражнения.
48. Столяренко Л.Д. Основы психологии практикум. Ростов-на-Дону, Феникс, 2005г.-721с.
49. Психологические тесты-1. М, 1996г.-204с.
50. Подросток и конфликт. Пособие для волонтеров. Алматы, 2002г.-387с.
51. Тренинг развития жизненных целей. Под ред. Трошихиной. СПб,
ҚОСЫМША
“Тұлғаның конфликтілік деңгейін анықтайтын” тесті (Л.С.Вессерман)
Сіз басқа адамдарды өзіңізге бағындыра аласыз ба?
А) жоқ
2. Сіздің коллективіңізде сізді қорқатын, тіпті жек көретін адам
А) иә
3. Сіз қандай адамсыз?
А) пацифист
4. Критикалық ойларды жиі қолданасыз ба?
А) иә,жиі
5. Егер сіз жаңа коллективті басқарсаңыз, сіз не істер
А) коллектив жұмысының программасын бір жыл бұрын дайындар қояр
Б) бәрімен танысып алып, лидермен контакт орнатар едім;
В) коллективпен жиі ақылдасар едім.
6. Сәтсіздікке ұшырасаңыз, қандай жағдайда болар едіңіз?
А) пессимизм Б)
7. Сіз коллективіңіздің дәстүрлерін сақтауға ұмтыласыз ба?
А) иә
8. Сіз өзіңізді, шындықты бетке айтар кісіге, жатқызасыз ба?
А) иә
9. Сіз осы үш қасиеттің қайсысын өзіңізден жойғыңыз келеді?
А) ашуланшақтық
10. Сіз қандай адамсыз?
А) тәуелсіз
11. Сіздің достарыңыз, сізді қандай адам деп есептейді?
А) экстравагантты
12. Сіз немен көбінесе күресесіз?
А) әділетсіздікпен
13. Сіз үшін не сипатты?
А) өз қабілеттілігіңізді бағаламау
Б) өз мүмкіндіктеріңізді объективті бағалау
В) өз қабілеттілігіңізді жоғары бағалау
14. Сізді көбінесе конфликтке не итермелейді?
А) артық инициатива
Б) артық сынау
В) артық ашықтық
ТЕСТТІҢ КІЛТІ
Сұрақ- тар
Балл
Конфликттіліктің даму деңгейі
Жалпы қортынды баға
А
Б
В
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
1
3
1
3
3
2
3
3
2
3
2
3
2
1
2
2
3
2
2
3
2
2
1
1
1
2
1
2
3
1
2
1
1
1
1
1
3
2
1
3
3
1- өте төмен
2- төмен
3- орташадан төмен
4- орташадан сәл төмен
5- орташа
6- орташадан сәл жоғары
7- орташан жоғары
8- жоғары
9- өте жоғары
14-17
18-20
21-23
24-26
27-29
30-32
33-35
36-38
39-42