>
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ТАБЫСТАР ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 8
1.1 Табыстар есебінің түсінігі, мәні мен маңызы 8
1.2 Кәсіпорынның табыстары мен шығындарын жіктеу және табыстар аудитінің
2 «ЖАЙНА-ЖАМИЛЯ» ЖШС-нің ТАБЫСТАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ 43
2.1 Негізгі қызметтен және негізгі емес қызметтен алынатын табыстардың
2.2 Серіктестіктегі шығындардың есебін жүргізу 47
3 КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСТАР ЕСЕБІ МЕН АУДИТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Табыстар аудитінің бағдарламасы мен табыстар есебінің аудиті 60
3.3 «Жайна-Жамиля» ЖШС-нің табыстар мен шығындар есебін жетілдіру
ҚОРЫТЫНДЫ 82
Қолданылған әдебиеттер тізімі 85
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Экономиканың нарықтық жолмен даму барысында кәсіпорын қызметiнiң
Бүгiнгi таңдағы ауқымды өзгерiстер кезеңi қоғам өмiрiнiң барлық саласын
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты жүргізу
Сайып келгенде, зерттелінген мәселенің ғылыми және іс-тәжірибелік маңызы зор
Тақырыптық зерттелу дәрежесі. Әлемдегі көптеген экономист ғалым-дардың еңбектерінде табыс
Аталмыш тақырып шетелдік әдебиеттерде терең зерттелген. Ф. Вуд, Э.С.Хендриксен,
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасын-дағы кәсіпорындарда жүргізілетін бухгалтерлік
Осыған орай, «Жайна-Жамиля» Жауапкершілігі шектеулі серіктесті-гінде табыстар есебін жүзеге
Дипломдық жұмыстың мақсаты: бухгалтерлік есепте табыстар есебін ұйымдастырудың теориялық
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
-табыстар есебінің түсінігі, мәні мен маңызы зерттелді;
-табыстардың жіктелуі қарастырылды;
-табыстылықтың абсолютті көрсеткіштері жүйеленді;
-«Жайна-Жамиля» ЖШС қызметінің экономикалық-ұйымдастыру сипаты берілді;
- кәсіпорынның негізгі қызметтен түскен табыстар есебі қарастырылды;
- кәсіпорынның пайдасымен рентабельділігінің есебі ұйымдастырылды;
-табыстар аудитінің бағдарламасы жасалды;
-кәсіпорынның табыстар есебі мен аудиті жетілдіру жолдары ұсынылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы: отандық және шетелдік авторлардың монографиялық және
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік құндылығы. Дипломдық жұмыстың теориялық мәні
Зерттеу пәні –бухгалтерлік есепте табыс есебін ұйымдастыру.
Зерттеу жұмысының құндылығы: жұмыстың негізгі ғылыми түйіндері мен оның
Сонымен қатар өндірістік кәсіпорнында бухалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша теориялық
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, зерттеудің мақсаты, мен міндеттері, зерттелу
Бірінші тарауда, кез келген ғылыми зерттеу оның теориялық негіздерінен
Екінші тарау «Кәсіпорынның табыстар есебін ұйымдастыру» деп аталады. Онда
Үшінші тарауда, табыстар аудитінің бағдарламасы анықталып кәсіп-орынның табыстар есебі
1 ТАБЫСТАР ЕСЕБІН ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Табыстар есебінің түсінігі, мәні мен маңызы
Экономикалық әдебиеттерде табыстар мен шығындарды тану, бағалау, есепке алу,
Шетелдік экономист ғалымдар Л.А.Бернстайн, Г.Мюллер, Х.Гернон, Г.Милк, Б.Нидлз, Х.Андерсон,
Табыстар мен шығындарды есепке алудың және талдаудың, жіктеу және
Н.В.Пошерстник қатысушылардың салымдарын қоспағанда, ұйымдардың капиталының өсуіне әкелетін активтердің
В.В.Ковалев табыстарды қысқа мерзімді активтердің ережесі секілді өтімділігі жоғары
Шығындар - мерзім аралығында қаржы қорытындысын есептеу кезінде есеп
В.К.Терехова табыстарға мынадай түсінік береді: «табыстар – өнімдерді, тауарларды
Шығындар дегеніміз өнімдерді дайындауға және сатуға, тауарларды дайындауға және
Экономикалық көзқарас бойынша, Г.Мюллердің анықтауына сәйкес, кәсіпкерлік табысты бір
Негізінен, табыстар мен шығындар қаржылық талдауды қалыптас-тыруға әсер етеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, «қаржылық
Профессор Н.А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды:
«Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы «қаржы
М.Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В.П. Привалов қаржылық жағдай
Профессор И.Т. Балабанов «Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы – бұл
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті дәрежеде
Кәсіпкерлердің жұмыс істеуінен түскен кәсіпкерлік кіріс, көлеміне, алу әдістеріне,
Кәсіпкерлік табыс мыналардан тұрады:
біріншіден, орташа пайда, яғни кәсіпкерге орташа сыйақы қызметтің аталған
Бәсекеге қабілетті кәсіпкердің ұстанымы тұрғысынан, орташа пайда капиталға орташа
екіншіден, қалыпты пайдадан көбірек алынған кіріс, яғни экономикалық (таза)
Бәсекелі экономика жағдайында (тұрақты) таза пайда нөлге тең болушы
Кәсіпорын өз кезегінде құрылып отырып, алдына тауарлардың өндірісі, пайдалану
Шаруашылық етудің жаңаша жағдайлары бухгалтерлік есептің әдістемесінде және ұйымдастыруында
1) қазіргі жүргізу жағдайына сәйкес келмеушілік және заңнамалық актілерге
2) есепке алудың еңбек сыйымдылығы, негізінен кәсіпорындарда салық есептілігін
Көптеген қазақстандық кәсіпкерлердің ең үлкен қатесі, кәсіпорындардағы табыстар мен
Кез-келген кәсіпорынның тактикалық мақсаты тұрақты табыс пен пайданың құптарлық
Кәсіпорынның пайдасын қалыптастырудың жалпы принциптеріне сәйкес, кәсіпорын қызметінің қаржылық
Осылайша, шығындар, жұмсалатын қаражаттар және таза құнның өзі сияқты
18 ХҚЕС «Ақшалай түсімге» табыстардың келесі анықтамасы беріледі, ақшалай
ХҚЕС-да табыстар мен шығындар активтерге және міндеттемелерге бағынышты категориялар
Басқаша айтқанда, егер активтер мен міндеттемелер мөлшерінің өзгеруі ұйымдардың
ХҚЕС-ның принциптерінде табыстар ақшалай түсімге және басқа да кірістерге
Өз кезегінде, шығындардың ішінде негізгі қызмет және шығындар бойынша
Алайда, ХҚЕС табыстар мен шығындарды анықтау, ұйымдар қызметінің қаржылық
Мысалы, жарғылық капиталға салымдар бойынша құрылтайшылардың (қатысушылардың) шетел валютасындағы
Аталған табыстар мен шығындардың бір ерекшелігі бар, олар ұйымның
Және егер олар менеджмент қызметінің тиімділігі туралы куәландырмаса, онда
Табыстар мен шығындардың аталған түсіндірмесі XX ғасырдың аяғында АҚШ
Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес, жылдық жиынтық табыс, салық
Қызметтің түрлерінен алынған табыстар, өнімдерді сатудан (қайта сатуға арналып
Табыстардың осындай бөлінулері №2 қаржы есептілігінің ұлттық стандартын анықтайды
Кәсіпорындарындағы табыстар мен шығындарды бухгалтерлік есепке алудың міндеттері мыналар
- категорияларға табыстар мен шығындарды есепке дұрыс жатқызу: негізгі
- категориялар бойынша табыстар мен шығындарды есепке дұрыс жатқызу
- келесі мерзімдерде табыстар мен шығындарды есепке дұрыс жатқызу;
- таратылмаған табысты есепке дұрыс жатқызу (есеп беру мерзіміндегі
- қорытынды табысын дұрыс қою;
-жеке меншік құқығына ауысу сәтіндегі сату және сатып алу
- бюджеттің алдындағы барлық міндеттемелерді өтегеннен кейінгі кәсіпорын өкімінде
- корпорациялық табыс салығының сомаларын дұрыс анықтау.
Құрылысқа арналған келісім-шарттарға байланысты ақшалай түсімдерді және шығындарды есепке
- келісім-шартта көрсетілген ақшалай түсімдердің алғашқы сомалары;
- келісім-шарттың шарттарынан, кінә қоюлардың және көтермелеу төлемдерінің пайда
Осылайша, кәсіпорындардағы табыстар мен шығындарды бухгалтерлік есепке алудың негізгі
1.2 Кәсіпорынның табыстары мен шығындарын жіктеу және табыстар аудитінің
Қазіргі уақытта қолданыстағы Қазақстан Республикасындағы нормативтік актілерде ұйымдардың табыстары
Шаруа немесе фермерлік шаруа қожалықтары, заңды тұлғалар – ауыл
1) Тауарды сатқаннан түскен табыс.
Төменде көрсетілген барлық шарттар қанағаттандырылған жағдайда табыс кірді деп
- субъект тауардың жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді
- субъект негізінен жеке меншік құқығына ұқсайтын дәрежеде басқаруға
-табыстың сомасы сенімді түрде өлшенуі мүмкін жағдайда;
- операцияларға байланысты экономикалық пайдалар субъектіге түседі деп болжанған
- операцияларға байланысты келтірілген немесе күтіліп отырған шығындар сенімді
Субъектінің жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді және сыйақыларды
Егер субъект жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді сақтаса,
- субъектімен кепілдемелердің стандартты шарттарының аясында қанағаттандырарлықсыз пайдалану сапасына
- нақты сатылымнан түскен ақшалай түсімді алу тауарларды сатып
- түсірілген тауарлар орнатуға жатпаса, ал әлі орындалмаған келісім-шарттың
- сатып алушының сату келісім-шартында анықталған себеп бойынша сатып
Егер субъектімен жеке меншік құқығына байланысты маңызы жоқ тәуекел
2) Қызмет көрсетуден түскен кірістер.
Қызмет көрсетуді ұсынатын операциялардың қорытындыларын сенімді өлшеген кезде, баланстың
- табыстың сомасы сенімді түрде танылады;
- операцияға байланысты экономикалық пайдалар субъектіге түседі деп болжанса;
- баланстың күніндегі жағдай бойынша операциялардың аяқталу кезеңі сенімді
- операцияларды жүзеге асыруға арналған шығындар және оның аяқталуына
Операциялардың аяқталу кезеңі орындалған жұмысты сенімді бағалауды қамтамасыз ететін
- орындалған жұмыс туралы есептер;
- қызмет көрсетудің жалпы көлемінен пайыз секілді ұсынылған қызмет
- жалпы күтіліп отырған шығындарға келтірілген шығындарға барабар қатынаста.
Белгілі бір мерзім ішінде істердің анықталмаған санын орындау жолымен
Жобаланып отырған қызмет көрсетулердің операцияларының қорытындысы сенімді бағаланса, субъект
Жобаланып отырған қызмет көрсетулердің операцияларының қорытын-дысы сенімді бағаланбаса, мойындалған
Қызмет көрсетулерден түскен табыстар, қызмет көрсетулер ұсынылып отырған мерзімнің
№2 қаржы есептілігінің ұлттық стандартымен пайыз, роялити және дивидендтер
Субъект пайыздар, роялити және дивидендтер әкелетін субъект активтерінің басқа
- операциялармен байланысты экономикалық пайдаларды субъектінің алу мүмкіндігі бар
- табыстың сомасы сенімді түрде өлшенген болса.
Субъект келесі негіздерді қолдана отырып, табысты мойындау қажет:
- пайыздардың тиімді мөлшерлемелері әдісін қолдана отырып, пайыздар мойындалады;
- роялти сәйкес келетін келісім-шарттың мазмұнына сәйкес, есептеу әдісімен
- дивидендтер төлемді алуға акционерлердің құқығы анықталған жағдайда мойындалуы
3) Қаржыландырудан түскен табыстар.
Қаржыландырудан түскен табыстарға табыстардың келесі түрлері жатады:
-қаржылық активтер бойынша (ақша қаражаттарын ұсыну және пайдалану үшін
-бағалы қағаздар бойынша дивидендтермен алынған табыстарды алумен байланысты операциялар
-қаржылық жалға берілген активтер бойынша табыстарды алуға байланысты операциялар
-капиталдың немесе басқаның құнының өсуінен жалға беру төлемдерін немесе
Аудиттің әдістемелік тәсілдері дегеніміз тәжірибені жетілдірудің, сондай-ақ экономикалық және
Аудиттің әдістемелік тәсілдерін мынадай топтарға жіктеуге болады:
- есептесу-талдау;
- құжаттық;
- жалпылау.
Есептесу-талдау тәсілдері дегеніміз - экономикалық талдаудың (салыстыру, топтастыру, бұғау
Аудиторлық байланыстарды алудың кең таралған әдістері аналитикалық тексеріс болып
- әртүрлі қаржылық деректердің немесе қаржылық және қаржылық емес
- басқа талдауларға болжау жасай отырып, фактілі деректерді салыстыру;
- өткен мерзімдердің осыған ұқсас деректерімен соңғы есеп беру
- аяқасты ауытқушылықтарды зерттеу;
-күтпеген жағдайларға талдау жасау;
-басқа тұлғалардан алынған ақпараттарға талдау жасаудың қорытын-дыларын бағалау.
Клиенттің жазбасы компьютердің файлында жинақталса және аудитор-лық бақылауды бағдарламалық
Құжаттық әдістемелік тәсілдер дегеніміз - ақпараттық қалыпқа келтіру, нормативтік-құқықтық
Ақпараттық қалыпқа келтіру – ақпараттарды белгілі бір тасымалдаушыда анықталған
Нормативтік-құқықтық реттеу - заңмен, нормативтік құжаттармен, ережелермен қарастырылған нормаларға
Есепке алу құжаттарына тексеріс жүргізу (зерттеу) дегеніміз- шаруашылық операцияларды
Құжаттарды тексерудің әдістемелік тәсілдерін жіктеу бақылаушы іс-әрекететтердің дәйектілігіне және
- үстірт;
- арифметикалық;
- заңды;
- логикалық;
- толық, толық емес, сондай-ақ таңдамалы;
- қарсы тексеріс;
- кері санау әдісі;
- шаруашылық операциялардың негізділігін және заңдылығын бағалау;
- есепті қалпына келтіру.
Аудиттің жоғарыда баяндалған әдістері және тәсілдері қаржы есептілігін бекітуді
Қаржы есептілігін бекіту дегеніміз - қаржы есептілігіне қосылатын, тікелей
1. Бар болуы, саны: актив немесе міндеттеме белгілі бір
2. Құқық және міндеттеме: актив немесе міндеттеме белгілі бір
3. Құбылыс, пайда болу: есеп беру ішінде субъектіге қатысы
4. Толықтығы: көрсетілмеген активтер, міндеттемелер, операциялар немесе жағдайлар, сондай-ақ
5. Бағалау (құнды тарату): актив немесе міндеттеме сәйкес келетін
6. Өлшеу: операция немесе жағдай сәйкес келетін сомасы бойынша
7. Ұсыну және ашу: бап қаржы есептілігінің тұжырымдамалық негізгі
«Аудиторлық дәлелдеме» 500 аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес, аудитор аудиторлық
«Аудиторлық дәлелдеме» дегеніміз - аудиторлық қорытындыға негізделген қорытындыларды қалыптастыру
Аудиторлық дәлелдеме бақылаудың тесттерін және мәні бойынша рәсімдердің сәйкес
Бақылаудың тесттері дегеніміз - ұйымдардың жарамдылығына және бухгалтерлік есептің
Мәні бойынша рәсімдер - қаржылық есептіліктегі маңызы бар бұрмалауларды
1. Операцияларды егежей-тегежейлі тесттері.
2. Сальдо шоттардың тесттері (сальдо балансқа тест жүргізу).
3. Талдау рәсімдері.
Аудиторлық дәлелдемелерді алу үшін, аудитор мәні бойынша келесі рәсімдердің
-инспекциялау – жазбаларды, құжаттарды немесе материалдық активтерді тексеру. Тексеріс,
-бақылау - басқа тұлғалармен орындалатын процестерге немесе рәсімдерге бақылау
-сұрау салу – субъектінің аясында немесе аясынан тыс хабардар
-растау – есептеме жазбалардағы ақпараттарды растау үшін сұрау салу
Есептің қорытындысы – алғашқы құжаттардың және есептеме жазбалардың немесе
Талдау рәсімдері – басқа релеванттық ақпарттармен дәйекі немесе болжанып
Қаржылық ақпараттарды қалыптастыру кезінде ақпараттарды тіркеуді жинау, өңдеу және
Табыстарды есепке алу аудитінің мақсаты:
- алдында тұрған мерзімдерге компаниялардың жеке қаржы есептілігі сияқты
- компаниялардың қаржы жағдайын дұрыс және толық көрсететін қаржы
Ақпараттарды жинау, тіркеу және жүйелеу және қаржы есептілігі рәсімі
Осыған қоса, қаржы есептілігі кейбір дәрежеде «есепке алу объектісі
Тексеріс жасауға түсе отырып, аудитор табыстарды және басқаларды жинау,
Табыстарды есепке алуды тексеру кезінде аудитордың міндеттеріне мыналар жатады:
- есеп беру саясатына субъект иесімен қабылданған бухгалтерлік есептің
- бухгалтерияға алғашқы есепке алу құжаттары өз уақытында түсетіндігін
-Мүліктер және міндеттемелерге түгендеу толық, өз уақытында және дұрыс
-бас бухгалтердің шаруашылық қызметті жүргізудің заңдылығына, бухгалтерлік есептілікті ұйымдастыруына
-табыстарды есепке алу бойынша есептілік тізбелері жүргізілетіндігіне немесе жүргізілмейтіндігіне
-басты кітаппен берілген қаржы есептілігіндегі табыстар туралы ақпарат сәйкес
Табыстар туралы есептілік деректерін тексерудің бағдарламасы келесі тараулардан тұрады:
-пайдалар мен залалдар және бухгалтерлік есептіліктің тізілімдері туралы есеп
- алғашқы есептілік құжаттарын ресімдеуді тексеру;
-өнімдерді (тауарлар, жұмыстар, қызмет көрсетулер) жүзеге асырудан туындаған қаржы
-басқа да операциялық деректердің есептілікте дұрыс көрсетілулерін тексеру;
-операциялық шығындардың есепке алуда дұрыс көрсетілуін тексеру;
-операциялық қызметтен түскен қаржылық қорытынды анықтаудың дұрыстығына тексеру жүргізеді;
-қаржылық табыстарды көрсетудің дұрыстығына тексеріс жүргізеді;
-төтенше табыстарды көрсетудің дұрыстығына тексеріс жүргізеді;
-қызметтің және пайданы қолданудың қаржылық қорытындысын қалып-тастырудың дұрыстығына және
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын
Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша құн салығы,
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоапарланған тауар өндірісінен және
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құрылады. Дайын өнімнің
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады, яғни
Есептеу әдінсіне көшу өнімді өткізуден түсетін табыс оған келіп
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың алдын
-біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
-екіншіден, белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау төмендейді,
-үшіншіден, тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан аз
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші-жалпы табыс. Ол өнімді өткізудің қаржылық
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыстың өсуінің негізгі
Шығарушы салаларда табиғи себептерге байланысты табыс өсімін пайдалы қазбаларды
Соңғы тұтынушыға бағытталған салаларда сұраныс, өзіндік құн деңгейімен анықталатын
Заттай түрде өнімді өткізу көлемінің өсуі табыстың өсуіне әкеледі.
Өндіріс және өнім өткізу көлемін өсіруге әкелетін айналым қаражатта-рының
Кәсіпорын табысы бағаның өсуі есебінен жоғары қарқынмен өседі. Бағаның
Бұл ауытқуға келесі факторлар әсер етті:
өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;
өнім бірлігінің бағасы;
өткізілген өнім көлемі;
өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық өзгерістер.
Жоғарыда аталған факторлардың осы ауытқуға әсерін анықтау керек.
Олардың есебі келесі түрде жүргізіледі.
Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері, өткізілген өнімнің нақты
(1)
- өткізілген өнімнің нақты көлемі;
- өнім бірлігінің нақты өзіндік құны;
- өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құны.
Жалпы табыстың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыс-тағы баға өзгерісінің
(2)
Мұндағы: және - өнім
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнім өткізуден түскен
3. Өткізу көлемінің өзгерісінің жалпы табыс ауытқуына әсерін анықтау
Арнайы әдебиеттерді оқып-зерттеу, тауар өнімдерін өткізу көлемі және оның
Есептеу үшін өткізілген өнімнің көлемін әр түрлі бағалау ұсынылады:
Жалпы табысқа тауарлы өнімдерді өткізу көлемінің өзгерісінің әсері келесі
(3)
Мұндағы: - өндірістік өзіндік құны бойынша
, - өткізілген өнімнің сәйкесінше нақты
(4)
Мұндағы: ПП – тауарлы өнімді өткізу көлемінің табысқа
Пж – жоспарл ыжалпы табыс.
Талдау жұмысының теориясы мен тәжиребесінде, өткізілген өнім құрамындағы құрылымдылық
1) «өткізілген өнімнің нақты көлеміне жоспар бойынша» есептелінген, алынуға
2) «өткізу көлемінің өзгеруі» факторының әсер ету сомасын «өткізілген
Тәжиребеде екінші тәсіл жиі қолданылады, өйткені бұл фактордың әсер
Біздің ойымызша, бұл фактордың әсерін нақты өткізілген өнімнен жоспар
Нарықтық экономика жағдайында, тауарларға деген бағалар еркін болған кезде
Жалпы табыстың өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі өзгерістер
өткілген өнімдердің бағасының өзгеруі;
өнімді өткізуден түскен табыстың өзгеруі;
өткізілген өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығындарының өзгерісі.
Факторлардың жалпы табыстың өзгеруіне тигізген әсерін анықтайық:
1. Бағаның өсуі табысқа қалай әсер еткен анықтау үшін,
2. Өткізуден түскен табыстың әсерін келесі жолмен анықтаймыз.
Өткен жылғы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табысының деңгейі
3.Өткізілген өнімнен алынған табыстың 1 теңгесіне шаққандағы шығындар деңгейінің
өткізуден алынатын нақты табысқа көбейтеді. Нәтижесі шығынның кемуі немесе
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған табыс.
ДН=ДЖ-РК (5)
Мұндағы: ДН – негізгі қызметтен алынған табыс;
ДЖ – жалпы табыс;
РК – кезең шығындары.
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өндірістік
Өндірістік өзіңдік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтер коммерциялық құпия
Дипломдық жұмыстың аталған тарауы бойынша қорытынды жасай келе, кәсіпорынның
Келесі тарауда біз «Жайна-Жамиля» Жауакершілігі Шектеулі Серіктес-тігінде табыстарды есепке
1.3 «Жайна-Жамиля» ЖШС қызметінің экономикалық-ұйымдастыру сипаты «Жайна-Жамиля»
Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, Қазақстан Республикасының
Серіктестіктің өзінің жеке балансы, банк мекемелерінде, басқада несие қаржы
Серіктестіктің атауы: Мемлекеттік тілде «Жайна-Жамиля» Жауапкер-шілігі шектеулі серіктестігі. Орыс
Кәсіпорын өз қызметін жүзеге асыру барысында ҚР Конституциясын және
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына келетін болсақ, оның: жоғарғы органы-құрылтайшысы, Атқарушы
Құрылтайшының құзырына мыналар жатады:
серіктестіктің жарғысын өзгерту, жарғы капиталының мөлшерін белгілеу;
серіктестіктің атқарушы органын құру және оның құзырын уақытынан бұрын
серіктестіктің қадағалау кеңесі мен тексеру комиссиясын сайлау және құзыретін
жылдық қаржылық есебін бекіту және таза пайданы бөлу;
серіктестіктің ішкі қызметтерін реттейтін құжаттарды қабылдау және оның процедураларын,
серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктеріне қатысуын, сол сияқты коммерциялық емес
серіктестікті тарату мен қайта құрылуы туралы шешу.
Серіктестіктің атқарушысы болып серіктестікке қатысушы ретіндегі директор болып табылады.
Серіктестіктің қызмет мақсаты Қазақстан Республикасының серіктес-тікке қатысушылардың мүдделері үшін
Серіктестік өз мақсаттарына сәйкес өз қызмет түрлерін мынадай бағыттарда
-оқу процесі 2-3 жылға созылатыны шет тілдер оқыту курсын
-5 бағытта жүретін мамандырылған ағылшын тілі курсын ұйымдастыру: құқық,
-Полиграфиялық қызметтері
-ІТ-ттехнологиялық қызмет көрсету
-Құқық қызметі
-Көліктік-экспедиторлық қызмет ету жүк тасымалы
-Сауда-саттық, делдалдық қызмет көрсету
-Кадрлар дайындау облысында қызмет көрсету, курстарын ашу
Бұл тізім заң актілерімен белгіленген, басқа да қызмет түрлерін
Кесте 1 - «Жайна-Жамиля» ЖШС-ң Активтердің құрамы мен құрылымы
№ Көрсеткіштер 2007 2008 Ауытқуы
+-
мың тг % мың.тг %
Қысқа мерзімді активтер 82304 85,602 142010 88,603 +597063
1 Ақша қаражаттары 1745 1,81 4023 2,51 +2278
2 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек -564 0,58 34193 21,33
3 ТМҚ 51973 54,055 100081 62,44 +48108
4 Салықтық активтер 5260 5,47 3712 2,32 -1548
Ұзақ мерзімді активтер 13843 14,39 18265 11,4 +4422
5 Негізгі құралдар 13799 14,35 16684 10,4 +2885
6 Кейінге қалдырылған салықтық активтер 0
1581 0,98 +1581
7 МЕА 44 0,045 0
-44
Активтердің жиынтығы 96147 100 160275 100 -64128
Осыған қарап біден кәсіпорын мүлік жағдайына оң немсе теріс
Қысқа мерзімді актив ішінде қатты өзгеріске түсіп отырған баптар
Дебиторлық берешектердің абсолютті де үлестік те салмағы күрт өсіп
Салықтық активтер қарастырып отырған жылдарда төмендеуі, яғни кәсіпорын алдын
Кәсіпорын активтерін құралу көздері әр түрлі болуы мүмкін: меншікті
Кесте 2 - «Жайна-Жамиля» ЖШС-ң Пассивтердің құрамы мен
Көрсеткіштер 2007 ж 2008 ж Ауытқуы
+ -
мың тг % мың.тг %
1 Қысқа мерзімді міндеттемелер 95867 99,7 119230 74,4 -23363
Қысқа мерзімдік қаржылық инвестициялар 75786 78,82 68722 42,88 -7064
Салықтар бойынша міндеттемелер -30
-1868
+1898
Басқада міндетті төлемдер бойынша міндеттемелер 0
-329
-329
Кредиторлық берешектер 20109 20,9 52705 32,88 32596
2 Ұзақ мезімді міндеттемелер 0 0 37488 23,39 -37488
37488 23,39 -37488
3 Капитал 282 0,3 3556 2,22 +3274
Шығарылған капитал 103 0,107 103 0,064 0
Бөлінбеген табыс 179 0,17 3453 2,15 3274
Пассивтердің жиынтығы 96147 100 160275 100 64128
2 кестеде келтірілген мәліметтер бойынша активтерді қалыптастырудың негізгі көзі
2 «ЖАЙНА-ЖАМИЛЯ» ЖШС-нің ТАБЫСТАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Негізгі қызметтен және негізгі емес қызметтен алынатын табыстардың
Негiзгi және негiзгi емес қызметтерден алынған табыс жылдық жыйынтық
Табыс дайын өнiмдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен қызметтерден
Келесi шарт сатушыдан сатып алушыға өтетiн меншiк құқығы болып
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынатын табыс ретiнде танылады:
- есеп беру күнiне мәмiленiң аяқталу кезеңi үлкен деңгейдегi
- мәмiленi жүргiзу кезiнде жұмсалған шығыстары да, мәмiленi аяқтау
Субъект барынша дәлдiк деңгейде табысын анықтай алады, ол мәмiлеге
Мәмiленiң сипатына қарап оның вяқталу кезеңiн анықтаған кезде мына
- белгiлi бiр күнге жалпы мәмiле бойынша жасалған шығыстардың
- белгiлi бiр күнге жалпы мәмiле бойынша орындалған қызметтiң
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негiзде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған аванстар
Қызмет көрсетудiң, яғни мәмiленiң нәтижесiнде үлкен деңгейдегi дәлдiкпен табысты
6000 «Өнімді сатудан және қызметтерді ұсынудан түсетін кіріс» кіші
6010 – «Өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін кіріс»,
6020–«Сатылған өнімді қайтару», онда сатылған өнімді қайтарумен байланысты операциялар
6030 – «Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер», онда бағадан
6010-шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төменде келтiрiлген.
Кесте 3
«Негізгі қызметтен түсетін табыс» шотының корреспонденциялары
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Дебет Кредит Сомасы
1. Шот – фактураларының және накладнойдың негізінде келісімді бағасы
60000
1210 3130 7200
2. Жұмыстары қабылдау актілерінің негізінде, негізгі және қосалқы өнді-рістердің
1220-1230 6010 128000
ҚҚС сомасына, 12% 1210-1284, 1220-1230 3130 15360
3. Сатып алушылар ұсынған шоты бойынша есеп айырысу шотына
Дайын өнiмдi, жұмыстарды және қызметтердi сатудан түскен сомасы есептi
2007 жылы «Жайна-Жамиля» ЖШС негізгі қызметтен 25123,5 млн. теңге
Негiзгi емес қызметен түскен табыстың есебiн есептеу үшiн типтік
6210 - «Активтердің шығуынан алынатын кірістер», онда мынадай актив-терді,
6230 - «Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер», онда мемлекеттік субсидиялардан
6250- «Бағамдық айырмадан түсетін кірістер», онда есептерде валюталар-дың әртүрлі
6280- «Инвестициялық, қаржы инвестицияларының шығарылуынан түсетін табыс» бағалы қағаздары
Материалдық емес активдердi сатқан кезде мынадай шоттардың корреспонденциясы жасалады
Кесте 4 - 6210 «Активтердің шығуынан алынатын кірістер», шоты
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтер сатылды:
қалдық құнына
тозу сомасына
босатылған құнына
7410-2740
1210-1284
1220-1230
2730
6210
2. ҚҚС сомасына, 12% 1210-1284 3130
3. Жыл соңында, 6210 және 7410 шотта-рында есептелген сомасы,
залал 6210
5510 5510
7410
6210 – шоты "Негiзгi құралдарың шығарылуынан түсетін табыс" негiзгi
2.2 Серіктестіктегі шығындардың есебін жүргізу
18 ХҚЕС-ның принциптерінде табыстар түсімге және басқа да кірістерге
Өз кезегінде, шығындардың ішінде негізгі қызмет және шығындар бойынша
Алайда, ХҚЕС табыстар мен шығындарды анықтау, ұйымдар қызметінің қаржылық
Негiзгi құралдары сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы жасалады.
Кесте 5 - "Негiзгi құралдардың шығарылуынан түсетін табыс" шоты
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 4 5
1. Негізгі құралдар сатылды:
қалдық құнына
негізгі құралдардың тозу сомасына
босатылған құнына
7410
2420
1210
1220
1010 2410
2410
6210
2. Сатылған негізгі құралдар бойынша есептелген ҚҚС сомасына, 12%
1220
1010,1030
3130
3. Жыл соңында, 6210 және 7410 шоттарында есептелген сомасы,
табыс
зиян 6210
5510 5510
7410
Ұйым қаржылық есеп берген кезде түсіндірме жазбасын бірге тапсырады,
Негізігі және негізгі емес қызметтен алынатын табыстардан басқа төтенше
Төтенше жағдайға басшының шешіміне байланыссыз және субъекті әдеттегі қызметіне
Бұл оқиға өте сирек болатындығына қарамастан, ауытқу сипатына ие,
Кей жағдайда төтенше жағдайды әдеттегі жағдайдан ажырату өте қиынға
Егер оның келесі сипаттамасы бар болса, операция немесе оқиға
- өте сирек болса;
- жай немесе әдеттегі қызметтің бір бөлігі болып табылмаса;
Келесі жағдайларды төтенше жағдай ретінде қарастыруға болмайды, атап айтсақ:
- валюта бағамның ауытқуы;
- келісім–шартта көрсетілген бағаларға түзетулер енгізу;
- мүліктерді, құрал-жабдықтарды, инвестицияны сатудан немесе есептен шығарған кездегі
-салық жеңілдіктерін алып тастауды, корпаративтік табыс салықтарының мөлшерлемесінің төмендеуі
Тоқтатылған операциялардан алынған зиян мен табыстың есебі 7510 –
7510 шоттың дебеті тіркелген активтер, тауарлы-материалдық қорлар, ақша қаражаттар
Кей кезде кәсіпорын табиғат апатының нәтижесінде табыс табуы мүмкін.
Зиянды немесе табысты 5510 шотына есептен шығарғаннан кейін, 7510
7510 – «Тоқтатылған операциялардан түскен табыстар (залалдар)» шоты кәсіпорын
Осындай операциялармен байланысты кәсіпорынның қызметі, міндет-темесі, таза табысы немесе
Әрбір тоқтатылған опрециялар қаржылық есеп беруде және түсіндірме жазбасында:
Егер де операциялардың тоқтатылуы мемлекеттің араласуынан немесе табиғи құбылыстардың
Бірақ та кей кезде кәсіпорын басшыларының шешімімен кәсіпорын өз
7510 шоттың кредиті табысты, ал дебеті зиянды көрсетеді.
Сонымен қатар ұйымдарда басқа ұйымдардың қызметіне үлестік қатысудан алынатын
Шот күрделі жене оның талдамалы есебі әрбір ұйымдар бойынша
7620 шоттың дебеті мен кредиті бойынша келесі шаруашылық операциялар
Кесте 6 - «Басқа ұйымдардағы үлестік қатысудан түсетін табыс
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 4 5
1. Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза табысынан үлестік
2. Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза табысынан үлестік
Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан алған кірістер (зияндар) жыл аяғында
Жыл соңында 7620 шоты бойынша қалдық қалмауы тиіс.
Жалпы алғанда кәсіпорында жүргізілетін табыстар мен шығындар шоты жыл
Кесте 7 - Қаржылық нәтиженің анықталуын шоттарда көрсету
дебет кредит Сомасы,теңге
60 5610
5610 7
Ұйым табыстарының құрамында (сатудан түскен табыстан басқа) операциялық және
Сатудан және сатудан тыс табыстар.
Кейбiр компанияларды сатудан тыс қаражаттар түсiп, сатылған тауарлардың өзiндiк
Операциялық табыс (сатудан табыстар) + Басқа табыстар – Басқа
Операциялық табыстар – компанияның әдеттегi қызметiмен байланысы жоқ түсiмдер.
Операциялық табыстар сияқты компанияда операциялық шығындар да болады. Мұндай
Сатудан тыс операциялардың табыстарының құрамына кiретiндерi: талап ету мерзiмi
Негiзгi құралдар мен жердi жалға беруден түскен табыстар жалға
Айыппұл төлеуден залалдар жекелей қызметтердiң басқа кәсiпорын-дармен келiсiмдердi бұзуына
Алынған айыппұл сомасының өзгеруi тек жабдықтаушы мен мердiгер-лердiң келiсiм
Талап етiлмеген дебиторлық берешектi есептен шығарғаннан залалдар, әдетте, есептiң
Талдау соңында сатудан тыс залалдар мен шығындарды қысқартып, алдын
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған және
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық есебінде жиынтық жылдық
Салық салынатын табысты түзету
Салық төлеушінің салық салынатын табысынан салық салынатын табыстың екі
әлеуметтік сала объектілерін салық төлеушінің нақты жұмсаған шығыстары;
коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген атаулы әлеуметтік
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салынатын табысты мүгедектердің
Салық төлеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық мерзімге
Қызметінің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит бері болып табылатын,
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығаруы, пайдалануға алғаш енгізілген
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау оңай
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан шегеріледі,
нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік есепте
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік еепте кезең шығыстарына
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс пен
материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша жасалатын амортизациялық
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер мен нормалар
Тұрақты және уақытша айырма ұйымның есеп саясатына бухгалтерлік есептің
Корпоративтік табыс салығы есептелгенде 7710-«Корпорациялық табыс салығы бойынша шығыстар»
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау.
Нарықтық экономка жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын табыс боып
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады. Яғни
Есептеу әдісіне көшу өнімді өткізуден түсетін оған келіп түскен
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың алдын-ала
Біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
Екіншіден белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау төмендейді,
Тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан аз алуы
3 КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСТАР ЕСЕБІ МЕН АУДИТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Табыстар аудитінің бағдарламасы мен табыстар есебінің аудиті
Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынасқа көшу барысында аймақты, қатал бақылау-тексеру
Еліміздегі аудит жұмысының тиянақты дамуына бірден-бір негіз болған, заң
Ұйымды тексеруге аудиторлық міндеттер: [25,81б].
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» Заңына, аудит туралы нормативтік
Тапсырушылардан, үшінші жақтан тексеру барысында жасалған есептеу, анықтама жасауға
Тексеру барысында анықталған ұйымның кәсіпкершілігі туралы мәліметтердің коммерциялық құпиясын
Аудиторлық ұйымдардың міндеттері:
Аудиторлар, аудит фирмалары Қазақстан Республикасының «Аудит қызметі туралы» Заңына
Дүниежүзілік қалыптасқан тәртіп бойышна аудит фирмаларының, аудиторлық жұмыс барысында
Аудиторлар, аудит фирмалары ұйымдар ретінде өздерінің кәсіпкершілік жұмысы туралы
Аудитор тапсырушыларға қандай қызмет көрсететінінің, ұйым шаруашы-лығына қандай экономикалық
Аудит мақсатында бухгалтерлік есеп көрсеткішіне сараптау жасау, оның ішінде
Аудит мақсатында аудиторлық тәуекелдік ерекше орын алады. Онда аудитор
Оның өзін аудит теориясында үшке бөледі:
Қорытынды есеп құрамындағы тәуекелдік ішкі аудит кемшілігіне сәйкес жіберілетін
Ішкі аудит тәуекелдігі - бұл тәуекелдік бухгалтерлік есеп беруде
Анықталмаған әуекелдік–шаруашылық операцияларының бухгалтер-ік есепке дұрыс алынбау себебінен болатын
Аудитордың міндеті – ұйымның қаржылық қорытынды есебінің дұрыстығын және
Аудит қорытындысының негізгі элементтері, оның мазмұны мен жүйесі Халықаралық
Аудитор қортытындысының негізгі бөлімінде аудитор тексеруінің жалпы көлемі, мазмұны
Аудит қортындысы негізінде құпиялық принципте ұсталатын құжат. Сондықтан аудиторлық
Ұйым табыстарының есебінің аудиті
Нарықтық қатынас жағдайында кез келген шаруашылық жүргізуші субъектінің мақсаты
Табыс бойынша мынандай ақпараттар ашылуға міндетті: [28,18б].
өнім (жұмыс, қызмет) сатудан табыс;
жалпы табыс;
негізгі қызметтен табыс;
негізгі емес қызметтен табыс;
салық алынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен табыс;
салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен табыс;
төтенше жағдайлардан табыс;
таза табыс.
Өнім (жұмыс, қызмет) сатудан табыс, қосылған құнға салынған салықты
Осы бапта негізгі қызмет табыстарымен қатар, тауарлы-материалдық қорларды сатудан,
Оның көлемі 6000 «Дайын өнімнен алынатын кіріс» бөлімшесінің шоттарының
Қазіргі уақытта шаруашылық сатудан түсімді түсімді есептеу әдісі бойынша
Сондықтан сату үрдісі өнімді орналастыруға және сатуға байланысты шаруашылық
Аудитор өнімді артып-жөнелтуді және сату операцияларына тексеру жүргізген кезде
дайын өнім сатуға шарттың жасалғандығын және олардың құжаттарының дұрыс
өнімді артып-жөнелту құжаттарының дұрыс жасалғандығын;
артып-жөнелтілген өнімнің бағасын анықтау ережелерінің сақталған-ығын және оның құжаттарында
өнім сатуға жасалған шартқа сәйкес, сатушыдан сатып алушыға өнімді
артылып-жөнелтілген өнімдердің құнын төлеуді талап еткен банк мекемелеріне төлемді
егер өнім сатушының қоймасынан тікелей босатылған жағдайда, өнімді босату
дайын өнімдердің қоймалық есебінің дұрыс ұйымдастырылғандығын;
өнімді (жұмыс, қызмет) жөнелту және сатудың аналитикалық және синтетикалық
өнімді жөнелту және сату бойынша бухгалтерлік корреспонден-цияларының дұрыс берілгендігін;
6000 «Дайын өнімнен алынатын кіріс» бөлімшесінің шоттары бойынша жазуларының
Жалпы табыс - өнім (жұмыс, қызмет) сатудың қаржылық нәтижесі
Негізгі қызметтен түсетін табыс жалпы табыс сомасынан жалпы табыс
Шоттардың типтік жоспары бойынша сатылған өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік
Негізгі емес қызметтен түсетін табыс, өнім өндіру және сату
материалды емес активтерді сатудан табыс;
негізгі құралдарды сатудан табыс;
құнды қағаздарды сатудан табыс;
акциялардың дивиденд және сыйақы түріндегі табыстар;
бағамдық айырымнан табыстар;
атқарушы үкімет органдарының субсидиялары;
басқа табыстар.
6160 шотта қарыздарын шығысқа шығарудан, алынған мүліктерден табыстар, тауарлы-материалды
Негізгі және негізгі емес қызметтен табыс деп Қазақстан Республика-сының
Сондықтан қаржылық қорытынды есепте табысты сипаттайтын көрсеткіші салық алынғанға
Таза табыстың көлемін 5510 «Есепті жылғы бөлінбеген табысы (жабылмаған
Аудитор 5610 «Жиынтық табыс (залал)» шотының дебетіндегі және кредитіндегі
Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіш-термен сипатталады.
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін бағалау. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойын-ша негізгі
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қал-дықтарының
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен және
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол өнімді
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік құн,
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын, оны
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – таза табыс. Ол сальдоланған
Д = Д - Р
Мұндағы: Д - негізгі қызметтен алынған табыс;
Д - жалпы табыс;
Р - кезең шығындары.
Кесте-7 «Жайна-Жамиля» ЖШС қызметінің нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер
Көрсеткіштер Жыл соңы жжжжжжжжылжыл Жыл басы Өзгеріс
Өзіндік құн 77250,9
297640,8
220389,9
Жалпы табыс 52127,4
191525,9 139398,5
Таза табыс (шығын) 25123,5
106114,8
80991,3
Өзіндік құн алдыңғы жылмен салыстарғанда 220 389,9 мың теңгеге
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін бағалау.
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық қызмет
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына формула
Д = Таза табыс / Барлық активтер (авансталған,
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,005 болса,
Осылайша жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал) кә-сіпорынның өз
Тәжірибеде ағымдағы активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен қолданылады.
Д = Д / Т (6)
Мұнда: Т - ағымдағы активтер.
Д - таза табыс.
Д - ағымдағы активтердің табыстылығы.
Ағымдағы активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,012 болса,
Акционерлік компания құқығында жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған капиталдың
Д = Д / С (7)
Мұнда: Д - меншікті капиталдың табыстылығы;
Д - таза табыс;
С - меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып табы-лады.
Дәл осы көрсеткіш биржада акционерлік компаниялардың акцияларына баға белгілеуді
Меншікті капиталдың табыстылық деңгейі жыл басында – -0,007 пунктке
Тәжірибеде ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы деп аталатын көрсет-кіш кеңінен
Д = Д / Т (8)
Мұнда: Т - ұзақ мерзімді активтер;
Д - таза табыс;
Д - ұзақ мерзімді активтер табыстылығы.
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылық деңгейі
2008 жылы – -0,009
2009 жылы – -0,004
болса, ал жыл соңында оның мәні –болды.
Негізгі өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі мына формула бойынша есептелінеді:
Д = Д / З (9)
Мұнда: Д - Өндірістік қорлардың табыстылығы;
Д - Таза табыс;
З - Өндірістік қорлар.
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі жыл басында – -0,04 болса,
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Д = Д / Д (10)
Мұнда: Д - Сату көлемінің табыстылығы;
Д - Жалпы табыс;
Д - Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Сату көлемінің табыстылық деңгейі жыл басында – 0,023 болса,
Жоғарыда жүргізілген есептеулерден көріп отырғанымыздай кәсіпорын қызметі табысты болып
Кәсіпорынның пайдасымен рентабельділігінің есебі
Рентабельділік көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасына барлық өндірістік-шаруашылық факторлардың жиынтығы
Рентабельділік көрсеткіштерін факторлық талдау әдістемесі көрсеткішті есептеудің бастапқы формуласын
Мысалы, жалпы рентабельділікті (өндірістік қорлар рентабельділік) талдау үшін үш
Барлық қолданылатын модельдер негізінде келесі қатынас жатыр:
, (11)
мұндағы - өнімнің еңбекақы сыйымдылығы;
- өнімнің материал сыйымдылығы;
- өнімнің амортизациялық сыйымдылығы;
- негізгі өндірістік қорлар бойынша өнімнің қор сыйымдылығы;
- айналым қаражаттары бойынша өнімнің қор сыйымдылығы (айналым қаражаттарының
P – баланстық пайда;
F – негізгі қорлар жылдық орташа құны;
Е – материалдық айналым қаражаттарының орташа қалдықтары;
R - өнім рентабельділігі;
- толық өзіндік құн бойынша 1 теңге өнімге шығындар.
Өнім табыстылығы қаншалықты жоғары; негізгі қорлардың қор қайтарымдылығы және
Рентабельділікті анықтаудың үш факторлық моделі
, (12)
мұндағы λР - өнім табыстылғы
;
λF - өнімнің қор сыйымдылығы
;
λE – айналым қаражаттарының айналымдылығы
.
Табыстар мен шығындарды талдау № 2 нысан «Табыстар және
«Жайна-Жамиля» ЖШС-нің өткен және есептi жылдағы табыстары туралы мәлiметтердi
Кесте 8 - «Жайна-Жамиля» ЖШС-нің табыстарының құрылымы мен динамикасы
Көрсеткіш 2007 2008 Ауытқу(+,-)
1.Тауар(қызмет) сатудан түскен түсім 77250,9 297640,8 220389,9
2.Алынуға тиіс % - - -
3.Басқа ұйымдарға қатысудан алынатын табыстар - - -
4.Өзге де операциондық табыстар - - -
5.Сатудан тыс табыстар - - -
6.Төтенше жағдай табыстары - - -
7.Табыстардың барлығы 77250,9 297640,8 220389,9
Қайнар көзі:
Бұл кесте мәлiметтерi көрсеткендей, ұйымның табыстары есептi кезеңде өткен
Басқа табыстар ұйымда жоқ. Есепті жылы өткен жылмен салыстырғанда
Тауарларды (жұмыстар, қызметтер) сату көлемі;
Тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) өзіндік құны;
Тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) орташа баға деңгейі;
Тауарлардың (жұмыстар, қызметтер) ассортименті;
Сату құрылымынының өзгеруі ( рентабельді тауарларды сатудың өсуі).
Кәсiпорынның табыстары мен шығындарының құрамы мен құрылымын талдаудың практикалық
Кесте 9 - «Жайна-Жамиля» ЖШС-ң табыстарды қолдану көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсеткіш 2007 2008 Өзгеріс (+,-) Өсу қар-қыны, %
1
2
3
4
5
6
7
8
9 Табыстар
Шығыстар
Салыққа дейінгі табыс
Активтердің орташа жылдық құны
Сатудан түскен түсім
Активтердің рентабельділігі, %
Сату рентабельділігі,%
Табыстың 1 тг-дегі сату түсімі
Табыстың 1 тг-дегі активтер құны 77250,9
52127,4
25123,5
96147,3
430,5
2,6
9,1
1
0,61 297640,8
191525,9
106114,8
160275,1
3285,4
6,6
27,3
1
0,52 220389,9
139398,5
80991,3
4127,8
2854,9
4,0
18,2
-
-0,09 285,2
267,4
422,3
661,9
663,1
264,8
300
-
17,3
9-кесте мәлiметтерi бойынша есептi жылда табыстар мен шығындар өткен
Бұл жағдай ең алдымен активтердiң рентабельдiлiгiн тереңдете талдауды және
Активтердiң рентабельдiлiгiнiң оның өзгеруiне әсер ететiн факторларға тәуелдiлiгiнiң детерминделген
Формулаларға кiретiн көрсеткiштердiң шартты белгiлерi 13-кестеде келтiрiлген. Активтер рентабельдiлiгiнiң
немесе f =xyz (13)
Көрiп отырғанымыздай, активтер рентабельдiлiгiнiң бұл факторларға тәуелдiлiгi – детерминдi.
(14)
13-кестенiң мәлiметтерiн пайдалана отырып, (x, y, z) факторларының активтер
(15)
Барлығы = 14,8%
Есептеулер активтер рентабельдiлiгiнiң негiзiнен сату рентабельдiлiгiнiң жоғарылауынан (+0,61%) есебiнен
Факторлық талдау активтер рентабельдiгiн өсiрудiң жүзеге асыру жолдарын табуға
3.3 «Жайна-Жамиля» ЖШС-нің табыстар мен шығындар есебін жетілдіру
Ұйымдардың шаруашылық қызметі процесінде, оның ішінде осы дипломдық жұмыста
Уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ тұрақты және кейінге шегерілген
Сондықтан, ұйымдардың қаржылық қорытындыларын есепке алуды жетілдіру үшін, жоғарыда
Бақылаушы және аналитикалық рәсімдердің жеделдігін және нақтылығын арттыру үшін,
ЖШС-де есепке алу саясатында қаржы есептілігіндегі пайдада салықты көрсетудің
- пайдаға салық бойынша шығындардың құрамдас бөліктерін;
- бухгалтерлік табыспен (шығынмен) салық табысына салыстыру жүргізу;
-шығын келтірілген уақытша активтердің әр түріне қатысты мерзімі ұзартылған
Салық бойынша мерзімі ұзартылған шығындарды ашу кезінде, бұрын танылмаған
Бұдан басқа, кәсіпорынға жетістіктерге жету үшін басшылықтың алға қойған
Табыстар мен шығындарды бюджеттеу – тұтасымен ұйымдардың да, есепке
Табыстар мен шығындарды бюджеттеу жүйесінің негізгі мақсаты мен міндеті
- ақшалай түсімнің, шығындардың, өтеу сомаларының, есеп айырысу пайдаларының,
- бөлімшелердің және тұтасымен алғанда ұйымдардың табыстар мен шығындар
- бөлімшелердің және тұтасымен алғанда ұйымдардың табыстар мен шығындар
- «жоспар / факті» түріндегі ауытқушылық себептеріне талдау жасау.
Аталған жүйені жүзеге асыруға жауапкершілік әдетте қаржы бөліміне жүктеледі.
Кәсіпорындардағы тығыз өзара байланыстың салдарынан, көп жағдайда бюджеттеу жүйесінің
Аталған үлгі бойынша егер кәсіпорындардың шығындары белгіленген бір шектен
Осы мақсатта шығындарды жоспарлау және бақылаудың арнайы жүйесі құрылады.
Есеп беру мерзімінің басына дейін құрылымдық бөлімшелердің бастық-тары, бюджеттеуге
Аталған смета шығындардың жеке сомаларын ашудан, тасымалдаушы-лардың атауынан, шығындарды
Бөлімшенің шығындарының жоспарланған сметаларының, сондай-ақ өткен мерзімге арналаған есеп
Осыған қоса, шығындар мына баптар бойынша топтастырылады: шикізат, негізгі
Айға арналған кәсіпорынның жалпы шығындары жоспарының жүйесі аясында, өндірістік
Шығыстарды бюджеттік бақылау, қаржы қызметінің шығыстарды жүргізудің бекітілген жоспарлы
Қорытындысында, аталған жүйе, ай ішіндегі ақша қаражатын дұрыс шығындауға
Ай өтуі бойынша, бөлімшенің жоспарлы көрсеткіштерімен қоса, шығын-дарының фактілі
Кәсіпорындардағы қаржы қорытындыларын басқарудың тежегіші, таза құнды санау қиындығының
Алайда, кәсіпорындардағы пайданың қалыптасуына бақылау жасау мақсатында, жедел талдау
Аталған кәсіпорындағы бюджеттік жоспарлаудың жүйесі тиімді болу үшін, мынадай
1.Жауапкершіліктің орталығын анықтау. Жауапкершіліктің орталығы – табыстар мен шығындарды
2.Жауапкершілік орталықтары бойынша бюджеттің құрылымын қалыптас-тыру. Бюджет – мысалы,
3. Барлық бөлімшелер келісілген бюджетті қабылдау үшін, сондай-ақ оның
4. Басқару есепке алуларындағы шоттардың жоспарына бюджеттік баптар бойынша
Дипломдық жұмысымды қорытындылай келе, жылдық бюджеттерді құрмайтын кеңес беру
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші табыс түсімі болып
Пайданы көп табу үшін бүгінгі күннің талабына сай бәсекелестікті
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен басқа
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс
Нарық жағдайында табыстың рөлі айтарлықтай артты. Табыс табу кез
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономи-калық пайдалалығы табыс
Бұл дипломдық жұмыста табыстың есебінің, аудитінің, табыстың теориялық және
Еңбек жағдайын жақсарту, табысты көбейту және шығындарды азайту үшін
Тапсырыс берушілердің санын көбейту үшін жарнамалар жасау;
Өндірістік және бос тұрған бөлімшелерді жалға беру;
Көлік құралдардың пайдаланудың оптималды жолдарын табу;
Кадрлардың ағымдылығын тоқтату;
Табыстардың аудитіне тоқталсақ ұйымда ішкі бақылауды ұйымдастыруды барынша жолға
Дипломдық жұмыс табыстардың есебі мен аудитін теориялық және тәжірибелік
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өндірістік
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтері коммерциялық құпия
Табыстылықтың маңызды салыстырмалы көрсеткішінің бірі бұл өндірістік қорлардың табыстылық
Осылайша, біз кәсіпорын табыстылығының негізгі салыстырмалы көрсет-кіштерін қарастырып, олардың
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Байдаулетов М., Байдаулетов С.М.Аудит, Қазақ университеті. 2004ж-226б.,
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления финансами,
«Жайна-Жамиля» ЖШС-нің Жарғысы
«Жайна-Жамиля» ЖШС-нің қаржылық есебі.
Дюсембаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қар-жылық жағдайын талдау,
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық
Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия, М.,
Козлова Г.Н. Бухгалтерский учет в организациях, М., Дело. 1999г-520с.,
Бухгалтерский учет и аудит № 4 2003г.Кутер М.И. Теория
бухгалтерского учета, М., Финансы и статистика. 2000г-543с.,
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіп-орындағы
Радостовец В.К., Шмидт О.Н. Особенности бухгалтерского учета, Центр аудит
ТөлегеновЭ.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика. 2001ж-200б.,
Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, А.,Ұлағат университеті.
Бюллетень бухгалтера № 18 (196), 2005г.
Бухгалтерский анализ: Пер. с англ. - К.: Торгово-издательское бюро,
Введение в бухгалтерское дело:Пер.с англ.Торгово- издательское бюро, 1994.
Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены директором Департамента
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник./ И.А.Богдановская, - Минск:
Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия. -Интел-Синтез, 2004.
Лоханина И.М., Золкина З.К. Основы анализа финансового состояния предприятия.
Андреев В.А. Практический аудит - М.Экономика, 2004
3