І. Кіріспе.
Қазақстанды қола дәуiрiнде мекендеген тайпалар
ІІ. Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы
Сақ тайпаларының шығу тарихы
Сақтардың тайпалық құрамы мен орналасуы.
Сақтардың шаруашылықтағы бағыттары
Сақтардың мәдени мұралары.
IV. Сақ қоғамы
V. Сақтардың сыртқы саясаты
V. Қорытынды.
Қазақстанның қола дәуiрiндегi тайпалар бiрлестiгiнiң негiзiнде
Ерте темiр ғасыры дәуiрiнде (б.з.б. I
Қазақстанның оңтүстік, шығыс және орталық аудандарын
Ежелгі заманда Орта Азия өңірін түркі
Сақтар – б.з.б. І мыңжылдықта Орта
Орта Азия мен Қазақстан жерінде дәуірінің
Кейбір тарихшы ғалымдар – «қазақ» сөзі
Ежелгі заманда Орта Азия өңірін мекен
Ежелгі грек тарихшыларының айтуына қарағанда, сақтар
Ал тағы бір грек авторы Ктесий
Шығыстанушы және қазақстандық ғалымдардың, археологтардың пікірінше
№ Сақ топтарының аты Мекендері
1. Теңіздің арғы жағындағы сақтар(парадарайя) Қара
2. Шошақ бөрік киіп жүретін сақтар(тиграхауда)
3. Хаома сусынын дайындайтын сақтар(хаумаварга) Мургаб
Осы күнгі ташкент қаласы аймағында, Солтүстік
Ал теңіздің ар жағындағы сақтар кімдер?
Археологтар жүргізген қазба жұмыстарының нәтижесінде тасқа,
Ол заманда «сақ» немесе «скиф» деген
Геродот сақтардың тұрмыс салты мен тұрғын
Тарихи деректерге қарағанда сақтар, негізінен
Сақтар өмірінде, әсіресе жылқы өсіру маңызды
Етті, жүнді көп беретін қойдың да
Қазақстанның батыс және оңтүстік далалы аймақтарында
Ал жылқы мен қойға қарағанда тебіндеп
Дегенмен, Қазақстанның өзен-сулы аймақтарында суармалыегіншілік басым
Мал шаруашылығымен шұғылданған сақтар жылқы, қой,
Сақтарда мал шаруашылығында, әсіресе жылқы өсіру
1. Жатаған, басы нарбастанып біткен ірі,
2. Шоқтығы биік, сирақты, дене бітімі
Көшпелі тайпалар үшін жылқыны орны ерекше
Мал шаруашылығымен бірге сақ тайпаларында отырықшы,
Сақ тайпалары тарихы мен олардың материалдық
Орталық Қазақстан. Бір кездері қола дәуіріндегі
Бұл мәдениет обалары құрылысының бір ерекшелігі-олардың
Обалардың бір-бірінен алыс-жақын орналасуы әр түрлі
Тасмола мәдениетінің дамуында үш кезең айрықша
Үшінші кезеңде – б,з, дейінгі III-I
Батыс және Солтүстік Қазақстан. Дала және
Күллі ескерткіштер екі хронологиялық кезеңге жатады.
Савроматтардың шығуын зерттеушілер қима және андронов
Батыс және Солтүстік Қазақстан ескерткіштерінің бәріне
Савроматтар арасында қолданбалы өнер биік дәрежеде
Батыс Қазақстан қазылған савромат ескерткіштері
Шығыс Қазақстан. Сақтардың қыруар қорымдары алтай
Шығыс Қазақстан сақ тайпаларының мәдениеті өз
Майәмир кезеңінің соңында салт кісіні атымен
Белгілі археолог С.С.Черников қазып зерттеген оба(Шілікті
Қорғанның диаметрі 66м, ал биіктігі 6
Үйінді астында, обаның дәл кіндігінде көлемі
Табылған олжа көп болған, оның ішінде
Киім-кешекке сән үшін тағылатын, бүркіт тәрізді,
Шілікті қорғаны б.з.дейінгі VII-Viғ салынған деп
Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан. Бұл-сақ тайпалары
Сақ тайпалары көп қоныстаған орталықтардың бірі
Жетісудағы сақ мәдениеті өз дамуында екі
Қорымның облары баяғыда тоналған, бірақ тонаушылар
Жетісу сақтарының тамаша ескерткіштерінің бірі –
Түскейдегі қабырға түюінде ағаш ыдыс-аяқтар қойылған
Қыршын кеткен бұл боздақ өн бойына
Өліктің басына биік былғары қалпақ-дулыға кигізілген,
Марқұмның мойнына ұшы барыс бастарымен безендірілген
Белбеуінің оң жағына қызыл түсті ағаш
Арал өңірі сақтары мәдениетінің бастау-бұлағы –
Ұйғарақ қорымына қойылғандардың бәрі сақ-массагеттердің қауымына
Қазба жұмысы жүргізілген кезде өлікті қоға
Қолданбалы өнер бұйымдары да баршылық еді:
Массагеттер мәдениеті б. з. дейінгі І
Ерте темір дәуірінде мүлік теңсіздігінің болғанын
Тайпа көсемін бүкіл тайпа мүшелері сайлады
Рим тарихшысы Квинт Руф сақтардың көктен
Сақтардың тарихта жауынгер тайпа ретінде аты
Жалпы сақ әйелдері қоғамда өте сыйлы
Тайпалар арасында жиі-жиі соғыс қақтығыстары болып
Сақтар арасында бірте-бірте мүлік теңсіздігі пайда
Сақ қоғамында өмір сүрген адамдардың үш
1. Жауынгер.
2. Абыздар.
3. Малшылар мен егіншілер.
Сол кездегі дәстүр бойынша ең мерген,
Жалпы сақтар ақиқат-шындықты қастерлеп, қайырымдылықтың шыңы
Осы орайда, Ираннан Жерорта теңізі жағалауларына
Ежелгі заман тарихшыларының деректеріне қарағанда, б.з.б.
Ал көршілес жатқан Парсы мемлекетімен, тіпті
Мемлекеттің аумағын тойымсыздықпен кеңейту беруді ойлаған
Бұл Кирдің сақтармен соғысуға желеу іздеуі
Томирис патшайымның өзіне-өзі сенген сөзінен,
Жоспарда дариядан өтіп, жаудың шегінген жеріне
Таң атып, күн көтеріле шайқасқа шыққан
Бар аңсары біреудің елін шауып, олжаға
Томиристің тұтқынға түскен ұлы өзінің қандай
Келесі күні екі жақтың арасында бұрын-соңды
Қоршауға түсіп, бас сауғалар мүмкіндігінен айырылған
Томирис патшайым шайқас аяқталған соң, сарбаздарына
Енді Тәңірге берген сертімді орындап, басыңды
Осылайша сақтар өздерін жаулауға жасанып басқыншылардан
Парсы патшасы І Дарийдің шапқыншылығы. Бұл
Б.з.б. 519-518 жылдарда сақтарға қарсы І-Дарий
Сақтар тарихының тағы бір тегі Александр
Өзеннің қарсы бетінде, гректермен айқаса кету
Александрдың бұйрығы бойынша Сырдария жағасынан Александрия
Орта Азия мен Орта Шығыстың тағдыр-талайында
Сақтар – бізідің заманымыздан бұрынғы І
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Қазақстан тарихы. Очерктер».
2. «Ежелгі Қазақстан тарихы (6-сынып)»
Т. Тұрлығұл, Ә. Төлеубаев, Қ. Құнапина
3. «Қазақстан тарихы. Дәрістер курсы І»
4. «Қазақтың қысқаша тарихы»