Негізгі құралдардың амортизациясы есебінің аудиті


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ......................................3
1 НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ..........5
Негізгі құралдар есебінің теориялық мәні ............5
Шаруашылық субъектінің экономикалық сипаты............9
Субъектінің есеп саясаты..........................14
2 НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ......................21
2.1 Негізгі құралдарды бағалау және тану..................21
2.2 Негізгі құралдардың қозғалысының есебі мен талдауы..............27
2.3 Негізгі құралдардың амортизациясы және есептен шығарылуы............32
3 НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІ..................48
3.1 Негізгі құралдардың қозғалысының аудиті.........48
3.2 Негізгі құралдардың амортизациясы есебінің аудиті.................56
3.3 Негізгі құралдардың жөндеу шығындары есебінің аудиті.........58
ҚОРЫТЫНДЫ...........................64
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..................67
АННОТАЦИЯ............................69
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Бүгінгі күні әлем адамдарға қарағанда жылдамырақ
Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс әкелу үшін
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өзгеше
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана жүреді,
Негізгі кұралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес (әлеуметтік)
Кәсіпорын мүлкінің есебі мен бастапқы бақылауын дұрыс жүзеге асыру
Егер бүгінгі күнге дейін біз көптеген Қазақстандық компаниялардың халықаралық
Сондай қиыншылықтардың бірі негізгі құралдардың амортизациясын есептеуде де туып
Үлкен кәсіпорындарды санамағанда, өндірістік қызметпен айналысатын көптеген кәсіпорындар азғантай
Дипломдық жұмыстың мақсаты – негізгі құралдардың маңыздылығын ашып көрсетіп,
Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды: негізгі құралдар
Зерттеу объектісі ретінде АҚ «Казпошта» алынды. Оның негізгі
Бухгалтерлік есеп жүйесіннің тәжірибесі кәсіпорынның қаржы ресурстарын қалыптастыру
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Негізгі құралдар есебінің теориялық мәні
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана жүреді,
Негізгі кұралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес (әлеуметтік)
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №16 ХҚЕС сәйкес ұйымдастырылады. Осы
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлық
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын объектілер жатады,
Өндірістік емес негізгі құрал-жабдықтар — тұтынуға арналған құрал-жабдықтар. Олар
Иелігіне қарай негізгі құралдар - меншікті және жалға алынған
Меншікті дегеніміз - субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей
Заттық кұрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын қызметтеріне
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
жер — субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен
ғимараттар — еңбек заттарын өзгертуге катысы жоқ белгілі бір
өткізгіш тетіктер (қондырғылар) — электр, жылу немесе механикалық энергияны
машиналар мен жабдықтар - күш беретін машиналар және жабдықтар;
күш беретін машиналар және жабдықтар — жылу және электр
жұмыс машиналары мен жабдықтар — еңбек өнімдерін жасау процесінде
өлшеу жане реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық жабдықтар —
есептеу техникасы — процестерді жылдамдату және автоматтандыруға арналған машиналар,
басқадай машиналар мен жабдықтар — машиналар, аппараттар және басқа
көлік кұралдары — адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
құрал-сайман — қол еңбегінің механикаландырылған немесе механикаландырылмаған құралдары немесе
өндірістік мүлік және соған жататын заттар — өндірістік операцияларды
шаруашылық мүлік — кеңсе және шаруашылық мекемелерінін заттары (орындықтар,
жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал — ат, өгіз,
көп жылдық өсімдіктер — қолдан егілген, көп жылдық өсімдіктер
жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар (ғимаратсыз) — ауыл шаруашылық
басқа да негізгі құралдар — кітапхана қорлары, спорт мүлкі
Негізгі құралдардардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі. Кәсіпорында негізгі құралдардыңесебін
Негізгі құралдар - өнім өндіру, қызмет көрсету және жұмыс
Негізгі құралдар есебі бойынша қарастырылатын сұрақтар:
Негізгі құралдарды активтердің топтары бойынша топтастыру, жою құнын анықтау
Негізгі құралдар, оларды жіктеу және бағалау.
Жалпы кәсіпорынның негізгі құралдарының сатып алуы, есептеу ерекшеліктері, тозу
Шаруашылық субъектінің экономикалық сипаты
Кербұлақ ауданының АҚ «Казпошта» - бұл
АҚ «Казпошта» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 20
Қоғам Жарғы капиталына 100% мемлекеттік қатысуымен ұйымдастыру- құқықтық
Қоғам мынадай қызмет түрлерін жүзеге асырады:
Пошта байланысы саласында уәкілетті органмен бекітілген түрлері мен көлеміне
Хаттардың (жай, тапсырысты, құндылығы жарияланған), пошта карточкаларының (жай, тапсырысты),
Пошта арқылы ақша аударуды жүзеге асырады;
Жеделдетілген және курьерлік пошта қызметін көрсетеді;
Дүниежүзізілік пошта конвенциясында және оның Атқарушы регламентінде
Және басқа да көптеген қызметтер атқарады.
Бүгінгі ТМД территорияларында бірінші рет
Компаниялардың Директорлар Кеңесінде 2007-2009 жылдарға
2006 жылы мамырда Қазпошта нарықта бағалы қағаздармен трансфер
Қазақстан Республикасында ЕМS халықаралық қызметтерінің автоматтандырылған жүйесінің дамуы болып
Компанияларды басты
модернизациялау болып табылады. 2006 жылы пошта жинақтық
АҚ «Қазпошта» мекемесінің
Кесте-1 АҚ «Қазпошта» мекемесінің 2006-2008 жж. қорлардың кұрамы мен
Материалдық айналым қаражаттары 2006ж. 2007ж. 2008ж. 2006-2007 жж. аралығындағы
аралығындағы өзгеріс
(+,-)
Қорлар, соның
54972055 -16114 +20344374
1.Шикізаттар, материалдар және басқа
19474 -3677 +19474
2.Өткізілген тауарлар,дайын өнім және қайта
3.Аяқталмаған өндірістеп шығындар (айналу шығындары) - - - -
4.Алдағы кезең шығыстары
5.Басқа да қорлар және шығындар - - - -
Қайнар көзі: АҚ «Қазпошта» мекемесінің 2006-2008 жылдық есебінен алынды
Қорытынды есеп мазмұнын нарықтың қатынасқа түсуші жақтар толық
Қазақстандық бухгалтерлік қорытынды есепке тән осы ресми кұжаттар қаржылық
Қазақстандық концептуалды негіз қаржылық қорытынды есеп
жүйесінің негізін салушы принциптер мен ережелерден туындаған.
Халықаралық қаржылық есеп стандартының берген анықтамасына қарай бухгалтерлік
Негізінен концептуалды негіз:
-қаржылық қорытынды есеп құру мен мұның мазмұнын
-бухгалтерлік есеп жүргізу
амалдармен бухгалтерлік есеп
қамтамасыз етуге;
-бухгалтерлік есеп жөніндегі жаңа нормативтік актілерді әр кезеңдерде
жасау мен қайта қараудың негізін қамтамасыз етуге;
-нормативтік актілермен реттелмеген
қабылдаудың базалық негізін салуға;
-бухгалтерлік қорытынды есеп құамындағы мәліметтерді пайдаланушы
жақтарға түсінікті тәсілдермен беруге арналған.
Қаржылық қорытынды жөніндегі ақпараттар көрсеткіштерінің мазмұны осы жылғы ұйымдар
Қазақстандық ұйымдардағы қаржылық қорытынды есеп жасаудың
Қазақстандық концептуалды негіз негізінен ұйымдардың есеп жүргізу тәжірбиесіне мемлекеттік
Қаржылық қорытынды есеп өрісінде ұйымдардың қаржы нәтижесі және
Қаржылық қорытынды есеп тұрғысынан Қарағанда бухгалтерлік есеп категорияларында (активтер,
Ішкі аудиттің ең негізгі мақсаты - ол, кәсіпорын шаруашылығы
Қорыта келгенде, ішкі аудит кәсіпорын саласында басқарушылық
Ішкі аудиторлық тексерудің объектісі, қаржы ақппараты, ондіріс процесі
Субъектінің есеп саясаты
Кәсіпорындарының бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер
Директор міндетінің шеңберіне: қызметкерлердің жұмысына бақылау, ресурстардың қолда барын,
Бас бухгалтер міндетінің шеңберіне: қасса, негізгі құралдарды, жинақтаушы кассамен
Материалды жауапты бухгалтер: қоғамдық тамақтандыруға есеп, төлеу қызметіне есеп
Бухгалтер - кассир: құрылған құжаттар бойынша ақша құралдарын
Есептік саясатты қалыптастырудың негізіне шаруашылық операцияларды, ұзақ мерзімді, қысқа
1) материалдық емес активтер мен негізгі құралдар кұндарының орнын
2) өндірістік корларды аяқталмаған өндірісті, тауарларды және дайын өнімдерді
3) өнімдерді (тауарлар, жұмыс, қызмет) өткізуден түскен
Есеп әдістерін білмейінше қаржылық есептемелерді пайдаланушылар мүліктік және қаржылық
Жоғарыда айтылғандарға орай кәсіпорынның есептік саясаты бойынша бұйрықта мыналар
- тауарлы-материалдық қорлардың есеп әдісі (нормативті, қайта бөлістік, тапсырыстық
- жанама шығындарды бөлу тәсілі;
- аяқталмаған өндіріс пен дайын өнімді бағалау әдісі;
- негізгі құралдарды жөндеуді есептеу және қаржыландыру
- дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыс, қызмет) өткізуден түскен
- бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары мен формаларын таңдау;
- мүліктер мен міндетемелерді түгендеу тәртібі және т.б. Осы
Шаруашылық жүргізуші субъектінің таңдап алған есептік саясаты бір есептік
Кәсіпорынның есептік саясатындағы өзгерістер мынадай жағдайларда орын алуы ықтимал:
1) меншік иелері ауысқанда;
2) кәсіпорынның қайта құрылуы;
3) бухгалтерлік есептің нормативтік
4) бухгалтерлік есептің жаңа тәсілдері әзірленгенде. Есептік саясат қаржылық
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік
Оларды жүзеге асыру басрысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты келесідей
кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын өз балансында тек
толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да бір
есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету әдісінің тұрақтылығы,
шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің түскен немесе
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы –
Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік,
Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу, амортизацияны
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруышылық ахуалынан, оладың қолдану
Кәсіпорын бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуіне болады:
келіп түскен негізгі құралдар объектісін бағалау – бухгалтерлік «Негізгі
негізгі құралдың амортизациясы - бухгалтерлік есептің «Негізгі
Негізгі құралдарды жөндеу – жөндеу жұмысын жүргізудің кезеңдігі мен
Материалдық емес активтердің амортизациясы - әрбір материалдық емес активтердің
Болашақ кезеңінің шығыстары – кезеңдері нақты анықталмаған жағдайда, кезең
Алдағы шығыстар мен төлем резервтері – кәсіпорын қандай резервтерді
Күмәнді қарыздар бойынша резервтері – кәсіпорын түгендеу мәліметтерінің негізінде
Табысты тану - «Табыс» деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартына
Тауарды сату бойынша – субъектінің сатып алуға меншік құқығын
Көрсеткен қызметі бойынша – есептік күнге жасалған мәміленің біту
Дивиденттер, пайыздар түріндегі табыстар – пайыздар активтерден алынатын нақты
Үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын «Тауарлы материалдық
Мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеумен қоса, құндылықтардың нақты
Бухгалтерлік есеп нысаны. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысаны өзі таңдай
Нақты (із жүзінде) пайдаланылатын шоттар жоспары. Кәсіпорын шоттардың Бас
Өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
бухгалтерлік қызметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны. Кәсіпорын құрамдық бөлімше
Есепті орталақтандыру деңгейі. Кәсіпорынның нақты қызметінің жағдайына байланысты есеп
Ішкі өндірістік бақылау. Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің қандай
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған
Атап айтқанда, есеп саясатын әзірленген кезде кәсіпорын өз мүліктері
Шаруашылық қызметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен көрсету;
Сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту (шығыстар)
Шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық қызметінің барлық фактілерін
Қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерін қалыптасқан мәліметтердің сәйкестігін, бухгалтерлік
Ұйымдылық (рационалдық) кәсіпорының көлемімен, оның қызмет масштабына лайықты келетін
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген кәсіпорынның есептік саясатын
2 НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Негізгі құралдарды бағалау және тану
Негізгі кұралдар - материалдық активтер олар:
а) компания немесе тауарлы-материалдық қорларды жабдықтау және қызмет
ә) әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолданылуды болжайды.
Негізгі қаражаттың объектілері үшін пайдалы қолдану мерзімі белгіленеді, бұл:
а) компания активтік пайдалану болжанып, күтілетін (есептік) кезең;
ә) компания активті пайдаланып, жасауды көздейтін бұйымның саны. Басқаша
Негізгі құралдардың объектісі актив ретінде мынандай жағдайларда пайда алады
а) компания активке байланысты болашақ экономикалық пайда алады деп
ә) активтің өзіндік құны сенімді бағаланса.
Қолда бар негізгі құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
• тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) - уақытша қолданылмайды;
• қоймада тұрады (қорда) - жөнделген, тоқтатылған, апат жағдайында
• жалға берілген немесе алынған - басқа ұйым тапсырған
Материалдық активтерді негізгі құралдар деп танитын тұста бағалауға бірыңғай
• бастапқы кұн немесе өзіндік құнмен - активті немесе
• ағымдағы құнмен белгілі бір күнде қолданыста жүрген нарықтық
• өткізу құнымен (әділ бағаның) – мәмілеге дайын және
• жойылу құны - шыққан шығынды тастап пайдаланылған мерзім
• амортизациялық құнмен - жойылу құнын алып тастағандағы өзіндік
• баланстық құнмен - жинақталған тозу және баға түсуден
Баға тусуден болатын залал - активтің баланстық құны оның
Қосалқы бөлшектер мен қызмет көрсетуші жабдық, әдетте, қорлар ретінде
Негізгі құралдардың кейбір объектілерінің бөліктері тең аралық уақыттан кейін
ХҚЕС сәйкес негізгі құралдар объектісін (мысалы, автобус) пайдалануды жалғастырудың
Негізгі құралдар объектісін бастапқы тану кезінде субъект бұл объектіні
Негізгі құралдар объектісінің өзіндік құны мыналарды қамтиды:
1) импорттық баждарды қоса алғанда, оны сатып алу бағасы
2) активті орналасқан жеріне дейін жеткізуге және оны ағымдағы
3) объектіні демонтаждауға және шығаруға және ол орналасқан учаскені
Төмендегі шығындар негізгі құралдар объектісінің өзіндік құнына қосылатын шығындар
1) жаңа өндірістік қуаттарды ашуға байланысты шығындар;
2) нарыққа жаңа тауарды немесе қызметті шығаруға жұмсалатын шығындар
3) жаңа орында немесе клиенттің жаңа түрімен бизнесті жүзеге
4) әкімшілік және басқа да жалпы жүкқұжат шығыстары.
Негізгі құралдар объектісін дайындау немесе әзірлеу барысында болған кездейсоқ
Негізгі құралдар объектісінің құнын тану күнгі төлемнің мерзімін ұзартпайтын
1) айырбастау жөніндегі операция жеткілікті түрдегі көлемде коммерциялық мәнде
2) не сатып алынатын активтің әділ құны, не
Субъект негізгі құралдар объектісінің құнын жинақталған амортизацияның және құнсызданудан
Асыра бағаланған құнмен есептеу моделі. Асыра бағаланған құнмен есептеу
Негізгі құралдардың амортизациясы. Субъект негізгі құралдар объектісінің қатысты бастапқы
Әрбір кезеңдегі амортизациялық аударымдар басқа активтің баланстық құнына енгізілген
Амортизацияланатын құн мен амортизациялау кезеңі. Активтің амортизацияланатын құны оның
Субъект ең болмағанда әрбір жылдық есепті кезеңге тарату құнын
Негізгі кұралдарды бастапқы құнына келтіру мақсатымен шаруашылық жүргізуші субъект
Негізгі құрал-жабдыктардың бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою, тозу және
Бастапқы (тарихи) құны — негізгі құралды сатып алуға немесе
Негізгі құралдардың бастапкы құны мынадай жолмен анықталады:
Жер учаскелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану құқығы —
- құрастыруды және орналастыруды қажет ететін немесе қажет етпейтін
- үйлер мен ғимараттарды шаруашылық әдіспен салу кезінде: құрылыс
- жерді, үйлерді немесе ғимараттарды біртұтас мүлік ретінде иеленген
- мердігерлік әдіспен тұрғызылған үйлер мен ғимараттар бойынша —
- құрылтайшылардың жарғылық капиталына салынган негізгі құралдар—өздерінің келісілген бағасы
- субъектінің өзі дайындаған немесе төлем арқылы сатып алынған
- айырбас операциясы нәтижесінде алынған обьектілердің - бастапқы құны
- жас малдарды негізгі табынға аударған кезде — малдарды
- негізгі табынды қалыптастыру үшін алынған ересек малдар бойынша
- жас өсімдіктер бойынша — өсімдіктерді еккен сәттен пайдалануға
- толық төленген және ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
- жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығындар бойынша — жүргізілген
Негізгі құралдардың бастапқы құны өзгертілуі мүмкін; қосымша салынған күрделі
Қолда бар негізгі құралдар алынған сәтінен бастап үнемі қолданылмайды,
• тоқтатылып қойылады (жұмыс жасамайды) - уақытша қолданылмайды;
• қоймада тұрады (қорда) - жөнделген, жоқтатылған, апат жағдайында
• жалға берілген немесе алынған - басқа ұйым тапсырған
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп түсуін, кәсіпорын
2.2 Негізгі құралдардың қозғалысының есебі мен талдауы
Негізгі кұралдар негізінен өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді, құрылғыларды
Жекелеген негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру (орнын ауыстыру) актісі негізгі
Негізгі құралдарды кабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған
Алыс - беріс (орын ауыстыру) актісінде, міндетті реквизиттермен қоса,
Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні
Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және
Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы
Негізгі құралдар бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық
Қажетті болып саналмайтын шығындар (тасымал кезінде алынған зиянды жоюға
Кесте-2 Негізгі құрал объектілерінің бастаптқы құны:
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны
Дебет Кредит Сома
1
құрылтайшылардың жарғы капиталына
олардың салымдары есебіне негізгі
кұрал-жабдықтарды серіктестіктерге
қатысушылар арасында келісілген
бағамен салған кезінде;
а) жарияланған жарғы капиталы сомасына
5030
5110
1000000
ә) негізгі кұралдар салымы
2410 5020 600 000
• субъектінің өзі негізгі кұрал жабдықтарды
дайындаған немесе оларға төлеп алғанда -
нақты шығын сомасы бойынша
2410 3310 324 000
• басқа занды немесе жеке тұлғалардан
объектіні етеусіз алғанда (бағалау экс-
перттік жолмен немесе кабылдау-тапсыру
актісінің мәліметтері бойынша жүргізілді)
2410
6160
127 800
• алынған (тапсырылған) ақшалай каражат
сомасы түзетіліп, берілгендердің ағымда-
ғы құнына тең алынған активтердің ағым-
дағы кұны бойынша алынған активтердің
кұны айырбас операциясы нәтижесіне
өлшенеді
2410 6160 300 000
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2006 – 2008 жж
Негізгі құралдар коймада резерв ретінде тұрады, белгіленген тәртіппен тоқтатылып
Бухгалтериядағы толтырылған мүліктік карточкалардың негізінде негізгі құралдардың есебі бойынша
Кесте-3 Негізгі құралдардың қозғалысының есебі
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сома,
тенге Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Негізгі құралдарды кәсіпорынның өз ішінде орнын ауыстыру (бір
2. Негізгі құралдар басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алынды:
- келісім шарттық құнына
- ҚҚС сомасына (тұрғын үй ғимараттарын және жеңіл автомобиль
150000 24000
2410
1420
3310
3310
3. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) кәсіпорынның жарғылық капиталына салған солымдарына салған
4. Негізгі құралдар серіктестік, тәуелді және бірлесіп бақыланатын кәсіпорындардан
- баланстық құнына
- ҚҚС сомасына (12%)
- беруші жақтың есептеген тозу сомасы
28O000 40000 100000
2410
1420
2410
4150
4150
2420
Жиыны (бастапқы құны) 350 000 2410 ж
5. Тегін алынған негізгі кұралдар кірістелді:
- боланстық құнына
- берілген күніне дейін есептелген тозу сомасына
132 000 28 000
2410
2410
2420
Барлығы (бастапқы құны) 160 000 X X
6. Түгендеу барысында есепке алынбаған негізгі құралдар анықталды:
- негізгі құралдардың эксперттік жолымен анықталған қалдық құнына
- негізгі құралдардың эксперттік жолмен анықталған, бірақ есепке алынбаған
64 000
I8 000
2410
6160
2420
Барлығы (эксперттік жолымен анықталған бастапқы құны) 82 000 X
7. Кәсіпорынның өзі дайындалған негізгі құралдары:
- негізгі өндіріс цехында
- көмекші өндіріс цехында
300 000
200 000
2410
8110
8300
Барлығы (өндірістің өзі дайындаған негізгі құралдар) 500 000 X
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2006 – 2008 жж
Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік
Бұл мүліктерді бір ғана карточкада есепке алуға рұқсат етіледі.
Бұл карточка бухгалтерияға келіп түскен негізгі құралдың актілері, техникалық
"Объектінің қысқаша жеке сипаттамасы" бөлімінде негізгі объектінің тек негізгі
Егер де объектінің сандық та және сапалық та көрсеткіштері
Тіркеу кезінде карточкаларды нөмірлейді, содан кейін негізгі құралдарды жіктік
Ай ішінде "Түскендері", "Есептен шыққандары" және "Ішкі орын ауыстырғандары"
Субъектінің материалдық жауапты адамын бекітілген негізгі құралдардың барлығы бөлімдер
Кесте-4 АҚ «Қазпоштаның» 2006 –2008 жж аралығындағы негізгі
Негізгі құралдардың аты 2006 2007 2008
мың. тг. % мың. тг. % тыс. тг. %
Негізгі құралдар, - барлығы
ғимарат және құрылғылар
машина және жабдықтар
транспорттық құралдар
басқа негізгі құралдар
аяқталмаған құралдар 541180
33574
476799
-
30807
6946 100
6,2
86,8
-
5,7
1,3 544834
27575
479363
24981
5969
6946 100
5,1
87,9
4,6
1,1
1,3
3065314
26106
2997698
27081
7483
6946 100
0,9
97,8
0,9
0,2
0,2
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» есебі
АҚ «Қазпоштаның» негізгі құралдардың құрылымын қорытындылай келе, біріншіден негізгі
2.3 Негізгі құралдардың амортизациясы және есептен шығарылуы
Егер бүгінгі күнге дейін біз көптеген Қазақстандық компаниялардың халықаралық
Сондай қиыншылықтардың бірі негізгі құралдардың амортизациясын есептеуде де туып
Амортизация (латынның «өтеу» деген сөзінен) - тозудың құндық көрінісін
№6-шы «Негізгі құралдардың есебі» Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына (ҚБЕС)
Амортизацияланған құн бастапқы құн мен жою құнының арасындағы айырма.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу келіп
Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың құны
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация есептелінбейді:
Негізгі құралдардың тозуын есептеу үшін 2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы
2410-шы бөлімшенің шоттарында есептелген негізгі құралдар ай сайын амортизацияланады.
Кесте-5 Негізгі құралдардың амортизациясы
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы
теңге Дт Кт
1. Қолданыстағы негізгі құралдар бойынша есептелген амортизациясы:
негізгі өндіріс цехтарында пайдаланған негізгі құралдардың амортизациясы (технологиялық құрал-
көмекші өндіріс бойынша
540000
197000
8310
8310
2420
2420
2.
Негізгі құралдар бойынша есептелген амортизациясы:
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген амортизациясы
398000
8310
2420
б) басқару әкімшілігіндегі объектілерінде есептелген аморизациясы
293000 7210 2420
в) өнімді сату бөліміндегі есептелген амортизациясы
160000 7110 2420
д) тау-кен өндірісіндегі маусымдық дайынды жұмыстарында пайдаланған объектілеріне есептелген
80000 2920 2420
Жиыны
166800 х
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2007 ж. есебі
Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизациялық аударымдарды
Активтің амортизациясы актив пайдалануға дайын болған, яғни ол субъект
Активтің пайдалы пайдалану мерзімін анықтаған кезде субъект мынадай факторларды
1) активті пайдаланудың (іске қосудың) күтілетін режимі. Іске қосу
2) ол үшін бұл активті пайдалану болжанып отырған ауысымның
3) өндірістің өзгерістері немесе жетілдірілуі кезінде немесе активті пайдаланып
4) тиісті жалдау мерзімдерінің аяқталу күні сияқты активті пайдалануға
Амортизациялау әдісі. Субъект активтен түскен болашақ экономикалық пайданы субъектінің
Субъект амортизация әдісін қолдануды, ең болмағанда, әрбір есепті кезеңнің
16 - ХҚЕС-на сәйкес амортизация мына әдістедің бірін пайдалану
1) Тікелей амортизация. Егер объектінің құны бүкіл қызмет мерзімі
2) Кемитін қалдық әдісі. Көбінесе моральдық жағынан тозуға елеулі
3) Амортизацияны өндіріс көлеміне қарай есептеу. Әдетте, амортизацияның осы
Негізгі құралдардың алуан түрлі объектілері үшін амортизацияның әр түрлі
Негізгі құралдардың амортизациясының өндірістік әдісі мына формула бойынша есептеледі.
Бастапқы құн – жойылу құны / пайдалану мерзімі
Амортизацияны орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі негізгі
Бастапқы құн – жойылу құны / пайдалану мерзімі
(1 604 914 -160491,4)
= 1,604914
900000 км.
Кесте - 6 АҚ «Қазпошта» негізгі құралдарының жекелеген түрлерінің
Мерзімі Бастапқы құн Мың
Км. Амортизацияның жылдық сомасы % Жинақталған тозу Қалдық құны
Жыл соңында:
Бірінші
Екінші
Үшінші
Төртінші
Бесінші
1 604 914
1 604 914
1 604 914
1 604 914
1 604 914
1 604 914
200000
200000
300000
100000
200000
100000
1,604914
1,604914
1,604914
1,604914
1,604914
320982,8
481474,2
160491,4
320982,8
160491,4
1604914
1283931,2
802457
641965,6
320982,8
160491,4
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2009 ж. есебі
Егер пайдаланудың бірінші жылында автокөлік 200000 шақырым жүрсе, екінші
Негізгі қажаттар және материалдық емес активтер жинақталған амортизацияны және
Негізгі қаражаттардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы олардың
Кесте-7 АҚ «Қазпошта» негізгі құралдарының жекелеген түрлерінің амортизациясы
№
Автокөлік маркасы Бастапқы құн Есепті жылға
Мың Км. Амортизацияның жылдық сомасы Жинақталған тозу Қалдық
1 Газ-51 28053 100000 0,03117 3117 24936
2 Газ-53 105247 200000 0,1169411 23388,22 81858,78
3 Лаз-695 247895 300000 0,2754389 82631,67 165263,3
4 Икарус-250 746274 150000 0,8291933 124379 621895
5 Икарус-280 1604914 300000 1,7832378 534971,3 1069943
6 Икарус-260 783476 178000 0,8705289 154954,1 628521,9
7 Икарус-263 1011479 215000 1,1238656 241631,1 769847,9
8 Икарус-260 582136 300000 0,6468178 194045,3 388090,7
9 Газ-31029 244000 250000 0,2711111 67777,78 176222,2
10 КАВЗ-3271 416068 150000 0,4622978 69344,67 346723,3
11 КАВЗ-3271 171696 135500 0,1907733 25849,79 145846,2
Жиыны 5941238
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2009 ж. есебі
Бұл кестеде жылдық амортизация сомасы мен орындалған жұмыс өндіріс
16 – ХҚЕС - да негізгі құрал объектісінің амортизацияланатын
Негізгі құралдардың амортизациясы активті мақсаты бойынша пайдалану мүмкін болған
Айта кететін жайт - негізгі құрал объектісінің амортизациясын есептеу,
Стандарттың амортизацияның пайдаланылатын әдісі активтен алынатын болашақ экономикалық пайданы
Әрбір кезең үшін амортизациялық аударымдар, егер олар басқа активтің
Активтің амортизациясы актив пайдалануға дайын болған кезден бастап есептеледі
Айтылғандарға байланысты 16 - «Жылжымайтын мүлік, үйлер, жабдықтар» халықаралық
Ұсыныстың мына ережесіне назар аудару қажет: жылжымайтын мүлік объектілерінің,
Сөйтіп, негізгі критерийлер бойынша ХҚЕС бойынша негізгі құралдардың амортизациясы
6-«Негізгі құралдардың есебі» ҚБЕС-мен салыстырғанда ХҚЕС-да амортизация есептеу әдістерінің
Ұтымды пайдалану мерзімін қайта қарау. 16 - ХҚЕС-ның 49-тармағына
Активтің қолданысы кезеңнің ішінде оны ұтымды пайдалану мерзімін бағалау
Іс жүзінде кәсіпорындардың негізгі құрал объектілерін пайдаланудың ұтымды мерзімі
Ұтымды пайдалану кезеңінің ұзақтығын бағалау есептілікті халықаралық стандарттар бойынша
Бірден айта кететін жайт-компанияның негізгі құралдардың күтілген қызмет мерзімі
16- ХҚЕС активті пайдаланудың ұтымды мерзімін анықтаған кезде негізгі
ативті пайдаланудың күтілетін қарқындылығы (активтің қуаттылығы және оны пайдалана
күтілетін физикалық тозуы (ортаның жайына, жөндеу кестесіне байланысты);
жоспарлы моральдық тозу (өндіріс технологиясының күтілетін өзгерісі);
заңдық шектеулер ( лицензияның қолданыс мерзімі).
Тәжірибеде кәсіпорында қызметті қайта кәсіптендіру және елеулі техникалық жаңғырту
Кәсіпорын автокөлігін сатып алды. Сатып алынған автокөліктің бастапқы
Іс жүзінде активтің жою құны көбінесе елеусіз болып келетінін
Біздің жағдайға оралайық. Құнды есептен шығарудың біркелкі әдісін пайдаланған
Пайдаланудың 4 жылында жинақталған амортизацияның сомасы тиісінше 1 520
Қорытындылай келіп, қарастырылған критерийлер бойынша ХҚЕС және ҚБЕС бойынша
Шаруашылықты жүргізуші субъект қолданылып жүрген зандарға сәйкес, өзіне тиісті
Негізгі құрал-жабдықтарды есептен шығару: табиғи және моральдық (сапалық) тозуына
Объектілер толық немесе ішінара (объектіні кайта жабдықтау және жаңалау
Негізгі құрал-жабдықтардың жарамсыздығын анықтау үшін, сондай-ақ қажетті құжаттарды дайындау
Тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар есептен шығарылатын қажетті объектілермен тікелей
Үйлер мен ғимараттар негізгі құрастырушы бөлшектері тозғанда, кайта қалпына
Кесте-8 Негізгі құралды өткізу, есептен шығуы
Шаруашылық операциялардың мазмұны Дебет Кредит Сумма
Негізгі құралдың баланстық кұны 7410 «Негізгі құралдың
істен шығуы» 2410 «Негізгі
кұралдар» 800,0
Бұрын есептелген тозу сомасына 2420 «Негізгі
кұралдың тозуы» 2410 «Негізгі
құралдар» 200,0
Сатып алушыларға ҚҚС-сыз (салық шот-фактурасы келісімімен) 2110 «Алуға арналған
шоттар» 6210 «Істен шыққан
негізгі кұраддардан
тускен табыс» 1500,0
ҚҚС сомасына 2110 «Алуға арналған
шоттар 3130 «ҚҚС» 300,0
Қойылған шот бойынша
акша» дебеті 2110 «Алуға арналған
шоттар» 1800,0
Жыл соңында есептен шығарылды:
а) шығындар -
азайтуға 5510 «Жиынтық кіріс)» 7410 «Негізгі құралдардың
істен шьнуы бойынша
шығындар» 800,0
ә) кірістер -
арттыруға 6210 «Негізгі кұралдардың
істен шығуынан түскен
кірістер» 5510 «Жиынтық кіріс» 1500,0
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» есебі автормен құрастырылған
Негізгі құрал объектілері субъектінің бухгалтерлік балансынан мыналардың нәтижесінде есептен
физикалық немесе сапалық тозу;
шаруашылық кызметінде пайдаланылмайтын объектілерді өткізуде;
басқа субъектілерге негізгі құралды жарғы капиталына салым түрінде беру;
басқа заңды немесе жеке тұлғаларға өтеусіз беру;
объектілерде ұзақ мерзімді (қаржыландыратын) жалға беру;
кем шығу, табиғи апат және басқа себептер.
Негізгі кұралдардың жарамсыздығы, оларды қалпына келтіріп, жөндеудің мүмкін еместігін
Комиссия объектіні қарайды, есептен шығарудың нақты себептерін белгілейді, мерзімінен
Кесте-9 Тарату нәтижесінде негізгі құралдардың істен шығуы
Шаруашылық операциялардың
мазмұны Дебет Кредит Сома
Баланстык кұнға 7410 «Негізгі кұралдардың
істен шығуынан болған шығындар» 2410 «Негізгі
кұралдар» 70,0
Бұрын есептелген тозу сомасына 2420 «Негізгі
кұралдардың тозуы» 2410 «Негізгі
кұралдар» 180,0
Жұмысшыларға негізгі құралдар мон-
тажын бөлшектегені үшін еңбекақы
есептеледі
7410 «Негізгі құралдардың
істен шығуынан болган
шығындар» 4230«Қызметкерлермен
еңбекті өтеу бойынша
есеп айырысулар» 20,0
Еңбекті өтеу корынан әлеуметтік
салык аударылды 7410 «Негізгі кұралдардың
істен шығуынан болған
шығындар»
3150 «Әлеуметтік
салык» 3,6
Монтажы бөлшектенген таратылатын
объектіні тасығаны үшін
автошаруашылык шоты акцептелді 7410 «Негізгі кұралдардың
істен шығуынан болған
шығындар» 4110 «Төленуге тиісті
шоттар» 3,4
Негізгі кұрал объектілерінен алынган
материалдар (метал сынығы, отын)
кіріске алынды 1310 «Материалдар» 6210 «Негізгі құралдар-
дың істен шығуынан»
1,6
Жыл соңында кірістер мен шығыстар
жиығітық кірісі (залал) есебінен
есептен шыгарылады:
а) негізгі кұралдарды тарату бойынша
шығындар
ә) Негізгі кұралдарды тарату бойынша
кірістер 5510 «Жиынтық кіріс»
6210 «Негізгі кұралдардың
істен шығуынан түскен
кірістер» 7410 «Негізгі кұралдар-
дың істен шығуынан
болған шығындар»
5510 «Жиынтық кіріс» 99,7
1,6
Істен шыккан объектілерді қайта
бағалау сомасына 5320 «Негізгі кұралдарды
артық бағалаудан қосымша
төленбеген капитал» 5410 «Бөлінбеген (есепті
жылдың жабылмаған
залал)» 2,0
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» есебінен автормен құрастырған
Объектіні таратуға тек ұйым басшысының актісі бекітілгеннен кейін ғана
Негізгі құрал-жабдықтарды (автокөлік құралдарынан басқа) толық және ішінара есептен
Есептен шығаруға жұмсалған, сондай-ақ жоюдан және үйлерді, ғимараттарды бұзғаннан,
Баланстан автокөлік құралдарының барлық түрін есептен шығару "Автокелік құралдарын
Автокөлік құралдарын жоюдан және бөлшектеуден түскен материалдық құндылықтар бағасы
Кесте-10 Есептен шыққан объектінің нәтижелерін есептеу
Есептен шығарылатын (шығарылған) шығындар Есептен шығарылған объектіден түскен құндылықтар
Қүжатгардын атауы Шығы баптары Сомасы, тенге құжаттардың атауы Құндылық-тардың
2008 жылы 17.05. №715 наряд 7410 1370 228
№147 наклодной металл сы-нықтары 300 18 000
2008 жылғы 17 мамырдағы автокөлік көрсеткен кызметіне ұсынылған №211
ЖИЫНТЫҒЫ
1713
ЖИЫНТЫҒЫ
1800
Тозу сомасы: 34896 тенге
Негізгі құрал-жабдықтарды есептен шығару
карточкасында (кітабында) көрсетілді.
Бас бухгалтер
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2009 ж. есебінен
Объектіні есептен шығарған кезде, оған қысқаша сипаттама беріледі, және
Негізгі құралдарды есептен шығарудың қабылданған тәртібін бұзған жағдайда жою
Басы артық, пайдаланбайтын құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын, приборларды, құрал-саймандарды, мүлікті,
Кесте-11 Негізгі құралдарды өтеусіз беру
Шаруашылық операциялардың
мазмұны Дебет Кредит Сумма
Берілетін негізгі кұралдардың
баланыстық құны 7410«Негізгі кұралдардың
істен шығуы бойынша
шығындар 2410 «Негізгі
құралдар» 800,0
Бұрын есептелген тозу сомасына 2420 «Негізгі
құралдардың тозуы» 2410«Негізгі
құралдар» 200,0
Өтеусіз беру шығындары есептен
шығарылды 7410 «Негізгі кұралдардың
істен шығуы бойынша
шығындар 3150, «Әлеуметтік
салық», 3310 «Төленуге
тиісті шоттар» 15,0
Салық салынатан айналымнан
есептелген ҚҚС сомасына (12%) 7210 «Жалпы және
әкімшілік шыгындары» 3130 «ҚҚС» 120,0
Жыл соңында шығындар жиынтық
кірісті азайту үшін есептен
шығарылады 5510 «Жиынтық кіріс» 7410 «Негізгі кұралдардың істен шығуы
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» есебінен автормен құрастырған
Негізгі құрал-жабдықтарды бір кәсіпорыннан екінші бір кәсіпорынға беру кезінде
Кесте-12 Негізгі құралдарды өтеусіз беру
Шаруашылық операциялардың
мазмұны Дебет
Кредит Сумма
Берілетін негізгі кұралдардың
баланыстық құны 7410«Негізгі кұралдардың
істен шығуы бойынша
шығындар 2410 «Негізгі
құралдар»
800,0
Бұрын есептелген тозу сомасына 2420 «Негізгі
құралдардың тозуы» 2410«Негізгі
құралдар»
200,0
Өтеусіз беру шығындары есептен
шығарылды 7410 «Негізгі кұралдардың
істен шығуы бойынша
шығындар 3150, 3310«Әлеуметтік
салық», 3310
15,0
16-кесте жалғасы
Салық салынатан айналымнан
есептелген ҚҚС сомасына (12%) 7210 «Жалпы және
әкімшілік шығындары» 3130 «ҚҚС» 120,0
Жыл соңында шығындар жиынтық
кірісті азайту үшін есептен
шығарылады 5510 «Жиынтық кіріс» 7410 «Негізгі кұралдар-
дың істен шығуы
бойынша шығындар»,
935,0
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» есебінен автормен құрастырған
Негізгі құралдар субъектінің өз ішінде (цехтан цехқа) орын ауыстыруы
Негізгі құрал-жабдықтарды жою туралы дайындалған актілер бухгалтерияға түседі де
Кесте-13 Негізгі құралдардың есептен шығарылуы (шоттар корреспонденциясы)
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы, тенге дт кт
1 Негізгі құралдарды есептен шығару актісінін негізінде «өндіріс құрал
- объектінің пайдалану кезіндегі есептелген тозу сомасына
- объектінің баланстық құнына
349 860
5 140
2420
7410
2410
2410
Жиынтығы 355 000 - -
2 Объектіні бөлшектеу (бұзу) үшін еңбек ақы мен қоса
- есептелген еңбек ақы сомасы
- аударылған әлеуметтік салық пен зейнетақы қорына [13700 -
2590 7410
7410 4230
3 Жойылған объектіні тасымалдағаны үішін автокөлік шаруашылығының шоты
4 Негізгі құрал - жабдықтар объектісін жоюдан түскен материалдар
5 Жыл аяғында кіріс пен шығыс "Жиынтық табыс (зиян)"
- негізгі құрал – жабдықтарды жою шығындары
- негізгі құрал – жабдықтарды жоюдан түскен табыс 26930
6210 7410
5510
Негізгі құрал – жабдықтарды сату
1 Құрал – жабдықтарды сату кезінде жинақталған сомасына 16000
2 Сатылатын құрал – жабдықтардың баланстық құны
234 000 7410 2410
Жиынтығы 250 000 - -
3 Сатылған құрал – жабдық үшін, сатып алушылар ұсынылған
- келісім шарттық құнына
- ҚҚС сомасына (12%) 300 000 49000 3130 6210
Барлығы 349000
Негізгі құралдар басқа кәсіпорынға тегін берілді
1 Негізгі құралдар басқа кәсіпорынға тегін берілді:
- есептелінген тозу сомасы
- берілген объектінің баланстық құнына
- берілген объектінің құнынан алынатын, ҚКС
40 000
160000
25 600
2420
7410
7210
2410
2410
3130
Негізгі құралдардың жетіспеушілігі (кем шығуы)
1 Негізгі құралдардың жетіспеушілігі (кем шығуы) анықталды:
- есептелінген тозу сомасына
- баланстық құнының өтелуі талап етілді
ҚҚС-нын сомасы (60 000 X 12%):
-бұрындары есепке жатқызылған сомасы қызыл жазумен жазылды 10 000
60 000
(9600) 2420
2810
3130 2410
2410
1420
-қызылмен жазылған КҚС сомасы шығынға жатқызылды 9600
60 000 7210 1420
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» 2009 ж. есебінен автормен құрастырған
Негізгі құралдарды жою туралы дайындалған актілер бухгалтерияға келіп түседі,
3 НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ АУДИТІ
3.1 Негізгі құралдардың қозғалысының аудиті
Үлкен кәсіпорындарды санамағанда, өндірістік қызметпен айналысатын көптеген кәсіпорындар азғантай
Бақылау процедураларын зерттеу алдында аудитор тексеру жүргізгенде жүгінетін ақпараттарды
Кесте-14 Кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері аудитінің негізгі ақпарат көздері
№ Нысан-ның № Нысандардың аталуы
1
Қаржылық есеп беру
2
Есеп саясаты
3
Бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
4
Смета, техникалық төлқұжат, мердігерлік келісімдер
5
"Техникалық тексеру актісі, акау ведомосы, наряд-тапсырыс"
6 НҚ-1 "Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі"
7 НҚ-2 "Жөндеу жүргізілген, қайта жаңартылған, жаңғыртылған объектілерді кабылдау-тапсыру
8 НҚ-3 "Негізгі құралдарды есептен шығару актісі"
9 НҚ-4 "Автокөлік құралдарын есептен шығару актісі"
10 НҚ-5 "Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточкасы"
11 НҚ-6 "Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточ-касының тізімдемесі"
12 НҚ-7 "Негізгі құралдардың
13 НҚ-8 "Жалға алынған (ұзақ мерзімге)
14 НҚ-9 "Негізгі құралдардың түгелдеу тізімі"
15 НҚЮ "Жабдықты қабылдау актісі"
16 НҚ-11 "Жабдықты монтажға қабылдау-тапсыру актісі"
17 НҚ-12 "Жабдықтың анықталған ақаулары туралы акті"
18 Түг-1 "Негізгі құралдардың түгелдеу тізімдемесі"
19 Түг-11 "Негізгі құралдардың түгелдеу нәтижелерінің салыстыру ведомосы"
Деректер негізі АҚ «Қазпошта» есебінен автормен құрастырған
Негіз құралдар объектілерінің түсуін есепке алудың зандылығы, тиімділігі және
Типтік операцияларды тексеру таңдау арқылы, ал типтік емес операцияларды
Негізгі құралдар қозғалысы бойынша аудит кезінде негізгі құралдар объектілерінің
Аудитор міндетіне кіріс құжаттарына барлық деректемелердің, инвентарлық объектілердің сипаттамасының
Аудит процессінде кәсіпорын балансынан сапалық ескірген, тозған және ары
Негізгі кұралдар объектілерін баланстан шығару дұрыстығын тексеру кезінде аудитор
Негізгі құралдардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіру мүмкін еместігін немесе
Комиссия объектіні қарап, есептен шығарудың нақты себептерін ашып, қолданудан
Актіні субъект басшысы бекітеді. Объектіні талдауға (жоюға) бекітілгеннен кейін
Негізгі құралдарды жою актілері, негізінде инвентарлық (мүліктік) карточкаларға, инвентарлық
Егер инвентарлық объект эксплуатацияның амортизациялық мерзімінен аз пайдаланылса, оңда
Негізгі құралдар объектілерін есептен шығаруды (жоюды) бақылай отырып аудитор
Жарамсыз материалдар сатьшуы мүмкін. Болжамды сатып өткізу бағасы бойынша
Объект түсу кезінде жою құнын анықтауда қиыншылықтар болады. Себебі,
Әдетте жою кұны объектінің эксплуатацияға енгізілген күніндегі бағамен активтен
Оз сипаттамасы бойынша материалдық активтерде жою құны сирек болады.
Жою құны — бұл сату бойынша болжанған шығындар алып
1) пайдалы қызмет мерзімі аяғында сатып алу туралы үшінші
2) төмендегілерге байланысты осы материалдық емес активтердің белсенді рыногы
• материалдық емес активтердің жою құнын осы рыноққа сілтеу
• осы рынок материалдық емес активтердің пайдалы қызметі аяғына
Егер кәсіпорын материалдық емес активтер орнатылған пайдалы қызмет мерзімі
Жалға берілген негізгі құралдар объектілері жалға беруші балансында болады,
Актив ретіңде мойындалғаннан кейін негізгі құралдар жинақталған амортизация алынып
Негізгі құралдардың әділ (нақты) құны көп жағдайда тиісті объектілерді
Негізгі құралдарды кайта бағалауды жүргізу үшін түгелдеу комиссия-сына ұқсас
Қайта бағалауға компания меншігіндегі орекет етушімен қатар, резервтегі, консервациядағы,
Казақстан Республикасында актив эксплуатациясына қарай қайта бағалау сомасы бөлінбеген
Негізгі құралдардың кәсіпорынға түсу жолдары:
Жабдықтаушылардан төлем арқылы алу;
Қайтарымсыз түсу;
Жалданған негізгі құралдар құны тәртібімен;
Бірге қызмет істеу туралы келісім
Негізгі құралдардың түсуі негізгі құралдардың
Кәсіпорында негізгі құралдардың есептен шығу
Объектінің тозу нәтежесінде және кездейсоқ
Қайта құру, жетілдіру нәтежесінде істен
Негізгі құралдарды басқа ұйымдарға беру. Негізгі
Негізгі құралдардың қолдану орындарында (цехтар мен бөлімдерде) негізгі
Кәсіпорын ішіндегі түскен, есептен шыққан және орын ауыстырылған негізгі
Негізгі құралдардың бағалануының дұрыстығын тексеру қажет, себебі дұрыс
амортизацияның қате есептелуіне;
есептелген салық сомаларының өзгерісіне;
негізгі құралдардың шамасының бухгалтерлік (қаржылық)
Негізгі құралдар қозғалысы бойынша операцияларды
негізгі құралдарды жарғылық капиталдарға салым
негізгі құралдарды алған кезде бастапқы
негізгі құралдар объектілерін комплект түрінде
Негізгі құралдар объектілерін шет ел валютасымен
Негізгі құралдардың пайдасыздығын, оларды жөндеудің
Кесте-15 Негізгі кұралдардың (НҚ) аудит бағдарламасы
Аудит процедуралары Акпарат көздері
1 2
1. Баланс көрсеткіштерінің Бас кітаптың негізгі кұралдар баптары бойынша
2. Негізгі кұраддардың син-тетикалық және аналитикалық есебін
3. Негізгі кұралдардың койылған және пайдаланатын орындарында бар болуы
4. Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша алғашқы құжаттарды рәсімдеудің дұрыстығын
5. Негізгі құралдардың жіктелуін жасаудың дұрыстығын тексеру Техникалық
6. Негізгі кұралдарды бағалау мен кайта бағалаудың дұрыстығын тексеру
7. Негізгі кұралдарды кіріске алудын дұрыстығын тексеру Техникалык кұжаттама,
8. Негізгі кұралдардың тозуын есептеу мен көрсетудін дұрыстығын тексеру
9. Негізгі кұралдарды жөндеуге кеткен шығындардын негізділігін және оларды
10. Жалға алынған негізгі кұралдар бойынша жал төлемін есептеу
11. Негізгі кұралдардың істен шығуын есепте дұрыс көрсетілуін тексеру
12. Негізгі кұралдарға қатысты салықтар есебі мен есептеудің дұрыстығын
13. Негізгі құралдардың техниқалық жағдайы мен тиімді пайдаланылуын сараптау
Деректер негізі: АҚ «Қазпошта» есебінен автормен құрастырған
Негізгі құралдардың қозғалысын тексергенде мыналарға ерекше назар аудару керек:
а) мүліктің түрін негізгі құралға жатқызу мен оларды тиістілік
ә) бастапкы құнды, тозуды, келісу немесе сатып алу бағасын
б) кәсіпорынның негізгі құрал құрамына кірмейтін, 2930 шотында бітпеген
в) әдетте, баланстан кем болмайтын нарықтық құнды белгілеу;
г) негізгі құралдарды өтеусіз бергенде оларға ҚҚС салынуға тиістілігіне,
Аудитор жабдықтаушы (мердігер) төлейтін ҚҚС-ын есепке ала отырып, негізгі
Сонымен қатар негізгі құралдардың қозғалысын кадағалауда келесі шоттардың корреспонденцияларының
1. Негізгі құралдарды өтеусіз алуда:
а) қалдық құн бойынша - Д-т 2410 шоттарында К-т
ә) жинақталған тозу сомасына - Д-т 2410 шоттарына К-т
б) салықтық шот-фактураға сәйкес, ҚҚС ескерілген - Д-т 1420
2. Негізгі құралдарды субъектінің өзі дайындағанда:
а) құрылыс процесінде субъектінің шеккен нақты шығын сомаларына Д-т
ә) дайындау (құрылыс) біткен соң объектілерді кіріске алу Д-т
б) негізгі құрал түскенде 2400 бөлімшенің Д-т 2410 «Негізгі
Әдеттегідей іс-әрекеттен салық салуға дейінгі табыс (шығын) көлеміне негізгі
Негізгі құралдарды беру нәтижесінде болған шығындардың орнын толтыру ықтимал
Аудитор Д-т 7440, 7110 шоттарының К-т 4240 «Басқалар» «Негізі
3.2 Негізгі құралдардың амортизациясы есебінің аудиті
Амортизацияның жинақталған сомасы есепті күнгі жағдай бойынша есептеледі. Негізгі
Аудит барысында негізгі құралдардың барлық
Тозу кәсіпорын балансындағы негізгі құралдардың
Негізгі құралдар нысаны бойынша амортизациялық
Негізгі құралдар нысаны бойынша амортизациялық
Негізгі құралдар нысаны бойынша амортизациялық
Есептік жыл бойына негізгі құралдар
Негізгі құралдардың амортизациялық есептеулердің сәйкес тобына жатқызылуының
Тозудың шығындар немесе басқалай көздер шотына жатқызылуының дұрыстығын тексеру
Ұзақ мерзімді активтер тозуының дұрыс есептелуіне аудит жүргізу кезінде
Амортизация мерзімін анықтау кезінде кәсіпорын техникалық немесе салық нормалар
Тиімді қызмет мерзімі әдетте пайдаланылып отырған объектіге қатысты кәсіпорын
Материалдық емес активтердің тиімді қызмет мерзімін компания басшылығы шамамен
Халықаралық практикада материалдық емес активтердің тиімді қызмет мерзімін анықтау
Материалдық емес активтер амортизациясын есептеу кезінде түрлі әдістер қолданылады:
Жекелеген объектілер бойынша амортизациялық қайта есептеу және алынған нәтижелерді
Материалдық емес активтер амортизациясын есептеу үшін түрлі әдістер пайдаланылады.
3.3 Негізгі құралдардың жөндеу шығындары есебінің аудиті
Осы тексеруді жүргізу кезінде аудитор жөндеу жоспары мен сме-тасының,
1. жөндеу жұмыстарының шағын көлемін жүргізу кезінде пайда болған
2. күрделі жөндеу жүргізу кезінде шығындарды өнімнің өзіндік құнына
Негізгі құралдарды жөндеу шығындарын есепке алудың таңдап алынған варианты
Тексеру барысында аудиторға жөндеу жүргізудің жоба-сметалық құжаттары дұрыс толтырылғанына
Кәсіпорын негізгі құралдарды жөндеуді шаруашылық, мердігерлік және аралас тәсілдермен
Мердігерлік тәсілмен орындалған негізгі кұралдардың күрделі және ағымдық жөндеулері
Жұмысты жүргізудің шаруашылық тәсілі кезінде ақаулық ведомое негізінде жөндеуді
Өндірістік негізгі құралдарды жөндеу шығындарын есепке алу үшін
Негізгі құралдарды пайдалану барысында біртіндеп тозады, тозған бөлшектерін жөндеуді
Негізгі құрал объектілеріне байланысты 16 «Негізгі құралдар» атты қаржылық
а) негізгі құрал объектілерінің пайдалы қолданылу мерзімін улғайтатын, оның
ә) шығарылатын өнімнің сапасын едәуір жақсартуга жету үшін машина
б) бұрын есептелген өндірістік шығынды едәуір қысқартуды қамтамасыз ететін
Объектінің техникалық жағдайын сақтау мен ұстау мақсатымен жасалатын негізгі
Негізгі құрал-жабдықтарды алғаннан кейін болған шығындарды есептеу тәртібі бастапқы
Жеке активтер ретінде ескерілетін, басқа кызмет ету мерзімі бар,
Қазақстан Республикасың «Салықтар және басқа бюджетке міндетті төлемдер туралы»
«Салық салу мақсаты үшін негізгі күралдарды жөндеуге шығатьш шығьшдар
Салық салынатын табыстан ұстап қалулар туралы жинақтап корыту мақсатымен
Негізгі құралдарды жөндеу орындалғаны жөнінде қосылған құн салығы, яғни
Егер салық төлеуші басқа есепті кезеңді (ай, тоқсан) қолданса,
Республикалық және жергілікті бюджеттерден алған жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен
Егер кесімді белгіленген активтер есебі салық салу мақсатымен объект
Ұйымдастыру-техникалық белгілері, жөндеу жұмыстарының сипаты, олардың қауырттығы бойынша күрделі
Жөнделетін объектілерді бөлшектеу барлық тозған тораптарды, деталъдарды және конструкцияларды
Күрделі жөндеу өткізу үшін негіздеме болып қызмет ететін басқарушы
Ақаулар тізімдемесі негізінде күрделі жөндеу бойынша жұмысқа наряд-тапсырыстар жазылады.
Ағымдағы жөндеуге кеткен шығындарды субъект өндіріс шығындарына кіргізіп, оларды
Жөндеу жұмыстары субъектінің өз күшімен (шаруашылық тәсілімен), басқа жақтағы
Негізгі кұралдардың ағымдағы жөндеу бойынша шығындар бухгалтерлік жөндеу бойынша
Күрделі жөндеу шығындары бухгалтерлік есеп пен құндық баланста салық
Ағымдағы жалгерлік - жалға берушінің өз мүлкін жалға алушыға
Ұзақ мерзімді жалгерлікке келесі объектілер жатқызылады: барлық келісімшартпен алдын-ала
Тексеру кезінде мыналарға назар аудару керек:
а) мүлікті жалға беру жал шарты бойынша жасалады және
ә) жалға беруші мүлікті жалға тапсырудан түскен қаржылық нәтижелер
б) егер келісімшартта жалға алушының каржысы есебінен жалға алынған
в) ағымдағы жолда жалға алынған негізгі құрал есебі баланстан
г) ұзақ мерзімді жалға алынған негізгі құралдар есебі «Ұзақ
ҚОРЫТЫНДЫ
Қоырыта келетін болсақ негізгі кұралдар материалдық өндіріс саласында да,
Шаруашылық жүргізуші субъектісі өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет
Кәсіпорындарының бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер
Аудиторлық тексеруге кіріскенде ең алдымен шаруашылық жүргізуші субъектілердің басшылары
Аудиттің негізгі мақсаты шаруашылық субъектісінің бухгалтерлік есебін тексеру болғандықтан,
Қаржылық есеп беруде: негізгі құралдардың түрі, баланстық құны, негізгі
Негізгі құралдардың аудиті ретінде қалыптасуды, іс-жүзіндегі нақты қолда бар,
ХҚЕС – на өтуіне байланысты қазақстандық кәсіпорындардың ең алдымен
есеп саясатын таңдау немесе оны өзгерту;
есептік бағалауларды өзгерту;
алдыңдағы есептік кезеңдерде жіберілген қателіктерді түзету.
Негізгі құралдардың зерттеу, әзірлеу, өндірсті игеру және т.б. шығындарының
Сондықтан біріншіден, есеп саясатында оқиғаладың барлық өрбу жағдайларын
Бұл факты есеп саясатының өзгерісі емес толықтырулы ретінде танылатын
Субъект негізгі құралдар объектісінің құнын жинақталған амортизацияның және құнсызданудан
Амортизацияланған құн бастапқы құн мен жою құнының арасындағы айырма.
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Қорытындылай келіп, қарастырылған критерийлер бойынша ХҚЕС және ҚБЕС бойынша
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Назарбаев Н.А. Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех
Радостовец К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радоставец В.В., Шмидт О. И.
ЖШС «Ақ-Нар А». Бизнес жоспар. Талдықорған, 2008. – 10-75бб.
ЖШС «Ақ-Нар А» жылдық есебі 2006-2008. – 1-19бб.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берут туралы: Қазақстан Республикасының
Ержанов М.С. Қаржылық есепкерліктің халықаралық стандарттары. Алматы, 2006. –
Кеулімжаев Қ.Қ., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері.
Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Алматы, 2005.
Баймуханова С.Б. Бухгалтерлік есеп. Алматы, 2005. – 123-126бб.
Тлешов Г. Дамыған қаржылық есеп. Алматы, 2005. – 86-89бб.
Назарова В.Л.. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция. Алматы: Экономика, 2002. -
Дүйсенбаев К.Ш., Талегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Т. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Затонова И. ХҚЕС сәйкес негізгі құралдардың амортизациясын есептеу. \\
Методические рекомендации к международным стандартам бухгалтерского учета. Алматы, 2006.-147с.
Бухгалтерлік есеп стандарттары, әдістемелік ұсыныстар. Шоттардың типтік жоспары. Алматы,2006.-
Әбдіманапов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру және бухгалтерлер қоғамдастығы.
Ефимова О.В., Мельник М.В. Анализ финансовой отчетности. Москва, 2004.-
Пястлов С.М. Анализ финансово-хозяйственной деятельности предприятия. Москва, 2004.-141б.
Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит.
Ажибаева З.Н. Аудит. Оқулық. – Алматы, 2004. -
Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері. Оқу құралы – Алматы,
Асқарова Э. Бухгалтерлерде жиі кездесетін қателіктер. \\ Бухгалтер бюллетені,
Абдіхалыков Т.Ә. Аудит және бухгалтерлік есеп. - Алматы: Қазақ
Абленов Д.О. Аудит негіздері. Оқулық – Алматы, 2005.- 210б.
Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент. Теория и практика:
Қазақстан аудиттің халықаралық стандарты. Алматы, 2006.-156б.
Абленов Д.О. Проблемы развития бухгалтерского учета и аудита в
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыста негізгі құралдар есебінің теориялық мәні, шаруашылық субъектінің
Осының бәрі кез келген кәсіпорынның алдында тұрған өзекті мәселе.
5