ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Микроэкономика кафедрасы
КУРС ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: ______________________________________
______________________________________
Орындаған:
Тексерген:
Жоспар
Кіріспе 3
І ЭКОНОМИКАДАҒЫ ӨНДIРIСТIҢ ӨСУ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ 5
1.1. Экономикалық өсу және әсер етуші факторлар 5
1.2 Өндiрiстiң тиiмдi көлемiнiң анықтыудың негiзгi факторы 9
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨНДIРIСТIҢ ӨСУІ – ҚОҒАМДЫҚ ИГIЛIКТЕРДIҢ
2.1 Өндіріс тиімділігі – экономикалық өсу мен қоғамның
2.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық 23
жағдайы 23
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 28
Кіріспе
Экономикалық өсу қоғамдық игiлiктердi қамтамассыз етiп мәселелерді шешудегі
Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан – 2030» Бағдарламасында Қазақстан
Жоғары индустриалды қоғам жаңа технологиялармен, өмір сүрдің жоғары
Тұрақты даму жағдайындағы экономикалық өсу – бұл энергияны
Жоғарыда көрсетілген экономикалық өсу өндiрiстiң тиiмдi көлемiн
Бүгінгі таңда қай ел ҒТП жетістіктерін тиімді игеретін
Экономикалық процестер мен құбылыстар бір-бірімен тізбектес байланыста болғандықтан,
«Қазақстан 2030» Даму бағдарламасында жеті негізгі ұзақ мерзімді
І ЭКОНОМИКАДАҒЫ ӨНДIРIСТIҢ ӨСУ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Экономикалық өсу және әсер етуші факторлар
Кез-келген ұлттық экономиканың қалыпты жағдайы қоғамда әрекет ететін
Сонымен экономикалық өсу дегеніміз – бұл қоғамдық өндірістің
Оны графиктік түрде де көрсетуге болады (1.1-сурет).
ЖҰӨ
экономикалық
бум
жандану
құлдыр. тоқырау
t (жылдар)
40-60 жыл
1.1-сурет
Экономикалық даму циклы 40-60 ж аралығында жүреді. Экономикалық
Экономикалық өсудің базасы болып өндіріс және ұдайы өндіріс
Ал нақты экономикалық өсу – ол экономикадағы негізгі
Өндісіртік мүмкіншіліктерді арттыру арқылы (жаңа ресурстрды, өндіріс процесіндегі
Қолда бар өндірістік мүмкіншілктерді тиімді пайдалау және қажеттіліктерді
Тағы бір көңіл бөлетін ұғым – қазіргі экономикалық
Жан басына шаққандағы ЖІӨ өседі. Жоғары дамыған елдерде
Экономикаға мемлекеттік ЖІӨ 11-13%, жоғары дамыған елдерде 30%-ке
Халықтың білім деңгейі жоғарлайды.
Аграрлық сектор үлесі азаяды.
Урбанизация процесі жүреді.
ЖІӨ-нің экспорт үлесі өседі.
ЖІӨ-гі жинақ үлесі біртіндеп өсе бастайды.
Экономика мен әлеуметтік-саяси даму арасында тығыз байланыс туындайды
Экономикалық теорияда әлеуметтік бағыттылық пен байланысты «экономиалық өсу
Экономикалық өсу сапасының негізгі қураушылары төмендегілері:
халықтың материалдық әл-ауқатын жақсарту;
тұлғаның үйлесімді дамуының негізі ретінде бос уақытты көбейту;
әлеуметтік инфрақұрылым салаларының даму деңгейін көтеру;
адам капиталына инвестицияны өсіру;
адамдардың өмірі мен еңбек етуінiң қауіпсіздік жағдайын қамтамасыз
жұмыссыздар мен жұмысқа қабілетсіздерді әлеуметтік қорғау;
еңбек рыногында ұсыныс көлемінің артуына сәйкес толық еңбекпен
Айта кету керек, экономикалық өсу қарқыны мен сапаның
Экономикалық өсуге әсер ететін факторлар тікелей және
еңбек ресурсының сапасын және санын арттыру;
негізгі капиталдың сапалы құрамын жақсарту және көлемін өсіру;
өндірісті ұйымдастыру мен технологияны жетілдіру;
шаруашылық айналымға тартылатын табиғи ресурстардың санын және сапасын
қоғамдағы кәсіпкерлік қабілеттерді өсіру.
Ал жанама фактор құрамына рынокты монополизациялау деңгейін төмендету,
Экономикалық өсудің экстенсивті және интенсивті типтеріне қатысты өсудің
1.2-сурет
Экономикада таза экстенсивті және таза интенсивті экономикалық өсу
1.2 Өндiрiстiң тиiмдi көлемiнiң анықтыудың негiзгi факторы
Экономикалық өсу тиімділігі «өндіріс тиімділігі» түсінігінің барлық құраушыларын
тауар мен қызмет сапасын жақсарту, олардың отандық және
қанағатталынмаған қажеттіліктерді қанағаттандыруға мүмкіндік беретін жаңа тауарлар өндірісін
халқаралық еңбек бөлінісі жүйесіндегі елдің территориялық артықшылықтарын есепке
өндіріс ресурстарының сала және аймақ бойынша аллокациясын жаңарту;
белгілі бір өнім шығару үшін шектеуші ресурстардың шығындарын
Экономикалық өсудің кезкелген түрі, мейлі ол өндiрiс масштабын
жинақтың жеткілікті деңгейі. Егер рыноктық экономика жұмысшыларды жинақтауға
дамыған қаржы рыногы, жинақтардың инвесторларға келуін қамтамасыз ететін.
инвестицияның жоғары табыстығы, үлкен коммерциялық тәуекелге байланысты болатын
Инвестицияны рационалды орналастыру жәе оның тиімділігін көтеру экономикалық
Кейнстік теория бойынша, экономикалық өсу қорлану (жинақ) нормасы
Л. Бальцерович бойынша экономикалық даму қарқынын анықтайтын факторлар
1. Экономиканың дамуының бастапқы деңгейi: (мысалы, жан басына
2. Адам капиталы, яғни халықтың білім деңгейі.
3. Шаруашылық жүргізудің ішкі шарттары, яғни экономикалық құрылыс.
4. Шаруашылық жүргізудің сыртқы шарттары яғни әлемдік экономика
Экономикалық өсудің шаруашылық және әлеуметтік мәелелерді шешудегі маңыздылығы
Экономикалық өсуді реттеудегі мемелкеттің негізгі бес бағытын көрсетейік:
Мемлекет рынок шеше алмайтын мәселелрді шешеді: қоғамдық игілік
Антициклдық реттеуді жүргізу, яғни бюджет пен ақша айналымына
Экономикалық өсудің жаңа сапасы өндірісті құралымдық қайта құруға
Инвестициялық сұраныс пен ұсыныс арасындағы байланысты сақтау, яғни
Салық саясаты. Мұнда Лаффер әсерін көрсетуге болады.
%
ст.
tA
қолма-кол түсiмдер
1.3-сурет
tА – мемлекеттің шығыстардың уақытша төмендеуі, келешекте қаржылық
Мемлекет жиынтық сұраныс пен ұсынысты ынталандыра отырып, экономикалық
2 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨНДIРIСТIҢ ӨСУІ – ҚОҒАМДЫҚ ИГIЛIКТЕРДIҢ
2.1 Өндіріс тиімділігі – экономикалық өсу мен қоғамның
Экономикалық өсудің негізгі мақсаты болып халықтың материалдық әл-ауқатын
Халықтың орташа жан басына шаққандағы табысы. Бұл мақсатқа
Бос уақытты көбейту. Бұл мақсат елдің нақты ЖҰӨ
Халықтың әртүрлі әлеуметтік топтары арасында ҰТ-ң бөлінуін жақсарту.
Өндірілетін тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсарту және әртүрлендіру.
Экономикалық өсу мақсаттары өндірушілер мен тұтынушылардың мінез-құлықтың мотивтерін
Экономикалық өсудің негізгі мақсаттарына қол жеткізу үшін, яғни
Кезкелген қоғамда өндіріс қажеттілікті қанағаттандыру үшін қызмет етеді.
Өндірістің маңызды сипаты – бұл тиімділік. Жалпы түрде
Өндіріс тиімділігі көбіне өндірістің технологиялық таңдауына тәуелді. Технология
Өндіріс тиімділігінің өсуі ресурстың шектеулі кезіндегі экономикалық
Тәжірибеде техникалық прогресс пен инвестиция тығыз байланысты: техникалық
Қоғамдық өндірістің тиімділігін зерттеуде ең маңызды көзқарастардың бірі
Ұлттық табысты еңбек өнімділігі мен еңбекпен қамтылғандар саны
, мұнда
– ұлттық табыс;
– еңбек өнімділігі;
– материалдық өндірісте еңбекпен қамтылғандар.
ҰТ-ң ресурстардың көлемі мен оларды пайдалану тиімділігіне тәуелділігі
(1) теңдеуде ресурс материалдық өндірісте еңбекпен қамтылғандар көрсеткіші
ҰТ динамикасына факторлардың әсерiн анықтау үшін келесі өспелі
Осыдан
(2)
– өсім белгісі
ҰТ-ң жалпы өсімі еңбек өнімділігінің өсімімен – интенсивті
(2) теңдеу мүшелерін ҰТ мөлшеріне ( )
(3)
Өндірілген ұлттық табыстың көлемін анықтау үшін тағы екі
; (4)
- қор қайтарымдылығы;
- негізгі өндірістік қорлар;
- материал қайтарымдылығы (ұлттық табыс бойынша есептелінген материал
- материалдық шығын.
Егер өсімді келесідей жазатын болсақ, онда:
(5)
Негізінде ұлттық табыстың өсу қарқынына көптеген әртүрлі факторлар
Кәсіпорын қызметінің әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға ҒТП үлкен әсер
- еңбектің техникалық қарулығы (вооруженность) (негізгі өндіріс қорларының
- өнімнің қорсыйымдылық көрсеткіші, ол бір бірлік өнімге
- мамандыру өндірісті ұйымдастырудың маңызды формаларының бірі болып
- бұйымның топ санымен, түрлерімен, типтерімен анықтауға болады.
- қауымдастыру деңгейдің көрсеткіші – кәсіпорынмен шығарылатын дайын
Жоғарыда көрсетілген бірнеше көрсеткіштерді өнеркәсіптің барлық салалары үшін
Сонымен қатар ол ресурс үнемдеу потециалының динамикасы мен
- еңбектің жиынтық шығындары
– тірі еңбек шығындары
- өткен еңбек шығындары
Өндірілген өнім құнын Пс бір бөлігін құрал-жабдықтарының тұтынатын
және
Онда
және
Осыдан жиынтық шығыстар
Сонымен, еңбек шығындарын қоса алғандағы өнімділік:
Еңбек шығындарын қоса алғандағы өнімділік жаңадан жасалған құнның
Еңбек өнімділігі көрсеткіші:
өндірістік құрылым-жабдықтарын жасау кезінде жұмсалған еңбектің нақты түрлерінің
оларды пайдалану рационалдығы
қарастырылып отырған өндірістегі нақты еңбек нәтижелері.
Тірі және затталған еңбек шығындарын есепке алу кәсіпорын
Кейінгі уақытқа дейін өндіріс тиімділігін бағалаған кезде өнім
Өнім сапасының жоғарлаған кезінде барлық ресурстар шығындары төмендейді.
Өндірістің жоғары тиімділігін қамтамасыз ету үшін және оның
Орнын толтыру қоры өндірістік қорлардың қорлану көлеміне тәуелді.
Капитал салымдарының ұдайы өндірістік құрылымына өндірістік негізгі қорлардың
Экономикалық және әлеуметттік даму анализі ұлттық табыстың өсу
1992 жылдан кейінгі Қазақстандағы өндірістің құлдырауы экономикада жүргізілген
Экономикалық өсу әдетте ЖҰӨ-ң абсолюттік өсімімен бағаланады және
Экономикалық өсу келесі факторлар тобымен шартталған: өндіріс құрал-жабдықтарымен
Экономикалық өсу қарқынының мәселесі удайы өндіріс процесінің интенсификациялық
Жоғарыда көрсетілген факторлар үнемі позитивті болмайды, яғни экономиканы
ЖІӨ-ң өндірісінің және таза өнімнің төмендеуіне КСРО республикаларының
Қазақстанда 1999 жылы 1995 жылмен салыстырғанда кәсіпорын 42,6%
2000-2001 жылдары тұтыну тауарларының өсуі байқалды. Бірақ олардың
2.2 Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
жағдайы
Қазақстанның экономикалық дамуының ағымдық сатысындағы ұлттық экономиканың негізгі
Қазақстанға тұрақты даму стратегиясын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін,
Экстенсивті дамуға негізделген экономикадан интенсификация мен жұмыс күшінің
Елдің әлеуметті даму деңгейін және халықтың әл-ауқатын көтеруге
Тұрақты өсуге бағытталған, ұлттық экономикаға тән, маңызды сипаттамалар
ұлттық экономиканың бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету және ұзақ
ұзақ мерзімді жобаларды жүзеге асыру мүмкіншілігін қамтамасыз ететін,
әлемдік экономикалық жағдайлардың өзгермелі жағдайларына ұлттық экономиканың икемділігі
экономикалық тиімділік және сапалы өсу критерилеріне сәйкес әлеуметтік-экономикалық
әртүрлі салалардың, сфералар мен аймақтардың өсу потенциалын қамтамасыз
экономиканың әлеуметтік бағыттылығы.
Тұрақты өсудің ұлттық моделі шеңберінде қызмет ететін экномиканың
Экономикалық саясат теориясына сәйкес, жоғары билік (Президент, Парламент)
Қазақстан Республикасы үшін қоғамдық әл-ауқат қызметі ел Президенті
Ұлттық қауіпсіздік;
Ішкі тұрақтылық және қоғам консалидациясы;
Шетел инвестициясы және ішкі жинақтары жоғарғы деңгейлі ашық
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі және амандығы;
Энергетикалық ресурстар;
Инфрақұрылым әсіресе, транспорт және байланыс;
Кәсіпқойлық мемлекет;
«Біз, соңғы мақсат болып экономикалық өсу табылатынын, ал
Мықты әлеуметтік саясат.
Қатаң фискалдық жіне монитарлық шектеулер.
Баға либерализациясы.
Жеке меншік институтын дамыту.
Жекешелендіруді аяқтау.
Энергетикалық ресурстарды құру.
Шетел инвестициясын қорғау.
«Қазақстан және оның өндірісін әртараптандыру» индустриалдық технологиялық стратегиясын
Экономикалық саясаттың экономикалық өсуге әсерін келесі1-сызбанұсқадан көруге болады.
Қорытынды
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі мақсатты бағыттары, Қазақстан Республиасының
Елдің экономикалық өндiрiстiң өсу қарқыны жоғары болып, ұлттық
Халықтың әл-ауқат жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер қатарыда кедейлік және
Ұзақ мерзімді экономикалық өндiрiстiң тиiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшін
Экономикалық өсуді қамтамасыз етуде мемлекеттің алатын рөлі аса
Сонымен, жоғары қарқынды экономикалық өсуді отандық өндірушілер үшін
Қазақстан Республикасының табиғи ресурстарға бай ел болғандықтан, экономикалық
Сондықтан «2010 жылға дейінгі аралықта ең алдымен келешекте
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ашимбаев Т.А. Экономический потенциал и эффективность его использования.
Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономическое развитие. Москва «Экономика»,
Марьенко А.В. Эффективность производства и рост социальной экономики.
Пеньков Б.Е. Экономика: резервы каечтсвенного роста. Мысль,
Плышевский Б.П. Экономичский рост и эффективность. Москва, 1986
Черников Д.А. Темпы и пропорции экономического роста. Москва,
Чечелова Т.В. Рост и эффективность общественного производства. Алма-Ата,
Тодаро М.П. Экономическое развитие. Москва, 1997 г.
Баркалов Н.Б. Производственые функции в моделях экономического роста.
Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана на пути к рынку:
Кубаев Е. Экономичская политика и экономический рост. Алматы,
Сидоров М.Н., Федотов А.А. Национальный доход: факторы роста.
Кенжегузин М.Б., Додонов В.Ю. Шевелев С.А. Формирование и
Сидоров М. Экономический рост: темпы, пропорции, эффективность, Москва,
Елемесов Р. Переходная экономика: проблемы методологии и теории.
Бекенова М.Т. Оплата труда в условиях рынка. Семипалатинск,
Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Алматы, 1998.
Курс переходной экономики. Под.ред. Л.И. Абалкина. М, 1997
Воловой В.В. Политэкономия. М, 1999.
Экономическая теория. Под. ред. А.И. Добрынина, М, 1999.
Экономическая теория. Учебник. Под.ред. И.П. Николаевой. М,
1
2
Экономиқалық өсу факторлары
Экстенсивтi
Интенсивтi
(ҒТП)
Капиталдың
өсуi
Қолданылатын ресурстар сапасын жоғарлату
Ресурстарды пайдалану тәсiлдерiн жоғарлату
Жұмыс күшiнiң
сапасының өсуi
Жұмыс күшiнiң сапасын жақсарту
Затталған капитал сапасын
жақсарту
Технологияны жетiлдiру
Өнiрiс пен өткiзудi ұйымдастыру немесе басқаруды жетiлдiру