Мазмұны
1 Аналитикалық шолу
1.1 Дәрілік өсімдіктердің тарихы
1.2 Дәрілік өсімдіктер туралы жалпы сипаттама
1.3 Дәрілік өсімдіктерді өсіру және жинау әдістері
1.4 Дәрілік өсімдіктердің құрамындағы әсер етуші
биологиялық активті заттар
1.5 Дәрілік өсімдіктерден дайындалатын қоспаларды
дайындау және жасау тәсілдері
1.6 Патенттік ізденіс
2 Ғылыми-зерттеу бөлімі
2.1 Зерттеу жұмысын жүргізу
2.2 Тәжірибе әдістемесі
2.3 Тәжірибе нәтижесі және оларды талқылау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Адам денмсаулығын қорғау, ауруларға медециналық көмек көрсету денсаулықты қорғаудың
Жыл сайын қолданылатын дәрілік өсімдіктердің саны өсуде. Олардың ішінде
Культурада жасалынатын дәрілік өсімдіктерді зерттеу мен қолдану формацевтикалық және
Барлық елдер мен халықтардың дәрілік заттарды қолдануының көп жылдық
Дүние жүзілік Денсаулықты қорғау ұйымының болжауынша жақын он жылдықта
Аналитикалық шолу
Дәрілік өсімдіктердің тарихы
Адам баласы кейбір өсімдіктерді әр түрлі ауруларды емдеуге пайдалануға
Бұл жерде бірқатар эндемикалық өсімдіктер бар, олар дәрі жасау
Басқа да дәрілік шөптер: ит ошаған, мыңжапырақ, түйме шетен,
Өсімдіктерді ауру-сырқауды емдеуге пайдалану әр елде өздеріне керек бағытта,
Рим дәрігерлері бұл өсімдіктерді ауруларды емдеуге пайдалану жайындағы деректерді
Дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мәліметтерді Оңтүстік Батыс Азия халықтары
Басқа елдерге қарағанда Қытайда бұл салада көзге көрінерлік
Фармаколог Ли Ши-Чжень он алтыншы ғасырда, өзінің жиырма жеті
Бұл еңбекте дәрілік өсімдіктердің екі мыңға жуық түрі жазылған.
Осындай әр елде жүргізілген зерттеулер араб елінің дәрігерлеріне де
Біздің елімізде де әр түрлі ауруларды емдеуге өсімдіктерді пайдалану
Совет үкіметі құрылғаннан кейін, 1921 жылы “О сборе и
Қазіргі кезде жабайы өсетін дәрілік өсімдіктерді жинаумен дәрі жасап
Бұл шаруашлықтар елімізге керекті шикізаттың алпыс процентін ғана қамтамасыз
Дәрілік өсімдіктер. Өсімдіктердің бұл тобының емге керекті дәрі алумен
Витаминдерге өте бай өсімдіктердің бірі – қалақой. Бұл өсімдіктің
Міне, өсімдіктердің осындай пайдасын, әсіресе қалалық жерлерде толық кәдеге
Өсімдіктер атмосферадағы зиянды газдарды сіңіруде де айтарлықтай роль атқарады.
Адам денсаулығын сақтау жолындағы күрес, бүкіл елдің қасиетті парызы.
Дәрілік өсімдіктер адам өмірі мен денсаулығының маңызды көзі болған
Ыстық жаздың жағдайлары және егудің, өңдеудің агротехникалық шарттарын құру
Культурада егілген дәрілік өсімдіктерді қолданудың жабайы өсетін шикізат жинақтарына
Оңтүстік Қазақстан ТОО “Химфармға”, сонымен қатар түгелдей республикадағы болып
Оңтүстік Қазақстан Республикамыздың төрттен жоғары ауданын алып жатады, ол
Әсіресе Қаратаудағыны атап өтуге болады, онда көптеген эндемикалық және
Төтенше әртүрлі физико-географиялық жағдайлары осы аймақтың байлығын, өзіндік нұсқалылығын,
Дерменені культураға енгізудің алғашқы тәжірибелері ВИЛАР – дың қызметкері
Т.Н.Джанабаев Шымкент облысы шарттарында үшкір жапырақты кассийдің биологиялық ерекшеліктерін
Бұл шаруашылықтарда осы культуралардың айтарлықтай жоғары өнімді және шикізатты
Қазақстанның оңтүстік – шығыс, оңтүстіктің аридтік шарттарында самарқанд өлмес
Сонымен, Оңтүстік Қазақстанда әртүрлі флоралық аймақтардың дәрілік өсімдіктерін культивирлеуге
Эхинацея тұқымының 5 түрі бар, оның екеуі Мексикада, үшеуі
Түр алғаш рет К.Линнеймен 1753 жылы Рудбекия күлгіні –
“Эхинацея” атауы – “күлгін” деген сөзден шыққан. Медицинада үш
1.2 Дәрілік өсімдіктер туралы жалпы сипаттама
Соңғы кезде әртүрлі саладағы фитохимиктер, фармокологтар мен дәрігерлер эхинацея
Бұл жағдай иммунно димирлеуші әрекеттегі жаңа фитопрепараттарды құру мәселесімен
Оңтүстік Қазақстан флорасында 3 мың түрлі өсімдік өседі, оның
Дәрілік өсімдіктер Қазақстанда 1932 – 1947 жылдардан бастап зерттеле
1926 жылы ғалым П.С.Массагетов түкті эрва шөбінің дәрілік қасиетін
1938 жылы Қазақстанда дәрілік өсімдіктерді зерттеу мақсатымен арнаулы экспедиция
Эхинацеяның дәрілік қасиеттері ХҮІІ ғасырдан бастап белгілі ХІҮ ғасырдан
Эхинацеяның химиялық құрамы мен фармокинетикасы туралы алғашқы мағлұматтар 1897
Шамамен жүз жыл уақыт зерттелген эхинацеяның биохимиясы туралы мәліметтер
Украйна жағдайында онтогенез В.А.Мельмовамен зерттелген, ал академик А.В.Фомин атындағы
Қазақстанда интродукциялық зерттеулер Қазақстан Республикасының МНиО ботаникасы мен фитоинтродукция
Күлгін және жіңішке жапырақты эхинацеяның морфобиологиялық сипаттамасы мен биологиялық
С.Худжаниязава мен әсіресе су режимі О.А.Ильинскимен
Қазіргі уақытта құрамында күлгін эхинацеясы бар 70-ке жуық аллопатикалық
Бұл заттар Қазақстанға өте қажет, өйткені елімізде 108 мың
Сонымен Оңтүстік Қазақстанда осы өсімдікті зерттеу дәрілік өсімдік шикізатының
Күрделі гүлділер тұқымдасы. Эхинацея грек сөзінен тікенекті (күрделі гүлді
Эхинацея туысына 5 түрлі шөптесін өсімдік кіреді, олар жабайы
Себеттері көп гүлді жапырақшалары 2-4 қатарлы болып орналасқан, ланцты
Гүл шоғыры конусты, онда біз тәрізді төбесі өткір, қалқанша
Тұқымдарының шеттері кішкене тісті болып келген, қалың төрт қырлы
Емдік қасиеті. Қазіргі кезде республикамыздағы дәрілік заттар
Соңғы жылдары дәрілік өсімдіктерді кең көлемді егіс алқаптарында өсіруге
Бүйрек және бауыр аурулары, асқазан, ішек жолдары нефрит пен
Қолдану әдісі: шөптің 1 ас қасығына 1 стакан қайнаған
Коллекциялық алаққойды дайындау. Питомникті жасауға топырақ қабаты жақсы, жер
Өсімдікті егуден бұрын алаққойды жақсылап айдап, жырту қажет. Бұл
Жерсіндіру егу техникасы. Алаққойдағы өсімдіктердің қалай өскендігін байқау мақсатымен
Жерсіндіру кезінде біз әр түрлі өсімдіктің тіршілігін алатын болсақ,
Көпжылдық дәрілік өсімдіктердің тұқымдары үш қатар болып егіледі. Қатардың
Бір жылдық дәрілік өсімдіктердің питомниктерінде де тұқымдары үш қатарға
Экологиялық сынақтың мақсаты – пайдалы дәрілік өсімдіктердің топырақ –
Өндірістік сынақтан мақсаты – пайдалы дәрілік шөптердің өндіріс жағдайына
1.3 Дәрілік өсімдіктерді өсіру және жинау әдістері.
Дәрілік қасиеті бар өсімдіктердің кейбіреулерін үйде егіп өсіруге болады.
Өсімдікті үйде өсіргенде ең жауапты жұмыстың бірі- ыдыстардағы топырақтан
Дәрілік өсімдіктердің елуден астам түрі өндірістік жолмен өсіріледі. Осыған
Вегетативті жолмен өсетін өсімдіктердің бірі лаванда. Оны өсіру үшін
Осы сияқты көптеген дәрілік өсімдіктерді шаруашылықтарда арнайы егіп, өсіріп
Негізінде женшень Хаваровскі, Приморскі өлкелері мен Солтүстік – Шығыс
Эхинацеядан жасалған тұнбалардың, экстрактордың, консервирленген шырындардың дәрілік шипалылығы басқа
Бұл препараттар жаңа және кептірілген эхинацеяның кез келген бөлігінен
Дәрілік валерьян өсімдігі жоғарыда айтылғандай, ылғалы мол жерлерде жақсы
Осы сияқты шалфей өсімдігі дәннен өсіріледі. Ол үшін шалфей
Осылар сияқты көптеген дәрілік өсімдіктерді шаруашылықтарда арнайы егіп, өсіріп
1.4 Дәрілік өсімдіктердің құрамындағы әсер етуші биологиялық активті заттар
Дәрілік өсімдіктер құрамында көптеген биологиялық әсерлі заттар болады. Осы
Алкалоидтар – табиғаттағы күрделі азотты заттар. Бұлар өсімдіктерде тұздар
Гликозидтер молекулалары қанттан (гликон ) және қантсыз (агликон), азотсыз
Эфир майлары - өсімдіктердің гүлінде, жапырағы мен жемісінде кездесетін
Өсімдіктерден алынатын илік заттары –танидтер тобына жататын көп атомды
Оларды илік заттар деп те атайды. Бұл илік заттары
Химиялық құрамы жағынан эфир майына өте жақын, өсімдіктерде кездесетін
Витаминдер – организм тіршілігіне өте қажетті органикалық зат. Оның
Өсімдік организміндегі керекті заттар негізінен осы ферменттердің күші арқылы
Осыған байланысты жалпы өсімдіктерден әзірленген тағамдарды (салат, шырын т.б.)
Дәрілік өсімдіктердің құрамындағы әсерлі заттардың тағы бір тобы –
Мысалы, кәдімгі қияр шырынындағы калий қан қысымын реттеуге, ал
1.5 Дәрілік өсімдіктерден дайындалатын қоспалар
Әр түрлі өсімдіктердің емдік мақсатта жиналған бөліктерін уақтап, турап,
Тыныс органдары ауырғанда пайдаланатын қоспалар:
1) жалбыздіктен тамырының екі бөлігі, өгейшөп жапырағының екі бөлігі,
2) жалбызтікен тамырының екі бөлігінің, өгейшөп жапырағының екі бөлігінің,
3) жалбызтікеннен тамырының бір бөлігін, құлқайыр шөбінің бір бөлігін,
Асқазан ауырғанда пайдаланылатын қоспалар:
1) итшомық қабығының екі бөлігін, анис дәнінің екі бөлігін,
2) итшомырт қабығының алты бөлігін, мыңжапырақ жапырағының екі бөлігінің,
3) шаянмойын қабығының үш бөлігі, қалақай жапырағының үш бөлігі,
4) итшомырт қабығының үш бөлігі қалақай жапырағының екі бөлігі,
5) қалақай жапырағының үш бөлігі, итшомырт қабығының үш бөлігі,
6) жанаргүл шөбінің төрт бөлігі мен мыңжапырақ жапырағының
7) итшомырт қабығының үш бөлігі, қалақай жапырағының үш бөлігі,
8) қандыағаш қабығының екі бөлігін, анис дәнінің екі бөлігін,
Тамаққа тәбет арт ыратын қоспалар:
1) жусан шөбінің бір бөлігі мен субеде жапырағының бір
2) жусан шөбінің екі бөлігі мыңжапырақ жапырағының екі бөлігі
3) жусан шөбінің төрт бөлігі мен мыңжапырақ жапырағының қосындысының
4) жусан шөбінің үш бөлігі мен мыңжапырақ жапырағының қосындысының
5) жусан шөбінің бес бөлігі мен мыңжапырақ жапырағының қосындысының
Тамақ ауруына жасалып пайдаланылатын қоспалар:
а) емен қабығының алты бөлігі, жұпаргүл шөбінің төрт бөлігі,
б) шалфей жапырағының бір бөлігі, құлқайыр гүлінің бір бөлігі
Зәр айдайтын қоспа түрлері:
а) толокнянка жапырағының үш бөлігі, гүл кекіре гүлінің бір
б) толкняк жапырағының төрт бөлігі, құлқайыр гүлінің екі
в) күлгін эхинацея жапырағының екі бөлігі, қырық буын
г) түкті эрва гүлінің төрт бөлігі, аюбалдырған тамырының үш
Шаруашылық территориясындағы топырақ жамылғысы көбінесе сұр топырақты, орташа құрғақ,
2 Ғылыми зерттеу бөлімі
2.1 Зерттеу жұмысын жүргізу
Бұл өсімдік негізінен АҚШ –тың шығыс аймағынан таралған. Эхинацея
Қазіргі уақытта медицинада қолданылатын күлгін эхинацея жіңішке жапырақты эхинацея,
Эхинацеялар бір-бірімен тек түйсіне қарай емес, сонымен қатар осы
Эхинацеяның фитохимиялық құрамы. Химиялық анализ бойынша эхинацея туысына жататын
Эхинацеяның фитохимиялық құрамы. Химиялық анализ бойынша эхинацея туысына жататын
Эхинацеядан жасалған тұнбалардың, экстрактордың, консервирленген шырындардың дәрілік шипалылығы басқа
Бұл препараттар жаңа және кептірілген эхинацеяның кез келген бөлігінен
Күлгін эхинацеяның жапырағында экстрактивті заттардың құрамы (19%) ақшыл эхинацеямен
Эхинацеяның түріне, өсіру әдісі мен өсіру ұзақтығына қарамастан, гүлшоғырындағы
Кейбір әдебиеттерге сүйенсек, эхинацея әртүрлі ауруларды емдеу үшін, мысалы
Бұл препараттар жаңа және кептірілген эхинацеяның кез келген бөлігінен
Эхинацеяны құрайтын көптеген активті заттар өңдеу кезінде бұзылады немесе
2.2 Тәжірибе әдістемесі
Эхинозидтар ең пайдалы комопненттер болып табылады, олар өсімдіктің тамырларында
Бұл мағлұматтар эхиноцея экстрактарын жергілікті қолдануң соның ішінде ультракүлгін
Эхинацеяның тамырында алкиламидтер анестезирлеуші қасиетке ие. Эхинацея экстракттары жоғары
Эхинацеяның құрамына кіретін химиялық қосылыстардың ішінде полисахаридтер жан-жақты зерттелген.
Күлгін және жіңішке жапырақты эхинацеясының тамырларындағы фруктоза құрамы мамыр
Күлгін эхинацеясының жер үстілік бөлігіндегі фруктанттардың құрамы жер астылық
Күлгін, жіңішке жапырақты және ақшыл эхинацеяларының тамырында фруктозан, инулин
Күлгін эхинацеясының жер үстілік бөлігінде крахмалдың жоғары құрамы анықталды,
Күлгін эхинацеясының жер үстілік бөлігінен молекулалық массасы 79500Д ксигоглюкон,
Эхинацеяның бернеше түрінен иммунотилирлеуші және суыққа қарсы қасиеттері бар
Осының барлығын шикізатты дайындауды, идентификациялауда ескеру қажет.
Эхиноцид – алтын стафилакокқа, стрептококқа қарсы бактерицидті активтілігі бар
Күлгін эхинацеяның жер үстілік бөлігі полисахаридтерге бай, ал ангусколияның
Эхинацея полисахаридтері макрофагтордың фагацитозын күшейтеді және макрофактармен өңделген иммундық
2.3 Тәжірибе нәтижесі және оларды талқылау
Күлгін эхинацея клеткалық культурасында изолирленген полисахаридтер ісікке және жасуша
Көптеген фенолдық қосылыстардың әртүрлі фармокологиялық қасиеттерң бар.
Спазомолитииктер, ісікке қарсы аллергияға қарсы радиоқорғағыш заттардың көпшілігі күлгін
Кез-келген эхинацеяда қышқылдар құрамы тамыры мен сабағына қарағанда гүлі
Осының барлығын шикізатты дайындауды, идентификациялауда ескеру қажет.
Эхиноцид – алтын стафилакокқа, стрептококқа қарсы бактерицидті активтілігі бар
Басқада гидрофильді заттар.1994 жылдың өзінде эхинацея тамырында ақуыздардың болатыны
Күлгін эхинацеяда гликопротеиндер, локоза витродағы антигенді спецификасы мдентифицирленген.
Өткен ғасырда эхинацеядан алколоидтар бөлініп алған. Күлгін эхинацеясына бетаина
Күлгін және жіңішке жапырақты эхинацеяларының құрғатылған тамырларында күрделі гүлділерге
Ақшыл және күлгін эхиинацеясында сапониндердің болатыны белгіленді. Күлгін эхинацеясының
Күлгін эхинацеясының жапырақтарының құрамын 8,56*10-2% Апровитамині және 1,72*10-4 %
Эхинацеяның бұрын шпатталмаған липофильді фракциясы қосылыстарының ішінде фитостеролдар анықталды.
Күлгін эхинацея тамырынан бөлініп алынған май құрамында 31 зат
Эхинацеяның эфир майы бар эхинацеяның липофильді фракциясы, гидрофильді фракцияға
1.6 Патенттік ізденіс
Дәрінің түрі күлгін эхинацея – 0,5 г болады.
(71) Тапсырыс беруші: Корсун Влад Федоровия.
(21) (22) Тапсырыс: 2001110284/14. 16.04.2001.
(24) Патенттің іске қосылған мерзімі. 16.04.2001.
(46) Жариялану мерзімі: 20.02.2003.
(71) Тапсырыс беруші Башқұрт мемлекеттік медицина Университеті.
(72) Жаңалық ашушы – Никитина Т.И.
(73) Патент иесі – Никитина Татьяна Ивановна.
(21) 96101126/14
(22) 30.01.96
(46) 27.03.99. Бюл. №9
(72) Бенчаров Ю.В.
(71) (73) Бенчаров Юрий Владимирович.
SU 1794454 А1, 1997. SU 1659054 А1, 1988.
(98) 121165, Москва а/я 115,000 “ЮСПИС”.
(54) Дененің сыртына қолданылатын фитотерапевтикалық дәрілер.
Бұл жаңалық, медицина саласында дененің сыртқы жағын емдеуге қолданылады.
Ресей федерациясындағы ашылған жаңалықтардың патенттік сипаттамасы
(21), (22) Тапсырыс : 2002116015/14, 13.06.2002;
(24) Патенттің қолданыла бастаған мерзімі: 13.06.2002.
(46) Жарияланған мерзімі: 20.11.2003.
(54) Гипотензиялық әсері бар ингредиенттердің құрылымы.
Биотехнология № 3
УДК 663-51: 631. 523
Т.В. Калганова; Д.К.Шривастова;
В.Л. Метт; Э.С.Пирузян
Эхинацея трансформирленген каллусты ұлпасының морфогенді потенциясы. 47-49 бет.
1.04 Биотехнология
Теориялық және ғылыми практикалық журнал 53-54 бет.
2) УДК 633.5: 577.02
I. Baohond; Li Xiulan, Li Fuguand.
Жалбыз ұлпа культурасындағы аномальды соматикалық тамырларының кездесуі және
1.98. Биотехнология.
Теориялық және ғылыми практикалық журналы 46-47 беттер
3) УДК 633-5: 663.23
S.Namjoshi; K.Zand; Pullman G.
Жабайы лобель өсімдігінің соматикалық эбриогенезі және регенерациясы.
1.05 Биология.
С. 37. 42.15
Сергалиев, Сауырбаева Ж, Серғазиев.
Дәрілік шөптерді қолдану.
(57) Реферат: Бұл жаңалық, гипертония сырқатын емдеу үшін дәрілік
(71) Тапсырыс беруші Цитология және генетика институты. СОРАН.
(72) Жаңалық ашушылар: О.А. Скворцов т.б.
(73) Патент иесі: Олег Альбертович Скворцов.
Жаңалық ашуға деген тапсырыс
(21) (22) Тапсырыс: 2002111420/14,29.04.2002.
(43) Тапсырыстық жарияланған мерзімі: 20.11.2003.
(54) Қояншық пен құлап қалатын ұстамалы ауруларға қолданылатын “Хитоэпифит”
(57) Бұл дәрінің құрамына суда жақсы еритін хитозонның құрғақ
Дәрінің түрі түймедақ – 0,5 г болады.
(71) Тапсырыс беруші: Корсун Влад Федоровия.
(21) (22) Тапсырыс: 2001110284/14. 16.04.2001.
(24) Патенттің іске қосылған мерзімі. 16.04.2001.
(46) Жариялану мерзімі: 20.02.2003.
(71) Тапсырыс беруші Башқұрт мемлекеттік медицина Университеті.
(72) Жаңалық ашушы – Никитина Т.И.
(73) Патент иесі – Никитина Татьяна Ивановна.
Таблица 1 – Патенттік құжаттар
Іздену пәндері (зерттеу объектісі және оның құрамды бөліктері) Қорғалатын
Жіктеу индексі Тапсырыс беруші аймақ 7-2 (патент иесі) Тапсырыс
1 2 3 4 5
Оңтүстік Қазақстанның таулы және шөлді аймақтарындағы дәрілік өсімдіктердің өңдеу
GAGIVI/30Ab1K
35/78 Лагерь 06109746/14
21.05.96. Дәрілік календула гүлінен тұнба жасау әдістері
JP токи кахо 12В4 (11) 473413,5АG1К 35/78
9.06.9/08,9/70
31/045,35/78 60-200383 850910 Дененің сыртқы жағаны пайдаланылатын, қықырық түсіретін,
ДЕ 41.40.997
5АG1R35/78
Ромашка экстрактын дәрі ретінде пайдалану үшін дайындау тәсілдері
РҮ 2142295
GAG7А61К
35/78 2187320/13С2
2000.104823/14
29.02.2000 Суық тиюдің алдын алу үшін, эхинацейдің, зверобойдың, шиповниктің,
Пайдаланылған әдебиеттер
Мамыкова Р.У., Ашурметов О.А. Морфогенез и анотомические признаки Aerva
Бекбергенов Қ. Ауыл шаруашылық мелиорациясы Алматы “Қайнар” 1994 ж
Вавилов П.П., Гриценко В.В. Растениеводство. Москва. “Колос”, 1979г.
Дүйсенбеков Ә. Суармалы гектарлар. Алматы “Қайнар”, 1987ж.
Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. Москва, “Агропромиздат”, 1985г.
Жаңабаев Қ., Саудабаев Т., Сейітов И. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін
Прозина М.Н. Ботаническая микротехника. – М.: Высшая школа. 1960.-206с.
Крючев Б.Д. Практикум по растениводство. Москва “Агропромиздат” 1988г.
Доброхова К.Д., Чудинов В.В. Лекарственные растения Казахстана. – Алма
Ушбаев К.У., Курамысов И.И., Аксенова В.Ф. Целбные травы. Қайнар.
Цицина С.Н. Лекарственные растения. Алма –Ата: Наука. 1981.-143с.
Пузырева А.А., Климатическое районирование Южного Казахстана. Алма- Ата: Наука.
Отыншиев Б. дәрілік өсімдіктер негіздері. Алматы “Қайнар” 1994ж.
Оганезов А. Дәрілік өсімдіктер. Алматы “Қайнар” 1982ж.
Оспанов Ө.О., Жаламбеков Е. Құнарлы жер – құтты мекен.
Методические указания по семеноведению интродуциентов. – М.: Наука. 1990-64с
Нұртаев Ж., Бапаев Б., Сманаов Н. Суармалы жерді тиімді
Сейтов И.С. Егіс тәжірибелерін жүргізудің методикасы. Алматы “Қайнар” 1990ж.
Сейітов І., Орыспаев Қ. Суармалы егіншілік өнімін арттыру Алматы
Сейітов., Саудабаев Ш., Абдрашов. Агрономия негіздері. Алматы “Қайнар” 1989ж
Тұрғанбаев С.Қ. Дәрілік өсімдік. Алматы “Қайнар” 1989ж
Доспехов Б.А. Методика полевого опыта (с основами статической обработки
Тілемісов Ауылшаруашылығы сөздігі. Алматы “Қайнар”
Хафизов А.Ш Дәрілік өсімдіктер. Алматы “Қайнар” 1989ж.
Автореферат Дисертации на соискание ученной степений кандидата сельскохозяйственных наук.
Восточное отделение восхнил. Технологическая схема интенсивного воздемивания лекарственной растений.
Адекенов С.М. Современное состояние и перспективы производство отечественных фитопрепаратов
Абугалиева И.А. Руководство обробации селскохозяйственных культур.
Қорытынды
Қорыта айтқанда адам денмсаулығын қорғау, ауруларға медециналық көмек көрсету
Барлық елдер мен халықтардың дәрілік заттарды қолдануының көп жылдық
Мазмұны
Кіріспе
1. Аналитикалық шолу
1.1 Астық дақылдары туралы негізгі мағлұматтар.
1.2 Астық дақылдарының вегетативті органдары және
оның көбеюі мен өсіп өркендеуі
1.3 Ауа райының әсері
1.4 Топырақ құнарлығы
2 Ғылыми – зерттеу бөлімі
2.1 Зерттеу жұмысын жүргізу
2.2 Тәжірибе әдістемесі
2.3 Тәжірибе нәтижесі және оларды талқылау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиттер
Кіріспе
Қазақстан астық өндіру жөнінде дүние жүзіндегі белгілі елдердің қатарына
Егін шаруашылығының көлемі жөнінен Қазақстан ТМД елдерінің ішінде үшінші
Қазақстан Республикасында астық дақылдарының көптеген мол өнімді, сапасы жақсы
Республиканың егін шаруашылығына жаңа техника мен озық технология кеңінен
Астық өнімдері тамақ өнеркәсібінде шикізатпен, мал шаруашылығын күрделі жеммен
Астық құрғақ жағдайда өте ұзақ сақталады, әр түрлі пішінді
Міне осыдан барып барлық жер жүзіне кең тарап кеткен.
1 Аналитикалық шолу
1.1 Астық дақылдары туралы негізгі мағлұматтар
Жер жүзіндегі барлық өсімдік дүниесі жабайы және мәдени өсімдіктер
Өсімдіктердің түпкі тарихи шыққан тегін тексере келіп, Ч. Дарвиннің
Биология ғылымы барлық өсімдіктерді олардың тарихи тегіне, өсімдіктердің және
Тұқымдастық (латынша Familia ), орысша семейство, өсімдіктер дүниесіндегі ең
Тектер (genus) әр тұқымдастық тектерге бөлінеді. Бұған тарихи тегі
Тектер одан қарай түрлерге (Species) бөлінеді. Бұлар тектен кейінгі
Түр тармақтар (Varietas). Өсімдіктің түрлері өзінің сыртқы құрылысының ерекшеліктеріне
Ауыл шаруашылығында, технологиялық ғылымдарда және тәжірибе жүзінде ең көп
Жаңа сорт шығарылған соң, оны ең жақсы деген стандартты
1.2 Астық дақылдарының вегетативті органдары және оның көбеюі мен
Өсімдіктің органдары әр түрлі тканьдардың бірлесіп орналасуына байланысты пайда
Өсімдіктің тамыры жердің қыртысынан су және минералды заттарды тартып
Тамыр ұрықтан жаралған негізгі тамыр және онан өсіп шығатын
Дәнді дақылдардың тамыры көп шашақты тамыр деп аталады. Ол
Тамырлар тек қана өзінің ұштары арқылы өсіп ұзарады. Сол
Өсімдік сабақтары ең маңызды органдарға жатады. Онда қоректік заттарды
Негізгі сабақтарға бұтақтар орналасады. олар өзара бірінші, екінші ж.б.
Дәнді дақылдардың жаздық және күздік түрлерінің сабағы бір жылдық
Өсімдік жапырақтары негізгі органдардың ішіндегі ең негізгісі. Егер астық
Тесікшелер күндіз ашық түнде жабық болады. Өсімдік тыныс алғанда
Жазда бидайдың бір га егістігі 40 центнер өнім береді
Бұл былай жүреді:
2Н2О
СО2 +4Н
Міне осы заттар кейін қантқа, крахмалға, майға, белоктарға, ферменттерге,
Фотосинтез ауаның температурасы 25-300 С болғанда жақсы жүреді. Соның
Жазда фотосинтезбен қатар өсімдік жапырақтары арқылы тыныс алу процесі
Өсімдіктің тыныс алуы. Өсімдіктің барлық органдары мен клеткаларында тыныс
С6Н12О6 + 6О2 = 6СО2 + 6Н2О + 674
Тыныс алған кезде органикалық заттар тотығады. Мұнда да энергия
Тыныс алу от болып жануға ұқсас, яғни бұл процес
Өсімдіктің гүлі жыныс мүшелдері арқылы тозаңданып көбеюге арналған жас
Осы жас бұтақшалар шоғырланып шашақ, сіңсі бас, күрделі масақ,
Өсімдіктің аналық ұрығы. Өсімдіктің аналық клеткасының төменгі шетінде ұрықтық
Өсімдіктің аталық ұрығы аталық жіпшегі мен тозаңдықтан тұрады. тозаңдықта
Өсімдіктің гүлдері қос жынысты немесе бір жынысты болады. Бидай,
Өсімдіктер бір үйлі немесе екі үйлі болуы мүмкін. Екі
Жылу. Өсімдік өсу үшін белгілі орташа тәуліктік жылу керек.
Өсімдіктің тұқым сепкеннен кейін өнуі де белгілі температурада өтеді.
Ауа. Ауа өсімдіктің өніп, өсуіне өте қажет. Ауаның
Су ең алдымен тұқымның өсуіне, өсіп алған соң жер
Қоректік минералды заттар. Өсімдік өсіп өнгенде көптеген қоректік минералды
Өсімдіктер өскенде өз айналасындағы табиғатпен тығыз байланысты. Олардың өсіп
Өсу мен өркендеуді былай түсінуге болады.
Өсу - өсімдіктің массасының көбеюі, яғни бойының өсуі, көлемінің
Өркендеу – бұл өсімдік тіршілігінде кездесетін сапалық кезең. Мысалы,
1.3 Ауа райының әсері
Оңтүстік Батыс ауыл шаруашылық ғылыми – зерттеу орталығының территориясы
Вегетативті кезіндегі желге және солтүстік шығыс бағытындағы желдер жатады.
Кесте 2.1.1.
“Шымкент - Агро” метеростанциясының көпжылдық климаттық көрсеткіштері
Көрсеткіштер І ІІ ІІІ ІҮ Ү ҮІ ҮІІ ҮІІІ
1 Ауаның жылулығы ның айлық және жылдық орташа көрсеткіші
2 Ауаның абсолютті минимальді жылулығы (градус) -20,5 +15,8
3 Ауаның абсолютті максимальді жылулығы (градус) 20,0 24,0 24,9
4 Бірінші үсік ылғал мөлшері 62 64 84 76
5 Ауа ылғалдылығы 70 69 69 65 59 45
6 Вегетациялы кезеңнің ұзақтығы
243
7 Үсіксіз кезеңнің ұзақтығы
195
8 100С жоғары жылудың қосындысы
4100
Кесте 2.1.2
2005 жылғы мереорологиялық көрсеткіштер
Айлар Жылулық мөлшері 0С
Ауаның Топырақ бетіндегі Топырақ тереңдігіндегі Ауа ылғалдылығы Тәуліктік
орташа max min max min 5 10 15 20
1 Қаңтар -2,3 18,5 -21,3 17,0 -23,7 -
2 Ақпан -1,6 15,4 -17,2 11,5 -24,0 -
3 Наурыз 4,0 17,6 -15,0 31,7 -10,7 -
4 Сәуір 11,3 30,1 -4,0 41,6 -35 12,1
5 Мамыр 17,9 32,0 0,7 54,2 -2,4 19,7
6 Маусым 24,0 37,1 9,9 69,8 7,5 27,9
7 Шілде 25,8 70,0 10,7 67,0 8,5 29,5
8 Тамыз 24,4 38,8 7,7 66,3 4,5 28,8
9 Қыркүйек 20,4 38,8 5,5 58,8 2,7 22,9
10 Қазан 11,9 28,9 -1,4 40,5 -3,1 11,9
11 Қараша 4,7 15,0 -3,5 23,1 -9,4 -
12 Желтоқсан 5,4 21,8 -8,0 20,5 -12,9 -
407,4
2.1.2 кесте көрсетілген мәліметтер бойынша ауаның жылулығы сәуір айында
1.4 Топырақ құрамы
Шаруашылық территориясындағы топырақ жамылғысы көбінесе сұр топырақты, орташа құрғақ,
Жер бедері
Ғылыми зерттеу орталығындағы Тассай ауылының жер бедері толқынды,
2 Ғылыми зерттеу бөлімі
2.1 Зерттеу жұмысын жүргізу
Астықты қабылдау, сақтау және тамақ өнеркәсібінде пайдалану кезінде астықтың
Астық қоспаларының сапасы әр дәннің жеке және оның ішіндегі
Ботаникалық – физиологиялық көрсеткіштер
Бұл көрсеткіштер ауыл шаруашылығында және тамақ өнеркәсібі салаларында шешуші
Сенсорлық немесе адам сезім мүшелері арқылы анықталатын көрсеткіштер
Астық сенсорлық немесе тек адам сезім мүшелері арқылы анықталатын
Толық піскен, уақытында орып – жиналған, басқа қолайсыз жағдайларға
Әр дақылдың өзіне тән түсі, реңі болады. ол
Өз түсінен, жылтырлығынан айрылған дән, көбінесе өзінің тіршілік қабілетін
Астықтың иісі. Әр дақылдың өзінің меншікті иісі болады. Олардың
Бірақ желдетілмейтін қоймаларда көбірек жатып қалған астықта жер иісі
Астықтың өзіне жат иістер астық қоспаларының ішінде бұлардың басқа
Астықты тасыған кезде автомобильдің қорабында басқа иісті (жанар және
Астық сақтау технологиясы бұзылса, оның өзінің ішінде де әр
Уыт иісі. Уыт деп өнген астықты кептіріп ұнтақтаған кезде
Уыт иісті бидайда және басқа түрлі астық қосындыларын тазалау
Шірік иіс. Астықтың бұзылуы барысында көк иістен соң сасық
Астық сақтау кезінде ылғалдылығы өсіп, бұзылған, қызған өнімді ақаулы
1-ші дәрежелі ақаулық – астықтан улы иісі білінеді, ферменттердің
2-ші дәрежелі ақаулық – астықта көк иіс пайда болады.
Егер ақырғы 4-ші дәрежелі ақаулы астық тек қана техникалық
Бұл айтылған сипаттама тек қана ауызша сипаттамалар. Кретович пен
1-дәрежеде – астық қоспасында өнгендәннің саны 3 процент болса,
2-дәрежеде – егер 3 процент өніп кеткен дән болса,
3-ші дәрежелі – аммиактың көлемі 40-100 мг/ процентке жетеді.
4-ші дәрежелі – 100мг процентке жоғары аммиак бөлінсе осы
Астықтың иісін анықтау өте тәжірибелі маманға ғана жүктеледі. Ол
Астық дәмін анықтау. Толық піскен, дер кезінде орып жиналған,
Тілдің әр бөлігі дәмді әр түрлі сезеді. Мысалы, тілдің
Айналмалы механизмдерге қорғаныстар орнату.
Егістік жұмысты жүргіжу алдында жұмысшылармен нұсқау жүргізу.
Уеді. Жоғарыда айтылғандай, жақсы піскен, бұзылмаған астықтың дәмі
2.2 Астық сапасын анықтаудың физикалық тәсілдері
Астық сапасын анықтаудың физикалық тәсілдеріне дәннің формасын, оның ұзындығын,
Астықтың және басқа дақылдар дәнінің пішіні әр түрлі болады.
Белгілі шектерді еске ала отырып дән пішінін мына төмендегі
Шар пішінде дөп-дөңгелек дәннің барлық үш бірдей
Жасымық тәріздес немесе екі жағы да дөңес линзаға ұқсас
Дәнді дақылдардың үш өлшемдері үш түрлі, еш қандай геометрилық
Астық және басқа да дақылдар дәндерінің пішіні оны
Дәннің линиялық өлшемдері – ұзындығы, көлденеңі мен қалыңдығы, оның
Әдетте ірі дән ұн, жарма сияқты дайын шикізаттарды көбіре
Бұл қатынастар бидайды ұн тартуға дайындау процесінде елеулі орын
Егер бидайдың әр түрлерінің осы өлшемдері салыстыратын
Жеке дәннің көлемі астық қоспаларының ішіндегі қуыстардың көлемі, бір
Дәннің ірілігі оның толықтығына, ал бұлардың өзі жердің құнарлығы
Бидай
Қара бидай 10-30
Жүгері
Арпа
Толған дән деп толық піскен, барлық өзіне сай құрылыс
Егер бидайдың әр ботаникалық түрлерін өзара салыстырсақ,
Шөпек дәннің пайда болуы жер қыртысының құрғап кетуінен, ауа
Жоғарыда көрсетілген шөптердің өзі де әр түрлі болады, яғни
Шөпек дәнді оның сыртқы пішініне қарап көз мөлшерімен де
Біркелкілік – деп астық қоспаларының ішіндегі барлық дәннің бірдей
Біркелкілік астықтың ылғалдылығын анықтаудаерекше орын алды. Егер бірнеше кішігірім
Біркелкілігін әр дәннің линиялық мөлшерін жеке-жеке өлшеп, сонан соң
1000 дәннің массасы анықтау көбінесе тұқымға арналған астықтың сапасын
Астықтың ірі, яғни мың дәнінің массасының үлкен болуы оның
Ірі бидайдан ұн көп шығады.
Егер 1000 дәннің массасына оның тұқымдық сапасы жағынан баға
1000 дәннің массасын, астықты тазаланғанннан соң, одан орташа сынама
Мұнда, А – 1000 дәннің, ылғалдықсыз массасы, г;
В – ылғалды
1000 – дәнді санауды жеңілдету үшін мына аспаптар қолданылады:
1000 дәннің массасы әр дақылдың ерекшеліктеріне байланысты әр түрлі
Дәннің шынылығы
Бидайдың технологиялық қасиеттері, ең алдымен бидай ұнының қиыршық болып
Шыны эндосперм деп, егер эндосперм арқылы жарсақ, онда оның
Осы бидай дәндерін ДСЗ диафаноскофына салып қарасақ, әйнек тәрізді
Эндоспермнің шыны немесе ұн тәріздес болуы, оның құрамындағы крахмал
Бидайдың шынылығын, ұн тәріздестігін О.Г.Александров және
Хондриосомды крахмалдың нан пісіру процесіне тура қатынасы бар. Ол
Шыны және ұн тәріздес эндоспермдерде белоктың санын алатын болсақ,
Бидай дәнінің эндоспермінің құрылымы ол дақылдың сортына, жер қыртысы
Егер астықтың толу және пісу кезеңдері тез жүрсе, онда
Бидайдың шыны немесе ұн тәрізділігін екі түрлі әдіспен анықтайды.
Қазақстанда шынылық мөлшерін олардың тұтас шыны дәндері мен жартылай
Лабораториялық әдістермен қатар шылықтың мөлшерін оның сыртқы пішінінің және
Бидайдың алапестігін анықтағанда оны бидайдың сары ала қоңызбен зақымданумен
2.3 Тәжірибе нәтижесі және оларды талқылау
Астықтың сапасын химиялық тәсілдермен анықтау. Астықтың химиялық құрамы өте
Дәннің құрамында әртүрлі химиялық заттардың кіруімен тұрмай, олардың көлемі
Астық тану пәнінде тек қана астықтың ылғалдылығы, күл беретін
Астықтың ылғалдылығы
Барлық жер бетіндегі тіршілік ететін тірі организмдер өзінің тіршілігін
Астық оның ылғалдылығына қарай төртке: құрғақ астық, орташа ылғалды
Астықтың ылғалдылығына байланысты төрт күйлі жағдайының шектері
Дақылдар Ылғалдылық, проценттер
Құрғақ дән Орташа ылғалды Дымқыл астық Су астық
Бидай, қара бидай, арпа, сұлы, қарақұмық, күріш, жүгері 14-ке
Асбұршақ 14 14-16 16-18 18
Тары 13,5 13,5-15,0 15-17 17
Үрмебұршақ 16 16-18 18-20 20
Жасымық 14 14-17 17-19 19
Күнбағыс 11 11-13 13-14,5 14,5
Майкене 7 7-9 9-11 11
Астықты мемлекетке тапсыру кезінде тұрақты және төменгі шектер деп
Ылғалдылықтың ең жоғарғы шегі 17 немесе 19 процентке тең.
Бұл тек қабылдау кезінде пайдаланылатын шарттар болса, бидайдан ұн
Ғылыми, астықты қабылдайтын және өңдейтін мекемелерде астықтың ылғалдылығын анықтаудың
Қазіргі қолданылып жүрген әдістердің әрқайсысы дәнге әр түрлі әсер
ISO (Халықаралық стандарт жасайтын мекеме), ІАСС (Халықаралық астық химиясы
ТМД – дағы стандарттық әдіс бойынша астықтың ылғалдылығын өлшеу.
Ғылыми мекемелерде астықты ұсатып оны 1050 температурада астық кептіретін
Жаңа және бұзылмаған астық ащы да, тәтті де, қышқыл
Астық үнемі тыныс алады. Тыныс алғанда күрделі органикалық заттар
Сонымен қышқылдық деп, астықтың ішіндегі негіздермен қосылып, реакция беретін
Ақуыз
Атықтың құрамында орта есеппен 14 процент (бұршақ тұқымдастарда 24
Ақуыздың мөлшерін бір ғана стандартты Кьелдаль әдісімен анықтайды. Бұл
Белок масақтың әр жеріндегі дәнде, оның ірілігіне, ұсақтығына т.б.
Дәндегі ақуыз
Масақтағы дәннің орналасқан орны 1000 дәннің массасы, грамм Ақуыздың
Масақтың төменгі шетіндегі дән 35,1 14,7
Ортасындағы 42,0 15,7
Жоғарғы 29,7 13,5
Осы мәліметтерге қарағанда ірі, толық жетілген дән ақуызды көп
Иондалған сәулелердің қатынасы
Кейінгі кезде зиянды жәндіктермен күресу үшін және дымқыл астықты
Москва К.А.Тимирязов атындағы ауыл шаруашылығы академиясында Л.Трисвитятскийдің басқаруымен бірқатар
Олар зиянды жәндіктермен күресу және астықты консервілеу бағывтында жүргізілген
Рентген және гамма сәулелер 30 крад (300 Дж/кг) дозасында
Денсаулық министрлігі 100крад дозаға дейін астықты өңдегенде адамның денсаулығына
Радиация көбінесе тұқымдық астықты өңдеу және селекция бағыттарында толық
Қорытындылар мен ұсыныстар
Қазақстанда аймақтық ерекшеліктің климат-жағдайына байланысты астықты дәнді дақылдардың сапалық
Астықты дақылдардың негізгі сапа көрсеткіштері дақылдың ботаникалық сортына физиологиялық
Астықты қабылдауда, сақтауда және қайта өңдеуде стандарт талаптарының нормативтік
Астықтың сапасын анықтауда мемлекеттік астық инспекциясының және мемелекеттік тұқым
Күшті және нашар астықтардың сапасы тек оның ботаникалық сортына
Пайдаланылған әдебиеттер
Абугалиева И.А. Руководство обробации селскохозяйственных культур.
Бекбергенов Қ. Ауыл шаруашылық мелиорациясы Алматы “Қайнар” 1994 ж
Вавилов П.П., Гриценко В.В. Растениеводство. Москва. “Колос”, 1979г.
Дүйсенбеков Ә. Суармалы гектарлар. Алматы “Қайнар”, 1987ж.
Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. Москва, “Агропромиздат”, 1985г.
Жаңабаев Қ., Саудабаев Т., Сейітов И. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін
Ковырялов Ю.П. Интенсивные технологии производства пшеницы. Москва “Агропромиздат” 1986г.
Крючев Б.Д. Практикум по растениводство. Москва “Агропромиздат” 1988г.
Губанов Я.В., Иванов Н.Н. Озимая пшеница. Москва Во “Агропромиздат”
Никитен Ю.А и др. Что должен знат специалист об
Леурда И.Г., Бельских Л.В Определение качества семян. Москва. “Колос”1974г.
Оразалиев Р.А. Қазақстан бидайы. Алматы “Қайнар”, 1984ж.
Отыншиев Б. Астықтану және диқаншылық негіздері. Алматы “Қайнар” 1994ж.
Оганезов А. Байлық басы нан. Алматы “Қайнар” 1982ж.
Оспанов Ө.О., Жаламбеков Е. Құнарлы жер – құтты мекен.
Орманджи К.С., Никитин Ю.А., Бурченко П.Н. Интенсивная технология производство
Нұртаев Ж., Бапаев Б., Сманаов Н. Суармалы жерді тиімді
Сейтов И.С. Егіс тәжірибелерін жүргізудің методикасы. Алматы “Қайнар” 1990ж.
Сейітов І., Орыспаев Қ. Суармалы егіншілік өнімін арттыру Алматы
Сейітов., Саудабаев Ш., Абдрашов. Агрономия негіздері. Алматы “Қайнар” 1989ж
Тұрғанбаев С.Қ. Диқан серігі. Алматы “Қайнар” 1989ж
Турешов К.О. Минеральное питание и продуктивност интенсивных сортов озимой
Тілемісов Ауылшаруашылығы сөздігі. Алматы “Қайнар”
Хафизов А.Ш Озимая пшеница на поливе. Алматы “Қайнар” 1989ж.
Автореферат Дисертации на соискание ученной степений кандидата сельскохозяйственных наук.
Восточное отделение восхнил. Технологическая схема интенсивного воздемивания озимой пшеницы.
Восточное отделения восхнил. Интенсивная технология возделивания озимой пшеницы. Алматы
Мемлекеттік стандарт. 13586. 1-68 зерна методы определение количество и
Мемлекеттік стандарт. 12037-66 Астық тазалығын анықтау.
Мемлекеттік стандарт. 2755987. Методы определения зараженности из загрязненности вредительями
Қолданған әдебиеттер:
Жаңабаев Қ., Саудабаев Т., Сейітов И. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін
Ковырялов Ю.П. Интенсивные технологии производства пшеницы. Москва “Агропромиздат” 1986г.
“Технология спирта” Яровенко Р.О. Смирнов және т. б.. Москва
Сырманова К.К. “Этил спирті м.б.-синтезбен өндіру” Алматы1987г.
Оразалиев Р.А. Қазақстан бидайы. Алматы “Қайнар”, 1984ж.
Орманджи К.С., Никитин Ю.А., Бурченко П.Н. Интенсивная технология производство
Технологиялық көрсеткіштері
Химиялық тексеру тәсілі
Физикалық тексеру тәсілі
Сенсорлық көрсеткіштері
Ботаникалық – физиологиялық көрсеткіштері
Астық сапасын тексерудің негіздері
Астық сапасын тексерудің сенсорлық тәсілі
Дәмі
Түсі
Түрі
Иісі
Адамның сезім мүшелері
Ботаникалық –физиологиялық көрсеткіштері бойынша тексеру
Астықтың өнімділігі және өсу күші
Астықтың ішкі және сыртқы құрылысы
Астықтың түрі күздік немесе жаздық
Астықтың қай ботаникалық сорты
Астық сапасын тексерудің физикалық тәсілі
1 л дәннің массасы
Шөптектігі
Толық-тығы
Көлемі
Ірілігі
Қалың-дығы
Жылтыр-лығы
Дәннің формасы
1000 дәннің массасы
Астық сапасын химиялық тәсілмен тексерудің негіздері
витаминдер
фермент
май
Қант
Ядро құрамын. белок
Қоректік белок
протейн
Дәндегі крахмал