Айналым қаражат көзі


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...............................5
1АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Айналым активтерінің экономикалық мәні, құрылымы және мазмұны…...8
1.2 Міндеттемелердің мәні мен мазмұны және олардың жіктелуі
1.3 Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару
2 ФИРМАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН
2.1 «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің сипаттамасы..............................35
2.2 Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелердің
2.3 «Институт Градтранспроект» ЖШС айналым активтерін қолдану тиімділігін
3ҒАЛАМДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ФИРМАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ
3.1 Фирмалардың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін
3.2 Ғаламдану жағдайында фирманың айналым активтері мен
ҚОРЫТЫНДЫ..........................65
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ................68
ҚОСЫМШАЛАР..........................69
КІРІСПЕ
Айналым активтері кез келген фирмада жалпы активтердің көп
Нарықтық қатынастардың дамуы фирманың қысқа мерзімді міндеттемелері мен
Қысқа мерзімді міндеттемелер мен айналым активтерінің есебін және
Фирманың немесе шаруашылық субъектінің дұрыс қызметін жүргізу үшін
Осымен байланысты фирманың айналым активтерінің қолдану тиімділігін көтеру
Зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігі – қазіргі нарықтағы
Диплом жұмысының мақсаты – фирманың айналым активтері мен
Қойылған мақсаттарға орай жұмыста келесі мәселелерді шешу қарастырылды:
жалпы айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерге анықтама
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару ерекшеліктері
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруының қазіргі
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқарудағы әр
фирмалардың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруындағы
Зерттеу объектісі - «Институт Градтранспроект» ЖШС-тің айналым активтері
Ал зерттеу пәні болып айналым активтері мен қысқа
Диплом жұмысының құрылымы үш тараудан тұрады. Бірінші тарауында
Екінші тарауда қазіргі уақыттағы фирмалардың айналым активтері мен
Үшінші тарауда ғаламдық жағдайдағы фирмалардың айналым активтері
1 АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ
1.1 Айналым активтерінің экономикалық мәні, құрылымы және мазмұны
Айналым активтері (айналым капиталы) – бұл бір өндірістік-коммерциялық
Айналым активтерін 2 топқа бөлуге болады:
Тұрақты бөлімі;
Өзгермелі бөлімі.
Тұрақты бөлімі – бұл белгілі бір цикл ішінде
Өзгермелі бөлімі – бұл ағымдағы активтерге қажеттілігі тек
Өзінің айналым жасау кезінде айналым активтері ақшалай, өндірістік
өндірістік қорлары (шикізат және материалдар, қосалқы бөлшектер, аяқталмаған
айналым қорлары (дайын өнім, ақшалай қаражаттар және дебиторлық
Айналым активтерінің басқару объектісі болып:
өтімділік дәрежесі;
құрылымы;
мөлшері;
қалыптасу көздері және олардың құрылымы [1.,].
Өтімділік дәрежесіне байланысты айналым қаражатының құрамы мен құрылымы
Кесте 1
Айналым қаражаттарының өтімділік дәрежесі бойынша құрамы мен құрылымы
Айналым қаражаттарының топтары Енгізілетін қаражаттар құрамы
1 2
Ең өтімді актив 1.1.Ақшалай қаражат
- Касса;
Кесте 1- нің жалғасы
1 2
- Есеп айрысу шоты;
- Валюталық шот;
- Өзге де ақшалай қаражаттар.
1.2.Қысқа мерзімді қаржы салымдары
Жылдам сатылатын актив 2.1.Жөнелетін тауар
2.2.Дебиторлық берешек:
- Тауар, жұмыс, қызмет үшін;
- Алынған вексель бойынша;
- Еншілес фирмалармен;
- Бюджетпен;
- Қызметкерлермен өзге операциялар бойынша;
- Өзге дебиторлармен.
2.3. Өзге айналым капиталы
Баяу сатылатын актив 3.1.Алдағы кезеңде шығысы шегерілген запас
Дерек көзі:Кадерова Н.Н. Корпоративтік қаржы,[2.,].Экономика,2008ж.,93 бет.
Кестеден көріп отырғанымыздай, айналым қаражаттарының өтімділік дәрежесінің
Тікелей жоспарлау мүмкіншілігіне байланысты айналым қаражаттары мөлшерлі және
Қалыптастыру көздеріне байланысты айналым активтері келесі кестеде көрсетілген
Кесте 2
Айналым қаражат көзінің құрамы мен құрылымы
Айналым қаражат көзі
Меншікті Қарыз Қосымша тартылған
Жарғылық капитал Банктің ұзақ мерзімді кредиті
Кредиторлық берешек:
- Жеткізушілер мен
Кесте 2 – нің жалғасы
Үстеме капитал
Резервтегі капитал
Бөлінбеген таза кіріс
Жинақтау қоры
Мақсатты қаржыландыру, сондай – ақ бюджеттен және бюджеттен
Банктің қысқа мерзімді кредиті
Қысқа мерзімді қарыз
Коммерциялық кредит
Инвестициялық салық кредиті
Қызметкерлердің инвестициялық жарнасы мердігерлерге
- Еңбекақы төлеу бойынша
- Сақтандыру бойынша
- Бюджетпен
- Өзге кредиторлармен
Тұтыну қоры
Алдағы шығыс пен төлемнің резерві
Күмәнді борыш бойынша резерв
Қысқа мерзімді өзге міндеттеме
Қайырымдылық және өзге түсім
Дерек көзі:Кадерова Н.Н. Корпоративтік қаржы,[2.,]. Экономика, 2008ж., 95
Кестеде айналым қаражат көзінің құрамы мен құрылымы көрініс
Фирманың айналым капиталының қалай сыныпталатыны келесі
Айналым капиталы
Өндірістік айналым қорлары
Айналыс қорлары
Өндірістік босалқы қорлары
Аяқталмаған өндіріс пен болашақ кезең шығыстары
Дайын өнім
Ақша қаражаттары мен есеп айырысудағы қаражаттар
Мөлшерлі
Мөлшерсіз
Меншікті
Қарыз
Сурет 1. Айналым капиталының сыныптамасы
Дерек көзі: Көпешова Б. Корпорациялар қаржысы, [1.,]. Қазақ
Суретте айналым капиталының сыныптамасы көрініс тапқан.Фирма үшін айналым
Айналым капиталын басқару айналым капиталын құру және оны
Айналым капиталы фирманың жалпы бөлігі болып табылатындықтан, оған
капиталды қолданудың негізгі түрі, яғни экономикалық ресурс ретінде;
операциялық қызметті қаржыландырушы , экономикалық ресурс ретінде;
негізгі капиталды қолданудың спецификалық мүмкіндіктері мен механизмдері;
табысты (пайданы) жоғарлату арқылы айналым активтерінің өзіндік ерекшеліктерін
әр түрлі тәуекелдерді тудыру;
айналым капиталының үнемі айналу кезінде олардың формасын өзгертуі;
әр түрлі нарықтардың жұмыс істеуіне тікелей байланысты;
кәсіпорынның тактикалық мақсаттарымен, миссияларымен тікелей байланысты.
Капиталды қолдануды басқару болып, басқару шешімдерінің жүйелік
Капиталды қолдануды басқарудың негізгі міндеттеріне келесілерді жатқызуға болады:
фирманы басқарудың жалпы жүйесіне интеграциялау;
басқару шешімдерінің жалпы сипаттамасын құру;
басқарудың жоғары динамизмі;
белгілі шешімдерді қарастыру кезіндегі олардың көп қырлылығы; Фирманың
Айналым капиталын қолдануының басқару бүкіл фирманы басқару жүйесінде
Кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесі.
Кәсіпорынның қаржысын басқару жүйесі
Кәсіпорынның капиалын басқару жүйесі
Капиталды құруды басқару жүйесі Капиталды қолдануды басқару жүйесі.
Айналым капиталын басқару жүйесі
Сурет 2. Фирманы басқарудың баспалдағы
Дерек көзі: Поляк Г.Б. Финансовый менеджмент, [3.,].Прима, 2003
Суретте фирманы басқаруының баспалдағы көрсетілген, бұл жерде фирманы
Капиталды қолдануды басқару, яғни фирманы басқарудың арнайы облысы
қажетті көрсеткіштер негізінде айналым капиталын қолдану талдауын жасау;
капиталды қолдануды басқаруын, оның айналым жасау үдерісіне;
операциялық қызметте капитал қолдануының қозғалысын басқару;
капитал қолдануымен байланысты әр түрлі қаржылық тәуекелдерді басқару;
Операциялық қызметте капитал қолдануын басқару келесідей:
айналым капиталын қолдануын басқару саясатын құрастыру;
айналым капиталын қолдануын басқару.
Айналым капиталының қозғалысын басқару келесідей болып табылады:
ақша ағындарының қозғалысын басқару;
материалдық ағындарының қозғалысын басқару.
Капиталды қолдануды басқаруының механизмінің базасы болып, нарықтық механизмінің
Айналым активтерін қолданудың басқару мақсаты – ағымдағы және
Айналым активтерін қолдануының негізгі бағыттары ретінде:
әртараптандыруды оңтайландыру, яғни құрылған капиталды қызмет түрлеріне байланысты
қабылдап отырған тәуекел дәрежесінде капиталды пайдалану арқылы максималды
айналым капиталын пайдалану кезінде барынша қаржылық тәуекелдерді төмендету;
айналым активтеріне керекті кезде реинвестициялық қызметтер жүргізу болып
Айналым активтерін басқару жалпы фирманың күнделікті атқаруды қажет
Жалпы фирманың айналым активтерін басқаруды және ұйымдастыруды қаржы
Қаржы менеджментін келесі кезеңдердің дәйекті ауысымы ретінде сипаттауға
ақша қаражатын және айналым активтерін пайдаланудың міндетін
айналым активтерінің қозғалысын басқарудың қаржылық әдістерін, тәсілдерін анықтау
қабылданған шешім бойынша айналым активтері жөніндегі шешімді бизнес-жоспар
айналым активтерін қызмет етуін және орындалуын ұйымдастыру;
айналым активтерін басқаруда бақылау жасау және қажетті түзетулер
Қаржы менеджментінің маңызды аспектісі фирманың айналым активтерінің қаржылық
Сөйтіп, қаржы менеджменті фирманың күнделікті өндірісіне қажетті айналым
Фирманың айналым активтерінің жетіспеушілігі салдары, ең басты фирманың
- айналым құрамын және құрылымын анықтау;
- фирманың айналым активтерінің қажеттілік деңгейінің оңтайлы көлемін
- айналым активтерінің қалыптастыру көздерінің тиімді тарту жолдарын
- айналым активтерін бөлу және оларды ұтымды қолдану
- айналым активтерінің сақталуын және қауіпсіздігін қамтамассыз
Айналым құрамы өндірістік қорлар және айналым қорларын қалыптастырушы
- тауарлы-материалды құндылықтардың қорын басқару;
- дебиторлық қарыздарды басқару;
- есеп қаражаттарын басқару;
- ақша қаражаттарын қалыптастыру.
Мұндағы тауарлы-материалдық қорларды басқару фирманың қызмет етуіне күнделікті
Дебиторлық қарыздарды басқару фирманың өз қызыметін тиімді ұйымдастырудағы
Фирманың есеп қаражаттарын басқару, бұл өз кезегінде бухгалтерлік
Ақша қаражаттарын басқаруда фирманың айналым активтерінің күрделі әрі
ақшалай табыстар мен қорларды ұйымдастыру;
ақшалай табыстар мен қорларды жұмсау;
бақылау қызметі.
Мемлекет және фирмалар өзінің игілігіне материалдық өндіріс саласында
Осы жинақталған немесе ұйымдастырылған ақша қорларын экономикада
Сонымен қатар фирманың айналым активтерін басқарудың негізі айналым
Айналым активтерін тиімді қолдану әдістері мен тәсілдері
Айналым активтерінің айналым жылдамдығын анықтау
Әр бір айналым активінің ұзақтығын талдау
Айналым көлемі немесе айналым коэффициенті
Айналым активтерінің абсолютті және қатысты босатылуы
Сурет 3. Айналым активтерін басқарудың тиімділігін анықтау
Дерек көзі: Көпешова Б.Корпорациялар қаржысы, [1.,]. Қазақ университеті,
Мұндағы айналым активтерінің жылдамдығын анықтауда белгілі бір
Сонымен, айналым активтерінің экономикалық мәні бір өндірістік-коммерциялық циклде
1.2 Міндеттемелердің мәні мен мазмұны және олардың жіктелуі
Міндеттемелер (liabilities) – фирмалардың әр түрлі мәмілелер жасасқан
Міндеттемелер әдетте ақшалай құнмен бағаланады немесе қарызды қайтаруға,
Қысқа мерзімді міндеттемелер (short-term or current liabilities) –
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (long-term liаbilities) – бұл дегеніміз
Міндеттемелерді 3 топқа бөліп қарастырайық:
нақты;
бағалық;
шартты.
Нақты міндеттемелер – бұл міндеттемелер белгіленген мәмілелер, келісімдер
Бағалық міндеттемелер – белгілі бір мерзімге дейін нақты
Шартты міндеттемелер - өткен мерзімдегі операциялар әсерінен болашақ
Шартты міндеттемелер қаржылық есептемелерде көрініс табады, егер келесі
Ол мүмкін болу сипатына ие болу керек;
Оның көлемі сандық дұрыс бағалануы тиіс [4.,].
Ал егер бұл талаптарға сай болмаса, онда ол
Ағымдағы міндеттемелерді жабу, егер міндеттемелері болмағанда фирманың күнделікті
Несиелік қарыздар - өндiрiсте (шикiзат ретiнде) немесе қайта
Қысқа мерзiмдi векселдер. Қысқа мерзiмдi векселдер – кредиторлық
Мiндеттемелердiң түрi аталып өткен мәлiмет шарттарының векселiнiң орналастыруында
Векселдер пайыздық және пайызсыз болып бөлінеді.
- Пайыздық векселдерде векселдердің пайызы, яғни рәсімделген
- Пайызсыз векселдерде ешқандай пайыз белгіленбейді, бірақ ол
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің ағымдағы бөлігін жабу. Егер де
Несие берушінің талабымен жабылатын міндеттемелер. GAAP тәртібімен несие
егер де міндеттемелер несие берушінің талабы бойынша бір
егер де фирма шарты бұзғаны үшін ұзақ мерзімді
Есептелінген міндеттемелер. Есептелінген міндеттемелер өзіне жұмысшыларға еңбекақы төлемдерін
Аванстар және қайтаруға тиісті депозиттер. Аванстар мен депозиттерді
Аванстар және депозиттер есептілікте қолма-қол ақшаларды дебеттеу және
Алдын-ала төленген табыстар. Алдын-ала төленген табыстар термині фирма
Сондықтан да бұндай төлемдердің пайда болуы фирма үшін
Алдын ала төленген, тауарлар мен қызметтерді орындағаннан кейін
Салықтық міндеттемелер. Көптеген мемлекеттерде фирмаларға заң жүзінде өздерінің
- ақша қаражаттары;
- сатудан табыстар;
- сатуға салықтар.
Міндеттемелерді жабу кезінде салықтарды алушылардың атына төленетін салықтар
ХҚЕС-на (Халықаралық қаржылық есептілік стандарты) сәйкес, фирма міндеттемені
1. оны ұйымның қалыпты операциялық кезеңiнiң шеңберінде өтеу
2. ол негізінен сату мақсаттарына
3. ол есепті күннен кейiн
4. есепті күннен кейін ең
Қалған мiндеттемелердiң барлығы ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер ретiнде топтастырылуы
Жеткiзушiлер мен мердiгерлердiң алдындағы кредиторлық берешек сияқты кейбiр
Басқа қысқа мерзiмдi мiндеттемелер қалыпты операциялық кезеңнiң бiр
Өзінің қаржы мiндеттемелерiн, олар қаржылық жағдай туралы есеп
1. олардың бастапқы мерзiмi он екi айдан асатын
2. қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін және
Егер фирма несие беру туралы қолда бар келісім
Фирма тікелей есепті күнге немесе есепті күнге дейін
Алайда, егер қарыз беруші қаржылық жағдай туралы есеп
Қысқа мерзімді міндеттемелер ретінде топтастырылған қарыздарға қатысты, егер
ұзақ мерзімді негізде қайта қаржыландыру;
қарыз беруге арналған ұзақ мерзімді шартты бұзуды бекіту;
есепті күннен кейiн ең аз дегенде он екi
Сонымен, міндеттемелердің мәні фирмалардың әр түрлі мәмілелер
1.3 Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқарудың негізгі
Бұл мақсаттардан келесідей міндеттемелер туындауы мүмкін:
ағымдағы қаржылық қажеттіліктерді теріс өсімге ауыстыру;
айналым қаражаттардың айналымдылығын көбейту;
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруға арналған
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару кезінде
фирманың ағымдағы қаржылық қажеттіліктерін және таза айналым капиталын
айналым қаражаттарының айналымдылығын жоғарлату әдістерін іздеу;
айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқаруға арналған
айналым капиталын басқаруға арналған қаржылық шешімдер критерийлерін анықтау;
айналым активтерінің негізгі элементтерін басқару [5.,].
Айналым активтерін басқарудағы басты сұрақтардың бірі - таза
БАЛАНС
Сурет 4. Таза айналым капиталының құрылымы
Дерек көзі: Снитко Л.Т., Красная Е.Н. Управление оборотным
Суреттен көріп тұрғанымыздай таза айналым капиталын «астында» анықтағанда
Егер де көрсетіген суретегі фирманың айналым активтерін құруға
Таза айналым капиталын анықтағаннан кейін ағымдағы қаржылық қажеттіліктер
айналым активтері (ақша қаражаттарын қоспағанда) мен кредиторлық борыштар;
босалқы қорға салынған ақша қаражаттарын дебиторлық қарызға қосып,
Фирманың қазіргі уақытқа меншікті айналым қаражаттарына деген жетіспеушілік
Ағымдағы қаржылық қажеттіліктердің экономикалық мәні айналым қаражаттарының орташа
Ағымдағы қаржылық қажеттіліктерді валюта түрінде, сату көлемінің пайызға,
қолдану және өткізу кезеңдерінің ұзақтығы (айналым кезеңі);
өндіру көлемінің жоғарлылығы (өндіріс тым жоғары болса, ағымдағы
өндірістің маусымдалығы және дайын өнімді өткізілімділігі және де
нарық коньюктураысының жағдайы (тым «қызған» және бәсекелесігі жоғары
қосылған құнның нормасы және өлшемі (қосылған құн нормасы
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясатының
Айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты
Айналым активтерін басқарудағы агрессивті саясаттың ерекшеліктері:
оны өсірудегі шектеулердің болмауы;
ақша қаражаттарының көлемінің көптігі;
шикізат қорларының, материалдардың және дайын өнімнің көлемінің көп
дебиторлық қарыздың жоғарлылығы;
активтер ішінде айналым активтерінің көп болуы;
айналым құралдарының айналымдылығының ұзақ кезеңге созылуы;
экономикалық рентабельділігінің жоғары болуы [5.,].
Айналым активтерінің басқарудағы консервативті саясаттың ерекшелігі:
айналым активтерінің тым өсіп кетпеуін қадағалау;
айналым активтерінің бүкіл активтердің ішіндегі көлемінің аздығы;
айналым активтерінің айналымдылығының кезеңінің аздығы;
экономикалық рентабельділіктің жоғарлығы.
Біркелкі саясат кезінде барлық көрсеткіштер орташа деңгейде болады.
Агрессивті саясаттың басты ерекшелігі бүкіл пассивтер сомасының ішінде
Қысқа мерзімді міндеттемелерді басқарудағы консервативті саясаттың ерекшелігі барлық
Біркелкі саясатта қысқа мерзімді міндеттемелер басқару қысқа мерзімді
Фирма үшін айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді
Кесте 3
Басқару саясаттырының матрицасы
Қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару саясаты Айналым активтерін басқару
Консервативті Біркелкі Агрессивная
Агрессивті Бір-бірімен қабыспайды Біркелкі Агрессивті
Біркелкі Біркелкі Біркелкі Біркелкі
Консервативті Консервативті Біркелкі Бір-бірімен қабыспайды
Дерек көзі: Снитко Л.Т., Красная Е.Н. Управление оборотным
Кестеде айналым активтерін басқарудың консервативті саясаты қысқа мерзімді
Таза айналым капиталының көлеміне айналым активтерінің қаржыландыру көздерінің
Кесте 4
Қысқа мерзімді міндеттемелердің өзгеруі
Көрсеткіштер Көрсеткіштердің өзгеру сипаты
Меншікті қаражаттарды тиімді қолдаунуы Төмендеу Өсу
Қысқа мерзімді міндеттемелер Тұрақылық Өсу
Айналым активтері Өсу Өсу
Меншікті және ұзақ мерзімді заемдық қаражаттар Өсу Тұрақылық
Таза айналым капиталы Өсу Төмендеу
Фирманың қаржылық тұрақтылығы Өсу Төмендеу
Қаржы тұтқасының тиімділігі Төмендеу Өсу
Операциондық тұтқаның әсер ету күші Өсу Төмендеу
Дерек көзі: Снитко Л.Т., Красная Е.Н. Управление оборотным
Кестеде айналым активтерін қаржыландыру көздерін таңдауда, капитал қолдану
Қаржылық қажеттіліктерді жабу, операциялары келесідей ережелермен реттеледі:
Егер операциялық қаржылық қажеттіліктер нөлден жоғары болса, онда
Егер операциялық қаржылық қажеттіліктер нөлден төмен болса, онда
Қолма-қол ақша қаражаттарын басқару соңында меншікті айналым қаражаттары
Меншікті айналым қаражаттары мен ағымдағы қаржылық қажеттіліктердің реттегіші
Айналым активтерін басқару фирманың капиталды қолдануды басқару жүйесінде
Фирманың жиынтық операциялық капиталын қолдануды басқару саясатының бір
Айналым активтерін басқару белгіленген кезеңдер негізінде жүзеге асырылады.
Осылардың нәтижесінде фирманың айналым активтерін басқаруының жалпы дәрежесін
Келесі этапта (II кезең) фирманың операциялық капиталы арқылы
Консервативті бағыт – бұл бағыт бойынша фирмаға айналым
Біркелкі бағыт – бұл фирма үшін айналым активтерінің
Агрессивті бағыт активтердің жекелеген түрлері бойынша сақтандыру резервтерін
Қорыта келе, бұл бағыттардың барлығы айналым активтерінің сомасын
Ал III кезеңде айналым активтерінің көлемін оңтайландырады. Оңтайландыру
Операциялық үдерісте қолданылатын айналым активтерінің тұрақты және
Ал келесі V кезеңде айналым активтері негізінде құрылған
Қорытынды кезеңде айналым активтерінің рентабельділігін көтеру жұмыстары жүргізіледі.
Айналым активтерін басқару үдерісін жүргізу кезінде, оның
Нарық жағдайында фирманың айналым активтеріне деген қажеттілікті анықтау
Меншік айналым активтеріне қажеттілікті анықтау нормалау үдерісінде жүзеге
Нормативтер жиынтық және жеке болып бөлінеді.
Жеке норматив өндірістік материалдық қорлардың (шикізат, материал,
Жиынтық норматив – барлық жеке нормативтер қосындысы.
Осымен байланысты, норма – бір дана өнімге қандайда
ресурстарды артық жұмсамау үшін;
фирманың бекітілген жұмыс істеу тәртібін қамтамасыз ету үшін;
шығарылатын өнімнің берілген сипатынан ауытқымау үшін;
айналадағы орта және еңбек жағдайын қажетті дәрежеде ұстау
фирманың қызметін жоспарлау барысында мәліметтер базасын құру үшін.
Айналым құралдарының нормативін анықтау үшін 3 әдіс қолданылады:
коэффициенттік;
статистико-аналитикалық;
тікелей өлшу әдісі [4.,].
Коэффициенттік әдіс – айналым құралдарыдың жиынтық нормативінің жоспарланған
Осындай әдіс арқылы айналым активтерінің кез келген элементі
Статистико-аналитикалық әдісі айналым құралдарының нормативін жоспарлы кезеңнің тауарлы-материалдық
Бұл әдісті қолдану үшін тікелей өлшеу әдісі арқылы
Дебиторлық қарызды басқару әдістері. Дебиторлардан төлемдерді алу фирманың
Дебиторлық қарызды басқарудың келесідей әдістері бар:
тапсырыстардың есебі, шоттарды рәсімдеу және дебиторлық қарыздың сипатын
дебиторлардың АВС-талдауын өткізу;
қарыздардың анализін өнімнің түрі бойынша жүргізу, тауарлардың инкассациясының
бар дебиторлық қарыздардың нақты құнын анықтау;
үмітсіз қарыздар сомасы бойынша дебиторлық қарыздардың төмендеуі;
дебиторлық және кредиторлық қарыздар қатынасын қадағалау;
мерзімінен бұрын төленген қарыздар бойынша жеңілдіктерді анықтау;
дебиторлық қарызды сату – факторинг мүмкіндіктерін бағалау.
Дебиторлық қарыздардың пайда болуы бойынша қадағалау және анализін
Болашақта фирма дебиторларынан ала алатын қаражаттарды анықтау
Фирманың ақша қаражаттар ағының келуін миксимизациялау үшін мерзімдері
жеңілдіктерге қол жеткізуге болатын алдын ала төлемдер;
алдын ала төлемдер мен несиеге сатуды өзіне кіргізетін,
өткізілімге беру – бұл жерде ескерілетін жағдай, фирма
аралық шоттар орнату – ұзақ мерзімді мәмілелерде тиімді
банктік кепілдік – дебиторлардың өздерінің міндеттемелерін орындамаған жағдайда
Икемді баға белгілеу – фирманы инфляциялық шығыннан қорғау
Мәмілелерді жасау стратегиясы. Егер алдын ала төлемнің барлығын
Сатылымның әр түрлеріне мақсатты тұспалын орнату, мысалы, несиеге
Өткізуді жүргізетін бөліміне сатылымның тиімділігін көтергені үшін және
Мәмілелердегі жеңілдіктер. Клиенттерге жеңілдік беру ақталған дейді, егер
Егер фирма ақша қаражаттарының дефицитіне ұрынса, ақша қаражатының
Басқа да тең жағдайларда да, ерте төлемдер үшін
Инфляцияның және альтернативті салымдардың жеңілдіктерге әсері. Инфляция кезінде
Дебиторлық қарыздар мен кредиторлық қарыздар арасында тепе-теңдікті тапқан
Ақша қаражаттарын басқару әдістері. Ақша қаражаттарын басқарудың негізгі
Ақша қаражаттарының бюджеті өзіне болжанған ақша қаражаттары төлемі
Ақша қаражаттарының көлемін оңтайландыру үшін және босалқы қорларды
а) ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің көлемін;
б) олардың қай бөлігін есеп айырысу шотында, ал
в) қашан және қай көлемде ақша қаражаттары
Батыс тәжірибесінде көбінесе Баумол үлгісі мен Миллер-Орр үлгісін
Баумол үлгісі бойынша фирма өзінің жұмысын максималды және
Қалпына келтіру (Q) сомасы келесі формуламен анықталады:
(1).
мұндағы, V – кезеңде (жыл, тоқсан, ай) керек
c – ақша қаражаттарын бағалы қағаздарға конвертациялаудан шығындар.
r – фирма үшін тиімді және мүмкін болатын
Сонымен, ақша қаражаттарының орташа босалқы қорын құрайды Q/2,
k=V*Q
Бұндай ақша қаражаттарын басқару саясатын жүргізу үшін жалпы
ЖШ=CK+r*Q/2
Бұл формуладағы бірінші қосылғыш тікелей шығындар, екіншісі –
Баумол үлгісі өте қарапайым және шығындары тұрақты және
Миллер мен Орр үлгісі өзіне қарапайымдылық пен реалистілікті
Қаржылық менеджердің қаражаттардың есепті шоттардағы қалдығын басқарудың мәні
Айналым капиталын қаржыландыру үлгісі. Қаржылық менеджменттің теориясында менеджердің
(АК=ҰП-АТА)
Осыдан, әр стратегияға баланстардың базалық басқаруы сәйкес келеді.
Кемшіліксіз үлгінің құрылуы «ағымдағы активтер» және «ағымдағы міндеттемелер»
«Кемшіліксіз» термині, бұл жерде міндетті түрде дегенді емес,
ҰП=АТА
Жақсы жұмыс істегісі келетін фирмалар үшін айналым қаражаттарын
Агрессивті үлгі бойынша, ұзақ мерзімді пассивтер айналымнан тыс
(АК=ЖБ)
Ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі толық көлемде қысқа мерзімді
ҰП=АТА+ЖБ
Консервативті үлгі бойынша ағымдағы активтердің өзгермелі бөлігі дәл
(ТАК=АА)
Сөзсіз, үлгі қолдан ұрықтандырған сипатқа ие. Бұл стратегия
ҰП=АТА+ЖБ+ӨБ
Келісімді (компросмиссті) үлгі ең өмірге жақын болып
(ТАК=ЖБ+0,5*ӨБ)
Белгілі бір кезеңдерде фирма ағымдағы активтердің керек емес
ҰП=АТА+ЖБ+0,5*ӨБ
Сонымен, айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару
Қорыта келе, айналым активтері мен қысқа мерзімді
2 ФИРМАЛАРДЫҢ АЙНАЛЫМ АКТИВТЕРІ МЕН ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ
2.1 «Институт Градтранспроект» ЖШС қаржы-шаруашылық қызметінің сипаттамасы
«Институт Градтранспроект» ЖШС Қазақстан Республикасындағы барлық құрлыс түрімен,
Әр фирмада өзінің қызмет ету үлгісі, басқару құрылымы,фирманың
Директор
Директор орынбасары
Бас маман
Жетекші инженер
Инженер
Сурет 5. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің басқару құрылымы
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің басқару құрылымы көрсетілген.
Кесте 5
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің SWOT талдауы
Күшті жақтары:
Құрлыс саласындағы бәсекелесті дамыту.
Жаңа техникалармен қамтамассыз етілуі.
Жоғарғы қызмет көрсету қабілеті.
Құрлыс саласындағы қызметтің барлық түрімен жұмыс жасау.
Әлсіз жақтары:
Жаңа техникалармен жабдықтарғанымен,оны дұрыс қолданбау.
Жұмысшылардың қауіпсіздік ережесін сақтамауы.
Жұмысқа сатып алынған құрлыс материалдардың тиімді пайдаланбауы, ұрлануы.
Мүмкіндіктері:
Қызметтерінің сапасын жоғарлату.
Барлық қауіпсіз технологияларды ескеру.
Халықаралық талаптармен үйлестіре отырып, жаңа стандарттар жасау және
Қауіптері:
Салынған жобалардың физикалық жағынан қатты тозуының нәтижесінде қауіптердің
Макроэкономикалық тәуекелдерді іске асыру жағдайында, құрлыс қызметтеріне сұраныстың
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеден көріп отырғанымыздай «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің барлық күшті
Ең жоғарғы технологияларға сүйене отырып, клиенттерге олардың
Кесте 6
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымы
Активтер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Сомасы % Сомасы % Сомасы %
Қысқа мерзімді 1497233 65 3042183 65,8 1357525 46,8
Ұзақ мерзімді 806950 35 1579710 34,2 1542339 53,2
Барлығы 2304183 100 4621893 100 2899864 100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымы
Сурет 6. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің активтердің құрамы мен құрылымының
Кесте 7
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымы
Пассивтер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Сомасы % Сомасы % Сомасы %
Қысқа мерзімді 13350109 579,4 7243062 156,7 4452152 153,5
Ұзақ мерзімді - - - - - -
Меншік капитал -11045925 -479,4 -2621169 -56,7
Барлығы 2304184 100 4621893 100 2899864 100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымы
Сурет 7. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің пассивтерінің құрамы мен құрылымының
Сонымен, «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қаржы-шаруашылық қызметінің сипаттамасы оның
2.2 Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелердің
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
Баланс мәліметтері бойынша айналым активтерінің құрамы мен құрылымы
Кесте 8
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымы
Активтер
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
сомасы
%
сомасы
%
сомасы
%
Ақшалай құралдар
772 743
51,6
2 456 214
80,7
629 649
46,4
Қысқа мерзімді дебиторлық борыш
440 817
29,4
46 684
1,5
479 132
35,3
Ағымдағы салықтық активтер
272 389
18,2
147 662
4,9
147 662
10,9
Басқа да, қысқа мерзімді активтер
11 284
0,8
391 624
12,9
101 083
7,4
Қысқа мерзімдік активтердің барлығы
1 497 233
100
3 042 183
100
1 357 525
100
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеден көріп отырғанымыздай фирманың айналым активтерінің
Сурет 8. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы
Кесте 9
Таза айналым капиталын талдау
Атауы
Есептеу алгоритмі
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
Таза айналым капиталы
Меншік капиталы -
-11852875
-4200879
-3094627
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеден көріп отырғанымыздай, «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің таза айналым
Қаржы менеджментінің маңызды аспектісінің бірі ретінде фирманың
Кесте 10
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы мен
Міндеттеме 2008 жыл 2009 жыл 2010
сомасы % сомасы % сомасы %
Салықтар бойынша міндеттемелер 18 119 0,1 49 518
Басқа міндеттемелер бойынша, міндетті және ерікті төлемдер 6
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2 184 457 16,4
Басқа да, қысқа мерзімді міндеттемелер
11 141425 83,5 4 462 140 61,6 1
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы
13 350109
100 7 243 062 100 4 452 152
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеден көріп отырғанымыздай «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді
Сурет 9. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы
Фирма басшылығы осы фирманың материалдық – техникалық базасын
Кесте 11
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымының
Активтер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
2008-2009 жж. 2009-2010 жж.
Теңге % Теңге %
Ақшалай құралдар 772 743 2 456 214 629
Қысқа мерзімді дебиторлық борыш 440 817 46 684
Ағымдағы салықтық активтер 272 389 147 662 147
Басқа да, қысқа мерзімді активтер 11 284 391
Қысқа мерзімдік активтердің барлығы
1 497 233 3 042 183 1 357
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен
Сурет 10. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен
Кесте 12
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы мен
Міндетті капитал
2009 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Өзгерістер
2008-2009 жж. 2009-2010 жж.
Теңге % Теңге %
Салықтар бойынша міндеттемелер 18 119 49 518 776
31399 173,3 727021 1468
Міндетті және ерікті төлемдер 6 108 0 50
0 0 0 0
Кесте 12-нің жалғасы
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2 184 457 2
546947 25,04 -830481 -38,02
Басқа да, қысқа мерзімді міндеттемелер 11 141 425
-6679285 -59,9 -2738200 -61,4
Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы
13 350 109 7 243 062 4 452
-6100939 -145,7 -2841660 -39,2
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеден көріп көріп отырғанымыздай, фирманың қысқа мерзімді міндеттемелерінің
Сурет 11. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы
Кез келген фирманың қаржылық потенциялын, оның қалыптасқан меншік
Кесте 13
«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің меншік капиталының қалыптастырудағы көрсеткіштерді талдау
Атауы Көрсеткіштерді есептеу алгоритмі Есептелінуі
2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
Меншік капитал есебінен қажетті айналымнан тыс активтер
806950
1579710
1542339
Меншік капитал есебінен айналым активтерін қалыптастыру Қысқа
1497233
3042183
1357525
Таза айналым капиталы МК-( Ұзақ мерзімді актердің
-11852875
-4200879
-3094627
Меншік капитал маневерлеу коэффициенті ТАК/МK -1.1
-1.6
-1.9
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестедегі мәліметтерден фирманың меншіктік капиталының қалыптасу саясаты көрініс
Альтманның Z үлгілері:
1.Екі факторлы Альтманның Z үлгісі:
- Ктл- ағымдық өтімділік коэффициенті
- Кз- тәуелділік коэффициенті
- (-1,0736) және 0,0579- коэффициентінің салмақтық мәндері
- (-0,3877)- тұрақты мөлшер
Z= -0,3877+ Ктл*(-1,0736)+ Кз*0.0579
Ктл= ағымдағы активтер/ағымдағы міндеттемелер
Кз= қарыз қаражаттары/ қарыз көздерінің жалпы
Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттері талдау
келесі кестеде көрсетілген (14 кесте).
Кесте 14
Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талдау
Коэффициент 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл
2008-2009жж. 2009-2010жж.
ағымдағы өтімділік коэффициенті 0,1 0,4
0,3
0,3
-0,1
тәуелділік коэффициенті 0,2 0,6
0,6
0,4
0
Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде
Кестеде үш жылдық екі факторлы Альтманның Z
2008 жыл: Z=-0,3877+0.1*(-1,0736)+0.2*0.0579= - 0.48348
Z