АННОТАЦИЯ
Бұл курстық жұмыста ҚР-дағы еңбек биржасы және халықтың
Қазақстан Республикасында тұрғындарды жұмыспен қамтудың арнайы бағдарламасы жасалған.
Біздің еліміздегі еңбек нарығының жағдайы жылдан жылға
Курстық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан тұрады. Осы
Мазмұны:
Кіріспе
І Еңбек биржасы мен жұмыссыздықтың теориялық мәселелері
1.1 Жұмыссыздықтың мәні, түрлері мен себептері
1.2 Еңбек нарығының мәселелері
ІІ ҚР-дағы еңбек биржасы мен
2.1. Қазақстан Республикасындағы еңбек биржасы мен жұмыспен
2.2 ҚР-дағы еңбек нарығының қалыптасуы және
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Осы уақытқа дейін біздің елімізде жетілген еңбек
Жұмыссыздық - соңғы кезде қоғамымызда белең алып
Экономикалық әдебиеттерден адамның еңбекке деген ең жақсы ынтасы
Мемлекетсіздендіру мен жекешелендірудің нәтижесінде көп укладты экономика орнығуда,
Жұмыссыз қалу қаупі - әр ересек адам үшін
Жұмыссыздықтың әлеуметтік және саяси өткірлігін азайту үшін,
Еңбек нарығы. Жалдау формасы біздің елге тән құбылыс
Еңбеккерлерге белгілі бір жұмыс орны бекітіліп, тіпті, оның
Ал қазіргі жағдай аз да болса да өзгеріп
Нарықтық экономикаға көшуге орай, жұмысшы күшінің жұмыс орнынан
І Еңбек биржасы мен жұмыссыздықтың теориялық мәселелері
1.1 Жұмыссыздықтың мәні, түрлері мен себептері
Еңбек өндіріс факторы, ерекше тауар болып табылады. Оның
Бұл ресурс, әдетте, өзінің толық көлемінде сатылу обьектісі
Жалдау формасындағы сату.
Шамалы жинақылық (аймақтық, өндірістік және т.б.)
Тұтас еңбектік бөлігі (элеуметтік формада) тұрақты өтімді таппайды.
Жұмыссыздық – бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке жарамды
Жұмыссыздық – құбылыс, жұмысқа қабілетті адамдардың тұрақты немесе
Жұмыссыздық нарықтық экономикада типтілік құбылыс. Себебі, жұмыс күшіне
Жұмыссыздық негізгі себептері:
Неоклассикалық теория. Жұмысшылардың табыспен келіспеуі, төмен жалақымен жұмыс
Кейнтік теория. Жұмысбастылық жиынтық ұсынысқа, тұтыну бейімділігіне
Маркстік теория. Қорланған капиталдың қажетті нәтижесінде, жанды еңбекте
Жұмыссыздықтың мынандай түрлері) бар:
Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір
жұмыстан екінші жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге
жұмыс іздейді, оны күтеді. Осы себептерге байланысты жұмыссыз
болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті
қажеттілікпен қозғалысына байланысты.
Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс
орнының құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным
құрылымын өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан
келе жатқан (ескі технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына
келмейді, осыған байланысты жұмысшылардың белгілі бір бөлігі
өндірістен ығыстырылып, құрылымдық жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түріде шарасыз,
сондықтан егер елде жұмыссыздықтың фрикциондық және
құрылымдық түрлері болса, онда жұмыссыздық жоқ деп есептелінеді.
Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми – техникалық прогресспен байланыты
Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен құлдыраған
Көрінбейтін немесе маусымдық (сезондық) жұмыссыздық – белгілі бір
Аймақтық жұмыссыздық – жеке аймақтарда тарихи, демографиялық, әлеуметтік
Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың сипаттына бірнеше факторлар ықпал етеді:
Ғылыми – техникалық прогресс;
Экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;
Сыртқы экономикалық бәсекелестің күрт күшеюі.
Мұндай жағдайларда еңбек нарығы мынаған міндетті:
Өте жоғарғы жинақылыққа жетуге (кәсіпойлық, біліктілік, аймақтық және
Үлкен икемділікке барып, қазіргі заманғы жағдайларға сай өте
Еңбекақы ставкаларын дараландыру (еңбекақыны нақтылы жұмыскердің ағымдық еңбек
Жұмыссыздық түрлері
Жұмыссыздық
Мәжбүрлі
Еркімен
Фракциондық
(кәсіпті, мекен жайды және т.б. өзгертуге байланысты болады.)
- жұмыскер өз еркімен уақытша жұмысқа орналасқысы келмейді
- еңбекке қабілетті халықтық аздаған бөлігі жұмыссыздар жағдайында
Циклдік
(экономикалық коньюктураның дамуымен анықталады).
Құрылымдық
(өңірлер мен салалардың дамуы, өндірісті жаңа және ескі
Сурет 1
Өнеркәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай
отырып, шетел авторлары олардың жекелеген түрлерін тудыратын нақты
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең
Жұмыссыздық оның деңгейімен өлшенеді.
Жұмыссыздық деңгейі – жұмыссыздар санының жұмысқа қабілеттер
санындағы үлес салмағы. Жұмыссыздық деңгейі жұмыспен толық қамтылғанда
Жұмыссыздық деңгейі экономикалық жағдайының негізгі көрсеткіштерінің бірі, бірақ
Жұмыссыздық деңгейін есептеу төмендегідей формуламен анықталады:
ЖД = ЖС/ЖК* 100%
ЖС – жұмыссыздар саны;
ЖК – жұмыс күшінің саны;
Жұмыссыздық деңгейі оның нормасымен сипатталады. Оның нормасымен
жұмыссыздықтың жалпы санының жұмыс күші санына қатынасымен пайыз
Экономикалық теорияда “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі” – деген ұғымды
2 пайыздан 7 пайызға дейін. Мемлекет жұмыссыздықты
Жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдары:
ЖҰӨ-нің көлемі қоғамның өзінің бар потенциалды мүмкіншілігін пайдаланғандағы
Халықтың әр түрлі топтарының арасында жұмыссыздық шығыны бірдей
Жұмысшылар мамандығын төмендетіп (ескіреді), тіпті айырылып та қалады.
Жалпы жұмыссыздық мәселелерін шешуде экономикаға мемлекеттің
араласуы қажет. Мемлекет жұмыссыздықты реттеуді негізінен төрт бағытта
Жұмыссыздарды жұмыспен қамту, оларға мамандығын жоғалтпау үшін еңбек
Әрбір әлеуметтік топтардың (әйелдер, зейнеткерлер, жастар) ерекшеліктерін толық
Еңбек қатынасын құқықтық қамтамасыз ету.
Жұмыссыздық зардабын шеккен адамдарды әлеуметтік қорғау.
Кез келген жұмыссыздың деңгейімен байланыста болатын экономикалық
зиянды анықтау үшін, әлемдік практикада Оукен заңы қолданылады.
Қазақстан Республикасында тәжірибесінде енді ғана тұрғындарды жұмыспен қамтудың
Ал енді тиімді еңбекпен қамту дегенді қалай түсінеміз?
Толық еңбекпен қамту дегеніміз халық шаруашылығы көлемінде еңбекке
Тиімді еңбекпен қамту дегеніміз қоғам қажеттілігін өте аз
Қазіргі нарықтық экономикада жұмыскерлердің оңтайлы резерві міндетті түрде
Жұмыспен қамту мәселесін экономиканы зерттеушілер әртүрлі көзқараста қарастырады.
1. Ағылшын священнигі Мальтус “халықтың өсу” заңын қалыптастырды,
2. Классикалық саяси экономия нарықты өзін-өзі реттейтін жүйе
3. Маркстік теория жұмыссыздық капитализмге тән құбылыс, капиталдың
4. Кенсиандық теория. Кейнстің тұжырымдауынша, біріншіден, еркін бәсеке
5. Неоклассикалық теорияны жақтаушыларының айтуынша “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі”
Ауыл шаруашылығында жұмыспен қамту АҚШ – да 1955
Жұмыспен қамту орталығында не істелініп жатыр?
Шымкент қаласы әкімінің еңбек, халықты әлеуметтік қорғау және
Осы атап өткен бағыттарды негізге алған басқарма ұжымы
Бүгінгі таңда 639 ваканция бар болса, оның басым
Жылдан-жылға жұмыссыздық біртіндеп кеміп, кедейшіліктің шекпенінен арылушылар саны
Жұмыссыздық проблемасын шешу барысында шетелдік арзан жұмыс күшіне
1.2 Еңбек нарығының мәселелері
Еңбек нарығы – бұл нарықтың ерекше түрі, онда
Еңбек нарығы – бұл жұмыс күшіне сұраныс пен
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу
Еңбек нарығын мемлекеттік реттеу
үйлесімді еңбек
нарығын жасауға ынталандыру
(«еңбек флекси-
билизациясы»),
еңбек қатынас- тарын құқықтық қамтамасыз ету
Жұмысқа орналастыру және кәсіби дярлық пен қайта даярлық
Жұмыссыз- дарды әлеуметтік қорғау
Сурет 3
Еңбек нарығын экономикалық талдау негізінде, біздің білгеніміз, жұмыс
Еңбек нарқының құрлымы, маманданған және әлеуметтік топтардың қатынасы
Еңбек нарығы шаруашылық механизмнің топтарына қажетті халық шаруашылығының
Еңбек нарығы қоғамның әлеуметтік экономикалық жағдайына тиімді әсерінен
Қазақстан Республикасында 1992 жылға дейін еңбек нарығы болған
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек нарығы нақты еңбек
Нарықта сұраным мен ұсыным заңы жұмыс жасайды және
Қазіргі кезде біздің Қазақстанда басқа көптеген елдермен салыстырғанда
Нарықтық экономикасы дамыған көптеген елдерде еңбек нарығындағы әртүрлі
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (тұрғындарды
Бүгінгі қалыптасқан өмір шындығы, барлық еңбек нарығы элементтерінің
Мемлекет кәсіпорын және ұйымдар мүддесін ескере отырып биржа
ІІ ҚР-дағы еңбек биржасы мен
2.1. Қазақстан Республикасындағы еңбек биржасы мен жұмыспен
Статистика органдары зерттеуді арнайы іріктелген және оқытылған сұхбат
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
2003 жылғы маусымның соңында жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар
Облыстық статистика басқармасы халықтың жұмыспен қамтылуы туралы өткізген
Экономика салаларында жұмыспен қамтылғандардың 44,8% —жалдамалы жұмысшылар, 55,2%
2003 жылдың ІІІ – тоқсанында облыс бойынша жұмыссыздардың
Осы уақыт ішінде облыстағы енжар халықтың саны 398,4
2003 жылдың ІІІ-тоқсанында 2001 жылмен салыстырғанда облыстағы экономикалық
2003 жылдың желтоқсанында Қазақстан Республикасы бойынша 15
2003 жылы (алдын ала деректер бойынша) экономикалық тұрғыдан
Еңбек нарығының 2004 жылғы жағдайы. 2004 жылы
Жалпы жұмыссыздық деңгейінің жоғарылығы Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халықты жұмыспен
2004 жылдың I-жартжылдық қорытындысы тұтас алғанда оң нәтижеге
Облыста жаңа жұмыс орындарын ашу мен халықты
Жұмыспен қамту органдарының жәрдемімен
орналасқандар саны
2—кесте
қаңтар-наурыз 2005ж қаңтар-наурыз 2006ж
Облыс бойынша 2418 2339
Қалалық елді мекен 1373 1187
Ауылдық жер 1045 1152
Шымкент 556 430
Арыс 80 69
Кентау 189 233
Түркістан 235 212
Бәйдібек ауданы 108 87
Қазығұрт 173 68
Мақтаарал 187 229
Ордабасы 62 101
Отырар 32 32
Сайрам 154 152
Сарыағаш 232 214
Созақ 1 29 98
Төлеби 131 125
Түлкібас 66 193
Шардара 84 65
2006 жылы жалдамалы жұмысшылар
Ірі және орта
2006 жылдың шілде айында
Республика халқының 15 жас және
2006 жылдың 2—тоқсанында
Жас ерекшеліктеріне келетін болсақ, жұмыссыздардың
Бір жылдан аса
Еңбек және халықты әлеуметтік
Облыс экономикасында жұмыспен қамтылғандар санының 47,6 пайызын жалдамалы
2005 жылдың қаңтар – желтоқсан айларында облыстық мекемелері
2006 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Оңтүстік Қазақстан
Оңтүстік Қазақстан облысының 2003 – 2005 жылдарға арналған
Жұмыспен қамтылмаған халықты еңбекке орналастыру деңгейі өсіп келеді.
2.2 ҚР-дағы еңбек нарығының қалыптасуы және оның дамуы
Халықаралық Еңбек Ұйымы жұмыс күші рыногының серпінін өлшеуді
Алғаш рет іріктеп зерттеу 2001 жылдан бастап тоқсан
Еңбек министірлігі өздерінде тіркелген жұмыссыздар туралы ақпарат таратады,
Статистика органдары жүргізіп келе жатқан белгілер мен ұғымдар
Зерттеу сауалнамасында келесі негізгі есептеу белгілері қамтылған:
сұхбат беруші туралы мәлімет;
ақылы жұмысы немесе табысты ісінің болуы;
негізгі жұмысын сипаттайтын белгілер;
қосымша жұмысы туралы мәлімет;
жұмыссыздықты (жұмыспен қамтылмауды) сипаттайтын белгілер;
жұмыс іздестіру;
зерттелген аптада жұмыспен қамтылмаған адамдардың бұрынғы қызметі;
экономикалық енжар адамдар туралы мәлімет;
үй шаруашылығында тауар өндіру немесе қызмет көрсетумен
Жұмыссыздықты төмендету үшін не істеу керек?
ЖҰӨ -ның көлемі қоғамның
Халықтың әр түрлі топтарының
Жұмысшылар мамандығын төмендетіп, тіпті
Жалпы жұмыссыздық мәселелерін шешуде
Жұмыссыздарда жұмыспен қамту, оларға мамандығын
Әрбір әлеуметтік топтардың (әйелдер, зейнеткерлер,
Еңбек қатынасын құқықтық қамтамасыз ету.
Жұмыссыздық зардабын шеккен адамдарды әлеумметтік
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған
Қазақстан Республикасында 1998 – ші
Республикамыз нарық экономикасына
Оның есесіне ірі қалаларда,
Уәкілетті органдардың, жұмыс берушілердің өзара байланысында жаңа тәсілдер
Жұмыспен қамтудың бұл кезеңінде, барлық жұмыс іздеушілерге ұйымдар
Халықты жұмыспен қамту мәселелерін шешуге «Халықты жұмыспен қамту
Жұмыспен қамту органдары жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау, ақылы
Экономикалық өсу кезеңінде халықты жұмыспен қамту саясаты
2004 - 2005 жылдары бойынша Созақ
2004 жылғы жеке кәсіптер бойынша жетіспейшілік, басқалары бойынша
Олардың пікірі бойынша еңбек рыноғындағы сұранысты есепке
2004 жылдың 1 – қыркүйек күні ОҚО халықты
Д. Шерімқұловтың мәліметі бойынша, 2004 жылдың жарты жылдығында
Ақылы қоғамдық жұмыстарды жүргізуге облыстық бюджеттен 86,6
2004 жылы ресми жұмыссыздар қатарынан 1149 жұмыссыз
Облыс бойынша уақытша пайдалануға жер тәлімдерін беру жұмыстарын
Облысымызда 18 мыңнан аса жұмыс беруші мекеме тіркелген.
Еңбек нарығына жастарды кәсіби бағдарлау, оларды психологиялық қолдау
Қорытынды
Осыдан екі-үш жыл бұрын уақытта жұмыспен қамту саласында,
Бүгінде жұмыссыздарды қайта оқыту, мамандықтарын өзгерту мәселесі
Күні кешеге дейін бізде жұмыссыздық дейтін атымен жоқ
Жұмыссыздықпен күресуде Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік
Осыған орай шұғыл қолға алып, мұхият жүзеге асыратын
Біріншіден, жұмыс берушілерге талапты күшейте қажет олар қысқарту
Екіншіден, қысқарту қарсаңында кәсіпорындар мен ұйымдар аудандық жұмыспен
Қазіргі облыстағы жұмыспен қамтылу жағдайын тұрақты деп сипаттауға
Экономикасы дамыған елдер кәсіпорындар мен компанияларында жұмыс күшін
біріншіден, фирманың ағындағы тұтыныстарын, оның қосымша даму стратегиясын
екіншіден, жұмыс күшінің ұлттық нарығының жағдайын ескеру керек.
Жұмыс күшін жалдау кезінде төмендегідей тәсілдер қолданылады:
жоғарғы және орта оқу орындарынан мамандарды тарту;
жұмыспен қамту (биржа) орталығы арқылы кадрларды жалдау;
жарнамалық хабарлау мен жаппай ақпараттық құралдар көмегімен кадрларды
орналасатындарды конкурстік (бәсекелестік) негізде мұхият таңдау, сондықтан бір
Талдау іс - әрекеті мұқият талқыланып, онда
ескерліді.
Тестілер жұмыс орнына таласатын іздемпаздың лауазымды қызметіне байланысты
Қазақстан Республикасында тұрғындарды жұмыспен қамтудың арнайы бағдарламасы жасалған.
Қорыта келгенде яғни біздің еліміздегі еңбек нарығының жағдайы
Елбасымыз кедейшілік пен жұмыссыздыққа қарсы күрес стратегиясында:
кіші кредиттер жүйесін енгізу;
шағын және орта бизнесті дамыту;
еңбекті көп қажет ететін салаларды басымдылықпен дамытуға және
қоғамдық жұмыстарды, ең алдымен жол құрлысы мен орман
жеке кәсіпкерлікті дамыту жолындағы қажетсіз әкімшілік кедергілердің бәрін
Пайдаланылған әдебиеттер:
Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика: Оқулық - Алматы:
Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан – 2030» стратегиялық
Кодекс законов о труде Казахской ССР по
3. Қазақстан Республикасының еңбек
4. Ғ. Сапарғалиев «ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық
5. Шеденов Ө.К. «Жалпы экономикалық теория»,
6. Я. Ә. Әубәкіров, «Экономикалық теория», Оқу құралы,
7. Б. Мәдешов «Экономикалық теория негіздеріне
Алматы, 1994. 110-119 бет.
Жүнісов Б. А. «Нарықтық экономия негіздері»
Байжұмаев Б.Б., Жақыпова Ф. Н., «Экономикалық теория негіздері»,
С. Райымқұлұлы, «Экономикалық теория негіздері», Оқу
құралы, Шымкент, 2005. 154-158 беттер.
13. Макконнелл К. Р., Брю С. Л. «Экономикс»
проблемы и политика, Том 1, 157-162 стр.
Шеденов Ө.,Нұрымов Ғ. «Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі еңбек
Осипова Г. М. «Экономикалық теория негіздері», Алматы, 2002.
16. Крымова В. «Экономикалық теория»,
Мерзімді басылымдар:
Д. Сабыр, «Жұмыссыздар саны азайып келеді» // Оңтүстік
Б. Шайманов, «Жұмыссыздық деңгейі төмендеуде» // Оңтүстік Қазақстан,
Д. Шерімқұлов, «Еңбек рыногының бүгінгі жағдайы» // Оңтүстік
Ү. Алтаев, «Жұмыспен қамту орталығында не істелініп жатыр?»
«Қазақстан және оның аймақтары», 2’2003, Алматы, 58-60бет.
«Қазақстан және оның аймақтары», 4’2004, Алматы, 55-57 бет.
Д. Ажинурина, «Жанға батқан жұмыссыздық, оны тоқтатуға
Қосымшалар
Кесте 1
2005 – 2006 жылдардың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша
Аудандар мен
қалалар Келгендердің
саны
2005ж 2004ж 2005ж 2004ж 2005ж 2004ж
Бәйдібек 476 473 472 460 378 432
Қазығұрт 733 791 539 506 567 529
Мақтаарал 1289 2083 1035 990 1184 1454
Ордабасы 819 905 645 555 325 354
Отырар 543 479 514 300 176 195
Сайрам 1905 1661 1461 810 294 353
Сарыағаш 1856 2079 1273 1150 840 869
Созақ 1200 915 918 455 280 320
Төлеби 877 1162 616 482 500 577
Түлкібас 758 950 550 503 317 337
Шардара 593 639 389 408 300 381
Арыс қ. 877 1073 668 633 306 318
Кентау қ. 2110 2211 1503 1185 536 557
Түркістан қ. 1711 3026 1201 1106 1002 1215
Шымкент қ. 8394 7024 6175 3219 1718 1729
Облыс бойынша 24150 25471 17959 12762 8723 9620
Кесте 2
2003 жылдың төртінші тоқсанындағы еңбек рыногының негізгі индикаторлары
Эконо-
микалық
белсенді
халық,
адам Халық-тың эконо-ми-
калық белсен-ділік деңгейі
%-бен Жұмыс-пен қамтыл-ған халық, адам
Соның ішінде Жұмыссыздар барлы-ғы, адам Жұ-мыс-сыз-дық деңгейі %
жалда-малы қызмет-керлер өздігі-
ше жұмыс істейтін-дер
Қазақстан Республикасы 7661037 69,4 6991595 4278222 2713373 669442
Ақмола 414066 73,1 375794 202601 173193 38272 9.2
Ақтөбе 352430 72,6 318911 193700 125211 33519
Алматы 785315 68,9 721064 398546 322518 64251 8.2
Атырау 216371 69,2 195971 150434 45537 20400 9.4
Шығыс Қазақстан 740991 64,5 684582 419108 265474 56409
Жамбыл 524450 75,7 468196 208916 259280 56254 10.7
Батыс Қазақстан 318246 70,8 288343 168818 119525 29903
Қарағанды 701176 67,7 647730 477200 170530 53446
Қостанай 53886 74,9 490468 281795 208673 48398
Қызылорда 292946 72,5 261233 135093 126140 31713 10.8
Маңғыстау 160838 69,4 144913 133294 11619 15925 9.9
Павлодар 392645 66,8 358644 245116 113528 34001 8.7
Солтүстік Қазақстан 400996 75,0 367085 188522 178563 33911
Оңтүстік Қазақстан 972690 70,2 894962 410837 484125 77728
Астана қаласы 265813 64,7 243156 227054 16102 22657
Алматы қаласы 583198 62,8 530543 437188 93355 52655
Оңтүстік Қазақстан облысының еңбек рыногының негізгі индикаторлары
(2004 жылдың І- ші желтоқсанындағы мәлімет бойынша)
Сурет 5
2003 жыллдың ІІ тоқсанында жұмыссыздық деңгейі
Сурет 4
33