Жоспар
Кiрiспе
I. Тәрбиелік жүйе ұғымы мен тарихы
1.1. Тәрбие жұмыстарының негізгі формалары
1.2. Сыныптан тыс жұмыс барысында тәрбиенiң рөлi
II. Тәрбие жұмысын жоспарлау технологиясы.
2.1. Тәрбие жүйесін жоспарлаудың ерекшелігі
2.2. Оқушыларды тәрбиелеуде жаңа әдiстердi пайдалану
Қорытынды
Кіріспе
Тəрбие əдістері – бұл тəрбие көздеген мақсатқа жетудің
Əдістер түрі сан-алуан да шексіз көп. Ал оның
Тəрбие тəсілі – жалпы əдіс бөлігі, нақты жақсаруға
Əдіс баламалары өте көп. Олар арасынан мақсаттар мен
Тəрбие əдісі- көп өлшемді құбылыс, оның жүйелесуіне негіз
I. Тәрбиелік жүйе ұғымы мен тарихы
1.1. Тәрбие жұмыстарының негізгі формалары
Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды
Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды дайындауға
Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбиелеу және
Қорыта айтқанда, «тәрбие - қоғамның тарихи әлеуметтік-экономикалық жағдайларынан
Тәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды пайдалануға
Мақсат дегеніміз - бір нәрсеге ұмтылу, іске
Я.А. Коменский "Тәрбие мақсаты және міндеттері, маңызы, жүзеге
Дүние - аналардың көптігімен бақытты" - деген ойлар
• адамға барлық заттарды білгізу -"ғылыми білім";
• заттардың және өзінің қожасы ету - "адамгершілік";
• құдайға, заттарға құлшылық ету - "діни тәрбие";
• тән саулығы - "дене тәрбиесі".
И.Г. Песталоцци тәрбиенің мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек,
Неміс педагогы А. Дистервег педагогикалық мәселелерді шешудегі сословиелік
К.Д. Ушинский тәрбиенің мақсаты қоғамға пайдалы, адамшылығы бар
Ы.Алтынсарин - "өмірдің негізгі мәні — еңбек,
Сонымен дәстүрлі педагогикада жас ұрпақты тәрбиелеудің негізгі мақсаты
Қазақстан Республикасында халыққа білім, тәрбие берудің Негізгі мақсаты-Қазақстанның
Тәрбиенің мақсатынан келесі міндеттер туындайды.
Дүниетаным - тәрбиенің маңызды міндеттерінің бірі. Дүниетаным -
Ақыл-ой тәрбиесі - оқушылардың ойлау қабілетін, дүниеге ғылыми
Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері: гуманизм, адалдық, батылдық, төзімділікті қалыптастыру;
Еңбек тәрбиесінің негізгі міндеттері:
а) оқушыларды іскерлікке, еңбек дағдысына үйрету;
ө) оқушыларды халық шаруашылығының басты салаларымен, еңбек түрлерімен
б) озық еңбек дәстүріне тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие міндеттері:
• бейнелеу өнері (кескіндеме, графика, мүсін) көркемөнер шығармашылығы
• эстетикалық құралдарды пайдалануға дағдыландыру.
• әсемдікке үлесін қосуға тәрбиелеу.
Дене тәрбиесі міндеттері: оқушылар ағзасын дамыту; жастарды еңбекке,
Тәрбие процесінің мәні - баланың ұжым және қоғаммен
Тәрбие диалектикасы сыртқы ықпалдық (объективті) адам санасына (субъективті)
Тәрбие процесінде адамның қоғамдық мәнінің қалыптасуына сыртқы және
Сыртқы қарама-қайшылықтар:
• Қоғамдық ережелер мен адамдардық тәртібі арасындағы сәйкессіздік.
• Мұғалімнің талабымен оқушының тәртібінің арақатынасы.
Ішкі қарама-қайшылықтар:
• Тәрбиешінің талабы мен тәрбиеленушінің мүмкіндігінің ара- қатынасы.
• Тәрбиеленушінің қажеттіліктері мен қанағаттандыру тәсілдерінің ара қатынасы.[6,22б]
Тәрбиенің негізгі зандылықтары. Педагогикалық құбылыс пен үрдіс арасындағы
1.'Тәрбиенің қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына, демократиялық принципті іске асыруына,
2. Тәрбиенің оқыту мен білім берудің сапасына байланыстылығы.
Оқыту - тұлғаны қалыптастырудық құралы. Тәрбиенің мазмұны, түрі
3. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу бірлігі. Жеке адамның
Өзін-өзі тәрбиелеу белсенділігі - тәрбиеші өзін-өзі тәрбиелеуге баланың
Тәрбиенің принциптері:
Принцип дегеніміз - адамның іс-әрекетінде басшылыққа алатын алғы
1.Тәрбиенің идеялылығы мен мақсаттылығы. Тәрбиенің негізгі мақсаты -
2. Жас ұрпақты іс-әрекет пен қарым-қатынас арқылы тәрбиелеу
3.Тәрбие барысында жеке тұлғаға қойылатын талап пен көрсетілетін
Жаңашыл ұстаз Құмаш Нүрғалиев "Мұғалім мен оқушы арасында
Тәрбиелік ықпалдардық тізбектестігі, жүйелілігі, үздіксіздігі.
Тәрбие тәжірибесі балаларға қойылатын талап пен педагогикалық ықпал
Оқушылардың жас және жеке ерекшелігін есепке алу.
Оқушылардың жеке ерекшелігі - денсаулығы, ақыл-ойы, адамгершілік қалыптасуы,
Бала - педагогикалық қамқорлықтың ең жоғары мақсаты. Баланың
Баланы ұжымда, ұжым арқылы тәрбиелеу - тәрбие жұмысындағы
Бірі - ұжымдық тәрбие қоғамның негізгі қаруы. Бала
Екіншісі - тәрбиеленушінің педагогтың ықпалымен, көзқарасымен шектеліп қалмауы.
Бірлескен іс-әрекетте, орынды ұйымдастырылған ұжымдық жұмыстарда өзара тәуелді,
Тәрбие процесінде мұғалім, мектеп, отбасы және қоғамдық ұйымдардық
Тұлға өзін өмірде сирек кездесетін ерекше феномен деп
Тұлғаның сапаларын қалыптастыру бір мезгілде, кешенді түрде жүргізілетіндіктен,
Жасөспірімдердің өздеріне сын көзбен қарамауы, жауапкершілік сезінбеуі ата-аналары
Мектеп пен отбасындағы балалар тәрбиесінің ең маңызды міндеті
Өзін-өзі тәрбиелеуді көбіне ұнамсыз жайды сезініп, сонымен күресуден
• Жеке міндеттеме - белгілі мерзім аралығында өзі
• Өзіндік есеп беру - қоғамдық жұмысты
• Өз іс-қылығына талдау жасау - өзінің
• Өзін-өзі бақылау - кемшіліктерін болдырмау үшін
Өзіне баға беру - мінез-құлықтарының кемшіліктерін жою үшін
• Өте сабырлылық, тіпті болмағанда, сыртқы сабырлықты сақтау.
• Турашылдық.
• Ойлы әрекет.
• Шешімділік.
• Өзің туралы қажет болмаса, бір сөз айтпау.
• Не істесең де еріктісің, бірақ, кездейсоқ істен
• Қажетті немесе керекті іспен ғана айналыс, көрсеқызар
• Бітірген ісіңе еш уақытта мақтанба.
• Әркез ағыңнан жарылма, өз ісің туралы өзіңе
• Бұл журналды ешкімге көрсетуші болма. [9,65б]
Бұл ережелерді байытуға болады. Көп ретте адам өз
Адам баласының тарихында ондай мысалдар баршылық. Демосфен жас
Талай ұлы адамдар өз мінездерін жаман әдеттерден арылтып,
Профессор С.Я.Долецкий айтқандай, біз өз қателігімізді ойша айтамыз
1.2. Сыныптан тыс жұмыс барысында тәрбиенiң рөлi
Өзін-өзі тәрбиелеу әдістері:
Өзін-өзі сендіру. Оқушы өзін жақсы ұстап, жаман қылық
Өзін-өзі сынау әдісі - дөрекілігі үшін өзін қатты
Өзін-өзі тәрбиелеуде - өзін ойша өзгенің орнына қою
Өзін-өзі жазалау әдісі - алдына қойған міндетті орындау,
Өзін-өзі тәрбиелеудің құрамды бөлімдері:
• өз кемшілігіне сын көзбен қарау, мақсат қою.
• өзін өзі тәрбиелеудің бағдарламасын жасау.
• әдістерін анықтау.
• аутотренинг - жеке тұлғаның өзіне жаттығу жүйесін
• өзін-өзі бақылау. Тәжірибеде оқушы тәртібінде және мінез-құлқында
Қайта тәрбиелеу - тәрбиелік ықпалдар жүйесі барысында құлықтық
Қайта тәрбиелеу тұлғаның мотивтері мен қажеттіліктерінің, сезімдері мен
Қайта ұғындыру - бұл тәрбиесі қиын балалар және
Қайта оқыту - бұл теріс қажеттіліктер мен дағдыларды
Қазіргі мектептерде тәрбиенің сапасына, әдіс-тәсілдерінің мазмұнына, мақсатына зор
Тәрбие берудің кез-келген жүйесінің негізгі мақсаты -
Тәрбие процесінің барлық кезеңінде белгілі бір сапалар қалыптасады,
Тәрбие үрдісінің мақсаты:
Тәрбие-қоғамдық үрдіс, қоғам мен жеке тұлғаның ара қатынасын
Ал мұғалім мен мектептің ең қасиетті міндеті-рухани бай,
Сол ұлттың байлықты бүкіл адамзаттың өз ұрпағын тәрбиелеудегі,
Ақиқат пен аңыздың асқарында ғұмыр кешкен Бауыржан Момышұлы
Заманымыздың заңғар жазушысы М. О. Әуезов: «Адам баласы
Мектеп-білім ошағы, тәрбие ордасы, тағылым табалдырығы. Мектеп-тұлғаның толық
Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: Ыстық қайрат, нұрлы ақыл,
Қазіргі қазақ мектептері оқыту мен тәрбиенің сапасына, әдіс-тәсілдерінің
Ең бастысы, оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың тиімді жолдарын табу,
Мәлік Ғабдуллиннің мына сөзі менің тәрбие туралы ойыма
Жаңа үлгідегі ұлттық мектеп моделін жасау және оның
Қазіргі уақытта өмірлік дағдылар мен біліктілікті қалыптастыру-тәрбиенің негізгі
«Егер баланы тәрбиеленген дәрежеге жеткізудің сәті түссе, адамгершілік
Дербес Қазақстан мемлекетінің ертеңгі болашағы-бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне тікелей
Оқушының бос уақытын ұйымдастыруы:
Тәрбие үрдісін ізгілендірудің және мектептен тыс тәрбие жұмысын
Оқушының демалуы, сауығуы мен бос уақытын өткізуі тәрбие
Оқушылардың бос уақыттары мәдени шараларға, көлге шомылу, көкке
II.Тәрбие жұмысын жоспарлау технологиясы.
2.1. Тәрбие жүйесін жоспарлаудың ерекшелігі
Жасөспірімдердің білімі қалыпты болса да тәрбиесі жеткіліксіз болуының
Тәрбие жүйесі Қазақстан Республикасындағы білім беру мекемелерінің 2010-2020
Тәрбиенің негізгі мақсаты - жеке тұлғаны дамытудағы толыққанды,
«Тәрбие үрдісі» - әлеуметтік кең мағанада алсақ -өсіп
Ал тәрбие үрдісі-педагогикалық тар мағанада оқу –тәрбие мекемелерінде
Жаңа Қазақстанның жаңа ұрпағын даярлау барысында, педагогика саласында
«Технология» термин сөзі гректің –«шеберлік» деген ұғымын білдіреді.
«Әдістеме» үрдісі тәрбиенің әдіс – тәсілдеріне сипаттама берсе,
Субьективті құрам бөліктерінің іс-әрекет түрі (стиль), тәрбие ісіндегі
1.Стратегиялықтехнология
2.Тактикалық технология
3.Жеделдете жүргізетін технология
Стратегиялық үлгі – көптеген жылдарға арналған тәрбие жүйесінің
Тактикалық үлгі - белгілі бір кезеңдегі атқарылатын істерді
Жеделдете жүргізілетін тәрбие технологиясының үлгісі кейінге қалдыруға болмайтын
Сонымен тәрбие технологиясы дегеніміз-белгілі тәртіппен, арнайы уақытта жүргізілетін,
Сондықтан тәрбие технологиясы көп нұсқалы (вариант) әрі шығармашылық
Қазіргі заман талабына сай жас ұрпақты тәрбиелеудің базалық
1.Қазіргі заманға лайықты еркін ойлайтын азаматты тәрбиелеу.
Ол үшін адамда:
-жоғары деңгейдегі азаматтың өзіндік пікірі;
-жеке басы абройын жоғары ұстау;
-өз ісіне жауапкершілігі;
-өзіндік жеке пікір тәуелсіздігі;
-өмір сүру аясын еркін таңдауы т.б;
2.Адамгершілігі мол адам тұлғасын тәрбиелеу :
Ол үшін адамдарға деген адамгершілік ізгі ниет әр
3.Рухани байлығы мол адамды тәрбиелеу:
Білімге мәдениетке өнерге ұлттық құндылықтарға өмір сүрудің
идеясына ұмтылуы;
4.Шығармашылық қабілеті мол адам тәрбиелеу;
Шығармашылық ізденгіштің ғылыми педагогикасы мен интелектісі
болу үнемі жаңалыққа ұмтылуы;
5.Практикалық іс-әрекетті бар (Прагматик) тұлғаны тәрбиелеу яғни;
қазіргі таңдағы актуалды проблемалар
-кәсіпкерлікке
-компютерлік сауаттылыққа
-шет тілін үйренуге
-денені шынықтыруға
-жағымды әдет-ғұрып мәнерге иелену
6.Өмір, қоғам, саясат дүние таным туралы тұрақты өзіндік
қалыптастыру.
7.Ұлт жандылық, ұлтшылдыққа өз елін жерін, тілін халқын
тәрбиелеу де тәрбиенің негізгі идеясы.[13,121б]
Тәрбие мақсаты педагогикалық процесс пен қоғамның қажеттілігіне қарай
өзгеріп отырады. Тәрбие мақсаты қоғамның әлеуметтік сұранысына қарай
Тәрбие мақсаты – бұл қоғамның бетбұрысына, қандай мұраттарына
бөлшек ретінде ара қатынаста болады, жүйесі мен оның
Тербие мақсаты жалпы жене жекеленіп келеді. Тәрбиенің мақсаты
Медениет деңгейі, тірбие мақсатының жалпы бағытын айқындап отырады.
2.2. Оқушыларды тәрбиелеуде жаңа әдiстердi пайдалану
Тәрбие тәсілдері дегеніміз - әдістің бір бөлігі. Тәрбие
1.Тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін, оларға жетудің жолдарын ұсыну.
2.Ақпараттық-ағартушылық.
3.Бағдарлау-іс-қызмет.
4.Қатынас.
5.Бағалау.
Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін және оларға жетудің жолдарын
Бағдарлау - іс-қызметтік тәсіл оқушыларды еңбекке даярлауға қызмет
Қарым-қатынас тәсілі (коммуникативтік тәсіл) - балалар мен ересектердің
Бағалау тәсілі көмегімен мектеп оқушылары адамдардық кимыл-әрекеттерін, көзқарастарын,
Тәрбие құралдары дегеніміз - оқушының адамдық қасиеттерін қалыптастыратын,
• Іс-әрекет түрлері (ойын,еңбек);
• заттар(ойыншыңтар,электронды есептегіш машиналар);
• рухани және материалдық мәдениет (өнер, қоғам, өмір);
• бұқаралық ақпарат құралдары;
• педагогикалық ықпал жасау құралдары.
2.Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері. Жеке адамның санасын
• этикалық әңгіме;
• әңгімелесу;
• пікірталас;
• лекциялар;
• өнеге;
• көндіру(суггестия).
Сананы қалыптастыру әдістерінің синонимі - сендіру әдісі арқылы
• Этикалық әңгіме - этикалық, эстетикалық мәселелерді
• бір мәселе төңірегінде бірнеше пікірлердің айтылуы;
• оқушы сұрақтарын мұғалімнің мақұлдауы, оған өзінің
• әңгіменің дайын жауаптарының болмауы;
• баланың өз ойын айтып,басқалардың пікірлерін тыңдауы;
• қарым-қатынас мәдениеті, мұғалімнің оқушы дәлелді пікір
• әңгімені лекцияға айналдырмау;
• әңгіменің жылы шырайлы жағдайдаөтуі;
• баланың ішкі сырын айтуға көмектесуі;
• әңгіме материалдарын баланың өміріне налу;
• түрлі пікірлерді біліп, оларды бір-бірімен салыстыру,
• жас ерекшеліктеріне сай болуы;
•тартымдылығы, қызықтылығы;
• мұғалімнің артық сөздер айтпауы.
Мұғалім тәртіп бұзған оқушылармен жеке сөйлесіп, оның кателігін
Әңгіме тақырыбына байланысты техникалық құралдар қолданылады.
Әңгіме мұғалімнің қысқаша сөзінен басталады. Ол оқушыларға мәселелі
• Пікірталас. Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге
Пікірталас оқушылардан ақыл-ой қызметін, сезім белсенділігін талап етеді.
• Түсіндіру. Бір топқа, жеке оқушыларға жаңа ережелер
• Өнеге. Мұғалім оқушыларға әдебиеттегі және өмірдегі
Балалар әдеби және тарихи кейіпкерлерге, құрбыларына, ересектерге, ата-аналарына,
• Сендіру. Мұғалім өз пікіріне баланы сендіргісі келіп,
Оқушыға сабаққа кешігудің зияндығын дәлелдеу үшін: "Бәріміздің ойымызды
Мәдениеттіліктің пайдасына оқушының көзін жеткізу үшін, мұғалім: "Суды
Мұғалім балаға қарым-қатынастың маңызын ашу үшін: "Сен газетті
Диалог әдісін қолданатын мұғалім: "Мен осылай ойлаймын, сендер
Пікірталас жұмыс барысында пайда болады немесе оны мұғалімнің
Көркем шығармадан алған әсерін мұғалім оқушыға былай білдіреді:
"Сенің ақылың бар ғой, жәбірлеген құрбыңнан кешірім сұра",
Ертегі, әдеби кітаптар, мерзімді баспасөз материалдары мектеп
Көзін жеткізу - тәрбиешінің өз тәртібі, жұмыс тәсілдері
Қоғамдың пікір. Балаларға тәрбиешінің қоятын талабы ең алдымен
Қоғамдың пікір ұжым мүшесінің, жекелеген топтардың іс-әрекетін, қылығын
Қоғамдың мінез-құлықты қалыптастыру және оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру. Іс-әрекет
Бала іс-әрекетіне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:
-іс-әрекеттің мақсатының анықтығы, оның жеке адамға, қоғамға, ұжымға
- баланың мүддесі мен бейімділігін ескере отырып, оның
- іс-әрекетті дұрыс ұйымдастыру балалардың белсенділігіне байланысты. Жұмысты
- тәрбиешінің басшылығы, жұмыс барысында кеңес беру, балалардың
оқушылар ұжымының қоғамдың пікірі арқылы іс-әрекет-тің нәтижесін қорытындылау.
Педагогикалық талап әдісі іс-әрекеттердің бір түрін тежеу, енді
Оқушылардың өмірінде педагогтің талап қоюы шешуші рөл атқарады.
Жаттығу әдісі - мінез-құлықтың нормалары мен ережелеріне сай
Жаттығу әдісі оқушыны объект жағдайынан субъект жағдайына жеткізеді.
Ойын - бала әрекетін дамытудың негізгі құралы. Ойын
Ойын - мектеп балаларының негізгі іс-әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров
Тәрбие әдістерінің үшінші тобы: тәрбиеленушілердің мінез-құлықтары мен іс-әрекеттерін
Баланың табиғатында "Мен өзім" деген белсенділігі бар, ол
Мадақтау - оқушылардың тәртібін, мінез-құлқын бағалап және көтермелеп
Мадақтау оқушының өзінің адамгершілігін сезінуіне, мінез-құлқы мен көңіл-күйіне
Мадақтау түрлері: алғыс айту, мақтау, сыйлық беру, марапаттау.
Оған қойылатын талаптар:
• жазаны талап қою әдісімен ұштастыру;
• жазаның кек алу, баланың жеке басының адамгершілік
• жазаның әділдігі, әділетсіз жаза балаларды тәрбиеленушілерден алыстатып,
• жаза қолдануда педагогтік әдепті сақтау. [15,104б]
Тәжірибелі педагогтар оқушылар ұжымының көмегіне, қолдауына сүйеніп, тәртіпсіз
Тәрбие жұмысының нәтижелерін оқушылардың мінез-құлқы мен іс-әрекетін, өзін-өзі
Тәрбие әдістерін дұрыс таңдау және оларды тиімді пайдалану
Тәрбие жұмысында әдістерді таңдап алу оқушылардың жас және
Тәрбие әдістеріне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:
• оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін зерттеп, оқу-тәрбие
•тәрбие процесінің үздіксіз, әрі кешенді ерекшелігін ескеру.
• педагогтардың жеке басының және еңбек мәдениетінің жоғары
Тәрбие әдістері бір-бірін толықтырады, олардың бірлігі тәрбие жұмысына
Тәрбиенің әдістері, құралдары
Тәрбие әдісі дегеніміз - оқушылардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруға
Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалык; өзгерістерге байланысты тәрбие мақсаты мен мазмұнының
Сипатына қарай топтастырылған тәрбие әдістері: сендіру, жаттықтыру, мадақтау
• адамгершілікті қалыптастыруға бағытталған түрткілер, қатынастар, түсініктер,идеялар тудыратын
• әдептілікті және тәртіптілікті қалыптастыратын әдістер.
А.П.Пинкевич тәрбиені екі топқа бөліп, бірінші тобына педагогикалық
• Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер.
• Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін қалыптастыратын әдістер.
• Тәртіпке,іс-әрекетке ынталандыратын әдістер.
• Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі бақылау,
ҚОРЫТЫНДЫ
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі тарихи қысқа уақыт аралығында еліміз
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына
2. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Астана, 2000.
3. Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
4. М. Жұмабаев. Педагогика. Алматы. «Ана тілі», 1992
Педагогика, Оқулық. Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика
5. Зимняя И.А. Педагогикалық психология. Оқулық.Алматы-2005.-123б
6. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.-А.,
7. Иванова Н., Қозғамбаева М. Оқыту процесінің мәні.
8. Көшекбаев Н. Оқыту теориясы. - Алматы, Мектеп,
9. Лемберг Р Оқыту әдістері. - Алматы, 1958.
Тәрбиенің әдістері, құралдары
10.Р.Қоянбаев. Тәрбие теориясы Алматы, 1991.
11.А.О.Пинт. Ата-аналар сіздер үшін.-Алматы, 1990.
12.Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы-Алматы, 1994.
13.Қ.Жарыңбаев,С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі -Алматы, 1995. 14.Қ.Жарыңбаев, Ж.Базарбаевт.б. Инабат.-Алматы,
15.С.Қалиев, т.б. Қазақтың салт-дәстүрлері.-Алматы, 1994.
16.Наурыз. Жаңарған салт-дәстүрлер. - Алматы, 1991.
Тәрбие технологиясы