Логикалық амалдар

Мазмұны
КІРІСПЕ 3
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАР ЖӨНІНДЕ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР. 5
1.1 Электрондық оқулықтар туралы жалпы түсініктер. 5
1.2 Электрондық оқулықтарға қойылатын жалпы талаптар 6
1.3 Электрондық оқулық кімге және не үшін қажет? 14
1.4 Электрондық оқулықтың құрылымдық ұйымы және жұмыс режимдері. 14
2. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ЖАСАУ КЕЗЕҢДЕРІ 17
2.1 Мультимедиалық оқыту жүйелерін әзірлеу және материалдарды беру қағидалары.
2.2 Электрондық оқулықтарды жасаудың құралдары 24
3. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТЫ ЖАСАУДАҒЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАР.. .25
3.1 HTML тілі негіздеріне шолу.................................................................. ........ 25
3.2 JavaScript тілі.............................................................................. .................... 43
3.3 Macromedia Flash технологиясы.............................................63
4. Практикалық бөлім..................................................................74
ҚОРЫТЫНДЫ 77
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР. 80
КІРІСПЕ
Дипломдық жоба тақырыбының өзектілігі: Жиырма бірінші ғасырдың
Информатика дәуірі басталды. Оның қазіргі мезгілдегі даму кезеңін телекоммуникациялық
Дипломдық жобаның міндеттері:
1. Электрондық оқулықтар жөнінде жалпы мәліметтер
2. Электрондық оқулықтарды жасау кезеңдері
3. Macromedia Flash технологиясына кіріспе, HTML-тың жұмыс аймағы, JavaScript
Дипломдық жобаның мақсаты. Информатика және компьютер технологиясы пәнінен электрондық
Зерттеу объектісі. Қазіргі заманда электрондық оқулықтар өте үлкен сұранысқа
Қазіргі кезеңде мамандарды кәсіптік дайындаудың мәніне көп көңіл бөлінуде.
Зерттеу пәні. Білім беру жүйесінің міндеті – ұлттық және
Зерттеу тәжірибесі. Дидактикалық, салыстырмалық, аналитикалық, логикалық, құрылымдық жүйелік, функционалдық
Жаңалығы. Әр саладағы ғылым мен іс тәжірибеде болашақ мұғалімдерді
Дипломдық жобаның тәжірибелік қоры болып электронды оқулықтар туралы жалпы
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жоба кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан,
Бірінші және екінші бөлімінде электронды оқулықтар туралы жалпы түсініктер,
Үшінші бөлімінде электронды оқулықты жасау кезеңдері талқыланған. Macromedia Flash,
Дипломдық жобадағы зерттеу мәні қорытындыда талқыланған.
1. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАР ЖӨНІНДЕ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР.
1.1 Электрондық оқулықтар туралы жалпы түсініктер.
Электрондық оқулықтарға қатысты көптеген түсініктер соңғы жиырма жылда айтарлықтай
Электрондық басылымдар — графикалық, мәтіндік, сандық, сөйлеу, музыкалық,
Электрондық оқыту тиісті ғылыми-практикалық білім беру саласы бойынша жүйелендірілген
Оқулық — оқыту тәртібін жүйелі түрде мазмұндаудан немесе мемлекеттік
Электрондық оқулық — стандарттың дидактикалық бірліктерімен және бағдарламасымен
Оқыту құралы — бұл оқулықты жартылай немесе толық көлемде
Гипермәтін — бұл электрондық түрде берілген және кейбір фрагменттер
Интеллектуалдық ядро — сандар мен символдар арқылы математикалық операцияларды
Компьютерлік түсіндірме — көрнекіліктерді, индукциялық ой қорытындысын және сұрақтарға
Компьютерлік шешім — барынша оңай және табиғи әдіс болып
Визуализация — суреттер, графикалар мен анимациялардың көмегімен көрнекілік ақпарат
Сонымен, «электрондық оқулық» дегеніміз не және оның әдеттегі оқулықтан
1.2 Электрондық оқулықтарға қойылатын жалпы талаптар
Электрондық оқулық объектісі ғылыми негізделген фактілер, тұжырымдар мен ережелердің,
Электрондық оқулық анықтамалық және басқарушы ақпаратты қамту керек, және
Электрондық оқулық әртүрлі мамандықтар үшін олардың типтік оқу жоспарлары
Электрондық оқулықта интерфейс көрнекті, түсінікті, бірмәнді және қолданушы қате
Электрондық оқулықта имитациалық компьютерлiк моделдер оқылатын объектiлер, үрдістер мен
Электрондық оқулық қалай жабық, солай ашық ортада қолданылу мүмкіндіктеріне
Электрондық оқулық қосымша программалық құралдарды талап етпейтін операциялық жүйенің
Электрондық оқулық тұрақсыздандыру әрекеттер болмағанда берілген режимде функциясын жасау
Электрондық оқулық қолдану процесінде электрондық оқулыққа қажет өзгерістер мен
Электрондық оқулықтың құрамына қойылатын талаптар
Электрондық оқулықтың құрамына: титул, тақырыптама, мазмұны, утилиталар, көмекшi және
Мазмұнда электрондық оқулықтың мақсаттары және есептеріне қатысты және сол
Утилиттер пайдаланушыларды тіркеу, статистикалық деректерді шығару, мазмұнды қарау, оқу
«Көмекшi» элементi электрондық оқулықтын жұмысын басқару бойынша ақпарат және
Электрондық оқулықтың функцияларына қойылатын талаптар
Электрондық оқулықпен жұмыс жасау үшiн келесi функциялар асырылу керек:
Пайдаланушының тiркелу функциясы электрондық оқулықта пайдаланушы туралы берiлгендердi енгізу,
Навигация функциясы электрондық оқулық бойынша алға және артқа қозғалудың
Қарау функциясы тапсырмаларды орындауды, сұрақтарға жауап беруді және білімді
Қолмен таңдау электрондық оқулықтың мазмұнындағы модульдерді, сабақтарды және блоктарда
Тестілеу функциясы нәтижелерді тіркеу және тіркемей мүмкіндіктерімен электрондық оқулық
Статистикалық есеп функциясы білім алушының берілген оқыту бірлігін меңгеру
Электрондық оқулықтың мазмұнына қойылатын талаптар
Электрондық оқулықтың контенті үш деңгейлі бөліктерге бөліну керек: 1-деңгей
Сабақ минималды семантикалық бірлік және ол бірнеше оқу элементтерінен
Теория таңдап алынған оқу курсы бойынша мазмұны түсінікті, нақты,
Мысалдар теорияның жеке маңызды аспектерiн жаттығуды орындау, есептi шешу,
Сұрақ-жауаптар бiлiмдi меңгеру үшiн және практикалық жұмыстарды орындау машықтарын
Тесттерде сұрақтар және арасында бiр дұрыс және бiрнеше дұрыс
Анықтамалық оқу материалына қатысты және жаттығуларды орындау, есептердi шешу
Графика, аудио және видео оқу курсында оқытылатын объекттер, үрдістер
Электрондық оқулықтардың оқыту элементтеріне қойылатын талаптар
Оқыту элементтерiне «Теория», «Мысалдар», «Тапсырмалар», «Сұрақтар», «Тестілер», «Тезаурус», «Анықтамалық»,
- сабақ деңгейінде – білімнің ағымды бақылауы;
- блоктар деңгейінде – білімнің аралық бақылауы;
- модульдер деңгейінде - білімнің белестік бақылауы;
- электрондық оқулықты деңгейінде – білімнің қорытынды бақылауы.
Оқыту элементі «Тезаурус» оқытуды басқару элементi электрондық оқыту басылымы-да
Оқыту элементі «Анықтамалық» оқытуды басқару элементi ағымды сабақ бойынша
Оқыту элементі «Графика», «Аудио» және «Видео» оқытуды басқару элементтерi
Электрондық оқулықты рәсімдеуге қойылатын талаптар
Электрондық оқулықтың рәсімделуі оқу материалын жеңіл меңгеру үшін қолайлы
Мәтіннің шрифті эргономикалық сипаттаудың шектеулерін ескере отырып таңдалыну керек.
Электрондық оқулықтағы түстер ақпаратты жақсы және шаршамай қабылдауды қамтамасыз
Электрондық оқулықтың мақсаты мен міндеттеріне қатысты негізгі мазмұны назардың
Электрондық оқулықтағы графика оқытудан алаңдатпай, оқу материалды жеңіл меңгеруге
Ашық ортада шығарылған электрондық оқулықтар үшін графикалық объекттердің және
Электрондық оқулықта көрсетілу жылдамдығы өте дәл болуды талап ететін
Психологиялық –эргономикалық талаптар.
Жаңа мүмкіндіктер бағдарламалық қамтамасыз етудің жаңаша қасиеттерін, әсіресе, адамның
Кесте 1 – Ассоциация
Түстер палитрасы Ассоциация
Қызыл түс Ең активті түске жатады. Активті түстер өте
Қызыл-қызғылт сары өң Жылулық сезім шақырады. Бұл түс адамның
Қызғылт сары түс Максимал жылулық сезім береді.
Қызғылт сары-сары өң Денелердің бір-бірімен жақындасу эффектісін береді.
Сары түс Жеңілдік және тірі сезім береді. Әлдеқайда жеңіл
Жасыл түс Визуалды тепе-теңдік күй шақыра алады. Өзінде сары
Көк-көгілдір өң Уақыттың және кеңістіктің сезімін, тағы сол
Көк түс Бір қалыптылық және салмақтылық сезім силайды.
Полярлық түстер кестесі Қоңыр фонда және әр түрлі жазықтықтарда
Сұр түс Бейберекет түс. Ол өзіне назар аудармайды, ешқандай
Ескертпе [автормен ұсынылған]
Кеңінен насихатталатын және қазіргі кезде «бағдарламалық қамтамасыз етудегі достастық
Пайдаланушылардың жеке тұлғалық ерекшеліктерін ескеру, соның ішінде ақпаратты жан-жақты
Компьютердің экранында ақпаратты ұсыну түрлерін таңдау кезінде оқыту қызметінің
Экранда ақпарат алуға қойылатын бірқатар эргономикалық талаптарды бөліп қарастыруға
экранда ұсынылатын ақпарат түсінікті, логикалық жағынан байланысқан, мазмұны мен
экранда ақпаратты ұйымдастыру кезінде артық кілттеулер мен қисынсыз, нашар
экранда пайдаланушыға дағдылы терминдердің орнына ЭЕМ-ге қатысты терминдерді аз
экранға ұсыну үшін экранның шеткі аймақтарын пайдаланбаған дұрыс;
экранда дәл сол уақытта пайдаланушы арқылы өңделіп жатқан ақпарат
Пайдаланушының назарын аудартатын эффектілерді (жылт етіп көрінулер, тым
1.3 Электрондық оқулық кімге және не үшін қажет?
Қорытындылай келе, біз енді электрондық оқулық кімге және не
Электрондық оқулық күндізгі бөлімде оқитын оқушылардың жеке жұмыс істеуіне,
Оқушының қажеттіліктеріне, оның дайындалу деңгейіне, интеллектуалдық мүмкіндіктері мен ұстанымдарына
Жұмыс істеудің барлық кезеңдерінде өзін-өзі тексеріп отыру үшін кең
Таусылмайтын түсіндірмелер, қайталамалар, еске түсірулерді және т.б. ұсына отырып,
Оқулық студент үшін аса қажет, себебі бұл оқулықсыз оның
Электрондық оқулық арнайы аудиторияларда практикалық сабақтар кезінде аса пайдалы,
Оқытушыға компьтердің көмегімен оқушының білімін тез әрі тиімді бақылап
Электрондық оқулық оқытушы үшін өте ыңғайлы, себебі ол дәрістер
Адамды қажытатын үй тапсырмаларын, үлгілік есептер мен бақылау жұмыстарын
Студенттермен жұмыс істеу кезінде, әсіресе бақылау жұмыстары мен үй
1.4 Электрондық оқулықтың құрылымдық ұйымы және жұмыс режимдері.
Компьютерлік өнімдер рыногында оқытушы бағдарламалардың, электронды оқулықтардың және сол
Қазіргі уақытта оқулықтарға келесі талаптар қойылады:
таңдалған курс бойынша ақпараттың құрылымы жақсы болуы керек және
әр фрагмент, текстпен қатар аудио, видео («тірі лекция») да
мәтіндік ақпарат «тірі лекциялардың» бірқатар бөлімін дубльдей алады;
мәтіндік бөлімнің қажетті ақпарат іздеудің уақытын қысқартатын көптеген
бұл жағдайда әдеттегі оқулықтармен жұмыс істегенге қарағанда пайдаланушылар 5-10
аудиоақпараттың болуы, ол кө жағдайларда негізгі болады және оқулықтың
Электронды оқулықтың жұмыс режимі
Электронды оқулықтың негізгі үш режимін бөліп көрсетуге болады:
тексерусіз оқыту;
тексеріп оқыту, ол әрбір тараудың (параграфтың) соңында материалды меңгеру
бақылау, қорытынды білім тексеріліп, бағасы қойылады;
Нақ осы кезеңде оқулықтарға келесі талаптар қойылып жүр: құрылымдылығы,
Оқытудың электронды вариантының бойында бақылау құралдары да бар, себебі
Электрондық оқулық байланысы көптеген ұғымның соңғы жиырма жылдың ішінде
Электрондық басылым - бұл графикалы, мәтіндік, сандық, бейне,
Электрондық оқулық басылымы - ғылыми - практикалық білім облыстарына
Оқулық - бұл оқу бағдарламаға және мемлекеттік стандартқа лайықты,
Электрондық оқулық - мемлекеттік білім стандарт және сәйкес пәндерден
Оқу құралы - бұл, жарым-жарты немесе толық ауыстыратын немесе
Электрондық оқулық құралы - бұл жарым-жарты немесе толық ауыстыратын
Гипермәтін - бұл бір фрагменттен екінші фрагментке шапшаң өтуге
Компьютерлік түсіндіру - сұраққа “ ия ” және “
Көзбен шолушылық – суреттердің, графиктердің және анимация арқасында көрнекті
2. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУЛЫҚТАРДЫ ЖАСАУ КЕЗЕҢДЕРІ
2.1 Мультимедиалық оқыту жүйелерін әзірлеу және материалдарды беру қағидалары.
Қандай да болмасын бір компьютерлік қосымша оқулықты, әсіресе,
1-ші кезең: оқытудың қажеттіліктері мен мақсаттарының негізінде жасалған
Қазір бағдарламалық қамтамасыз ету нарығында да отандық компьютерлік оқыту
Бірақ, фирмалардың өнімдерімен мұқият танысу кезінде шығарылатын қосымшалардың
Менің ойымша, дипомдық жұмысымның тақырыбы өзекті болып отыр, себебі
2-ші кезең: әзірлеуді жоспарлау, мерзімді белгілеу, қаржыландыру және әзірлеушілер
Жобаны қаржыландыру қандай да болмасын бір бағдарламалық өнімді шығару
Әзірлеушілердің құрамы әзірленіп отырған қосымшаның тақырыптық бағытына қарай
3-ші кезең: курстың мазмұнын әзірлеу – бұл кезеңде оқу
Әзірленіп отырған электрондық оқулық университеттік курс аясында «Программалау технологиясы»
4-ші этап: курсты мазмұндау
- мұнда курстың барлық ақпараттық фрагменттеріне сипаттау беріледі: мәтіндік,
Ұсынылып отырған электрондық оқулық өзара байланысқан, аяқталған бірнеше фрагменттерге
5-ші кезең: курсты өткізу – бұл кезеңде техникалық бағдарламалар
Менің ойымша, компьютерлік оқулықты жүзеге асырудың бағдарламалық құралдарын таңдау
6-ші кезең: сынақтар және тестілеулер – бұл кезеңде әзірленген
Бұлардың барлығы ұсынылып отырған электрондық оқулыққа да қолданылды.
7-ші кезең: пайдалану және негізу - бұл кезеңде
Ұсынылып отырған компьютерлік оқулыққа қатысты мынаны айтуға болады, «Программалау
Өзінің тікелей қызметінен басқа бұл компьютерлік оқулық TPascal бағдарламалау
Университеттің оқу жоспары, оның парктикалық бағыты мен барынша кең
Материалды беру қағидалары
Компьютерлік оқыту талаптарында материалды беру қағидалары түрлі ақпараттар типін
Мысалға ала кетейік, оқыту бағдарламаларын әзірлеушілер монитордың экранына мәтіннің
Осыған байланысты оқушыларға бейнелердің ауысу қарқынын өздігінен таңдау мүмкіндігін
Оқыту жүйесінің интерфейсін құру кезінде дизайн теориясының
Үйлесімділік қағидасы нысанның көлемі мен оның кеңістікте орналасуы арасындағы
Мәліметтерді орналастыру кезінде «алтын қима» ережесін есте сақтаған жөн,
Тәртіп дегеніміз дисплейдің экранында көздің қозғалысын ескеретін обьектілерді орналастыру
Қабылдауды жеңілдету үшін ақпараттың түрлі типтері арнайы кілттенуі керек.
Ерекше назар аудару – бұл ең алдымен қабылдануға тиісті
Ескертпелерді түстің көмегімен арнайы белгілеп отыру қажет. Олар үшін
Өзгертулер енгізуді, жоғары приоритетті мәлімдемелерді, енгізуде орын алған кемшіліктерді,
Жарық түстер қара фонның жанында көрерменге жақындайтығын, ал қара
Тұтастық қағидасы бейнелеу элементтерінің өзара байланысқан, өлшемдері, қалыптары мен
Бір-біріне ұқсас мәліметтерді бірізді, ал түрлі жоспардағыларды – әр
Шек қоюларды беру үшін қарама-қарсы түстерді, ал ұқсастықтарды
Жалпы кескіндердің тұтастығына қол жеткізу үшін жиектемелер, өзектер мен
Дисплейдің экранына көрнекілік ауыртпалықты дұрыс орналастыру үшін қандайда
Тепе-теңдік қағидасы кескіндердің оптикалық ауырлығын біркелкі орналастыруды талап етеді.
Ақпарат экранның бір жағына жиналмауы керек, ақпараттың логикалық топтары
Оқушылардың көбісі ақпаратты көзбен көруге қарағанда дыбыс арқылы нашар
Дыбысты тиімді пайдалану үшін оның қандай мақсатта қолданылатындығын нақты
2.2 Электрондық оқулықтарды жасаудың құралдары
Электрондық оқулықтарды жасаудың құралдарын белгілеу және орындайтын қызметі, техникалық
Көрсетілген критерилерге сәйкес оларды келесі топтарға бөлуге болады:
Жалпы қолданыстағы аспаптық құралдар;
мультимедиалық құралдар;
гипермәтіндік және гипермедиалық құралдар.
Төменде белгіленген топтардың әрбіреуінің ерекшеліктері мен оларға қысқаша мәліметтер
Жалпы қолданыстағы аспаптық құралдар
Жалпы қолданыстағы аспаптық құралдар кәсіби білікті бағдарламашы емес пайдаланушылардың
Электрондық оқулықтың құрылымын қалыптастыру;
мәтінді енгізу, редакциялау және оны жою (мәтіндік редактор);
статистикалық иллюстративтік бөлікті (графикалық редактор) дайындау;
динамикалық иллюстративтік бөлікті дайындау;
басқа да әзірлемелік құралдарды пайдалана отырып іске асырылған орындаушы
Жалпы қолданыстағы аспаптық құралдардың құндылықтарына төмендегілерді жатқызуға болады:
электрондық оқулықты жасайтын тұлғалардың кәсіби білікті бағдарламашы болмау мүмкіндігі;
электрондық оқулықты әзірлеуге кететін уақыттың айтарлықтай қысқа болуы және
компьютер мен бағдарламалық қамтамасыз етуге қойылатын талаптардың төмендігі.
Сонымен қатар, жалпы қолданыстағы аспаптық құралдар бірқатар кемшіліктерден
достық сарындағы интерфейстің болмауы;
мультимедиа мен гипермедиа жүйлерімен салыстырған кезде мүмкіндіктерінің аздығы;
дистанциондық оқу бағдарламаларын жасау мүмкіндігінің жоқтығы.[14]
Қорыта келе, электрондық оқулықтың құрамында:
титул беті;
мазмұны;
аннотация;
оқу материалыңың толық мазмұны (схемалар,кестелер,графиктер, иллюстрациялар);
автор жөнінде мәлімет;
праграммамен жұмыс істеу тәсілдері жөнінде нұсқаулар жүйесі болуы тиіс;
Оқытудың компьютерлік құралдары дидактика мен әдістемесінің жаңа қырынан дамуына
оқытудың сапасы артады;
оқыту жұмыстарын ұйымдастыру мен жүргізуге кететін шығындар азаяды;
уақыт үнемделеді;
мұғалімдердің оқыту барысындағы сабақ түсіндіру,бақылау алу, бағалау,білім мен іскерлікті
түрлі иллюстрациялар пайдаланылады;
түрлі әдістемелік құралдармен қамтамасыздандырулар жеделдетіледі;
Сонымен, болашақта мұғалімдердің электрондық оқулықтарды қолдануы -шығармашылықпен жұмыс жасауға,
3. ЭЛЕКТРОНДЫ ОҚУЛЫҚТЫ ЖАСАУДАҒЫ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
3.1 HTML тілі негіздеріне шолу
Web-құжат құру әдістері
Интернеттің WWW (World Wide Web) қызметіндегі барлық гипермәтінді құжаттардың
HTML тілінде жазылған гипермәтіндік құжаттар браузер терезесінде ықшам түрде
Web-құжат файлдары .html немесе .htm кеңеймесі бар мәтіндік файлдар.
Бірақта Web-құжаттарды арнайы HTML-редакторларда құру ыңғайлы. HTML-редакторлар екі топқа
ASCII-редакторлар (ASCII-editors, Source editors);
WYSIWYG-редакторлар (WYSIWYG-editors).
ASCII-редакторлар қарапайым мәтіндік редакторлар. Тек олар HTML-құжаттарды құруға арналған
WYSIWYG-редакторлар HTML-құжаттарды дайындалу барысында терезеде көру, құжатқа алдын-ала дайындалған
Web–браузерлер HTML тілінде Internet желісіне арнап жазылған Web-сайттар мен
HTML тілінің мәтіндерді белгілеу нұсқаулары тэг (tag) деп аталады.
HTML тілінің әрбір тэгі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне
Тэгтердің мәтінге тигізетін әсерлерін түрлендіруде олардың атрибуттарынан пайдаланады. Әдетте
Web-құжатта түсініктеме жазу үшін тэгінен пайдаланамыз.
1.2 Web-құжат құрылымы
Web-құжатты құрудан алдын, оның қай тілде жазылғанын браузер үшін

тэгін орналастырамыз. Бұл қатар құжаттың HTML 4.0 тілінде жазылғанын
Web -құжат құрылымы төмендегі негізгі тэгтерден тұрады [6]:


тақырып


негізгі бөлім


Web-құжат тэгімен басталып, сәйкес тэгімен аяқталады. Осы
Құжаттың тақырыптық бөлімінде төмендегі тэгтер кездеседі:






Құжаттың тақырыптық бөлімі және тэгтерінің ортасына орналасады
– тэгі Web-құжаттың ішкі бумалары мен файлдары үшін
href – атрибуты құжаттың негізгі URL-адресін анықтайды. URL-адрес толық
target – атрибуты сілтемеде көрсетілген құжаттың бейнелену фрейм терезесін
Мысалы:
– тэгі Web-құжат жайындағы ақпарат беруге арналған. Бұл
http-equiv="refresh" – атрибуты браузерге content атрибутында берілген уақыт аралығында
name="description/keywords" – атрибуты браузерге content атрибутында құжатты сипаттау немесе
glossary – құжаттқа тиісті терминдер тізімі сақталатын файлды анықтайды;
copyright – сайттың құжат авторлары жайында деректерді сақтаушы файлын
up, parent – иерархиялық ағашта өзінен жоғары тұрған құжатты
child – иерархиялық ағашта өзінен төмен тұрған құжатты анықтайды;
next – құжаттар тізбегіндегі келесі құжатты көрсетеді;
previous – құжаттар тізбегіндегі өзінен алдыңғы құжатты көрсетеді;
last, end – құжаттар тізбегіндегі соңғы құжатты көрсетеді;
first – құжаттар тізбегіндегі бастапқы құжатты көрсетеді;
help – түсініктеме сақталатын файлды анықтайды.
Мысалы: .
тэгі құжатқа стильдер кестесін (CSS – Cascade Style
type – міндетті атрибут. Ол стильдер кестесінің MIME-типін анықтайды.
title – атрибуты пайдаланылатын стильдер кестесінің атын анықтайды.
Мысалы: стильдер
тегі құжатты желідегі басқа Web-құжаттармен байланыстырады. Тэгтің жабылу
href – атрибуты байланысу файлының url-адресін анықтайды;
rel – атрибуты url-адрестегі файлмен байланысу типін көрсетеді. rel
stylesheet – стильдер кестесімен байланысуды көрсетеді. Браузер href атрибутында
home – сайттың негізгі Web-құжатын анықтайды;
toc, contents – құжаттың негізгі мазмұны сақталатын файлды анықтайды;
index – индекстік іздеу серверлеріне кілттік сөздер тізімін
glossary – құжаттқа тиісті терминдер тізімі сақталатын файлды анықтайды;
copyright – сайттың құжат авторлары жайында деректерді сақтаушы файлын
up, parent – иерархиялық ағашта өзінен жоғары тұрған құжатты
child – иерархиялық ағашта өзінен төмен тұрған құжатты анықтайды;
next – құжаттар тізбегіндегі келесі құжатты көрсетеді;
previous – құжаттар тізбегіндегі өзінен алдыңғы құжатты көрсетеді;
last, end – құжаттар тізбегіндегі соңғы құжатты көрсетеді;
first – құжаттар тізбегіндегі бастапқы құжатты көрсетеді;
help – түсініктеме сақталатын файлды анықтайды.
type – атрибуты байланысу файлының MIME-типін анықтайды.
Мысалы:
үлкен \ кері қисық сызық
< кіші () жақша
? сұрақ белгісі [] тік жақша
_ сызықша {} фигуралық жақша
( бос орын
‘ апостроф
“ тырнақша
JavaScript интерпретаторы регистрды есепке алады, яғни бас және кіші
Алфавит белгілерінен қызметші сөз, идентификатор, литерал, оператор т.с.с. тіл
Қызметші сөздер деп JavaScript тілінің жұмысына қажетті нұсқауларды айтады.
Идентификатор деп цифр немесе _(сызықша) белгісінен басталатын әріп,
Дұрыс жазылған идентификаторлар:
Java_Script – сызықша орынды қолданылған;
_a1 – сызықшадан басталады;
X – латын әрібі қолданылған.
Қате жазылған идентификаторлар:
Java-Script –басқа белгі қолданылған;
For – қызметші сөз;
1a – цифрден басталған;
Скрипт –орыс әріптері қолданылған.
Литерал деп әдетте JavaScript тілінде қолданылатын деректерді айтады. Литерал
Деректердің типтері. JavaScript тілінде қолданылатын деректер типтерін қарастырайық:
бүтін;
нақты;
логикалық;
қатарлық;
null.
Бүтін типті деректерге бүтін сандар жатады. Сандар ондық, сегіздік
Нақты типті сандар екі түрде жазылады:
тұрақты нүктелі;
жылжымалы нүктелі.
Тұрақты нүктелі сандар, нүктемен бөлектенген бүтін және бөлшек түрінде
Жылжымалы нүктелі сандар, Е (үлкен әріп) символымен бөлектенген мантисса
Логикалық типті деректер тек қана true (ақиқат, 1) false
Қатарлық типке мәтін жатады. Мәтін апостроф (‘) немесе қос
JavaScript тіліндегі амалдар
JavaScript тілінде амалдар (операторлар) төмендегі түрлерге бөлінеді [1]:
арифметикалық;
логикалық;
салыстыру;
биттік (екілік);
меншіктеу;
қатарлық;
Арифметикалық амалдар. Бүтін және нақты типті деректер үстінде төмендегі
+ қосу
- алу
/ бөлу
* көбейту
- инверсия – таңбаны өзгерту
% арифметикалық модуль – бүтін бөлу амалының қалдығы
++ инкремент – операнд мәнін бір бірлікке арттыру
-- декремент - операнд мәнін бір бірлікке азайту
Мысалы: c = 2 * a + b;
c = c++; - инкремент амалы операндтан кейін жазылған;
с = ++с, - инкремент амалы операндтан алдын жазылған;
x = -a; - инверсия амалы;
Арифметикалық амалдағы нәтиженің типі, амалда қатысатын деректердің типімен анықталады.
Логикалық амалдар. Логикалық амалдар тек қана логикалық true және
! теріске шығару
&& конъюнкция (логикалық көбейту)
| | дизъюнкция (логикалық қосу)
A b !a !b a && b a |
False false true true false false
False true true false false true
True false false true false true
True true false false true true
Мысалы: ( х үлкен
>= үлкен немесе тең
< кіші
= b - true;
a = b - false
Егер салыстырылатын деректер әр түрлі типке ие болса, онда
Биттік амалдар. JavaScript тілінде биттік амалдар төменгі деңгейлі программалауда
~ инверсия – теріске шығару
& конъюнкция – логикалық көбейту
| дизъюнкция – логикалық қосу
^ логикалық алу
> оңға жылжыту
>>> оңға таңбасыз жылжыту
Мысалы: c = ~a; - инверсия амалы;
c = a & b; - конъюнкция амалы;
c = a > b; - а-ны оңға
c = a >>> b; - а-ны оңға
разрядқа нөлдер жазылады).
Биттік амалдардың мәндері:
A b ~a ~b a & b a |
0 0 1 1 0 0 0
0 1 1 0 0 1 1
1 0 0 1 0 1 1
1 1 0 0 1 1 0
Меншіктеу амалы (=) литералға мән беруде қолданылады. Мән ретінде
JavaScript тілінде меншіктеу амалының қысқартылған түрлері кездеседі. Мысалы: a
жазылуы мағынасы
a += b; a = a + b;
a -= b; a = a - b;
a *= b; a = a * b;
a /= b; a = a / b;
a &= b; a = a & b;
a >>= b; a = a >> b;
Қатарлық амалдар. Қатарлық амалға конкатенация (+) амалы жатады. Бұл
Мысалы: a = ”Javа”; b = ”Script”; c =
Өрнектер - деректер үстінде амалдарды және олардың орындалу тәртібін
Арифметикалық өрнектер - арифметикалық амалдармен бөлектелген тұрақтылар, айнымалылар
Мысалы: 2*а
Логикалық өрнектер – логикалық деректер, логикалық және салыстыру
Мысалы:
Typeof амалы өрнектің типін анықтауда қолданылады. Егер тип бүтін
Мысалы: t = typeof (b);
Өрнектердегі амалдардың орындалу тәртібі амалдар приоритетімен анықталады. Амалдар приоритетін
приоритет аталуы амалдар
I унарлық -, ++, --, ~
II мультипликатив *, /, %, &&, &
III аддитив +, -, ||, |
IV салыстыру =, >, =, =, !=, =
V меншіктеу =, +=, *=, …
Өрнектерді құруда төмендегі ережелерді орындау керек:
өрнекті бір қатарға жазу;
тек қана қарапайым жақшалардан пайдалану;
қатарынан екі амалды жазбау.
JavaScript тілінде бірнеше өрнекті жинақтап жазуға болады. Жинақталған өрнектер
{
i = i++;
a += i;
}
Мысалы:
{
i = ++i;
a += i;
}
JavaScript тіліндегі бағдарлама кодына түсініктеме төмендегідей жазылады:
// түсініктеме
/* түсініктеме */
Шартты оператор деректерді өңдемейді, өңдеуді басқарумен айналысады. JavaScript тілінде
if-else тармақталу операторы;
? шартты операторы;
switch таңдау операторы.
if-else тармақталу операторы логикалық шарттың мәніне қарай бағдарлама кодының
a) if шарт өрнек1 else өрнек2;
b) if шарт өрнек1;
бұл жерде: if, else –қызметші сөздер;
шарт –логикалық өрнек;
Егер шарттың мәні true болса, онда өрнек1 орындалады, ал
? шартты операторы логикалық шарттың мәніне қарай орындалады.
шарт ? өрнек1 : өрнек2;
бұл жерде: ? –қызметші сөз;
шарт –логикалық өрнек;
Егер шарттың мәні true болса, онда өрнек1 орындалады, ал
Мысалы: f = (x>0 && x 10);
while цикл операторы do-while операторына ұқсас, тек қана логикалық
while (шарт);
цикл денесі
мұндағы: while –қызметші сөз;
шарт –логикалық өрнек.
Цикл логикалық шарт true мәнін қабылдаған кезде орындалады. Егер
Мысалы:
while (i < 100)
{
a = a * i + 2;
i = i ++;
}
do-while цикл операторын қайталаулар саны белгілі болғанда да болады.
Мысалы: S = 1 + 2 + … +
var i = 1; S = 0;
do
{
S += i;
i = i ++;
}
while (i > 10);
break және continue операторлары. Кейде циклді орындалу барысында тоқтату
break операторы циклдың орындалуын тоқтатып, басқаруды келесі операторға немесе
break [белгі];
мұндағы: break –қызметші сөз;
белгі –идентификатор.
Белгі – бұл бағдарлама кодында кездесетін басқа бір операторға
Мысалы:
while ( a < 100 )
{
a = a * i + 2;
if ( a > 50) break;
i = ++ i;
}
Көрсетілген мысалда, егер а-ның мәні 50-ден көп болса, цикл
continue операторы циклдың орындалуын тоқтатып, басқаруды цикл басына немесе
continue [белгі];
мұндағы: continue –қызметші сөз;
белгі –идентификатор.
Мысалы:
while ( a < 100 )
{
i = ++ i;
if ( i > 9 && i < 21)
a = a * i + 2;
}
Көрсетілген мысалда, а-ның мәні цикл есептеуіші і-дің 10 мен
JavaScript тілінде қабаттасқан циклден де пайдалануға болады. Қабаттасқан цикл
Мысалы:
for ( i = 1; i