МАЗМҰНЫ
РЕФЕРАТ 2
КІРІСПЕ 4
І-тарау. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ДИСПОЗИТИВТІК ҚАҒИДАСЫ 7
1. Диспозитивтік қағиданың түсінігі және мәні 7
2. Диспозитивтік қағиданың мазмұны 16
ІІ тарау. Диспозитивтік қағиданың азаматтық іс жүргізу сатыларында көрініс
1. Диспозитивтік қағиданың соттың бірінші инстанциясында көрініс табуы 28
2. Диспозитивтік қағиданың апелляциялық, кассациялық инстанцияларда көрініс табуы 43
3. Диспозитивтік қағиданың азаматтық іс жүргізудің басқа да сатыларында
ҚОРЫТЫНДЫ 52
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 56
РЕФЕРАТ
Орындайтын бітіру жұмысымның тақырыбы «Азаматтық іс жүргізудегі диспозитивтік қағидасы».
Бітіру жұмысымның мақсаты: азаматтық іс жүргізудегі диспозитивтік қағидаға толығымен
Бітіру жұмысында жиі кездесетін сөздер бар. Олар: азаматтық іс
Бітіру жұмысымның құрылымы мынадай. Бітіру жұмысы кіріспе, екі тарау
Бітіру жұмысын жазу кезінде А.Т. Боннер, М.Г. Авдюков, М.К.
КІРІСПЕ
Жаңа іс жүргізу заңдары адамның құқығы мен бостандығын қорғау
«Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасында» іс жүргізу туралы
«Түбірлі өзгерістер азаматтық сот ісін жүргізуге де қатысты болуы
Осы жоғарыда айтылған мәселелердің негізінде сот жүйесін реформалау судьялардың
Осы аталғандарды жинақтай келгенде, қарастыратын тақырыбымыз азаматтық іс жүргізудегі
«Принципң сөзін латын тілінен аударғанда негіз немесе бастама деген
Қарастыратын тақырыбымыз диспозитивтік қағида болғандықтан, Қазақстан Республикасы Конституциясында адам
«Әрбір адам өзінің құқыққабілеттігін мойындатуға және өзінің құқықтары мен
Міне осы айтылған бапқа байланысты әрбір адам азаматтық сот
Жалпы алғанда, азаматтық іс жүргізу құқығының қағидалары – бұл
Осы қағидалардың ішіндегі тоқталатынымыз, азаматтық іс жүргізудегі диспозитивтік қағида.
Диспозитивтілік – бұл азаматтық іс жүргізудегі қорғанудың процессуалдық құралдарын
Диспозитивтік қағиданың ерекшелігі, бұл қағида тек азаматтық іс жүргізу
Азаматтық іс жүргізу құқығына тән реттеу әдістерінің бірі диспозитивтік
Бүл жерде де диспозитивтік бастама, диспозитивтік қағида көрініс табады.
І-тарау. АЗАМАТТЫҚ ІС ЖҮРГІЗУДЕГІ ДИСПОЗИТИВТІК ҚАҒИДАСЫ
1. Диспозитивтік қағиданың түсінігі және мәні
Диспозитивтік қағида ерекше белгілері бойынша азаматтық іс жүргізуді қылмыстық
Нақтық азаматтық істегі диспозитивтілік азаматтық сот өндірісінен бастап орындау
Негізінен диспозитивтік қағидаға ғалымдар әртүрлі түсініктер береді. Олардың берген
Келесі бір автордың пікірі бойынша диспозитивтік қағидасы – азаматтық
Міне, осы екі ғалымның берген түсініктері екі түрлі мағынаны
Азаматтық іс жүргізу құқығындағы диспозитивтік қағиданың көрініс табуы мен
АІЖК-нің 8-бабына әрбір мүдделі тұдға өзінің бұзылған немесе даулы
Азматтық іс жүргізу құқығында осы кезге дейін диспозитивтік қағида
Диспозитивтік қағидаға дұрыс пікір берген ғалымдардың бірі М.С. Шакарянның
Осы айтылған мәселеге байланысты тағы бір айта кететін жағдай
Осы диспозитивтік қағида таралатын субъектілердің ішінен үшінші тұлғаларды да
Сонымен жоғарыдағыларға байланысты айтатын болсақ, диспозитивтік қағида дегеніміз тараптар
Сондай-ақ оқулықтарда диспозитивтік қағидасы азаматтық іс қозғау тәртібін, сотпен
Бұл жерде осы ғалымның тараптардың өздеріне тиесілі материалдық және
Осы диспозитивтік қағиданың пәні тараптардың азаматтық іс жүргізуде өздерінің
Диспозитивтік қағидасы азаматтық іс жүргізудің басқа қағидалары – заңдылық,
Сонымен қатар заң оқулықтарында диспозитивтік қағидасы азаматтық іс
Ал Ресей ғалымы М.Г. Авдюков диспозитивтік қағиданың азаматтық сот
а) іс жүргізу мүдделі тұлғаның бастамасымен туындайды;
б) даудың пәнін мүдделі тұлғамен анықталады;
в) іске қатысушылар процессті дамыту және аяқтау үшін өздеріне
Бұл жерде ғалымның пікірін дұрыс деп айтуға болады. Өйткені
Сонымен қатар азаматтық іс жүргізудегі жеке құқықтардың диспозитивтік сипаты
Біріншіден, тек құқығы иеленушінің өзі ғана бұзылған құқығын орнына
Екіншіден, құқықты иеленуші талап негізін және пәнін, берілген талап
Үшіншіден, егер азаматтық құқықты иеленуші процесске дейін құқықты еркін
Осы мәселеге байланысты тағы бір айт кететін жағдай бар.
Сонымен қорыта келе мынадай тұжырым жасауға болады. Егер мүдделі
2. Диспозитивтік қағиданың мазмұны
Диспозитивтік қағиданың мазмұны іске қатысушы жақтар мен басқа тұлғарларға
Диспозитивтік қағиданың негізгі мазмұны адамның сотпен қорғану құқығы болып
Диспозитивтік қағида мазмұнына тараптардың өз құқықтарын қорғау үшін материалдық
Осы мәселеге байланысты В.М. Семенов соттың белсенділігі туралы сөз
Нақты азаматтық іс бойынша процесстің туындауы мүдделі тұлғаның өз
Осыған байланысты тағы бір айта кететін жағдай, қазіргі азаматтық
Сонымен азаматтық тек заңда көрсетілген мүдделі тұлғаның талап етуімен
Сот істі қозғай алмағанымен кейбір жағдайларда іс барысына
Еңбек қатынастары бойынша заңсыз жұмыстан шығарылған немесе ауыстырылған жұмысшыны
Процесс туындауы үшін, яғни талап сотпен қабылдану үшін талапкерде
Диспозитивтік қағида мазмұнын ашып көрсетуде, басқа елдің де азаматтық
Барлық талап өндіріс іс қозғау туралы арыз берумен басталады.
Азаматтық іс жүргізу азаматтардың бұзылған немесе бұзылу қауіпі төнген
Ендігі кезекте диспозитивтік қағида мазмұнына байланысты заң оқулықтарында қолданалатын
Талап қою құқығы және іс бойынша өндірісті жүргізу процессуалдық
Процессуалдық легитимацияға байланысты Чехияның азаматтық процессіне қайта оралайық. Чехияның
Процессуалдық легитимация талап қою құқығы секілді талапкердің өз құқығын
Біріншісі, азаматтық сот өндірісіне прокурор мен ұлттық комитеттің араласуы.
Екінші топқа материалдық құқық субъектілерінен басқа ерекше жағдайдағы нақты
Бұл процессуалдық легитимацияның жалпы сипаттамасы Чехия Республикасының азаматтық іс
Диспозитивтік қағиданың мазмұнына қайта оралатын болсақ, осы қағиданың мазмұнына
Әрбір нақты азаматтық істе процессуалдық құқықтар шеңберінде тараптардың билік
Ендігі кезекте осы авторлардың диспозитивтік қағида мазмұнына кіргізген іске
Талап беру құқығына мынадай сипаттама беріп өтуге болады. Сот
Азаматтық іс басқа тұлғаның құқықтарын және заңды мүдделерін қорғау
Басқа тұлғалармен қозғалатын азаматтық істердің бір-екеуіне тоқталып өтейік. «Неке
Ал еңбекті қорғауды бақылайтын мекемелер мен лауазымды тұлғалар жұмысшылар
Талап қою құқығы, талап қоюға құқылы тұлғалар туралы айта
Келесі кезекте қарастыратынымыз, талап негізін және нысанын өзгерту. Мүдделі
Мүдделі тұлғалардың дау пәнін анықтаумен талапкердің талап негізін және
Талапкер талаптың кез-келген элементін өзгерткенде, процесс барысындағы талаптың екінші
Бұл жерде М.Г. Авдюковтың пікірі дұрыс айтылған. Талапке талап
Талапкермен көрсетілмеген негіздер бойынша талапты қарауға немесе талапкер жарияламаған
Бұл жерде Е.В. Рябова осы айтылған екі жағдайды соттардың
Сонымен қатар жауапкердің талапты мойындауы немесе талаптардың іс бойынша
Сонымен жоғарыдағылардың негізінде келесідей қорытынды жасауға болады. Талапкердің талап
Диспозитивтік қағиданың заңдылық қағидасымен байланысын талапкердің талаптан бас тарту,
Ал талаптардың теңдігі қағидасымен диспозитивтік қағида талапкердің талап қоюы,
ІІ тарау. Диспозитивтік қағиданың азаматтық іс жүргізу сатыларында көрініс
1. Диспозитивтік қағиданың соттың бірінші инстанциясында көрініс табуы
Соттың бірінші инстанциясы азаматтық іс жүргізу сатыларының негізгізгісі болып
АІЖК-нің 8, 55, 56 баптарының негізінде жеке адамдардың өз
Заң негізінен азаматтық істі мүдделі тұлғаның талап арызымен қозғауды
Осы жерде тағы бір айта кететін мәселе – талапқа
Талап қою – талапкермен іс қозғау мақсатындағы жасайтын процессуалдық
Басқа тұлғаның құқығы мен заңды мүддесін кәсіподақ, ұйым, мекемелер
Азаматтық іс қозғау кезінде соттың заңда көрсетілген негіздер бойынша
Сот тәжірибесінде өкінішке орай заңда жоқ негіздер бойынша арызды
Сотқа жолдана отырып мүдделі тұлға талап негізін және нысанын
Осы аталған өкілеттіктер азаматтық істің қозғалуына, жылжуына, өзгеруіне және
Талап пәнін және негізін өзгерту қажеттілігі талаптың тиісті элементтерін
Кейбір жағдайларда талап элементі өзгерту сотқа жолдану кезінде болмаған
АІЖК-нің 42 бабында талапкердің талап негізін және нысанын өзгерту
Осы айтылған жағдайларға байланысты бір уақытта талап негізінің және
АІЖК-нің 51-52 бабына сәйкес тиісті емес жақтарды ауыстыру кезінде
АІЖК-нің 150 бабына сәйкес талап арызда талапкер талабын негіздейтін
Соттың талап шегінен шығуы туралы әдебиеттерде әртүрлі түсіндірмелер берілген
Ендігі кезекте қарастыратын мәселеміз: талапкердің талап көлемін ұлғайтуы немесе
Талапкер талаптан бас тартуға құқылы. Талаптан бас тарту туралы
Сонымен қатар талапкер азамат болып табылса, онда оның талаптан
Бұл айтылған билік ету сипатындағы әрекеттерді заңды тұлғалардың қолдануына
Бұл жерде айтылған пікірді дұрыс деуге болады. Өйткені заңды
Жауапкердің диспозитивтік қағидадан туындайтын ең басты құқығы, бұл твалапты
Диспозитивтік қағидаға сәйкес жауапкер соттың шешімі шыққанға дейін талапкерге
Жауапкер өзіне қойылған талапқа қарсы талап, яғни талапкерге өзінің
Қарсы талап – бұл талапкерге қойылған жауапкердің талабы. Бірақ
АІЖК-нің сәйкес тараптар істі бітімгершілік келісіммен аяқтай алады. Бітімгершілік
Бітімгершілік келісім – істі сотта қарау барысындағы соттың бақылауымен
Сонымен қатар бітімгершілік келісімге қойылатын талап, болашақта осы іс
Міне осындай жағдайларға байланысты бітімгершілік келісімді бекіту туралы сот
Бітімгершілік келісімді бекіту немесе бекітуден бас тарту туралы ұйғарымды
Сонымен, соттың ұйғарымымен бекітілген бітімгершілік келісімнің шарты оны орындау
Диспозитивтік қағида азаматтық іс бойынша соттың бірінші инстанциясында іске
Дау пәніне дербес талап мәлімдейтін үшінші тұлға өз талабы
Осы жерде туындайтын сұрақ, басталған процесске қатысатын үшінші тұлғаның
Үшінші тұлғаның дербес талабының өз негізі мен пәні болады.
Тиісті емес жақты ауыстыруда талапкер істен шығуға қарсы болса,
Сонымен қатар, талапкер секілді үшінші тұлға да талаптан бас
Үшінші тұлға басқа іске қатысушылармен ерекше қатынаста болады. Егер
Азаматтық іске дербес талаппен үшінші тұлға қатысқан кезде, сот
Диспозитивтік қағида негізінде азаматтық іс жүргізуде талап қоюшы тараптар
Материалдық құқық мирасқорлығы міндетті түрде процессуалдық құқықтық мирасқорлықты тудырмайды.
Даулы материалдық құқық қатынаста орын алатын талаптарды немесе үшінші
Соттың бірінші инстанциясында диспозитивтік қағида басқа да өндірістерде
Осы жерде тағы бір айта кететін мәселе, АІЖК-нің 185
Сонымен қатар, диспозитивтік қағидаға сәйкес іске қатысушы тұлғалар соттан
Сондай-ақ тараптар арасында бірлесіп қатысушылық та болады (АІЖК 50
Осы аталған әрекеттерден де диспозитивтік қағида көрініс табады…
2. Диспозитивтік қағиданың апелляциялық, кассациялық инстанцияларда көрініс табуы
Апелляциялық, кассациялық инстанцияларда да диспозитивтік қағида толық көлемде көрініс
Апелляциялық, кассациялық өндірісті қозғаған тұлға шешімнің дұрыс еместігін неде
Апелляциялық сатыда заңды тұлғалар, заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметті
Берілген апелляциялық шағым не наразылық бойынша сот істегі бар
Кассациялық инстанцияда бірінші инстанциядағы сот шешімдері мен қаулыларының заңдылығы
Сот шешіміне кассациялық шағым беру құқығы іс барысындағы мүдделі
Апелляциялық, касациялық шағым беруде бірлесіп қатысушылар мен үшінші тұлғалар
Апелляциялық, кассацияциялық өндірісте апелляциялық, кассациялық шағымды сот қабылдаудан бас
Сонымен қатар іске қатысушы тұлғалар соттың бірінші инстанциясындағыдай апелляциялық,
Тараптар бітімгершілік келісімге келгенде немесе талапкер талаптан бас тартқан
Сонымен қатар АІЖК-нің 344 бабына сәйкес сот ұйғарымы істің
Қазақ ССР АІЖК-нің 316 бабында сот ұйғарымына шағым сот
Сот ұйғарымдарына шағымдану туралы В.Г Тихин мынадай пікір айтқан
Шешімнен жеке шағымдалатын немесе жеке наразылық келтірілетін ұйғарымдарға: істің
Міне, сонымен апелляциялық, кассациялық инстанцияда көрініс табатын диспозитивтік қағидаға
3. Диспозитивтік қағиданың азаматтық іс жүргізудің басқа да сатыларында
Қадағалау сатасы. Қадағалау сатысы азаматтық іс жүргізудің міндетті емес
Қазақ ССР АІЖК-не сәйкес қадағалау тәртібімен шағым, наразылық келтіру
Оқулықтарда қадағалау сатысы туралы мынадай пікірлер айтылған. Қадағалау сатысында
Ал келесі бір ғалым мынадай пікір айтқан. «Заңды күшіне
Осы аталған ғалымдардың пікірі кезінде дұрыс көзқарас ретінде көрініс
Сонымен қатар қадағалау тәртібімен сот істі қозғаған кезде, істі
Жаңадан ашылған мән-жайлар бойынша істі қайта қарау сатысы. Жаңадан
Істің ерекшеліктеріне байланысты арызданушы өзіне белгілі болмаған және белгілі
Сонымен қатар осы әрекеттер заңға қайшвы келсе немесе басқа
Жаңадан анықталған мән-жайлар – істі шешу кезінде болған заңды
Орындау сатысы. Азаматтық іс жүргізудің соңғы сатысы – орындау
Оқұлықтарда, ғылыми әдебиеттерде орындау өндірісі ескі кодекстерге сүйене отырып
Диспозитивтік қағидаға сәйкес жауапкер, яғни борышқор өз тарапынан сот
Атқару өндірісінде диспозитивтік қағиданың көрініс табуының тағы бір жағдайы,
Сондай-ақ атқару өндірісінің қатысушы тұлғалары өз өтініштері бойынша атқару
Сонымен атқару өндірісі диспозитивтік қағидасына толық бағынады және мұндағы
ҚОРЫТЫНДЫ
Азаматтық іс жүргізудегі диспозитивтік қағида туралы алдыңғы тақырыптарда айтылған
«Соттар және судьялар мәртебесі туралың Қазақстан Республикасы Президентінің заң
Міне осы бапқа және АІЖК-нің 8 бабына сәйкес мүдделі
Қарастырылған тақырыпта диспозитивтік қағиданың түсінігі және мәні, оның мазмұны
Азаматтық іс жүргізу құқығындағы диспозитивтік қағидасы – бұл тараптар
Осы жерде мүдделі тұлғаларға да түсінік бере кетуге де
Аталған мүдделі тұлғалар немесе іске қатысушы тұлғалардың әрекеттерінен туындайтын
Диспозитивтік қағиданың мазмұны төмендегідей көрініс табады. Диспозитивтік қағиданың мазмұны
Ендігі кезекте диспозитивтік қағиданы азаматтық іс жүргізудің жеке сатыларында
Соттың бірінші инстанциясында диспозитивтік қағида толық көлемде көрініс табады.
Азаматтық іс жүргізудің қалған сатылары міндетті емес сатылары болып
Тағы бір айта кететің жағдай, жоғарыда аталған іс жүргізу
Жалпы диспозитивтік қағида туралы жоғарыда алдыңғы тақырыптарда айтылғандардың негізінде
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік актілер
ҚР Конституциясы 30.08.1985 ж.
«Қазақстан Республикасындағы құқықтық реформаның мемлекеттік бағдарламасың. СААП 1994 ж.
ҚР АІЖК 13.07.1999 ж.
Қаз. ССР АІЖК 1984 ж.
«Атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралың. ҚР
«Соттар және судьялар мәртебесе туралың. ҚР Президентінің заң күші
Арнайы әдебиеттер
А.Т. Боннер «Принцип диспозитивности советского гражданского процессуального праваң. М.,
М.Г. Авдюков «Принцип законности в гражданском судопроизводствең. М., 1970
«Основные принципы гражданского процессаң. Под редакцией М.К. Треушниоква М.,
З.К. Абдуллина «Производство гражданских дел в суде первой
В.Г. Тихин «Как обжаловать постановление суда по гражданским деламң.
Г.Я. Трубников «Надзорное производство по гражданским деламң. М., 1976
Е.В. Рябова «Судопроизводство по гражданским деламң. М., 1961 г.
«Большой юридический словарьң. Под редакцией А.Я. Сухова М., 1997
Оқулықтар
С.С. Алексеев «Проблемы теории праваң. Свердловск, 1972 г.
А.А. Мельников «Курс советского гражданского процессуального праваң в ІІ
В.А. Мусин «Гражданский процессң. М., 1997 г.
М.С. Шакарян «Гражданский процессң. М., 1996 г.
М.А. Гурвич «Советское гражданское процессуальное правоң. М., 1970 г.
М.К. Треушников «Учебник гражданского процессаң. М., 1996 г.
Ю.С. Осипов «Гражданский процессң. М., 1996 г.