М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университет колледжі
«Мектептің оқу – тәрбие ісінде
халық педагогикасын пайдалану»
Тексерген: педагогика пәнінің оқытушысы
Арыстанғалиева В.Т
Орындаған: Ф-311 тобының оқушысы Утепова Т.А
Орал – 2010ж
Мазмұны
Мазмұны
Кіріспе ..................................................................................................................3
І-тарау. Мектепте халық педагогикасын пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Халық педагогикасының мәні, мазмұны мен құрылымы ...........................6
1.2. Қазақ этнопедагогикасы педагогика ғылымының бөлігі ретінде .............13
1.3. Оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалану ....................................18
1.4. Сыныптан тыс жұмыста халық педагогикасын пайдаланудың
формалары мен әдістері........................................................................................35
ІІ-тарау. Халық педагогикасын оқу – тәрбие ісінде қолданудың
2.1. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде халы педагогикасын пайдаланудың
2.2.Оқушылардың бойында халық педагогикасын тиімді арттыру, дамыту жолдары.
2.3.Халық педагогикасының оқыту – тәрбие ісінде қолданудағы дәрежесі.
Қорытынды.....................................................................................................47
Қолданылған әдебиет тізімі...........................................................................49
Қосымша...........................................................................................................
Кіріспе
Адамзат баласының ежелден келе жатқан ортақ мүддесінің бірі
Қазақ халқының да сан-ғасырлық тарихи-мәдени жетістіктерінің жемісін, рухани
Еліміздің президенті Н.Назарбаев «Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық
Осы орайда республикамызда халықтық дәстүрді жинақтап зерттеу,
Бұл мәселеге мемлекет тарапынан да қамқорлық көрсетілуде. Қазақстан
Мұндай игі бастама қазірдің өзінде білім мазмұны мен
Белгілі педагогика классиктерінің өздері де халқының тәлімгерлік тәжірибесінен
қазақ ағартушылары Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А.Құнанбаевтардан
Бүгінде Қ.Бөлеев, Қ.Жарықбаев, С.Ұзақбаева, С.Қалиев, т.б. көптеген қазақ
Осындай жетістіктеріміз болса да педагогикалық әдебиетте, баспасөзде жазылып,
Осыған орай, зерттеу проблемасы оқыту үрдісінде халық педагоггикасын
Бұл қайшылықты шешу курстық жұмысымның тақырыбын «Мектептің
Зерттеу болжамы – егер оқыту үрдісінде халық педагогикасын
Зерттеудің мақсаты - халық педагогикасының мазмұны мен
Зерттеу міндеттері:
- халық педагогикасының теориялық негіздерін қарастыру;
- халық педагогикасын мектептің оқыту үрдісіндегі тәрбиелік
- озық үлгілерін оқыту үрдісіне ендірудің нақты жолдарын
Зерттеу пәні – жалпы білім беретін мектептегі
Зерттеу объектісі (нысаны) – Тасқала ауданы, Родник ауылы,
Зерттеу көздері – халық педагогикасына байланысты тарихшы-этнографтардың, философтардың,
Зерттеу әдістері: тарихи-этнографиялық, философиялық, психологиялық, педагогикалық және оқу-әдістемелік
Зерттеу базасы - Тасқала ауданы, Родник ауылы, Родник
І-тарау. Мектепке халық педагогикасын пайдаланудың теориялық негіздері
1.1. Халық педагогикасының мәні, мазмұны мен құрылымы.
Қазіргі уақытта бүкіл тарихи, мәдени адамгершілік,
Уақыт талабымен өмірге қайта оралған халықтық педагогиканың озық
Мұның алғашқысы тәрбиелік ой-сананың мифтік ұғымдардан ажырамай, рулық
Заманның талабына сай соңғы уақытта халық педагогикасын байланысты
Н.Дәулетов халықтық тәрбиені белгілі бір ұлттың жеке адамға,
Академик Г.Н. Волковтың пікірінше халық педагогикасына қарағанда халық
Осыдан келіп шығатын қортынды «Халық тәрбиесі – бұл
Ал, «халық педагогикасымен» қатар «этнопедагогика» дейтін де ұғым
Еліміздің белгілі педагог – ғалымы Қ.Жарықбаев академик Г.Н.
Г.Н. Волковтың пікірінше халық педагогикасы дегеніміз әр этностың
Қ.Жарықбаевтың пікірінше «халық педагогикасы» - бұл тәлім-тәрбиелік ғылымының
Ол жеке өз алдына ғылым бола алмайды, өйткені
Қ.Жарықбаев «халық педагогикасы» ұғымының синонимдеріне «халықтық тәрбие», «халық
Халық педагогикасына академик А.Э. Измайлов мынадай анықтама береді:
«Халық педагогикасы» ұғымымен бірге «этнопедагогика» ұғымы да бар.
Қазақ халқының педагогикасының тереңінен тамыр тартқан арналарын зерттеген
1.2. Қазақ этнопедагогикасы педагогика ғылымының құрамдас бөлігі ретінде
Салыстырмалы талдау этнопедагогиканың ғылыми статусының бар екенін көрсететтін
Қазақ этнопедагогикасын анықтау үшін К.Қожахметова әр түрлі ғылыми
Қазақ этнопедагогикасының объектісін, пәнін, т.б. анықтау үшін К.Қожахметова
Кейін ғалым-педагог құрылымдық – талдау тұрғысын пайдаланып, этнопедагогиканы
Салыстырмалы талдау этнопедагогиканы ғылыми педагогиканың құрамдас екенін көрсетті,
Педагогика мен этнопедагогиканың байланысы ішкі пәнаралық байланысқа
Көптеген ғылыми талдаудан кейін К.Қожахметова қазақ этнопедагогикасына мынадай
Этнопедагогика арқылы этникалық ерекшелік есепке алынып педагогикалық білім
1.3. Оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалану.
Дүниеге ғылыми көзқарастың қалыптасуы ұзақ және күрделі үрдіс,
Болмысқа танымдық қатынасты ояту және тәрбиелеудің бір жолы
Бүгінгі күні оқытуда қойылып отырған талаптардың бірі -
Егер халық ертегілеріне педагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарайтын болсақ, мұның
Айта кету керек, халық педагогикасының асыл мұралары бастауыш
2002 жылы “Атамұра” баспасынан бастауыш мектептің 2 –
- балаларға арналған тақпақ, санамақ, мазақтау, өтірік өлең,
- төрт түлік жырлары: төрт түлік туралы өлеңдер,
ертегілер: хайуанаттар жайындағы ертегілер
аңыз әңгімелер : тазша бала, Алдар көсе,
шешендік сөздер: әйгілі билер мен шешендік сөздері
жұмбақтар мен жаңылтпаштар: әр түрлі тақырыптағы
орыс халқының ертегілері: хайуанаттар жайындағы
Халық ертегілерінің таңдаулы үлгілері ғасырлар бойы жасалған халық
Балалардың әсемділікті сезініп, түсініп, оған қызыға білу олардың
Демек, жас ұрпақта жан – жақты тәрбиелі, қабілетті
Ертегі - өмір оқулығы. Себебі қуанышта, күлкіде, шаттақта,
Жалпы қазақ ертегілерінің ел арасынан жиналып, баспаға шығуы
Байқап қарасақ, ертегілерде адамның айтайын деген ойы ашық
Демек, халық ертегілерінің эмоциялық, жеңіл түсініліп қабылдануы оның
Халық осы балаға жастай тәрбие беруде баланың қалыптасып
Мысалы, «Жақсылық пен Жамандық» ертегісінде ағайынды екі адамның
Демек, жас ұрпақты жан-жақты тәрбиелі, қабілетті азамат етіп
Сол сияқты батырлар жырына тоқталатын болсақ, мұнда да
«Астыңғы ерні жер тіреп, үстіңгі ерні көк тіреп»,
«Тасқа тиген тұяғы,
Көмірдей ойып жаншыпты.
Көлденең жатқан көк тасты,
Тіктеп тиген тұяғы,
Саз балшықтай иледі.
Ат тұяғы тиген жер,
Тесіле жаздап солқ етті», - деп суреттеуі, оны
қиялына қаншалықты күш түсіреді десеңізші. Сондай-ақ батырлар жырындағы
Халық осындай батырлар жыры арқылы Ер тарғындай ер
Мысалы: «асық ату», «хан» ойындары баланың ептілігі мен
Қорыта айтқанда, ақыл-ойы жақсы дамыған жас ұрпақ тәрбиелеуде,
1.4. Сыныптан тыс жұмыста халық педагогикасын пайдаланудың формалары
Мектептерде ғылыми педагогикаға сүйенген тәрбиелеу процесі жүргізілуде. Осыған
Педагогикалық әдебиетте халық педагогикасының прогрессивті идеяларын кездейсоқ және
Халық тәжірибесінде тәрбиенің көптеген түрлері бар: ақыл-ой, өнерге
Халқымыздың рухани өмірінде өзек болған кәсіп пен өнердің
Отбасындағы еңбек тәрбиесі екі түрлі мақсатқа-баланы еңбек етуге,
Сонда халық тәжірбисіндегі тәрбие мен оқыту, үйрету ісі
Осыған орай еңбек тәрбиесі баланың жас және жыныс
Баланың отбасындағы дағдыларын одан әрі дамытуға елге танымал
Халқымыздың психологиялық пайымдауларымыз да біршама кең. Түрлі ғылым
Осы атаулар бүгінгі тәжірибемізде де негіз алып жүр.
Қазақ халқында адамның барлық жас кезеңдеріне лайық атаулар
Осы мазмұндас бағдарлама көптеген халықтардың тәжірибесінен байқалады. Солардың
Олардың мазмұны мен мақсаты негізінен ер жігітті шарт
Оның мазмұны былайша жүйеленеді:
1. Халық ұғымында жігітке аса қажетті қасиеттердің бірі
2. Тәуелсіздік, бейбіт өмір мен әділетті көксеген қазақ
3. Халық ұғымында үлкенді құрмет тұту, әйелді сыйлау,
4. Жігіт бойынан табылуға тиіс ізгі қасиеттердің бірі
5. Халқымыздың дархан пейілін, қайырымдылық, кеңпейілділігін, жомарттық қасиеттерін
6. Ата – бабалар жолын ардақтау салтының бір
7. Қаржылық пен қайраттылық та жігіт бойына жастайынан
8. Сондай – ақ адал, әділ, сыншыл болу
Халық тәжірибесінде қыз бала тәрбиесінің де өнегелі үлгілері
ІІ-тарау. Халық педагогикасын оқу – тәрбие ісінде қолданудың
2.1. Мектептің оқу-тәрбие үрдісінде халы педагогикасын пайдаланудың
Тарихи – мәдени тамырларымызға қайта оралып, ғасырлар бойы
Кейінгі кезде құрылған «Келіндер отауы» клубының кезіндегі Зейнеп
Осы тәжірибені қарастырып көрелік. Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
Мектептің девизі (идеясы): «Егеменді елімізді көтерсін. Еңбегіміз ел
Мақсаты: Оқушыларды халықтық педагогика негізіне тәрбиелеу, олардың ұлттық
Тәрбиелік жүйенің құрылымы мынадай компоненттерден тұрады:
1. Балалар бақшасы
2. Мектептің өзінен
3. Өнер мектебінің орталығынан
4. Балалар музыка мектебі
5. «Домбыра» халық шеберлер метебінің филиалынан
Орталықтардың жұмыс саласына қарап көрсек, үлкен алты тарауға
І. Балабақшамен жұмыс:
1. Балабақшадағы тәрбиешілермен байланыс.
2. Балабақшадағы ойын элементтерінің ұлттық сипатына көңіл бөлу.
3. Бастауыш кластар бойынша қойылымдар көрсету.
4. «Тал бесік» үйірмесі
ІІ. Жұртшылықпен жұмыс
1. «Аталар мұрасы» мектебі
2. «Әжелер» мектебі
3. «Ел ағалар» алқасы
4. «Ибалы келіндер»
5. «Отбасы» ансамбльдерінің шығармашылық жүздесулері
6. «Дидар ғайып» кездесу отауы
ІІІ. Ата-аналармен жұмыс:
1.Жас ата – аналар университеті
2. Класс ата-аналар жиыны
3. Мектептік жиналыстар
4. Кездесулер
5. «Ана мектебі» үйірмесі
6. «Әке мектебі» үйірмесі
ІV. Басқа ұйымдармен байланыс:
1. Педагогикалық оқу орындарымен байланыс
2. Халықтық педагогика зертханасымен байланыс
3. Ақпарат орындарымен байланыс
V. Мұғалімдермен жұмыс
1. Методикалық бірлестіктер
2. Класс жетекшілердің семинары
3. Жаңашылдар тобының жұмысы
VІ. Оқушылармен жұмыс
Үйірмелер:
Домбыра – дастан
Айтыс терме үйірмелері
Тоғызқұмалақ
Шежіре
Көркемөнерпаздар
Ертегілер елінде
Қызғалдақ қыздар
«Асыл мұра» орталығының үлкен бір тарауы – оқушылармен
«Асыл мұра» мектебінің құрылымы мынадай:
1. «Кереге үйірмесі», 1-4 сыныптар
2. «Уық» үйірмесі, 5-8 сыныптар
3. «Шаңырақ» үйірмесі, 9-11 сыныптар
Әр үйірмедегі кластар келесі топтардан тұрады:
1-2 сыныптар – ойындар тобы
3-4 сыныптар – төрт түлік
5-сыныптар – шежіре
6-сыныптар – ұлттық тағамдар. Ою-өрнек
7-сыныптар – Бабалар өсиеті
8- сыныптар – Домбыра дастан
9- сыныптар – Қолөнер
10-сыныптар – Салт-дәстүр
11 – сыныптар – Ата-ана келбеті
6-сынып оқушыларының тақырыбы – Ұлттық тағамдар, Ою өрнек.
«Он үште отау иесі», «Ата көрген оқ жонар,
7-сыныпта «Бабалар өсиеті» бағыты бойынша жұмыс істеп ата-бабадан
3 қуат – Ақыл – Жүрек –
3 ғайып – Ажал – Қонақ – Несібе
3 арсыз – Ұйқы – Тамақ – Күлкі
3 даусыз – Мінез – Кәрілік – Ажал
3 жамандық – Нақақ қан төгу – Кісі
3 жақын – Жан – Мал –Жар
5 қару – садақ – мылтық – найза
5 асыл – талап – еңбек -
5 дұшпан - өсек - өтірік
7 қазына – ер жігіт - сұлу
7 ата – ата- әке - бала
7 жұт – құрғақшылық – жұт -
7 қат көк – Ай - Меркурий –
Туыстық атаулар - өз елі бойынша баба, ата,
Жиен жұрты бойынша – жиен, жиеншар, кегеншар, дегеншар,
Неке құруға байланысты – күйеу, әйел, зайып, жезде,
Құдалыққа байланысты – құда, жанама құда, құдағи, құдаша,
2.2.Оқушылардың бойында халық педагогикасын тиімді арттыру, дамыту жолдары.
Менің зерттеу жұмысыма алынған объекті Тасқала ауданы, Родник
- халық педагогикасының теориялық негіздерін қарастыру;
- халық педагогикасын мектептің оқыту үрдісіндегі тәрбиелік мүмкіншіліктерін
- озық үлгілерін оқыту үрдісіне ендірудің нақты жолдарын
Қарастырылып отырған зерттеу көздері - халық педагогикасына
Мектеп оқыту үрдісінде халық педагогикасын пайдалануда Родник негізгі
Халық педагогикасын оқыту – тәрбие процесінде қолданылуын айқындауға
Аты – жөнің, сыныбын.-------------------------------------------------------------
Халықтық педагогика деген ұғымды қалай түсінесін?-----------------------
Өз тарапынан халық педагогикасына қосар үлесін қандай?----------------
Өзің оқып жатырған мектептің оқу – тәрбие ісінде
Халықтық әдет – ғұрыптар мектепте сақтала ма?-----------------------------
Мектеп курсында оқылғаннан басқа қандай жыр – дастандарды
7.Қандай салт – дәстүрлерді білесің?------------------------------------------------
8.Көркем әдеби шығармаларды жиі оқисынба?-----------------------------------
9.Халықтық наным – сенімге деген көз қарасың қандай?-----------------------
10.Қандай ырым – тиымдарды білесің?--------------------------------------------
11.Күнделікті қолданыста жүрген қандай нақыл сөздеді білесің?------------
12.Қазіргі таңда жастар арасында халықтық әдет-ғұрып сақтала ма?--------
13.Халықтық педагогиканы дамыту мақсатында қандай шара қолданар едің?----------------------------------------------------------------------------------------
14.Өмірде болып жатырған оқиғалардың халық педагогикасымен байланысы бар
Жоғарыда көрсетілген анкеталық сұрақтармен қатар,оқушылармен сұхбат жүргізу арқылы,
Менің көзім жеткені халық педагогикасын оқыту үрдістерінде жетік
Қазақ халқының сан ғасырдан атадан балаға жалғасып келе
Халық тәрбиелік мәні зор дүниелерді туғызып, оны жүзеге
Халықтық тәрбиедегі ғылыми түсініктер дегенде халықтың тәрбиеге қатынасты
Педагогика ғылымы қалыптаспаған кездің өзінде-ақ, халықтың даналығы сол,
Ал, педагогикалық-психологиялық еңбектерде баланың ақыл-ойын дамытуға қатынасты түсініктерге
«Қиындықтар тек ойды шоғырландыруға ықпал ету үшін ғана
Бұл түсініктердің барлығы да баланың ақыл-ойын дамыту үшін
Ал, халық яғни баланың ақыл-ойын дамыту үшін, оның
Зерттеу барысында оқушыларға жұмбақтар шешкізіп, жаңылтпаштар айтқыздым. Мұндағы
Жұмбақтардың барлығы да екі бөлімнен тұратынын байқаймыз. Оның
Жұмбақты жаттап, есінде сақтайды.
Жаттаған жұмбағын екінші балаға айтады.
Екінші бала сол жұмбақтың шешімін табады.
Жалпы жұмбақ, бұл бала есінің дамуына жүру, айналасындағлармен
Ал, жаңылтпаштарға келетін болсақ: жаңылтпаштарды айтқан кезде, шапшаң
Екінші, бұл балаға жастай тәрбие берудің қажеттілігін де
Халықтық тәрбие бойынша, баланың тәрбиесі туған, өскен ортасына,
Бұл туралы Л.Толстой «Туғаннан бастап, бес жасқа толғанға
Ал қазақ халқы осы педагогикалық қағидаларды «Ұяда не
2.3.Халық педагогикасының оқыту – тәрбие ісінде қолданудағы дәрежесі.
Жоғарыда аталған әдістерді пайдаланып зерттеу жұмысын жүргіздім. Зерттеу
80%-ы халық педагогикасын пайдалануда әр түрлі мектепшілік шаралар
сынып оқушыларының 70%-қазақтың салт-дәстүрлерін, ырым-тиымдарын үнемі жадында сақтауға
60%-ының халық педагогикасы туралы түсінігі бар.
Сынып оқушыларының 55%-ы мектепте халық педагогикасына байланысты шаралар
Ал 30%-мектеп курсынан басқа жыр-дастандарды оқитындардын қатарынан.
Осындай көрсеткіштің төмендігінен менің зерттеу жұмысымда қарама-қайшылық туындады.
Сынып сағатының мақсаты: Қазақ халқының тәлім – тәрбие
1. Сынып сағтына дейін 1 апта бұрын оқушылардан
2. Жас ұрпақ ережесін плакатқа жазу.
3. Оқушыларға тәрбиеге байланысты мақал-мәтел жинауға тапсырма беру.
4. Концерттік номерді дайындау.
Сынып сағатының мазмұны сынып оқушылары арасында «жігіт сұлтаны»,
Енді ұлттық салт-дәстүр мен санны қалыптастырудағы жас ұрпақ
1. Ай, күн аттарын қазақша атау және
2. Қазақша амандасу. Ер балалар көшеде, мектепте «Ассалаумағалейкум»
3. Қыз бала шашын өсіруі керек, кеспеу керек.
4. Үлкеннің жолын кеспеу, алдын орап қиыстап өту
5. Үлкендердің атын атамау керек. Ер адамдарды ата,
6. Ысқырамау, айқайлап сөйлемеу, бәсең тіл қатысу, былапыттап
7. Ұл бала басына тымақ, қалпақ кисе, қыз
8. Ұрлық жасамау, өсек-өтірік айтпау, ұлттық намысты қорламай,
9. Өзін көрсетілген қызметке, жасалған ілтипатқа, сыйға қашанда
10. Қоштасар сәтте «Сау болыңыз», «Кездескенше күн жақсы»,
11. Жасы үлкенге үнемі «сіз» деп сөйлеуді
12. Қыздардың нәзіктілігін, инабаттылығын, ақыл-парасаттылығын, тазалығы мен арын
Дамытушылық мақсатында өткізген тәрбие сағаттарынан кейінгі көрсеткішке тоқталар
Бұл көрсеткішке сүйенер болсам, мектепішілік сынып сағатынан кейін
Қорытынды
Қазіргі уақытта бүкіл тарихи, мәдени, адамгершілік, рухани құндылықтарымыз
Қазақ этнопедагогикасы – педагогика ғылымының құрамдас бөлігі, онда
Этнопедагогика – ерекше, ол педагогикада барлық этникалық топтарға,
Қазақ этнопедагогикасы – дара, жеке тұлға. Қазақ этнопедагогикасының
Менің зерттеу жұмысымның негізгі өзектілігі халық педагогикасын мектептің
Алдыңғы қатарлы тәжірибе, педагогикалық зерттеулер мектептің оқу-тәрбие процесіне
1. Мектептің тәрбиелік жүйесі арқылы. Қазақ этнопедагогикасын қолданатын
Сол мектептің тәрбиелік жүйесін ерекшелендіріп отырған мектептің кіші
Мектеп жарғысы, оқушылардың мінез-құлқы мәдениетін реттейтін ережелердің, нормалар
Ана тілінде оқытуға ерекше назар аударылады, орыс тілін
Арнайы курстарды енгізу. Мысалы «Қазақтың ұлттық биі, қолөнері»,
«Әдеп», «Әдеп әліппесі», «Халық тағылымы», «Ауыз әдебиеті», «Дін
Ғылым негізіне оқытқанда халықтың менталитетін оның шаруашылық іс
2. «Ана мектебі», «Әкелер мектебі», «Әжелер мектебі» т.б.
Қолданылған әдебиеттер:
Ахметова З. «Кәусар бұлақ» тәрбие бастауы. «Қазақстан мектебі»
Ахметова З. «Кәусар бұлақ» бағдарламасы. «Қазақстан мектебі» №6
Әшімбаев М. Халық – ғажап тәлімгер. Алматы, 1994.
Әбілова З. , Қалиеав Қ. Этнопедагогика оқулығы. Алматы,
Волков Н.Г. Этнопедагогика М., 2000.
Волков Н.Г. Неотьемлемная часть народный культуры «Советская
Ғаббасов С. «Ізгілік әліппесі» 1-2 кітап Алматы,
Диваев Ә. «Тарту» (Құрастырған және алғы сөзімен түсініктемелерін
Дәулетов Н. Халықтық тәрбиенің кейбір мәселелері. «Халық педагогикасы
Дәулетов Н. «Халықтық педагогика ма, әлде халықтық тәрбие
Давулетова О. Асыл мұра. «Қазақстан мектебі» №1 1994.
Жарықбаев Қ. Тағы да халық педагогикасымен этнопедагогика немесе
Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі: оқу құралы.
Жарықбаев Қ. Состояние и развитие этнопедагогических и этнопсихологических
Жұмалиев Қ., Ақшолақов Т. Қазақ әдебиеті 9 класс
Жүнісқызы Н., Адамбаева Т., «Атамекен» бағдарламасы бойынша жұмыс
Измаилов А.Ә. Народная педагогика: Педагогическая воззрения народов Средней
Қожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. Алматы,
Қожахметова К.Ж.Халықтық педагогиканы зерттеудің кейбір ғылыми және теориялық
Қалиев С. ХV-ХІХ ғасырдағы ақын – жазушылардың поэзиясындағы
Қалиев С. Халықтық педагогиканы оқу-тәрбие жұмысына енгізудің ғылыми
Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері, тарихы. Алматы,
Қаржаубаева А. «Атамекен» бағдарламасы туралы бірер сөз. «Қазақстан
Мұратханова Р. Экологиялық білім мен тәрбие негіздері. «Биология,
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан - 2030» Президенттің Қазақстан халқына
Назарбаев Н.Ә.Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде. «Орал
Наурыз: жаңғырған салт-дәстүрлер. Құрастырған – М. Қазыбеков. Алматы,
Омархан Қ. Генетика және халықтық педагогика «Биология, география
Спанов О. «Елім-ай» елек елінде «Қазақстан мектебі» 1993.
Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы. «Қазақстан мектебі»1993.
Тілеужанов М. Қазақ тағылымы. Орал, 1994.
Тілеужанов М. Ел әдебиеті. Алматы, 1992.
33.Төлеубекова Р. Бала тәрбиесіндегі халықтық пед
35