Кіріспе ....................................................................3
І. Тарау.
1.1. Әл-Фарабидің өмірі мен еңбектері.........................................................5
1.2. Әбу Насыр Әл-Фараби және оның әлем ғылымына қосқан
1.3. Фараби және педагогика философиясы..............................................14
ІІ. Тарау.
2.1. Ирандағы Әл-Фараби туындысы.........................................................17 2.2. Әл-Фарабидің Индияда болған оқиғасы
2.3. Орта ғасыр ғылымдарының Әл-Фараби туралы ой-пікірлері............................22
Қорытынды.........................................................27
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын
І. Тарау.
1.1. Әл-Фарабидің өмірі мен еңбектері
Абу Насыр ибн Мухамед Тархан ибн Узлаг Әл-Фараби 870
Жоғарыда айтылғандарға қосымша еске сала кететін мынандай бір жайлар
Фараби туралы, оның енбектері мен өмірбаяны жөнінде қысқа мақалалар
1979 жылы қазақ тілінде тұңғыш рет талантты әдебиетші Аян
Ары қарай Фараби араб, парсы және басқа тілдердегі өлең
Фараби музыканттар сияқты ақындарды, поэзия өнерін қууышыларды да талантына,
Екінші топтағы ақындар - өлең өнерімен толық таныс: қай
Үшіншілерінің қатарына алғашқы екі топтағының шығармаларына еліктейтіндер жатады. Олар
Фарабидің өлеңдерін логикалық арқауы мен көркемдік өрнегінің өзара сай
Фараби шын ақын талантын терең ашып, құлашын кең сермеу
Ұлы бабамыздың поэзия өнері, шайырлық туралы көсемдігі мен жол
Фарабидің бір пара өлеңдері әлем (космос), ондағы адамның орны
Жайнаған бейне бір гүл әлем сыры.
Құбылған мөлдір нәзік гауһар нұры.
Даналар талай нысан таққанымен
Тапқан жоқ тектер тегін әлі бірі.
Ей, қарындас! Қашыңдар жалған жолдан.
Ақиқатты шығарма әсте қолдан.
Бұл дүние мекенің сыйға берген,
Жер нүктеге телміріп болма алаң.
Біз бір мейман бұл жайда аз-ақ күндік,
Болымсызға таласып күн өткіздік,
Анталасып аптықта тар қапасқа,
Адамға әлем мекен, ол мәңгілік...
(Аударған А. Машақов)
Ғұламада лирикалық сарында жазылған сырлы, мұңлы өлеңдер де баршылық.
Қайтейін мен көк жиек көңілімді.
Келер күнге үмітпен жол ашамын.
Қос шөлмекпен өткіздім өмірімді.
Соны медеу етеді болашағым.
Бір шөлмекте көк сия толып тұрса,
Екіншіде шарап бар жайы мәлім.
Даналықты сиямен молықтырсам,
Шарабымен шерімнен айығамын.
Фараби де адам, пенде, оның да алыста ел-жұрты ауыл-аймағы
Қашықтасаң туған жер - қалың елім,
Не бір жүйрік болдырып жарау деген,
Шаршадым мен, қанатым талды менің,
Шаңыт жолға сарылып қарауменен.
Кері оралмай жылдарым жатыр ағып.
Қасіреттің жасына көз жуанар.
О, жаратқан, көп неткен ақымағың,
Құм сықылды тез ысып тез суынар.
Зиялы аз бір тұтам тіршілікте,
Әкімдікке күллісі жүгіреді.
Көкірекпен сезініп, күрсініп көп,
Жаным менің түршігіп, түніледі.
Соңғы шумақ кеше мұны Абай атамыз айтып кеткен:
Баламды медіресеге біл деп бердім,
Қызмет қылсын, шен атсын деп бермедім.
немесе
Ойыңда жоқ Салтыков пен Толстой
Я тілмаш, я адвокат болсам деген бәрінде ой, -
деген сияқты парасатты жолдарды еріксіз еске түсіреді. Бірақта Фараби
Әрине, Әл-Фараби өмір сүрген дәуірде үлкен ғалымдардың да өлең
1.2. Әбу Насыр Әл-Фараби және оның әлем ғылымына қосқан
Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мухаммед Фараби ерте орта ғасырдағы
Оның көп томдық “Музыка туралы үлкен трактат” деген шығармасы
Астроном және астролог ретінде Фарабидің беделі жоғары болды, ол
Философия саласында Фараби өз заманындағы теңдесі жоқ тұлға саналды.
1.3.Фараби және педагогика философиясы
Педагогика жас жеткіншектерге жүйелі тәрбие білім беру, оқыту жайлы
Платон мен Аристотель сияқты Фарабидің де саяси және
Фарабидің анықтауы бойынша педагогика тәрбиеленуші адамның ерік-ниеті белгілі бағытқа
Фарабидің педагогикалық теориясында оқыту мен тәрбие өте тығыз да
Былайша айтқанда Фарабидің пайымдауы бойынша оқу- философия негіздерін, теориялық
Аристотель философиясын үйренудің тоғыз шарты.
Бірінші – философиялық ағымдардың аты-жөнін білу.
Екінші – олардың философиялық еңбектеріндегі негізгі мақсаттарын тану.
Үшінші – философ болу үшін қажетті ғылымдарды тани білу.
Төртінші – философия ғылымына үйренудегі мақсатты түсіну.
Бесінші – философия ғылымына кірісудің төте жолын тану.
Алтыншы – Аристотель еңбектеріндегі қолданылған ғылыми түсініктерді талдай білу.
Жетінші – Аристотель өзінің еңбектерін оқыған адамнан терең жұмбақ
Сегізінші – философ адамның міндетімен тіршілік ержесін қалпын түсіну.
Тоғызыншы – Аристотель ілімін үйрену үшін нендей нәрселер мұқтаж
ІІ. Тарау.
2.1. Ирандағы Фараби туындылары
Бүгінде Ирандағы көне қолжазбалар саны шамамен милионға жетіп жығылады.
Иранның Тегеран, Құм, Мешхед, Тәбриз, Исфахан, Рәшт және Иәзд
Адамзаттың «екінші ұстазы» аталған Әбу Насыр Әл-Фарабидің туындыларының санын
Трактат: қолжазба саны
«Хихмет өзегі» - 19
«Мәселелерді қарастыру - 11
«Ақылия» (Ақыл) - 9
«Қос хакім көзқарастарының тоғысы»
(Аристотель және Аплатон ойлары жөнінде)- 6
«Қала саясаты» - 5
«Алшақтық дәлелі» - 5
«Зәйтүн Кабир трактатына түсінік» - 5
«Болмыс басы» (Саясат) - 3
«Сяси қоғам» - 3
«Жұлдыз үкімдері» - 3
«Аристотель метафизикасы», «Заттар төркіні», «Фәлсафаның пайда болуы» және «Бақытты
Иісі адамзаттың игілігін көздеген Фараби еңбектерін сақтап отырған Иран
2.2. Әл-Фарабидің Индияда болған оқиғасы Don Robercon
Әл-Фараби (біздің заманымыздың 870-950 жылдары) Туркістаннан (Қазіргі Қазақстанның Шымкент
-Сіз қайда болуғс тиістісіз? – деді король
-Мен ана сіз отырған тақта отыруға тиістімін. –деп жауап
Әл-Фараби қалатасынан кішкентай үш шек алды да оны керіп
2.3. Орта ғасыр ғалымдарының Әл-Фараби туралы ой-пікірлері
Әбу Наср Әл-Фараби туралы сол кездегі көптеген ғалымдар өздерінің
Әбу Әли ибн Сина: Мен мантик (логика), жаратылыстану және
Бір күні бесін намазы кезінде кітап сатушыларға бардым. Онда
Захируддин ал-Байхакий: Шейх Әбу Наср Әл-Фарабидің аты Мұхаммед ибн
Әбу Насырдың көп трактаттары болған. Мен Рай шаһары бастығының
Ғұлама Әбу Наср Әл-Фараби айтқан екен: «Кімде-кім хикмат (философия,
Кімде-кім өзін өз дәрежесіеен жоғары көтермек болса, ондай адамнын,
Жамолуддин ибн әл-Кифтий: Әбу Наср әл-Фараби - Мауераннахрдағы түрік
Әбу Насрдың бұдан басқа «Ихсо ал-улум ва аттаьриф» -
Әбу Насрдың Афлотун (Платон) және Аристотель философиясындағы идеяларға арналған
Ибн Әби Усайба: Фараби - шынайы философ, терең білімді
Әбу Насыр тәуіпшіліктен де едәуір хабардар еді. Тәуіпшіліктің теориялық
Әл-Фараби Дамаскіге алғаш барған кезінде бір бауға қарауыл еді,
Біраз уақыт Әбу Насыр осылай өмір сүрді. Кейін оның
Ел билеуші әмір Сайф ад-Даула (Абул Хасан ибн Абдуллох
...Елдің айтуына қарағанда, Әбу Насыр қозы жүрегі мен райхан
Ибн Халликон: Әбу Насыр Әл-Фараби логика, музыка және бұл
Бір жолы Әбу Насыр Әл-Фарабиден:
- Философия саласында кім мықты, Сіз бе әлде Аристотель
Сонда Әл-Фараби:
- Егер мен сол кісінің өзнен білім алу бақытына
...Білімге құштар жандар Әбу Насырға тыным бермей, бірі келіп,
Қорытынды
ХХ ғасырдың екінші жартысынан бері қарай Қазақстан ғалымдары да
3