Банк тәуекелінің жіктелуі

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ………………………………………………………………………......
3
1 БАНКТІК ЖҮЙЕ ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ
1.1 ҚР-да банк жүйесінің даму тарихы, оның ерекшеліктері………………… 5
1.2 Банк түсінігі және банк қызметінің мәні мен сипаттамасы……………….
1.3 Банк қызметінде болатын тәуекелдің орны және оның жіктелуі…………
14
2 ҚАРЖЫЛЫҚ - ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТ ТИІМДІЛІГІН КЕШЕНДІ
25
2.1 Шаруашылық қызмет тиімділігін кешенді бағалау әдістемесі, көрсеткіштері…………………………………………………………………
25
2.2 Коммерциялық ұйымдардың қаржылық жағдайын бағалаудың салыстырмалы әдістері........................
33
2.3 БТА Банктің қаржылық-шаруашылық қызметін бағалау.........
38
3 «БТА БАНК» АҚ-НЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ
50
3.1 БТА Банктің айналым құралдарының құрылымына талдау жасау............. 50
3.2 Банктің қаржылық көрсеткіштерінің тиімділік деңгейін анықтау ............. 59
3.3 Банктің болашақ кезеңдегі табыстылығын муьтипликативті модель арқылы
63
ҚОРЫТЫНДЫ.......................
71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............. 73
КІРІСПЕ
Мәселенің өзектілігі. Нарықтық экономика жағдайында ақша айналымының негізгі тетігі
Қазақстанда бүгінгі таңда «қазіргі заманғы банк жүйесі құрылды. Коммерциялық
Бұл дипломдық жұмыс банк қызметтері мен банк қызметтерінің түсінігі,
Елімізде жүргізілген экономикалық реформа банк ісінің дамуында жаңа кезеңге
Банк жүйесі кредит жүйесінің негізгі буыны, нарықтық экономиканың маңызды
Дипломдық жұмыстың мақсаты банктің қаржылық-шаруашылық қызметінің жағдайына талдау жасау
Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылған:
Қазақстан Республикасының банктік секторын зерттеу;
Банк қызметінде болатын тәуекелдің орны анықтау;
Шаруашылық қызмет тиімділігін кешенді бағалау әдістемесін қарастыру;
БТА Банктің қаржылық-шаруашылық қызметін бағалау;
Зерттеу жұмысының объектісі болып Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің қаржылық
Зерттеу пәні – екінші деңгейлі банктер мен заңды және
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы:
Банк ресуртарын қалыптастыру және олардың құрылымы талданды;
Банктің өткен кезеңдегі табысына мультипликативті модель арқылы
Талдау нәтижесі сараланып банктің болашақ табыстары болжанды.
Жұмысты зерттеу кезінде «ҚР банктер және банк қызметі туралы»
Дипломдық жұмыс құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, негізгі үш бөлімнен,
1 БАНКТІК ЖҮЙЕ ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ҚР-да банк жүйесінің даму тарихы, оның ерекшеліктері
Банктер несие жүйесiнiң негiзгi буыны. Себебi банк мемлекетпен кәсiпорындардың,
Өзінің қызметі барысында банк әр түрлі аудиториялар типтерімен байланысқа
Бірақ та бұл банктің банктік қызметтер нарығында қызмет атқара
Банктің клиенттерімен қарым-катынасы банк өнімдерін сатып алу-сату процесінде пайда
Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банкттер капитализмнің мануфактура
XVI-XVII ғасырларда Венецияда, Генуеде, Миланда, Амстердамда, Гамбургте, Нюркбергте саудагер
Ал кейбір мамандар банкті одан да ерте мерзімде феодализм
Дегенмен осы декектерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының
Банк италян сөзiнен Bank – орындық мағынада «Айырбас орындағы-Айырбас
Біздің түсінігімізше банк ұғымы айырбастаушылардың және олардың
Тарихшылардың пайымдауынша алғашқы банктік операцияларды жекелеген тұлғалар және
Шіркеулер құндылықтарды сақтайтын ең сенімді орындар болған. Сол уақыттары
Сөйтіп, алғашқы банктер жинақталған ақша қаражаттарын қозғалыссыз жатуға болмайтындығын,
Банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар, салым иелеріне біртіндеп есеп
Есеп айырысуларды жеңілдету мақсатында ежелгі банктер өздерінің банктік
Мұның өзі алғашқы бактердің капитализмнің мануфакиура
Анықтамалық басылымдарда банк «Ірі несиелік мекеме» ретінде сипатталады. Несиелік
Ежелгі Римде нормалары болан, ол нормаларға сәйкес б.э.д. III
Кеңес үкіметі тұсында Қазақстанның өз банк жүйесі болмады, өйткені
Ресейдің мемлекеттік банкісі (өз қызметін 1860 жылыбастады) бұл кредит
Акционерлік-коммерциялық банктердің (743 филиалы бар 47 банк) жағдайы ссудалық
Басқадай кредит мекемелерің арасында деревняның ауқатты тұрғындарына қызмет көрсететін
Қазан төңкерісінен кейін 1917 жылы банктерді мемлекеттік тұрғыдан монополиялады.
1922 жылы жеке сауда-саттықты,өнеркәсіпті кредиттейтін өзара кредит қоғамы, мемлекеттік-капиталистік
Социалистік экономика секторының дамуына қарай кооперативтік және жеке кредит
КСРО-да жүргізілген кредит реформасының нәтежиесінде 1930-1932 жылдары салалық банктер
1.Өнеркәсіптері және электр шаруашылығын ұзақ мерзімге кредиттейтін банктен қайта
2.Социалистік егіншілік қаржыландыратын банк (КСРО Ауыл шаруашылық банкісі). Ол
3.Кооперациялардын капиталдық құрылысын қаржыландыратын банк (Всекобанк). Ол Бүкіл ресейлік
4.Коммуналдық және тұрғын үй құрылысын қаржыландыратын банк (Цекомбанк), 1959
Осы салалық банктердін барлығы салаларды ұзақ мерзімге кредиттеумен және
Барлық одақтас республикаларда,оның ішінде Қазақстанда барлық банктердің республикалық мекемелері
Сондай-ақ, іс-тәжірибеде ақша айналымын тек бір ғана банкте шоғырландыру
КСРО-да банк реформасы 1987-1988 жылдары жүргізілді. Осы реформаның нәтежиесінде
КСРО Өнеркәсіп-құрылыс банкісіне (Промстройбанк) кредит саясатын жүргізу, кредит жүйесінің
Мамандырылған банктердің құрылымы аймақтық-әкімшілік принципі бойынша құрылды. Одақтас республикаларда
Банктердің санына қарай олардың 4 жоспары болды. Аталмыш банктердің
Тұтастай алғанда банктерді мамандандыру туралы идея банк жүйесінің жұмысын
Бұл жағдайдан шығудың бірден бір дұрыс – жолы реформасын
Қазақстандағы КСРО Құрылыс банісінің республикалық кеңсесі қаладағы-өнеркәсіптегі, көліктегі және
КСРО-ның банк жүйесінде, оның ішінде, Қазақстанда 70 жыл бойы
Ақша-кредит қатынасының қалыптасқан іс-тәжірибесі нарық қатынасы тудырған шарттармен сәйкес
Социалистік жүйе ғасырлар бойы қалыптасқан қаржы нарығының институттары мен
1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан Республикасы егемендікке қол жеткізгеннен кейін
Республикалық Мемлекеттік банк Қазақстан Республикасыны Ұлттық банкісі боп
Банк түсінігі және банк қызметінің мәні мен сипаттамасы
Банктің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның осы заманғы ұғымын
Банк мәнін макродеңгейде оның қызметіменбайланыстыра отырып талдау;
Оның мәнін әр түрлі тарптарына қарамастан қарамастан банкті біртұтас
Банктің мәнін ашып көрсету оның басқа экономикалық институттардан айрықша
Сонымен қатар оның құрылымын ашып көрсету керек.
Әрине, банктің мәнін оның қандай да бір клиентке қатынасы
Банк теориясының маңызды мәселесіне оның қызмет ету аясы туралы
Оның біріншісі – ақшалай қаражатты шоғырландыру қызметі. Әр түрлі
Уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландыру банктің өз ғажеттілігі емес,
Шоғырландырылатын және қайта бөлінетін ақша қаражаттарының меншік иесі –
Қаражатты шоғырландыру тек арнайы рұқсатпен (лицензия) жүзеге асырылады әрі
Екінші қызмет – ақша айналымын реттеуші қызмет. Банк салым
Үшінші қызмет – делдалдық қызмет. Банктер арқылы ақша қаражаттары
Банктік жүйе - нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас
Банктердің және тауарлы-ақшалай қарым-қатынастардың дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас жүрді
Қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын саларалық, ауданаралық үлестіру
Банктің атқаратын кейбір қызметтеріне тоқталып кеттік, ал енді «банктің
«Қазақстан Республикасының банктер және банктік қызметі туралы» заңында мынадай
Банктік қызмет - клиенттің қажеттілігін қанағаттандыру нысаны, банк клиентіне
Аталған қызметтерді тек өзіне ғана тән ерекшелігі бар арнайы
Банк - заңды және жеке тұлғаларда шоғырландырылған ақша ағымдарының
Банк кызметінің қорытынды нәтижесін анықтау үшін «банк» түсінігінің мәні
Егер материалдық өндіріс сферасында қызмет нәтижесі дайын өнім болса,банк
Клиенттің ниетіне байланысты банк клиент пайдасына өзінің операциясын жүргізе
1.3 Банк қызметінде болатын тәуекелдің орны және оның жіктелуі
Мемлекетте банктер негізгі қаржы экономикалық институттар болуына байланысты олардың
Банктік тәуекел дегеніміз не?
Банктік тәуекел – жоспарланған қаржылық операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде
Банктің өз қызметі процесінде тәуекел түрлерінің әр түрлі жиынтығымен
Банктегі және банк мекемелеріндегі тәуекелдер
Сурет 1 – Банк тәуекелінің жіктелуі
Ескерту – [3] әдебиетінен алынған
Банк қызметі табысты болу үшін, банк тәуекелді бөлшектеу және
Сонымен, банк тәуекелінің қызықты классификациясын қарастырайық, ол өзіне категория,
Банктік тәуекелдің жоғарыда берілген жіктелуінде негізгі қағидаларды көрсетуге болады.
Сонымен банктік тәуекелді жіктеу қағидалары мыналар:
1.Банктік тәуекелдің әсер ету және қызмет ету аясы.
2.Банк клиенттерінің құрамы.
3.Банктік операциялар сипаттамасы.
4.Коммерциялық банктердің түрі
Әсер ету мен қызмет ету аясына байланысты банктік тәуекелдер
Сыртқы тәуекелдерге банктік қызметіне тікелей байланысты емес немесе берілген
Әлеуметтік факторлар азаматтық соғыс, табыстардың бірдей бөлінбеуінен, идеологиялық және
Бәсекелестік факторлар: банктің және банктік мекемелердің қосылуы, банктік
Банктің өзінің қызметіне байланысты және ол тәуекел жағдайларды белсенді
банк активтерімен байланысты (несиелік, валюталық, нарықтық, лизингтік, кассалық, есеп
банк пассивімен байланысты (салыну және депозиттік бойынша, банкаралық несиелерді
банктің өзінің активтері мен пассивтерін басқару сапасымен байланысты (пайыздық
қаржылық қызмет жүзеге асу тәуекелімен байланысты (операциондық, технологиялық тәуекелдік,
Банк клиенттерінің құрамының тәуекелдігі банктік қызмет маркетингпен, қоғаммен қарым-қатынас
Банк үшін таңдамалы клиентті дұрыс таңдау үлкен маңызға ие.
Банк операциялар есебінің сипаттамасы тәуекелдерді келесідей бөлуді ұсынады: баланстық
Банк баланстық тәуекелге келесілер жатады:
несиелік тәуекел (негізгі ссуда бойынша қарыздың қайтарылмау тәуекелі);
пайыздық тәуекел (берілген ссуда бойынша пайыздың алынбау тәуекелі);
өтімділік тәуекелі (банктің өз міндеттемелерін уақытында орындамау тәуекелі, өтімділік
капитал құрылымының тәуекелі (капитал жеткіліктілік нормативінің банк орындамау
Соңғысы банктің қосымша капиталы (несиелік тәуекелдерді жабуға арналған резервтер,
Баланстан тыс тәуекелдер банктің келесідей жағдайларда қызмет көрсете алмау
берілген кепілдер бойынша;
шығарылған бағалы қағаздар, бағалы қағаздармен жасалған келісім-шарт бойынша;
несиелік міндеттемелер бойынша;
валюталық мәмілеге отыру бойынша.
Сонымен қатар, банктік тәуекелдер деңгейі лизингтік және факторингтік операцияларды,
Лизинг – жаңа техника және технологияны дамытуды қаржыландыру, нақты
Лизингтік мәмілелердің тәуекелін төмендету үшін амортизациялық аударымдар нормаларын жедел
Лизингтік операцияларды жүзеге асыратын субъектілер арасындағы қатынас формасына байланысты
Жоғарыда көрсетілген лизингтің әрбір түрлері тікелей және жанама, шұғыл
Клиринг – ақша (валюта) аударымсыз тауарларды айырбастауды жүргізетін мемлекеттер,
Бартерлік мәмілелер – тауарды ақшамен емес, тауармен төленетін өтелу
Факторингтік операциялар бойынша тәуекелді төмендету үшін қарыз алушының төлем
Ішкі тәуекелдер банктің түріне және ерекшелігіне байланысты. Бұны былайша
капиталдық (бағалы қағаздар портфелінің өтімді емес тәуекелі);
селективтік (бағалы қағаздарды дұрыс таңдамау тәуекелі);
уақтылы;
нарықтық (бағалы қағаздардың құнсыздану тәуекелі);
іскерлік (эмитенттің бағалы қағаздар бойынша пайыздарды төлемеу тәуекелі);
қайтарылатын (эмитент облигацияны қайтарып беру тәуекелі).
Сыртқы сауда операцияларына қызмет көрсететін мамандандырылған банк келесідей негізгі
экономикалық (валюта бағамының өзгерісіне байланысты актив және пассив құнының
аударым (пассив және активтердің шетел валютасында есептегенде айырмашылық тәуекелі);
мәмілелік (мәміле құнының болашақ ұлттық валютада анықиалмағандығының тәуекелі;
сақтандыру;
саяси.
Жеке тұлғаларға қызмет көрсететін банктер үшін келесі тәуекелдер тән:
ипотекалық және тұтыну ссудалары бойынша қаржылық және несиелік тәуекелдер;
кепіл бойынша тәуекел (гарантия);
кепіл тәуекелі (залог).
Ипотекалық бантер көбінесе несиелік кепілдік заңдылық тәуекелдерге ұшырайды.
Салалық банктер қызметтеріне салалар сипатына тән тәуекелдер және олардың
бета-тәуекел (бета-коэффициент);
саланың өмірлік цикл тәуекелі;
салаішілік бәсеке тәуекелі.
Бета-тәуекел – ол жалпы экономикалық қызмет нәтижесімен салыстырғанда сала
1. Орташа нарықтықтан көп көбірек көрсеткіші;
2. Орташа нарықтықтан көбірек көрсеткіші;
3. Орташа нарықтықтан сәл ғана көп көрсеткіші;
4. Орташа нарықтықтан төмен көрсеткіші;
5. Аз болжамданған тәуекел.
Келесі себептерге байланысты, мұндай бағалау әдісіне көп көңіл бөлінуі
1.Бағалы қағаздармен мәмілелер көлемі аз, ол мәмілелердің өзі бір
2.Алғашқы екі топтың банктерінің жоғары тәуекелділігі олардың жоғары табыстылығымен
Өмір цикл тәуекелі: әр түрлі салалардың тәуекел деңгейімен сипатталады
Ішкі салалық бәсеке тәуекелі кәсіпорын саласының өмір сүру
бағалық емес бәсекенің қатаю деңгейі;
салаға кіру және шығудың жеңілдігі немесе күрделілігі;
белгілі бір саладағы өнімнің басқа өнімдермен салыстырмалы өнімдермен баға
тауарлық белгі құқығының жоқ болуы;
жабдықтаушылар және тұтынушылардың нарықтық күші;
кәсіпорын саласының қызмет жасайтын саяси және әлеуметтік ортасы.
Бұдан басқа салалық банктерге мемлекеттік (аймақтық) және жалпы сыртқы
Әмбебап банктер өздерінің қызметтерінде барлық тәуекелдерді есепке алу керек.
аймақтық банктер – аймақтық сыртқы тәуекелдер;
аймақаралық-аймақтық тәуекелдер жиынтығы;
мемлекетаралық-елдік тәуекелдер;
республикалық-республика тәуекелі.
Әр түрлі несиелік мекемелерге өздеріне тән тәуекелдер түрлері болады.
Өзара несиелеу қоғамдастары және өзара көмек көрсету кассаларына салымдық,
Көрсетілген жіктеулер және қағидалар, банктік тәуекелдердің түрлерін ғана емес,
Осыдан келе көптеген банктік тәуекелдер түрлері бар және олар
Ал банктің ең маңызды ішкі тәуекелдеріне біздің ойымызша, несиелік,
Ел тәуекелдері банктің өз қызметін байланыстырып отырған мемлекеттің өзінің
Банктің басшылығымен жіберілетін негізгі қателер шетел контрагенттердің қаржылық тұрақтылығын
Ел тәуекелі ең бірінші 1982 жылы Мексикада 90 млрд.$
Африка елдері арасындағы алдыңғы қатарлы қарызгер Нигерия болып табылады,
Ел тәуекелі деген түсініктің өзі мемлекеттің және басқа қарыз
Ел тәуекелін анықтайтын себептер мен жағдайларға байланысты тәуекелдің келесі
саяси – бұл мемлекет құрылысының ерекшелігімен байланысты, мемлекеттің билік
құқықтық – банк қызметіне қатысты заңдық және басқа да
жалпы экономикалық тәуекелдер – экономикалық қиындықтар экономикалық саясатпен байланысты,
қаржылық тәуекелдер – ақша-несие жүйесінің дағдарысы, инфляция, сыртқы қарыздың
техникалық – банк саласындағы істер техникалық стандарттармен байланысты (негізінде
басқа да тәуекелдер – мысалы, қаржы саласындағы криминогендік жағдай,
Көптеген авторлар сияқты, мемлекеттік тәуекелді сипаттайтын жиынтық тәуекелдерді талдау
Сондай-ақ соңғы кездерде саяси емес, экономикалық және құқықтық тәуекелдерге
Тәуекел деңгейін талдауда әр түрлі әдістер қолданылады, бірақ көп
Мемлекет тәуекелінің деңгейін талдаудың ұсынылатын әдістерінің бірі герман
Осылайша серіктес елдегі экономикалық және саяси жағдайлары жан-жақты талданады.
2 ҚАРЖЫЛЫҚ - ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТ ТИІМДІЛІГІН КЕШЕНДІ БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ
2.1 Шаруашылық қызмет тиімділігін кешенді бағалау әдістемесі, көрсеткіштері.
Экономикалық процестермен қимылдарды математикалық модельдеу жоғарыда аталып өткендей, экономикалық
Экономикалық анализде басты орында математикалық модельдеу қолданылады, қарастырылып отырған
Экономикалық-математикалық модель адекватты зерттеліп отырған нысанаға қатыстылығын сипаттап және
Теориялық заңдылықтарды анализдеу, пайда болуы мен процесін құрылымдық ерешелігімен
Әдістерді анықтау, олардың көмегімен тапсырманы шешеміз;
Нақтыланған нәтижелерді анализдеу.
Экономикалық жүйе күрделі құрылымда болғанда, математикалық әдістер қолданылмағанда, бұл
Бірінші деңгейдің маңызды жері модельдеу барысында соңғы нұсқадағы және
мұндағы:
х – өндірілген өнім саны (тонна, дана, т.б.) j-түрі,
П – пайда өндірілген өнім бірлігінен алынған j-түрі.
Математикалық программалау барысында ескерілетін бір нәрсе, ресурстардың шектеулілігі.
Экономикалық процестегі барлық кедергілер, қарама-қайшылық тудырмауы тиіс, яғни кем
Экономикалық-математикалық модельдеу құрылымында шектеулі жүйеде теңсіздік пайда болады, мынадай:
мұндағы:
аi.j – шығын түрі, і-өндірістік ресурстың өндіруге тиіс саны;
– қосымша і-өндірістік ресурстың қарастырылып отырған отырған уақыт
Мақсатты қызмет пен шектеулі жүйені бірдей бір модельге біріктіре
Барлық экономикалық тапсырма үшін өзіндік модель керек. Кейбір жағдайлар
Экономикалық жағдайды модельдеудің екінші деңгейінде тапсырмаларды шешуге рационалдьды математикалық
Модельдің үшінші деңгейі нәтижелерді жан-жақты салыстыру болып табылады. Сенімділіктің
Бұл арқылы, экономикалық-математикалық модельдеу жұмысы салыстырулар нәтижелері мен көзқарастарды
Шаруашылық қызметтің экономикалық көрсеткіші модельдеу немесе құрылымын жасауда, эвристикалық
Детерминальдық модельдей қызмет жүйесінде шаруашылық қызметінде кездесетін бірнеше соңғы
Аддитивті модель
Мультипликативті модель
Еселік модель
мұндағы:
у – нәтиже көрсеткіші; хі – факторлар
Детерминиральдық фактор жүйесінде негізгі модельдеудің келесі түрлері ерекшеленеді.
Фактор жүйесін ұзарту әдісі. Негізгі фактор жүйесі
Фактор жүйесін кеңейту әдісі. Негізгі фактор жүйесі
Факторлық жүйені қысқарту әдісі. Негізгі факторлық жүйесі
Бұл арқылы зерттеліп отырған шаруашылық қызметінің көрсеткішінің деңгейін өңдеу
Мысалы, шығарылған өнімнің у көлемін өңдеу жағдайында мынадай детерминиральды
Аталған моделдер қамтылып отырған көрсеткіштер, өндірістің көлемінің өзгеруіне әсер
Факторлық жүйеде детерминиральды модельдеу негізгі экономикалық формулалардың тепе-теңдігін түрлендіруге
Детерминиральды моделдеу кең кеңістіктегі тікелей байланыстардан шектелген. Шаруашылық қызметіндегі
Стохастикалық анализ қосымша байланыстарды зерттеуге бағытталған (тікелей байланыстың үзуге
Стохастикалық моделдеу шаруашылық қызметінің жеке бөліктерінің өзара байланыс жүйесін
Детерминиральдық факторлық анализде қарастырылып отырған шаруашылық нысаны мен кезең
Төртінші сілтемесі стохастикалық жолдың әдістердің қолма-қолдығы, яғни, экономикалық көрсеткіштердің
Стохастикалық факторлық анализдің басты ерекшелігі, моделді сапалы (теориялық) анализ
Экономикалық зерттеуде шаруашылық процестердің стохастикалық моделдеудің математикалық статистикалық әдістерін
Шаруашылық саласында анализдік әдіске математикалық-статистикалық әдісті қосу сандық (статистикалық)
Экономикалық анализде мынадай тиімді тапсырмалар бөлігін қарастыруға болады.
Экономикалық көрсеткіштердің интенсивті байланысы және бағыты, зерттеудің сенімділігі.
Экономикалық үрдістердің классификациясы және ренжировкасы. Көрсеткіштер арасында өзара байланыс
Көрсеткіш деңгейлерінің өсу қарқының өзгеруі көрсеткіш деңгейінің кезеңдік
Шаруашылық (кәсіпорындар мен оның түрлерінің) классификациясы.
Экономикалық үрдістердің әртүрлілігін (қиындығын, көп түрлілігін) зерттеу.
Синтетикалық көрсеткіштер (қамтылған) әсіресе ақпараттық материалдарды жинау.
Экономикалық көрсеткіш жүйесінде ішкі құрылымдық байланысын зерттеу.
Әртүрлі ерекшеліктері байланыс құрылымын салыстыру.
Экономикалық анализдегі өте нақты және жалпы статистикалық тапсырма бар
Сызықтық емес байланыс жағдайында көптеген корреляция тапсырмаларын қараңғылық байланыстарды
Бұл экономикалық анализдегі негізгі және өте күрдеоі тапсырма, стохастикалық
Интенсивтілікті және анаметикалық формадағы байланысты зерттеу өзара көрсеткіштер арасындағы
Арнайы әдебиетте және өндірістік қызметте анық дамуларда статистикалық мәселелер
Экономикалық көрсеткіштердің кезең тербелісінің анализі және моделдеу шаруашылық саласында
Шаруашылық нысандарын классификациялау мен ранжировкалау экономикалық анализдің маңызды тапсырмаларының
Қазіргі факторлық анализдік әдістерді қолданудың дамуына орай, экономикалық анализдің
Ішкі құрылымдық байланыстарды зерттеу көрсеткіш жүйесінде үлкен аналитикалық мән-мағынаға
Соңғы жүйе нақтылығымен аз өлшемдігімен ерекшелінеді, нәтижесінде үлкен аналитикалық
Қазіргі факторлық анализ көмегімен экономикалық көрсеткіш жүйесінің жағдайы туралы
Синтетикалық факторлар заманауи факторлық анализ әдісімен кәсіпкерлердің қызметінің көрсеткіштерінің
Соңғы қамтылған статистикалық тапсырма экономикалық анализде әр түрлі байланыс
Әдебиетте көптеген регрессиялық салыстыру модельдерінің мысалдары берілген. Факторлық модельді
Статистикалық тапсырмаларды жүйелендіруде аналитикалық жұмыста математикалық – статистикалық әдістерді
2.2 Коммерциялық ұйымдардың қаржылық жағдайын бағалаудың салыстырмалы әдістері.
Кешенді бағалау түсінігі. Шаруашылык кызметті кешенді бағалау дегеніміз- кешенді
Кешенді бағалау шаруашылык баскарудың әсерлі құралы болу үшін ,
Кешенді бағалау есепке алудың, сараптаудың, жоспарлаудың, зерттеліп жаткан жиынтыктағы
Бүгінгі күні, өкінішке орай бұл кешенді бағалау осы сипаттарға
Бағаланатына көрсеткіштер мен объектілердің саны салыстырмалы түрде аз болса,
Эконометрикалық модельді екі типті берілген мәліметтер арқылы құруға болады:
Белгілі бір уақыт кезеңіндегі әр түрлі объектілердің жиынтығын білдіретін
Кезекті уақыт мезетіндегі бір ғана объектіні білдіретін мәліметтер.
Бірінші типті мәліметтер арқылы құрылған модельдер кеңістік моделі деп
Уақыттық қатарлар дегеніміз – белгілі бір көрсеткіштің келесі уақыт
Қатардың тенденциясын қалыптастырушы факторлар;
Қатардың циклдық ауытқуларын қалыптастырушы факторлар;
Кездейсоқ факторлар.
Бұл факторлардың әр түрлі үйлесімі нәтижесінде уақыттық қатарлар тәуелділігі
Екіншіден, зерттеліп отырған көрсеткіш циклдық ауытқуларға икемді келуі мүмін.
Ал кейбір уақыттық қатарлардың тенденциясы да, компонентасы да болмайды.
Шын мәнісінде нақты мәліметтер жоғарыда айтылған модельдердің ешқайсысына толықтай
Көптеген жағдайларда уақытты қатарлардың нақты деңгейі трендтік, циклдық және
Максаты шаруашылык кызметінің кешенді бағасын, әр түрлі сандык
Кешенді бағалаудың максаттарын нактылау
Негізгі көрсеткіштер жүйесін таңдау
Негізгі акпаратты жинауды ұйымдастыру
Жеке көрсеткіштерді мәнін есептеу және бағалау
Бағаланбак көрсеткіштердің салыстырмалылыған катамасыз ету
Негізгі тәсілді таңдау яғни кешенді салыстырмалы бағалауларды есептеу бағдарламаларын
Кешенді бағаларды есептеу
Кешенді, корытушы бағалардың шынайылығын тәжірибе жүзінде тексеру
Кешенді салыстырмалы бағалауларды колдану және оларға сараптама жасау
Кешенді бағалаудың кезеңдерін кұру көптеген шешілмеген мәселелермен байланысты. Мысалы,
Шаруашылык кызметтің нәтижесінің кешенді бағалауының есептеуін кұрастыру. Кешенді
Кәсіпкерлікте бизнес-жоспардың келесі көрсеткіштері бойынша ай соңының жиынтык
Корытылған кешенді бағалауларды алу үшін, әр түрлі көрсеткіштерді бір
Көрсеткіштер катарын бір интегралды көрсеткіштерге келтіру, кол жетілген жағдайдың
Кешенді бағалаудың детерминантталған тәсілдері. Кешенді бағалаудың кешенді
мұндағы: , – сәйкесінше і-ші көрсеткіштің
Интегральді көрсеткіштерді колданғандағы дұрыс бағалаудың негізгі шарты бұл
Шаруашылык кызметтің нәтижелерін косынды тәсілі бойынша бағалау,
Косынды тәсілінің кемшілігі, интегральді көрсеткіш бойынша нәтижені жоғары бағалау
мұндағы:
Геометрикалык орта тәсілі. Бұл тәсіл бағаланушы көрсеткіштердің коэфициенттерін есептегенде
Қорытылған бағалау коэффициент түрінде алынады:
Бұл тәсілді салыстырмалы түрде көрсеткіштер саны аз болғанда
Кейбір жағдайларда коэффициенттер тәсілі қолданылады. Ол сәйкес коэффициенттер мәнін
Бұл тәсілдің геометриялық орта тәсілінен айырмашылығы үлкен емес.
Орын қосындылары тәсілі. Бұл тәсілде барлық цехты әр көрсеткіш
Ұпайлар таблицасы құрылады және оның негізінде қорытылған бағалаудың мәні
Айта кететін жайт, қосындылар, орын қосындылары , геометриялык орта
Қашықтық тәсілінің негізі салыстыру объектілерінің эталонға жакындығын
Ең маңыздысы, эталонды дұрыс анықтау қажет. Эталон ретінде барлык
Кейбір жағдайларда объект ретінде көрсеткіштердің арифметикалык орталарына тең мәналынады.
Кейде қосымша эталон ретінде барлық көрсеткіштер бойынша жоспардың жүз
Кешенді бағалауды есептеу Евклидтің қашықтық формуласының көмегімен жүзеге асырылады.
Накты цех көрсеткіштерінің мәні мен эталонның аракашыктығын есептегенде кызметтің
Кешенді бағалаудың стохастикалык тәсілі. Жоғарыда айтылған тәсілдерге қосымша
Көптеген жағдайларда шаруашылық қызметтің қорытылған бағаларды құру есебін
Бұл максатты функцияны қолдану кызметтің әр қырын интегральді бағалап,
2.3 БТА Банктің қаржылық-шаруашылық қызметін бағалау.
«БТА Банкі» акционерлік қоғамының қалыптасу тарихы 1925 жылғы қазанның
Өндіріс Банкі туралы (1925-1991)
Уақыт өте келе Өндірістік банктің бөлімшелерінде әртүрлі қайта ұйымдастырулар
18 қараша 2010 ж. «Эксперт РА Қазақстан» рейтингілік агенттігі
10 желтоқсан 2010 ж. Fitch Ratings халықаралық рейтингілік агенттігі
22 желтоқсан 2010 ж БТА Банкі «КазЭкспортГарант» экспорттық-кредиттік сақтандыру
24 желтоқсан 2010 ж. БТА Банкі «Ньюсмейкер «Интерфакс-Қазақстан 2010»
БТА Банкі туралы (2008 жылдан бастап)
2009 жылдың 2 ақпанындағы дағдарысқа қарсы шаралардың аясында ҚР
2009 жыл бойына БТА Банкі ҚР Үкіметінің нақты экономика
2007 жылдан бастап БТА Банкі Әлемдік Банкпен бірлесе отырып,
2009 жылы БТА тобы ипотекалық кредиттерді қайта қаржыландыруды табысты
Банк секторындағы ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру үшін мемлекеттен бөлінген
«Астана және Алматы қаласы бойынша құрылыс бастамаларын аяқтауды қаржыландыру»
«Гранд Астана» ТК, Астана қ. – 13 538 млн.
«Сәтті» ТК, «Отандастар» ТК, Астана қ. – 1 677
«Тау Самалы» ТК, Алматы қ. – 4 573 млн.
2009 ж. 23 сәуірінде банк борыштық міндеттерін мезгілінен бұрын
2009 жылдың 30 маусымында БТА Банкі банк міндеттерін қайта
Сурет 2 – БТА Банктің 2010 жыл бойынша қорытынды
Ескерту - [15] әдебиет негізінде құрастырылған
2009 жылдың 17 шілдесінде БТА Банкі ХҚЕС-на сәйкес Ernst
2009 жылдың 18 қыркүйегінде БТА Банкі Қазақстан Республикасының Қаржылық
2009 жылдың 21 қырқүйегінде қаржы берешегін қайта құрылымдалуына байланысты
2010 ж. 18 сәуірінде БТА Банкі Кредиторлар Комитетімен қайта
Сурет 3 – БТА Бактің 2010 жыл бойынша активтерінің
Ескерту - [15] әдебиет негізінде құрастырылған
8 қараша 2010 ж. БТА Банкі аймақтық кәсіпкерліктің «Бизнестің
Қазіргі таңдағы БТА Банкі – бұл:
1,2 млн-ға жуық жеке және 132 мың корпоративті клиенттер;
Қазақстан бойынша 22 филиалдық желілер мен 227 бөлімшелер;
Украинада, Ресейде, БАӘ және Қытайда халықаралық өкілдіктері бар;
БТА-ның банк желісі Ресейге, Украинаға, Беларусь еліне, Қырғызстанға, Арменияға,
БТА Банкі Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің бірі болып табылғандықтан,
2009 жылдың 2 ақпанында ҚР Үкіметі еліміздегі жүйе құраушы
2010 жылы Банктің міндеттемелері 32,4%-ға, немесе 39 081 136
Сурет 4 – Банк міндеттемелерінің динамикасы, мың тг
Ескерту - [15] әдебиет негізінде құрастырылған
2009 жылы міндететмелер өсімі, негізінен, клиенттердің ағымдағы шоттары мен
БТА Банктің акционерлік капиталына «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ енгеннен кейін оның
. Шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыру;
. Агроөнеркәсіп кешенінің субъектілерін қаржыландыру;
. Ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру;
. Тұрғын үй құрылысын аяқтауды қаржыландыру.
ШОБ субъектілерін қаржыландыру
Банк шағын және орта бизнес субъектілерін кредиттеу бағдарламасы бойынша
Қазына-І – 9,9 млрд теңге;
Қазына-ІІ – мемлекеттік қаражат 5 млрд теңге және БТА-ның
Қазына-ІІІ – 22 млрд теңге;
«Даму-Өндіріс»-тің 2010 жылдың 25 мамырында игерілген сома мөлшері 9,1
«Даму-Өндіріс» төртінші траншының аясында бөлінген қаражат төменде көрсетілген экономика
Өнеркәсіп – 48%;
Ауыл шаруашылығы – 2%;
Сауда – 32%;
Құрылыс – 8%;
Басқа да қызметтер – 10%.
Сонымен қатар «Даму-Аймақ» бағдарламасы бойынша 6,7 млрд теңге қаражат
Қазіргі уақытта БТА Банкі «Даму-Аймақ-2» мемлекеттік және жергілікті атқарушы
БТА Банкі негізгі және айналымдағы қаражатты толықтыруға байланысты Қазақстан
«Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасына қатысу
БТА Банкі аймақтық кәсіпкерліктің «Бизнестің жол картасы – 2020»
Байқау гранттарының жүйесі.
2007 жылдан бастап БТА Банкі Әлемдік Банкпен бірлесе отырып
Ипотекалық займдарды қайта қаржыландыру
БТА тобы ипотекалық кредиттерді қайта қаржыландыруда 10 300 қарызгермен
Астана және Алматы қаласы бойынша құрылыс бастамаларын аяқтауды қаржыландыру.
Бағдарлама аясында банк шотына төменде аталынған жобалар бойынша 20,4
«Гранд Астана» ТК, Астана қ. – 13 538 млн
«Сәтті» ТК, «Отандастар» ТК, Астана қ. – 1 677
«Тау Самалы» ТК, Алматы қ. – 4 573 млн
Қазіргі уақытта 20,4 млрд теңге сома мөлшерінен 19,8 млрд
Өңдеуші өнеркәсіп саласында кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру
ҚР мемлекеттік «Даму-Өндіріс» өндіруші өнеркәсіп саласында кәсіпкер субъектілерін кредиттеу
Кесте 1 – «БТА Банк» АҚ-тың 2010 жылғы 31
Көрсеткіштер Ескерту 2010 ж.
1 2 3 4
Активтер
Ақша қаражаты 36 4193,953 2894,727
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкіндегі қаражат
11233,314 10648,276
Банктер мен өзге де қаржы иституттарындағы шоттар мен депозиттер
Кезеңдегі пайда немесе шығын құрамында
өзгерісі көрініс табатын әділ құн бойынша бағаланатын қаржы құралдары
1-кестенің жалғасы
1 2 3 4
Сату үшін қолда бар активтер 16 743,941 3171,525
Кері РЕПО мәмілелері бойынша
дебиторлық берешек 14 24573,568 -
Клиенттерге берілген кредиттер 15 104859,760 86466,727
Өтеу мерзіміне дейін ұсталып
қалатын инвестициялар 17 4319,954 4953,377
Қауымдасқан кәсіпорынға салынған
инвестициялар 18 155183 145,628
Негізгі қаражат 19 4524,645 7044,183
Инвестициялық меншік 20 1267,483 1267,468
Материалдық емес активтер 21 378267 127,236
Ағымдағы салық активтері
- 60414
Мерзімі кейінге қалдырылған салық активі 11 59155 222,777
Өзге де активтер 22 6346,580 2607,029
Активтердің барлығы
175315,720 135648,343
Міндеттемелер
Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қаражаты
90689 143,179
Банктер мен басқа да қаржы
институттарының шоттары мен депозиттері 23 14674,168 7715,488
Клиенттердің ағымдағы шоттары мен депозиттері 24 119119,150 80313,123
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар 25 17687,610 24669,555
Дәрежеленген борыш 26 6886,279 6643,590
Өзге де міндеттемелер 27 1205,149 1096,974
Міндеттемелердің барлығы
159663,045 120581,909
Капитал
Акционерлік капитал 28 15500,000 15372,307
Эмиссиялық табыс
1770 1770
Негізгі қаражатты қайта бағалау бойынша резерв
15012 1714,922
Сату үшін қолда бар активтерді қайта
бағалау жөніндегі резерв
2017 137497
Басқа валютаға қайта есептеу бойынша
жинақталған бағамдық айырмашылықтар резерві
77950 13955
Жалпы банктік тәуекелдіктерді жабуға
Резерв
2316,740 2316,740
Бөлінбеген пайда
2256,780 4462,847
Капиталдың барлығы
15652,675 15066,434
Міндеттемелермен капиталдың барлығы
175315,720 135648,343
Шартты және Болуы мүмкін міндеттемелер 32,34
Ескерту - [17] әдебиет негізінде құрастырылған
Қарыздық капитал құрамына ұзақ мерзімді міндеттемелер,
«БТА Банк» АҚ-ның акционерлері
«БТА Банкі» АҚ-ның ең ірі акционері Қазақстан Үкіметінің
«Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат Қоры» АҚ – 81.48 %
«Бағалы қағаздар орталық депозитарийі» АҚ – 15.99 %
Басқа, 5 % жуық қатысу үлесі бар акционерлер -
(2011 жылдың 01 сәуірдегi жағдайы бойынша)
Қазақстан Республикасының макроэкономикалық шолуы 2009 жылы Қазақстандағы макроэкономикалық жағдай
2009-2010 жылдарға арналған қызметтердің 5 басым бағыты анықталды:
қаржы секторын тұрақтандыру;
тұрғын үй секторын дамыту;
шағын және орта бизнесті қолдау;
агроөнеркәсіп кешенін дамыту;
инновациялық, индустриялық және инфрақұрылымдық жобаны іске асыру.
Мемлекет «Самұрық-Қазына» Қорының механизмі арқылы экономиканың барлық салаларына дерлік
Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс кезеңінде Қазақстанның банк жүйесі ел экономикасындағы
Кесте 2 - Өнімдер аясындағы несиелік қоржын құрылымы (мың
Экономика саласы 2009 ж 2008 ж
1 2 3
Коммерциялық кредиттер 78 151 993 53 261 986
Ірі корпоративтік клиенттерге берілген
кредиттер 69 401 096 40 814 127
Шағын және орта кәсіпорындарға берілген кредиттер 8 750 897
Жеке тұлғаларға берілген кредиттер 35 490 970 39 428
Ипотекалық кредиттер 20 147 866 22 084 968
Тұтынушылық кредиттер 12 788 718 14 521 126
Экспресс-кредиттер 1 929 171 2 096 299
Автокөлік сатып алуға кредиттер 432 234 582 498
Кредиттік карталар 192 981 143 855
Құнсыздануға резервті ұстап қалғанға дейінгі клиенттерге берілген кредиттердің барлығы
Құнсыздануға резерв 8 783 203 6 224 005
Құнсыздануға резервті ұстап қалғаннан кейінгі клиенттерге берілген несиелердің барлығы
Ескерту - [18] әдебиет негізінде құрастырылған
Несиелік қоржын көлемі жылына орташа есеппен 21%-ға өсіп келеді.
3 «БТА БАНК» АҚ-НЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БОЛЖАМ
3.1 БТА Банктің айналым құралдарының құрылымына талдау жасау
Банктің қаржылы-экономикалық жағдайы туралы объективті ұғым болу үшін
Талдаудың бірінші блогы актив пен сапасының көрсеткіштері, олардың өтімділігінен
Талдаудың екінші блогы банк қызметінің
Активтер. Талданған кезеңде банк активтерінің өсімі пайыздық тұлғалауда 166,3%
Активтер өсімі негізінен басқа банктердегі
Пассивтер. Үш жылда банк қарызы 169,8%
Кесте 3 - Банктің меншікті қаражаты, мың тг
Агрегат Бабтың аты Талданған кезең уақыты:
2008 2009 2010
1 2 3 4 5
С9 Брутто меншікті
Қаражаты 10637427 19989132 26169410
С10 Шашырату
Соммасы 5104255 2785737 3184598
С11 Нетто меншікті
Қаражаты 5533172 17203395 22984812
Ескерту - [19] әдебиет негізінде құрастырылған
мұндағы:
С9 Брутто = Стерженді капитал + Қосымша капитал;
С10 Шашырату = Инвестициялар + Капиталдандырылған және +
С11 Нетто меншікті қаражат = Меншікті қаражаты
Брутто меншікті қаражаты банктің тек
Активтердің сапалық көрсеткіштер тобы, олардың
Кесте 4 - Банк активтерінің құрылымын талдау,
Көрсеткіш анықтамасы Есептеу Коэффициент-тің оңтайлы
мәні Көрсеткіштің экономикалық мәні анықтайды
1 2 3 4
k1 =
Табысты активтері
/ Активтер 0,75 – 0,85 Активтер құрамындағы
табыс тұдыратын активтерінің меншікті
салмағы (k2-мен өзара байланысында қарастыру қажет).
k2 =
Табысты активтері
/ Ақылы пассивтер >= 1,0 Төленетін қорларға табыс активтерінің
бар).
k3 =
Несиелеу (қарыз)
/ Міндеттер >0,7- басқыншылық саясат;