МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
I - тарау. Биологиялық білім беру проблемалары.................................3-20
ІІ - тарау. Жасуша
ІІ.1. Жасушаның құрылысына жалпы түсінік.......................................21-25
II.2. Жасушаның химиялық құрамы.......................................................26-40
ІІІ - тарау. Биология сабақтарында цитологиялық білімдерді қолдану
әдістемесі
ІІІ.1. Өсімдіктану пәні бойынша өсімдік жасушасының құрылысы,
оқыту методикасы..............................................................................41-51
ІІІ.2. Жануартану пәні бойынша жануар жасушасының құрылысы,
оқыту методикасы............................................................................51- 53
ІІІ.3. Тәнтану пәні бойынша адам ұлпасы жасушасының құрылысын
оқыту методикасы...........................................................................53-58
ІІІ.4. Тіршіліктану пәні бойынша клетканың химиялық құрылысына
методикалық өңдеу...........................................................................58-60
ІІІ.4.1. Тірі ағзалардың химиялық құрылысы....................................60-64
ІІІ.4.2. Көмірсулар және липидтер........................................................64-71
ІІІ.4.3. Ақуыздар....................................................................................71-76
ІІІ.4.4. Нуклеин қышқылдары..............................................................78-89
ІІІ.5. Кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру................................... 88-90
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
К I Р I С П Е
КЛЕТКА - тірі организмнің құрыльмдық және функционалдық бірлігі. Барлық
Тірі организмдердің клеткалық құрылымын зерттеу жұмыстары микроскоп деп аталатын
ХҮІ ғасыр аяғы мен ХҮП ғасырдың басында табиғат тану
Өсімдіктер анатомиясы туралы тұңғыш рет еңбек жазған ағылшын ғалымы
Клетка теорияның қағидалары Шлейденнің 1838 жылғы "Өсімдіктердің дамуы туралы
Клетка теориясын Ф.Энгельс XIX ғ. жаратылыстану ғылымындағы жаңалықтардың бірі
XIX ғ.аяғы мен XX ғ. басында өсімдіктер клеткасын зерттеу
ЖҰМЫСТЫҢ МАҚСАТЫ: Оқу-тәрбие жұмысының барысында биология курсының әр түрлі
ЖҰМЫСТЫҢ МІНДЕТТЕРІ:
- Клетка ұғымы туралы жалпы түсінік
- Өсімдіктану пәні бойынша клетка тақырыбын өту методикасы
- Жануартану пәні бойынша жануар клеткасы құрылысымен танысу
- Тәнтану пәні бойынша клетка және оның құрылысы, оқыту
- Тіршіліктану пәні бойынша "Цитология негіздері" тарауы бойынша методикалық
ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІСІ:
Мектеп биология пәндерін оқыту барысында оқушыларға әртүрлі тақырыпта цитология
І ТАРАУ
БИОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Жалпы білім беретін мектептегі биологиялық білім мазмұнын, оны оқыту
Қазіргі мектептегі биология курсы XX ғасырда биология ғылымдарында болған,
Тіршіліктің жасушаның - ағзалық деңгейі бүкіл оңу материалының 90%
ҮІ-ҮІІІ сыныптардағы өсімдіктану жануартану пәндерінде тірі ағзалар топтарының жекелеген
IX сыныптағы тәнтану пәнінде адам омыртқалы жануарлардың тіршілік үрдістерін
Мектептегі биологиялық білім мазмұнының ізгіліктендіру ұстанымын жүзеге асыратындай, оқушыларда
Қазіргі заманда ғылыми білімнің қуатты кіріктіру кезеңі жүріп жатыр.
Тіршілік жүйесінде жүретін физикалық-химиялық заңдылықтардың негізін түсінуге көмектесетіндей алдын-ала
Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңына орай жалпы білім беретін
Биологиядан жалпы білім берудің мақсаты, мазмұны, құрылымы, ең алдымен
Мектептің негізгі сатысында биологиядан білім берудің негізгі мақсаты -тіршілікті
Бұл мақсат мынадай міндеттер жүктейді;
- Оқушылардың ғылыми дүние танымын, тірі жүйелерге, адамға ең
- тіршіліктің, адамның дүниесінің ғылыми бейнесіндегі орны мен ролін
- биологияның негізгі идеяларын ұстанымдарын, идея мен деректің өзара
- тірі жүйелер туралы білімді практикада қолдану біліктерін қалыптастыру;
- биологиямен байланысты мәдениет салаларына қажетті негізгі әрекет түрлері
- биологиямен байланыеты мамандықты саналы түрде таңдауға көмектесу.
Биологияны оқыту мақсаты педагогикалық психологияда анықталғандай, орта буындағы сынып
Мұндағы әдіснамалық ұстанымдардың ролі білім мазмұнын, құрылымын, құрамын, оқыту
Бұл орта буын кезеңіндегі /11—15 жастағы/ оқушыда жетекші орынға
Оқытудың мақсаты мен білім мазмұнының негізіне алынған дамыта оқыту
- Тірі табиғат туралы білім.
Бұл тірі табиғаттың ғылыми бейнесін көрсететін қазіргі заманғы биологиялық
Тірі табиғаттың ғылыми бейнесіне
а/ биологиялық обьектілер мен құбылыстар /өсімдік, жануар, адам тіршілігі/
б/ түрлі обьектілердің, оларда жүретін үрдістердің және тіршілік қызметінің
в/ биологиялық, теориялар, т.б, туралы білім кіреді.
Оқушылар меңгеруі тиіс әрекет түрлері туралы білім. Бұған ғылыми-зерттеу,
- Білімді меңгерудің әдіс-тәсілдері туралы білім.
Бұл білім туралы /эмпирикалық, теориялық, практикалық, білік, дағдылар/ және
Білім берудің мақсатына орай, оқушының жасына байланысты таным ерекшеліктерін
Біздің пікірінше, биология мазмұнының салалық бағыттары бойынша алғанда базалық
ЭКОЛОГИЯ ПӘНІ. Экологиялық факторлар, экожүйелер, олардың құрылымы, тіршілік ету
Тірі ағзалардың сан алуандығы. Бір жасушалы, көп жасушалы ағзалар:
Жасуша биологиясы.
Жасуша теориясының негізгі қағидалары. Прокариот, эукариот жасушаларының құрылысы, онда
Генетика. "Генетика", "өзгергіштік", "тұқымқуалау", "ген", "генотип", "фенотип" ұғымдарының мәні,
Эволюция. Органикалық дүние эволюциясының дәлелдемелері, тіршілік дамуының кезендері, эволюция
Адам. Адам - тірі ағза. Оның құрылысы, тіршілік үрдістерінің
Антропосоциогенез. Адамның шығу тегі. Адам және биосфера экожүйелер.
Адам - әлеуметтік тұлға. Темлерамент, мінез-құлық, қабілет. Отбасының ұлттық
Ғылыми-техникалық прогресс және адам. Адамның болашағы: адам мен биосфераның
Бұл мазмұн құрамындағы тірі табиғат туралы білім жүйесін бейнелейді.
Ал, әрекет түрлері мен білім алудың әдіс-тәсілдері туралы білім
Базалық мазмұн бойынша жасалатын оқу бағдарламалары мен оқулықтарда қажетті
Мектептің негізгі сатысындағы биологиялық білім мазмұнының алдын-ала дайындығы бастауыш
Негізгі сатыда /ҮІ-ІХ сыныптар/ биология біртұтас курс түрінде оқытылады
Бұл ҮІІ сыныпта курс мазмұнын "Систематикаға, экологияға, генетикаға және
Адам. ҮІ сыныпта "Адамның тірі ағза ретіндегі ерекшеліктері деген
Оқушылардың даралық ерекшеліктеріне қарай білім мазмұнын көп деңгейлі етіп
1. Мүмкіндік деңгейлер - базалық білім мазмұны ауқымында анықталады;
2. Міндетті деңгей - оқушы меңгеруі тиіс білім, білік
Бұл талаптарды оқушылар "Үрдісті немесе құбылысты ашып түсіндір", "салыстыр",
Биологияны нәтижелі оқытуда оқушылардың білімін бақылап, бағалаудың белгілі бір
Қазіргі мектепте басым қолданылып жүрген бес балдық бағалау жүйесі
Қазіргі кезеңде, кейбір мектеп тәжірибесінде оқушы білімін бақылап, бағалаудың
Теет-тапсырма сыныптағы бүкіл оңушылар білімін тұтас пән немесе үлкен
1. оқушы дұрыс жауапты кездейсоқ табуы мүмкін
2. мазмұндағы мәселелерді түгел қамти алмайды
3. оқушы өз ойын, пікір қисынды тұрғыдан талдап, дәлелдеп
Мұндай тестерді, негізінен, күнделікті бақылау-бағалау жұмыстарында кең қолдануға болады.
Оқушы білімін күнделікті тексеріп-бағалауға, әрине оның өз ой-пікірін білдіріп,
Мектептегі биологиялық білімнің мазмұнын, құрылымын, құрамын оқыту әдістерін мүндай
1. Биологиядан мектепте білім берудің тұжырымдамасы жаңа мазмұнның, оны
2. Оқу бағдарламасы /6-9 сыныптар/
3. Оқулық /6-9 сыныптар/
4. Қосымша оқу құралдары /хрестоматиялық, анықтамалық т.б./
5. Таратылып берілетін дидактикалық материалдар /оқу тапсырмалары, суреттер т.б./
6. Көрсетілімдік дидактикалық көрнекі құралдар /кестелер, суреттер т.б,/
7. Альбомдар /өсімдік, жануар, адам, әр түрлі экожүйелер/
8. Фонокүйтабақтар, магниттаспалар /жануарлар әлеміндегі дыбыстар/
9. Видеофильмдер.
10.Әдістемелік нұсқаулар.
11.Мұғалімдерге арналған хреетоматиялық материалдар
12.Биологияның әр бөлім, ірі тақырыптары бойынша фабрикада дайындалған табиғи
Болашақ курсының осы уаңытқа дейін оқытылып жүрген пәннен елеулі
II - Т А Р А У
Ж A C У Ш A
II.I. ЖАСУШАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫНА ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
ЖАСУШA - дегеніміз төрт тірі обьектінің бас элементарлық бірлігі.
Тірі организмдердің өмір cүруіне мынадай жасушалық органеллалар керек. Ядро,
Қазіргі кезде клеткалық мембрананың 3 моделі жүргізіліп жатыр:
1. Элемэлентарлық мембрананың моделі. Гипотиза бойынша мембраналар 2 белоктық
2. Глобулярлы бірлестіктің моделі. Мембрана глобулярдан тұрады. Әр глобула
Глобулалардың арасында саңылаулар орналасады. Саңылаулар арққылы майда заттар және
3. Ерітінді мазайкалық модель. Мембранаяар 2 қабатты липидтерден
ЦИТОПЛАЗМА. Цитоплазма - плазмалық мембрана арқылы бөлінген клетканың қоймалжың
Гиалоплазма /грекше hyagos - әйнек немесе плазма/ цитоплазманың негізгі
Митохондрия – пішіні таяқша немесе түйіршік тәрізді ұзындығы 5-7
РИБОСОМАЛАР - негізінен эндоплазмалық тop және ядро қабықшасының сыртқы
ЯДРО - негізінен тұқым қуалаушылыққа жауап беретін генетикалық материал
ЭНДОПЛАЗМАЛЫҚ ТОР. Цитоплазманың ішінде бір – бірімен тығыз байланысқан
I. Түйіршікті эндоплазмалық тордың мембранасына рибосомалар орналасады. Мембраналар протеолиттік
2. Тегіс эндопзамлалық тор липидтердің гликогеннің т.б. заттардың синтезделу
ГОЛЬДЖИ АППАРАТЫ. Бұл аппарты 1898 жылы итальян ғалымы Гольджи
ЛИЗОСОМАЛАР – негізінен, зукариотты клеткаларда, фагоцитозға қабілетті жануар клеткаларында
ВАКОУЛЬДЕР - Өсімдіктер мен жануарлар клеткаларында болажы. Ваноуль –
ІІ.2. Клетканың химиялық құрамы
I. Клетканың құрамында, Менделеев системасының 104 элементінің ішінде 60
1 -тіопқа - 4 элемент - оттегі, көміртегі, азот
ІІ - топқа клетка құрамына 0,10, 0,01% болатын элементтер
ІІІ - топқа қалған элементтер кіреді. Олар клеткада өте
Клеканың құрамындағы химиялық қосылыстар.
Неорганикалық заттарға: су және тұздар. Органикалық заттарға: белок, майлар,
Клетканың химиялық құрамы
Су 75-85
Белок 10-20
Майлар 1-5
Нуклеин қышқылдары 1-2
Углеводтар 0,2-2,0
АТФ және төмен молекул. органикалық заттар 0,1-0,5
Неорганикалық заттар 1,0-1,5
БЕЛОКТАР
Клеткадан суды сорып алса, саны жәие маңызы жағынан белоктар
Белоктарды басқаша протеиндер /грек.psotos - алғашқы, негізгі/ деп атайды.
Басқа органикалық заттармен салыстырғанда белоктардың ерекшеліктері бар. Ең бірінші,
Белоктар полимер деп аталатын қосылыстарға жатады. Қандайда болмасын полимер
Белок полимерлерінің мономерлеріне 20 амин қышқылы кіреді. Мыс:
Бұл екі топтың болуы амин қышқылдарының көптеген қасиеттерін анықтауға
және бензол сақиналары /фенилалалин/
және летероциклдер:
және күкірт шынжырлары:
Амии қышқылдарының арасындағы белок полим. Құруда тіркесу барлығына ортақ
Қосылған аминқышқылдарының арасында - Н - CO - байланыеы
Белок молекуласының әртүрлі деңгейлері.
Белоктық макромолекуласының формасы шарик /глобула./ Табиғи белоктың полипептидті жібі
Белок молекуласының құрылысы толық түсіну үшін дат ғалымы биохимик
Бірінші, ең қарапайым, полипептидті шынжыр, б.а. арасында полипептид шынжырымен
Келесі, ектнші деңгейдегі құрлым:
белок жіпшесі спираль тәрізді ширақталады. Спмральдың ұштары бір-біріне өте
Екінші деңгейлі белок әрі қарай жинақталады. Оның формасы екінші
Үшінші деңгейлі белокты тек қана гидрофоб күштен басқа, ковалентті
Үшінші деңгейлі белокта соңы емес. Әдетте белок макро-молекула, сол
ДЕНАТУРАЦИЯ
Сыртқы ортаның әсерінен: -t тұзды орта, химиялық заттардың әсерінен
Белок денатурациясы қайтымды процесс». Бірақ ол әсер етуші күшке
Белоктың клетка өміріндегі ролі.
1. Белок биокатализатор /олардаі ферменттер немесе энзин деп атайды/.
Н2О2 =2Н2О + О2 реакц.1011 тездетеді.
2. Сигнал функцясы. Сыртқы әсерді клеткаға жеткізеді.
3. Барлық қозғалу реакциялар қысқарғыш белок орындалады.
Мыс.: Жануарлар белогы бар бұлшық еттері қозғалғанда, + АТФ
III - қысқартатан функция.
4. Оттегі барлық денеге - қан белогы гемоглабинмен таратылады.
Клетка және оның құрылымы белоктан құралады. Белоктан клетканың сыртқы
КӨМІРСУЛАР
Көмірсулар барлық клеткаларда кездеседі. Әсіресе олар өсімдік клеткасында көп
Қарапайым көмірсулар - бұлар альдегид-спирттер мен кетон спирттер.
Пентозадан рибоза және дезоксирибоза маңызды. Екеуі де альдопентозаға жатады.
Көмірсулардың қарапайым құрылымдары қысқа шынжырлардан /биоза, триоза, тетроза/ тұрады.
Байлаулы жағдайда /қарапайым көмірсулар полимерлердің құрамына кіреді - АТФ,
Күрделі көмірсулар— ди, үш және полимерлер құрамына кіреді. Мыс:
Ең көп тараған көмірсуларға - клетчатка /целлюлоза/ жатады. Құрылымы
Көмірсулардың организмдегі маңызы.
Клетка активтілігін көтеретін энергияның көзі болып табылады. Клетканың қозғалысы,
МАЙЛАРМЕН ЛИП0ИДТAP
Майлар өсімдік және жануарлар клеткасында да кездеседі. Олардың кепкен
Майдың негізгі қасиеті - суда ерімейді. Оны еріту үшін
Майлар мен липоидтардың химиялық құрамы.
Майлар күрделі эфир үшатомды спирт глицериннен және жоғары молекулалы
нейтрал майдың структурасы
Майдңғ молекуласының бір бөлігі глицерин қалдығынан - суда жақсы
Бос күйінде амин қышқылы - сұйықтық, пальмитин және
Майлардан басқа клеткада, қасиеттері өздеріне ұқсас заттар көп. Олар
Липоидтарда - фосфатидтер кеңінен таралған.
Лицитин барлық клеткаларда кездеседі, әсіресе нерв ұлпаларының клеткаларында кездеседі.
Липоидтардың 2-ші маңызды класы стериодтары. Стереоид - белгілі өкілі
Майлар мен липоидтардың биологиялық ролі.
Майлар көмірсулар сияқты, энергиялық функцияны орындайды. Оған басқа майлар
НУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛДАРЫ
Нуклеин қышқылдары /лат.nucleus - ядро/ алғашқы рет ядро клеткаларынан
ДНК-ның молекуласы бір-біріне спиральды шуатылған жіпшелерден тұрады. Спиральдың ұзындығы
ДНК-ның әр бір молекуласы полимер, ал мономерлерге -нуклеотидтері ДНК-ның
1. органикалық азоттан тұратын заттан;
2. қарапайым көмірсулар пентозадан;
3. фосфор қышқылынан тұрады.
Нуклеотидтер бір-бірінен бірінші компонент азот негізінің құрылымымен ғана айырмашылығы
Тимидиловый Аденил нуклеотиді нуклеотид
Цитедил нуклеотиді /Ц/ Гуанил нуклеотид
Азот негіздерінің құрылымын қарастырайық. Олардың барлығы гетероциклдер, олардың сақиналары
Пурин, Аденин 6-аминопурин
Екіншісі - /бір сақинадан тұрып пиримидиннен тұрады және оларды
Пиримидин
Әрбір шынжырда ДНК нуклеотидтері әрбір ДНК үшін нақты және
Әртүрлі ДНК нуклеотид санымен және алмасу тәртібімен ерекшеленеді. Әрбір
Спиральды қос шынжырда, бір шынжыр негізіне қарама-қарсы шынжыр негізі
ДНК молекуласынын клетка бөлінгенде қалай синтезделетінін, ДНК-ның комплементарлық принципі
ДНК-ның синтезі ферменттативті процесс. Бұл процесс ДНК-полимераза ферментінің арқасында
РНК - құрылымында қос спираль болмайды. РНК - ДНК-ның
Осы айырмашылыққа байланысты ДНК және РНК деп аталады.
Нуклеотидтердін арасында байланыс ДНК-нын бір шынжырындағыдай көміртек және фосфор
РНК-ның клеткадағы саны айнымалы. Ол негізінен синтез белогы жүретін
РНК-ның бірнеше түрі бар. I - тасымалдаушы РНК /тРНК/.
БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА ЦИТОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМДЕРДІ ҚОЛДАНУ ӘДІСТЕМЕСІ
ІІІ.І. Өсімдіктану пәні бойынша «клетка» тақырыбына
сабақ өту методикасы.
Клетка деген тақырыпты өтуге кіріскенде оқытушы, ботаника курсының Ү
І-ші ден, оқушыларды өсімдік денесін құрайтын қарапайым бірлік -
2-ші ден, өсімдіктің тірі клеткасына қоректік заттар келіп тұратынын,
3-ші ден пияз өзінің мысалынан оқушыларға тканьдер жайында түсінік
Тақырыпты оқу оқушыларды үлкейтіп көрсететін приборлардың /қол лупалы» штатавті
I. Өсімдік клеткасының құрылысымен толық танысу үшін қабығы аршылған
Әрбір клетканы айнала клетка қабықшасы қаптайды. Көптеген саңылаулар болады,
Цитоплазма- клеткалардың негізгі бөлігінің бірі, себебі онда қоректену, тыныс
Ядро - цитоплазмадан тығыздау заттан құралған ядро орналасады.
Көптеген клеталардың бір ғана ядросы, оның сыртында жұқа қабықшасы
ЗАКУОЛЬ. Цитоплазма клеткаларды түгелдей толтырып тұрмайды, клеткалардың цитоплазмадан қалған
Цитоплазма - клетканың негізгі бір бөлігі. Онда қоректену, тыныс
Цитоплазманың қозғалуынан қоректік заттар мен ондағы еріген минералды тұздар
Клеткасы қарапайым, бір ғана клеткадан тұратын өсімдікті - бір
Қорытынды. Әрбір өсімдік клеткасы мынадай органоидтардан ткань, цитоплазма, ядро,
Ал клетка құрылысын төменгі кластарда педагогикадан және психологиядан алған
I. Өсімдік клеткасының құрылысы.
Сабақ басталудың алдында сабақтың мақсатын айқын көрсетіп, сабақ жоспары
Сабақтың мақсаты: Өсімедіктердің клеткалы құрылысын пияз өңінің клеткасы мысалынан
Сабақтың жоспары:
1. Оқытушының өсімдік клеткасының құрылысы жайында тақтаға таблица мен
2. Пияз өңінің клетка құрылысын микроскоппен қарау арқылы зерттеу
3. Үйге тапсырма беру.
4. Сабақ материалын оқушылардан сұрау және қысқаша қорытынды жасау.
Құрал-жабдықтар: микроскоптар, пияз өңінің препараттары, өсімдік клеткасының құрылысын кескіндейтін
Сабаққа қатысты нұсқаулар мен өңдеулер.
Сабақ бастаудың алдында әрбір оқушының столында /немесе 2-3 оқушыға
Оқытушы сабаққа кіріспес бұрын, даярлап қойғандарға жұмыс басталғанша оқушылардың
Егерде мектепте микроскоп жеткілікті болмаса, күні бұрын оқытушының столынын
Сабақты көп уақыты оқушылардың - лабороториялық жұмысына көтеді, онда
Лабораториялық жұмыстың алдында оқытушы клетканың әдеттегі көлемі, оның қабықшасының
Әңгімесін аяқтай отырып оқытушы микроскоппен қалай пайдалану керектігін тағы
Балалар микроскоппен жұмыс істеп отырғанда оқытушы классты аралап көріп,
Сабақ біткен соң оқушылар өз дәптерлерін оқытушыға тапсырады. Оқытушы
Ал "Клетка" тақырыбы бойынша ақырғы қорытынды сабақ.
Сабақтың мақсаты: «Өсімдіктің клеткалы құрылысы жайындағы оқушылардың білімін тексеріп,
Сабақтың жоспары:
1. Оқытушының кіріспе сөзі.
2. Традесканция талшығының ірі клеткасын микроскоппен зерттеудегі оқушылардың өз
3. Клетка құрылысының схемасы дәптерлеріне салу және оның бөліктерінің
4. Өсімдіктің клетканы құрылысы жайындағы оқытушының сұрақтарына, оқушылардың жазып
5. Ткань жайындағы түсінікті еске түсіру және пысықтау үшін
6. Талдап, қорытынды жасап, түйінді қорытындыға келу.
Құрал - жабдықтар: клетканың құрылысын кескіндейтін таблица, әрбір микроскопқа
Сабаққа қатысты нұсқаулар мен өңдеулер:
Сабақтың басында оқытушы оқушыларға тақырыпты аяқтай отырып, өсімдіктің клеткалы
Жаңа препарат өсімдік клеткаларының алуан түрлілігі жайында оқушылардың мағлұматын
Балаларға клетканы қарап шығу үшін, оқытушының күні бұрын даярлап
Препаратты қарап болған сон, оқушылар өз орындарына қайта оралады
Суретті салып босағаннан кейін оқытушы жазба түрде мынадай екі
2. Жас клетканың ересек клеткадан қандай айырмашылығы бар?
ІІ - вариант 1. Клетканың негізгі бөліктерін атаңдар?
2. Пияз өңінің клеткасының традесканция түгінің клеткасынан қандай айырмасы
ІІІ - вариант I. Клетканың құрылысы қандай?
2. Клетка шырыны қайда болады және онда нелер болады?
Жазба жұмысы нәтижесі шығуы үшін /7-10 минут уаңыт қана
Оқушылардың дәптерлерін тексеру үшін жинап алып, оқытушы өткен материалды
Осылай пияз өңінін клеткалары өсімдік ткані болып табылатынын белгілеп
Оқытушы сабақты мынадай қорытындылармен - өсімдіктің ішкі құрылысқа қарап
III.2. Жануар кдеткасымен толық танысу үшін бір клеткалы жәндіктердің
Өсімдіктер мен жануарлардың ұқсастығы және айырмашылығы.
Клетка құрысы.
Өсімдіктер Жануарлар
Ұқсастығы
1. Қоректенуі
2. Тыныс алуы
3. Өсуі
4. Көбеюі
5. Клетка құрылысы
а/ қабықша, цитоплазма, пластидтер, Вакуоль, ядро, митохондрия, эндоплазмалық тор,
Гольджи аппараты,
Крахмал дәні,
Рибосомалар, кристал,
Хлоропласт. 1. Қоректенуі
2. Тыныс алуы
3. Өсуі
4. Көбеюі
5. Клетка құрылысы
а/ қабықша, цитоплазма, ядро ядрошық, Вакуоль, митохондрия, эндоплазмалық тор,
Гольджи аппараты,
Лизосомалар,
Пинотоз көпіршігі,
Центропольдар.
Айырмашылығы
1. Органикалық емес заттармен қоректенеді. Хлорофилдің жәрдемімен жарық бар
1. Органикалық заттармен өсімдіктерді немесе басқа жануарларды жеп қоректенеді.
2. Қозғалу органдары, нерв системасы және сезім органдары болады.
Жануарлар дүниесіндегі әрбір органды оңыту өсімдік методикалық өндеуді талап
1. Өзен шаяны сыртқы ортадан не алады?
2. Шаян организмінде, қоректік заттар қандай өзгеріске ұшырайды?
3. Шаянның денесіне оттек қалай кіреді?
4. Шаян организміндегі зиянды заттар қандай органдары арқылы қайда
Мұғалім қайтарылған жауаптан соң қорытынды жасайды. Сыртқы ортадан шаянның
Бұл процесті мына схема күйінде көзге елестетуге болады. Мұғалім
Зат алмасу
Сыртқы орта Организм
Қорек
Оттек
Зиянды сұйық заттар
Көмір қышқыл газ Ac қорыту органдары Тыныс алу органдары
Зәр шығару органдары Тьшыс алу органдары Қан айналу органдары
Дененің клеткалары
Қоректік заттардың жылы энергиясын бөле отырып, клетка затына айналуы
Зиянды заттардың түзілуі
Класқа: сыртқы ортадан организмге оттек пен қоректік заттар енбесе
III.3. Тән тану. Клетка және оның құрылысы оқыту методикасы
Тәнтану клетка құрылысын зерттейтін ғылым "цитология" деп аталады /ағылшынша:
Өсімдіктер мен жануарлардың клеткасына қарағанда, адам организміндегі клеткалардың құрылысы
Хромосомалар - тұқым қуалашылық, белгіні сақтап, ұрпаққа беруші органоид
Цитоплазмадағы заттар үнемі диффуззиялық қозғалыста болады. Сонымен, қоймалжың цитоплазма,
І – вариант.
Сабақтың мақсаты адам денесінің клеткасы туралы жануарлар мен өсімдіктер
Құрал-жабдықтар: Демонстрациялық материал "Жапырақтың көлденең кесіндісі, "Микроскоппен қарағандағы жануар
Үлестіріліп берілетің материалдар: микроскоптар, тақтайшаға салынған шыны таяқша немесе
Сабақтың жоспар
1. Жаңа материалды түсіндіру және қайталау. Мұғалімнің баяндауы
Өсімдік клеткасының құрылысы Жануар клеткасының құрылысы Таблица бойынша оқушының
Өз бетінше орындайтын лабораториялық жұмыс
Жануар және өсімдік клеткаларының құрылысын салыстыру
Электрондық микроскоппен көрсетілген адам денесі кдеткасаның құрылысы
2. Бекіту және қорытынды Әңгіме
Клетка құрылысының схемасын демонстрациялау және мұғалімін: баяндауы.
Әңгіме.
Сабақтың барысы
Мұғалім сабақтың басында Роберт Гуктың алғашқы жүргізген зерттеу жұмыстары
Мұғалім, кейбір оқушылардың не көріп, cypeтті қалай салып отырғанын
Жұмысқа 15 минут уақыт кетеді, содан кейін мұғалім оқушыларға
Мұғалім материалды таблица бойыниа, эпидиоскоп арқылы көрсететін схема бойынша
Клетканың тіршілігіндегі ядроның маңызы туралы мәселені қамтуға байланысты, бір
Бұл сабақта органоидтар оның қызметі туралы өте қысқа мәлімет
Мұғалім клетканың құрылысы туралы сабақтар бойынша мына сұрақтар арқылы,
Егер оқушы соңғы сұраққа жауап қайтаруға қиналса, мұғалім ғалымдардың
Үйге тапсырма. "Клетка, оның құрылысы және көбеюі” деген тақырыпты
«Клетка құрылысы» тақырыбына сабақ
II - вариант.
Құрал – жабдықтар. Демонстрациялық материал: ауыз қуысының эпителий клеткасынан
Мұғалім фильмді көрсетудің алдында оқушыларға, жануарлар клеткасының құрылысына көңіл
ІІІ. 4. Тіршіліктану пәні бойынша клетканың химиялық құрамына методикалық
Тіршіліктану пәні бойынша 10 сыныпта цитология негіздері клетканың химиялық
1. Кертартпа екіеселену
2. Жартылай кертартпа екі еселену
3. Бытыраңқы екі еселену
деп түсініксіз жазылғандағы ескеріліп» екінші басылымда өзгертілген:
1. Сақтама екі еселену
2. Жартылай сақтауа екі еселену
3. Бытыраңқы екі еселену
ДНК молекуласы екі еселенғенде, қос тізбегінің бір сыңарындағы қасиеттер
Тіршіліктану пәнінен Жамбыл атындағы №26 мектепте 10 сыныптарға өткізген
III. 4.1. Тірі ағзалардың химиялық құрылысы.
Жасушадағы бейорганикалық және органикалық заттар.
Мақсаты. Оқушыларды жасушаның атомның және молекулалық құрамы мен, судың
Тәжірбиелік мәні. Оқушылардың ойлау қабілетін арттыруға, кестелермен жұмыс жасай
Көрнекілікті кестелер, карточкалар, плакаттар.
Сабақтың барысы:
Табиғатта кездесетін 105 химиялық элементтің 80-ге жуығы тірі ағза
1. Органикалық қосылыстардың құрамына кіретін негізгі элементтер
Олардың жасуша құрамындағы үлесі 99%
2. Ион түрінде кездесетін элементтер. Олардың жасушадағы жалпы мөлшері
3. Жасушада өте аз мөлшерде кездесетін /0,01% - тен
Бұл проблеманы шешудің жолы - су молекуласының құрылысы адалы
Иондық немесе полюсфі байланыспен сипатталатын заттардың басымырақ ерігіштік қабілеті
Сутектік байланыс есебінен 2, 3, 4 және одан да
Мектеп оқушыларына органикалық химияны оқып үйрену көзіңде нақтылы және
Судың қасиеттері мен химиялық құрылысының биологиялық ролінің айқындылығы туралы
Судын физикалық және химиялық қасиеттері
Жоғары жылу сыйымдылық, балқу мен бу түзілудегі мол жылулық.
Химиялық құрылыс молекуладағы атомдардың тәртібі мен сипаты. Су молекулаларындағы
1. Судың клеткадағы ролі қандай?
2. Судың химиялық құрылысы мен оның клеткадағы ролі арасындағы
3. Минералды иондар микроэлементтердің клетка тіршілігіндегі маңызы қаңдай?
4. Судың биологиялық маңызы туралы не білесіңдер?
5. Мына кестені толтырасыңдар, үлгермесеңдер үйде аяқтайсыңдар деп айтамыз.
Қосылыстардың
түрі Молекула құрылысының ерекшеліктері Химиялық құрамының ерекшеліктері Судың
негізгі қасиет
СУ
Оқушылардың сабаққа жауап беруін бағалап, үйге тапсырма:
2. Тірі ағзалардың химиялың құрылысын оқып келу.
III. 4.2. Көмірсулар және липиттер тақырыбына сабақ беру методикасына
Сабақтың мақсаты: Оуышларға көмірсулар мен липидтің негізгі түрлері, клетка
Құрал-жабдықтар: картошкалар, плакаттар, моносахаридпен дисахаридтер схемасы салынған көрнекіліктер.
Әдісі: әңгімелесу.
Пән аралық байланыс: химия, халықттық педагогика.
Сабақта мынадай 3 түрлі мәселе қамтимыз.
а/ көмірсулардың құрамын, түрін, қасиетін организмдегі ролін анықтау.
б/ липидтердің құрылымын
в/ липидтермен көмірсулардың биологиялық ролін.
Мен жаңа сабақты осы 3 мәселені қамти отыра өтемін.
Көміртегі. Су және ондағы еритін әр түрлі газдар тіршілікке
Көрірсулардың құрылымы. Оқушыларға көмірсулар құрамына көміртегі, сутеті және оттегі
Қарапайым көмірсулар
Гексоздар Пентоздар
глюкоза фруктоза бос күйіңдегі малина мен жүзімде, бал мен
рибоза дезоксирибоза бос күйінде кездеспейді, тек нуклеин қышқылдары мен
Күрделі көмірсулар
сахароза крахмал клетчатка
Моносахаридтер - суда жақсы еритін жағынды, тәтті дәмі бар,
Бірнеше моносахарид молеқулаларынан полисахарид /грекше "поли" - көп/ түзіледі.
Липидтердің құрылымы. Оқушыларға липид дегеніміз не? Кәне кім жауап
Жануар майында қаныққан қышқылдар көп. Липидтерге сонымен қатар май
Яғни сабақты бекіту сұрақтары:
1. Тірі табиғатта көміртегінің атқаратын қызметі неде?
2. Көмірсулардың биологиялық ролі қандай?
3. Липидтердің суда ерімеуі қандай қасиетіне негізделген?
4. Липидтердің биологиялық ролі қандай?
Оқушылар сұрақтарға жақсы жауап берді.
Үйге тапсырма: Көмірсулар және липидтер тақырыбы.
Дәстүрлі емес сабақтар.
Аптасына күнтізбе жоспары бойынша 1 сағат берілеен, ал 1
1 - сұрақ. Осы көмірсутектер тақырыбы.
Оқушылар неге бие сүтінен айран емес қымыз алынады?
Былай жауап береміз: Барлық сүтте әртүрлі мөлшерде казеиногель белогы,
Саумал бие сүтіне арнайы ашытқы қосып, оны үнемі сапырып,
С6 Н12 О6 спирттін ашу құб. С2 Н5
этил cпирті
Бие сүтінен құрамында 2,5-3%-тен этил спирті бар қымыз түзіледі.
С6 Н12 О6 спирт қышқылының 2СН3-СН-СООН
ашу құбылысы
түзілген қымызда этил спирті аз, сүт қышқылы көп болғандықтан,
2 - сұрақ. Майлар тақырыбы бойынша.
Киіз үйде өмір сүрген аталарымыдың қыстың қақаған аязы мен
Киіз үйдің еденіне қамыстан тоқыған ши тастайды. Ши суды
3 - сұрақ. Белоктар тақырыбы бойынша.
Heгe басқа дәнді дақылдардың ұнынан емес тек бидай ұнынан
Барлық дәнді дақылдардың ішінде тек бидай дәнінде ғана желімтік
Бидай ұнына ас тұзы бар су қосып илегенде, суда
ІІІ.4.3. Ақуыз - органикалық дүниенің материалдың негізі.
Бұл тақырыпгы кіріктілген сабақ түрінде жаңа әдіспен өткізгіміз келіп
Сабақ мақсаты:
а/ оқушылардың химия және биология пәндерінен ақуыз тақырыбы бойынша
ә/ органикалық дүниенің негізі бір, барлық тірі ағзаның құрамдас
б/ заттың қасиеті мен атқаратын қызметі оның құрылысына тәуелді
Құрал-жабдықтар - плакаттар, модельдер, сызбанұсқалар, құстың қауырсыны, химиялық реактивтер
Ақуыз - органикалық дүниенің материалдық негізі. Жасушаның жалпы құрғақ
Біздің көзқарасымыз бойынша, алдымен белок молекулаларының химиялық құрылымы мен
Сонымен 1-ші химия сабағында қарастырылатын мәселе:
Белок - тіршіліктің нышаны, органикалық дүниенір материалдың негізі. Олар
Белоктардың құрылысы. Адам ағзасында бір-бірімен молекулалық түрі, массасы, құрылымы,
Полипепіидтік тізбекте амин қышқылдарының белгілі бір тәртіппен кезектесіп орналасуы
Жасушада белоктар спираль тәрізді оралған талшықтар немесе құрамындағы амин
Белоктың үшінші ретті құрылымы амин қышқылдарының, сонын ішінде цистеин
Белоктардын қасиеті. Құрылысы күрделі болғандықтан белоктардың қасиеті алуан түрлі.
Биология сабағында қарастырғанымыз.
Белоктар жасушаның органикалық заттары ішінде маңызы жөнінде бірінші орын
Оқушылар ет, сүт, дәнді дақылдар, бұршақ, картоп, жұмыртқа т.б.
Белоктардың маңызы мен атқаратын қызметі. Жалпы белоктарды пішініне қарай
1. Жіп тәрізді. Белоктарда екінші ретті құрылым тән. Олар
А. Құрылыстың қызметі. Жасуша мен цитоплазма органиодтары мен жарғақшалары
Ә. Қозғалыс қызметі. Кірпіктің қағуына, бұлшық еттердің жиырылып, жазылуында.
2. Шар тәрізді белоктарға үшінші реттік құрылым тән.
А. Катализаторлық қызметі.
Жасушадағы катализаторлық қызмет атқаратын белоктарды ферменттер деп атайды.
1. Ферминттер шектелу температура деңгейінде /35-40°С/ және әлсіз сілтілік
2. Биологиялық катализ қалыпты атмосфералық қысымда жүзеге асады. Оларга
Ә. Тасымалдаушы қызмет. Мыс.: қандағы гемоглабин ақуызы өкпеден сіңіріп
Б. Қорғаныштық қызмет. Антиденелер деп аталатын арнайы ақуыз ағзаға
В. Сигнал беру қызметі. Жасуша жарғақшасының сыртқы қабатында орналасқан
Г. Энергетакалық қызмет. Белоктар жасушада амин қышқылдарына дейін ыдырайды.
Сонымен ақуыздар осындай бірнеше қызметтер атқарады. Ең алдымен ақуыз
1. Жасушадағы әртүрлі химиялық реакцияларды жүргізетін биокатализаторлар ферменттер;
2. Жасуша ішіндегі белгілі әрекеттерді реттеуге қатысатын ақуыз ол
3. Жасушаны немесе ағзаны қорғайтын түрі;
4. Сапасы жоғары қоректік түрі;
5. Улы қасиеті бар – токсиндер;
6. Заттың тасымалдануын қамтамасыз ету;
7. Бұлшық еттің жиырылуын іске асыратын ақуыз;
8. ДНК-ның әкімшілік қызметін реттейтін және вирус қабықшасын құрайтын
Демек тіршіліктің тірегі – ақуыз молекуласы екеніне жоғарыдағы деректерден
Оқушылардың бүгінгі сабақтарын түсінген, түсінбегендерін білу үшін мынадай сұрақтар
1. Ақуыз қандай қасиеттермен ерекшеленеді?
2. Ақуыздар қандай қызмет атқарады?
3. Ақуыздың peттік құрылымдары қандай?
4. Ақуыз молекуласының ашылу тарихы қандай?
Оқушылар осы сұрақтардың барлығына жауап берді. Олардың жауаптарына қарай
Сонымен, өздеріңіз көріп отырғаңдарыңыздай, белок тақырыбын оқулықта берілетін негізгі
III.4.4. Нуклеин қышқылдары ДНҚ және РНҚ
Сабақтың мақсаты: Оқушыларды нуклеин қышқылдарының құрылысы мен жасушадағы атқаратын
Тәрбиелік мәні: Оқушылардың материалистік көзқарасын қалыптастырып, кітаппен, сызнұсқада, және
Көрнекілігі: ДНК моделі, сызба нұсқалар, кестелер, карточкалар, ДНК молекуласының
Сабақтың түрі: іскерілік пен дағдыны қалыптастыру.
Әдісі: әңгімелеу /сұхбаттасу, түсіндіру, жазу/, көркемдеу /көрнекіліктерді пайдалану/.
Пәнаралық байланысы: Химия, математика, әдебиет, халықтық педагогика, медицина, ән-күй.
Сабақтың құрылысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Оқушылар білімін тексеру кезеңі.
ІІІ. Жаңа сабақты оқыту кезеңі.
ІҮ. Алған білімін жүзеге асыру кезеңі.
Ү. Білімді меңгергендігін бақылау.
ҮІ. Пысықтау, бекіту кезеңі.
ҮІІ. Оқушылар білімін бағалау.
ҮІІІ. Үйге тапсырма.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылардың сабаққа қатысуын және де бүгінгі сабаққа дайындығын тексеру,
ІІ. Оқушылар білімін тексеру кезеңі.
Үйге берілген көмірсулар, липидтер, және ақуыздардың құрылысы мен қызметі
Сонымен бірге төрт оқушыға «Дұрыс жауабын тап» деген карточкалар
1. Жасушаның химиялық құрамы қаңдай?
2. Ақуыздар дегеніміз не? Олардың құрамы қандай?
3. Ақуыздардың қанша реттік құрылымы бар?
4. Ақуыздар жасушада қандай қызмет атқарады?
5. Ферменттер дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
6. Ақуыздар денатурациясы дегеніміз не?
7. Көмірсулар дегеніміз не? Олар қандай жасушада көп кездеседі?
8. Көмірсулардың биологиялық маңызы қандай?
9. Липидтер дегеніміз не? Олар қандай жасушада көп болады?
10.Липидтердің биологиялық маңызы қандай?
Сонымен балалармен жасушаның химиялық құрамы, органикалық заттары ақуыздар, көмірсулар,
ІІІ. Жаңа сабақты оқыту кезеңі.
Мен жаңа сабақты нуклеин қышқылдарына анықтама беріп, онда жасушадағы
Нуклеин қышқылдарының жасушадағы қызметіне байланысты аналық жасушаның келесі ұрпаққа
Шын достықтың қашанда арманы мол,
Асыл ниет қалайша самғамасын.
Сен бар жердің бәрінде мен жүремін,
Мен бар жердің бәрінде сен жүресің, дегендей тұқымқуалаушылық белгілері
«Ата-анадан өсіп, ұрпақ тараған жақсы,
Жаман болса бала – солардан».
Ж.Баласағұн.
«Адам өміріндегі ең үлкен қуаныш – бала сүю».
Б.Момышұлы
«Балаларым болса екеу деу – табиғи нәрсе,
Бала болмаса адам мен адамның табиғи байланысы болуы да
Цицерон
Осы сөздердің тәрбиелік мәнін түсіңдірдім, сонымен бірге тұқымқуалаушылықты зерттеудің
ДНҚ – дезокиерибонуклеин қышқылдары.
РНҚ – рибонуклеин қышқылдары.
ДНҚ құрылысының моделін көрсету арқылы оның бірі екіншісін айнала
Сонымен жаңа тақырыпты қалай меңгергенін қорыта келіп, балалардың жаңа
ІҮ. Оқушылардың алған білімін жүзеге асыру кезеңі ДНҚ мен
Нуклеин қышқылы Жасушада орналасады Нуклетидтер Тізбек
Көмірсу Азот. негіз Фосфор қыш.
ДНҚ
ядрода митохонд, хлороплас.
дезоксо-
рибоза
аденин гуанин тимин цитозин фосфор тобы
екеу
РНҚ цитоплаз. рибосомада ядрошықта рибоза аденин гуанин цитозил фосфор
Сонымен бірге оқушылардың жаңа сабақты қалай меңгергендігін байқау мақсатында
ДНҚ-ның молекулалық құрылысы.
Оқушыларға тақырыпты жетік меңгерту мақсатында «комплементтік принципке» сәйкес осы
Ү. Алған білімді меңгергендігін байқау кезеңі.
Есеп №1. ДНҚ молекуласының бір бөлігі мынандай нуклеотидтерден құралған
А-Г-Ц-Т-Ц-Ц-Г-Г-Т-А-А
Т-Ц-Г-А-Г-Г-Ц-Ц-А-Т-Т
Жауабы: комплементтік принципке сәйкес.
Есеп №2. ДНҚ молекуласындағы азоттық негіз А/аденин/ 32% құрайды.
Берілгені: Шешуі: комплементтік принцип бойынша
А – 32% А=Т тең
т/к: Т - ? 1. A + Т
Ц - ? 2. 100% -
Г - ? 3. 36% :
Жауабы: A - 32%; Т = 32%; Г -
Есеп №3. ДНҚ молекуласында 880 гуанинді нуклеотидтер табылған, олар
Берілгені: Шешуі /А+Т/ + /Г/Ц/ = 100%.
Г - 880 100% - /Г+Ц/ =
Г – 227 56% : 2/А+Т/ = 28%
т/к: А-Т-? А +
Г-W-? /880+880/ + /1120 + 1120/
4000 : 2 = 2000
2000 – 0,34м = 680
Жауабы: А – 1120, Т – 1120, Г –
ҮІ. Сабақты қорытындылау, бекіту.
Сабақты бекітуге арнап, балаларға мынадай сұрақтар бойынша сұхбаттастым.
1. Нуклеин қышқылдарының биологиялық маңызы қандай?
Оқушылар жауабы: нуклеин қышқылдары жасушада тұқым қуалаушылық қызметін атқарады
2. Нуклеин қышқылдарының қандай түрлері бар?
Жауабы: Екі түрі бар. ДНК және РНК.
3. ДНҚ және РНҚ-ның молекулалық құрамына салыстырмалы түрде сипаттама
Жауабы: ДНҚ да, РНҚ да полинуклеотидтер, олардың мономерлері азоттың
4. РНҚ-ның қандай түрлері бар, қызметі қандай?
РНҚ-ның үш түрі бар, ол тасымалдаушы РНҚ, ақпарат ДНҚ
ҮІІ. Оқушылар білімін бағалау кезеңі. Үй тапсырмасы бойынша және
ҮІІІ. Үйге тапсырма беру кезеңі.
№6, №7 тақырыптарды оқып, «комплементтік принцип» заңдылығына арналған есептер
Қорытынды сабақ. Осы тарау бойынша 1 сағат қорытынды сабақ.
Оқушылардың білімін, білігін, дағдысын тексеру – оқыту үрдісінің ең
Мерзімді тексеру. Бұл оқушылар білімін тексеру нәтижесі ескеріліп жүргізіледі.
Сабақ тақырыбы: Қорытынды сабақ.
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың осы тарау бойынша алған білімдерін тексеру.
Сабақтың әдісі: тест әдісі.
Сонымен балалар, дәптерлеріңді ашып, жазыңдар:
1. Қай органоидта ақуыз түзіледі?
а. митохондрия
ә. лизосома
б. рибосома
в. эндоплазмалық тор
г. гольджи аппараты
2. Жасушадағы бейорганикалық қосылыстарды ата:
а. су
ә. ақуыз
б. фермент
в. тұздар
г. көмірсу
3. Қай органикалық зат катализатор қызметін атқарады?
а. ферменттер
ә. майлар
б. көмірсулар
в. нуклеин қышқылдары
г. тұздар
4. Қарапайым заттардан күрделі заттың түзілуі
а. зат алмасу
ә. биологиялық түзілу
б. қозу
в. тітіркену
5. Липидтердің ауада ерімеуі қандай қызметіне негізделген?
а. энергия беру
ә. полярлы еместігі
б. қор жинау
в. су көзі
6. Көмірсулардың биологиялық ролі қандай?
а/ қорғаныштық
ә/ қозғалысқа, секрецияға
б/ құрылыс материалдары
в/ энергия көзі
7. Ақуыздың атқаратын қызметі
а/ рецептор
ә/ қорғаныштық, хабар беру, энергия
б/ тұқым қуалау
в/ тасымалдау қозғалыс
8. Нуклеин қышқылдарын ата
а/ДНҚ
ә/ РНҚ
9. Екі тізбекті нуклеин қышқылы
а/ рРНҚ
ә/ тРНҚ
б/ДНҚ
в/ РНҚ
10.ДНҚ-ның нуклеотидтерін ата
а/ Аденин, гуанин
ә/ цитозин, урацил
б/ тимин, аденин, урацил
в/ аденин, тимин, гуанин, цитозин
г/ урацил, аделин, гуанин, тимин
11. РНҚ-ның нуклеотидтерін ата.
а. аденин, урацил
ә. тимин, гуанин, аденин
б. цитозин, аданви, урацил
в. аденин, тимин.
12. РНҚ-ның қанша түрі бар?
а. біреу
ә. екеу
б. төртеу
в. үшеу
Оқушыларға бөлгіленген уақыт беріледі.
Сонымен қатар мектепте химия, тіршіліктану айлығын өткіздік. Оқушылардың химия,
1. Биология ғылымының негізін қалаушы - Ч.Дарвин.
2. Жасуша теориясын кім, қанша жасады - 1938 ж.
Осындай 8 сұрақ қойылды. Екі топ 1:1 есебімен тең
Кластан тыс уақытта биологиядан көрнекі құралдар жасау. №37 Фурқат
Қорытынды
Клетка туралы ілім, клетканың химияльқ құрылымы, атқаратын қызметі, информациясы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Анастасова Л.П. «Самостоятельные работа учащихся по общии биологий. 1979
Ақелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. «Ботаника».
Р.Әлімқұлова. «Жалпы биологиядан кейбір тақырыптарынан методикалық талдау, өңдеу». Алматы,
Р.Әлімқұлова, Р.Сәтімбаев «Зоология сабақтары». Алматы, 1980.
Белов И.Г., З.А.Корчагина «Ботаника сабақтары». Мектеп, 1979.
Брунов Е.И., Малахова Г.Я., Соколова Е.А. «Адам анатомиясы, физиологиясы
Вилли К. «Биология». Москва, «Мир». 1964.
Верзилин Н.М. «Уроки ботаники в 5 классе». Москва, 1952
Верзилин Н.К. «Основы методики преподования ботаники». Москва, 1956.
Гурова Р.А. «Уроки общей биологий». Томск 1988
Дубинина Н.П. «Общая биология». Москва, 1988.
Заверзин А.А., Харазова А.Д. «Основы общей цитологий». Ленинград, I982.
Казанова, Короткова, Мокеева, Корсунской. «Хрестоматия по общей биологий». Москва,
Леви А., Сикевич Ф. «Структура и функции клетки». Москва,
Мягкова А.И., Сивоглазов З.И. «Планирования учебного процесса по общей
Муртазин Г.М. «Активные формы и методы обучение биологии». Москва,
Полянский «Жалпьі биология». Москва, 1984.
Реймерс Н.Ф. «Негізгі биологиялық терминдер мен түсініктер». Москва, 1986
Де Робертие Э.Новлинский В., С.Саэсф. «Биология клетки». Москва, 1971.
Қ.Сапаров. «Жалпы цитология негіздері». Алматы, 1994.
Свенсон К. Уэбстер П. «Клетка». Москва, 1980.
Тәртенов М., Әлімқұлова Р. «Қызьқты ботаника». Алматы, 1976.
Қасымова Т., Л.Аманжолова, Ж.Әкімов, Р.Сәтімбекұлы. «Тіршіліктану». 1997.
М.Шаханов «Өлеңдер жинағы», «Ақылдың кені». Алматы, 1987.
Н.И.Филатова, А.А.Луцкая, В.М.Дудникова. «Зоология сабақтары». Мектеп, Алматы. 1972.
Ченцов Ю.С. «Общая цитология». Москва, 1984.
«Әдістемелік жаршы». 1998 - №1.
«Биология және химия» журналы. 1996, №1-2.
«Қазақстан мектебі» журналы. 1988, №1.
«Биология в школе» журналы. 1990, №5, 1995 №1, 1991
Biology – 2. Osman ARPACI. Musa Ozet J.ELKS.
Биология және химия, география журналы. 1998, 1997.
ҚОСЫМША
1-сурет. Прокариот клеткаларының киыстырылған үлгісі:
1 - клетка қабығы, 2 - плазматикалық мембрана, 3
2-сурет. Эукариот клеткаларының киыстырылған үлгісі:
a - жануар клеткасы, б - өсімдік клеткасы, 1
3-cурет. Клетканың жалпы құрылысының үлгісі.
(Ж.-К Ролан, А. Селоши, Д. Селоши бойынша).
5-сурет. Клетканың ішкі мембраналарының үлгісі:
1 - ядро қабықшасы, 2 - ядро кабықшасындағы порлар,
7-сурет. Гольджи аппараты бақаның аш ішек клеткаларында орналасуы (осмиймен
8-сурет. Гольджи аппаратының нерв клеткаларында орналасуы: 1 - ядро,
11-сурет. Лизосомалардың қызметін көрсететін үлгі:
1 - лизосоманың бірінші түрінің пайда болуы (Гольджи аппаратынан).
12-сурет. Митохондрияның құрылысы: a - көлденең кесіндісі, б -
13-сурет. Митохондрияның жұқа кесіндісінің жалпы құрылысы.
89
Тимин 2,4-диокси 5-ме тилпиримидин
Цитозин
2-окси - 4-амино
пиримидин