МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ............................................................................................................................3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1 Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні........................7
1.2 Бейдағдарыстық басқаруды ұйымдастыруды концептуальды тұрғыдан
1.3 Бейдағдарыстық менеджмент: басқару құралдары мен әдістері......................27
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БЕЙДАҒДАРЫСТЫҚ БАСҚАРУ ШАРАЛАРЫ
2.1 Дағдарыс жағдайьндағы мемлекеттік реттеудің аналитикалық
Бейдағдарыстық басқарудағы мемлекеттің рөлі..............................................39
2.3 Дағдарыс жағдайындағы мемлекеттік реттеудің түрлері..................................43
3 КӘСІПОРЫН ДАМУЫНДАҒЫ ДАҒДАРЫСТАР
3.1 Кәсіпорындағы дағдарыстың пайда болуы.........................................................52
3.2 "Тас-Құм" АҚ сипаттама және қаржылық-экономикалық жағдайын
Бейдағдарыстық бақылау тиімділігі.................................................................74
ҚОРЫТЫНДЫ.............................................................................................................84
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................88
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық саласын
Біздің ойымызша, нарықтық экономиканы қалыптастыру біздің Қазақстан Республикасында жаңа
«Дағдарысқа қарсы басқару» термині салыстырмалы түрде жақында пайда болды.
етпейді. Сонда бүндай типтегі басқару уақытша мінезді немесе тек
Әрине, Қазақстандағы дағдарыстың өрпгуі тиімді дағдарысқа қарсы басқаруды қажет
Объективті түрғыдан дағдарыс көптеген жағдайларды өзара байланысын сипаттайды, басқару
Қоғам дамуының әр түрлі этапында дағдарыс қатынасына деген түсінік
К. Маркс болса қоғам дамуындағы дағдарыстың қайнар көзінің экономика
Бірақ та, дағдарыс басталуы қандай терминді қолданумен анықталмайды, ол
Бүгінгі күндегі азғантай дағдарысқа қарсы басқару кітаптары мен оқу
Бұл дипломдық жұмыста дағдарысқа қарсы басқару мәселелерін кешенді түрде
Дипломдық жұмыс үш тараудан түрады. Бірінші тарауда қүбылыстың объективті
Екінші тарау мемлекеттің экономиканы басқарудағы дағдарыстар туындауы және дағдарысты
Үшінші тарауда дағдарысқа қарсы басқару концепциясының жеке үйымға немесе
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1 Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні
Қазіргі күнгі әдебиеттерде, әлеуметтік - экономикалық жүйенің дамуын-дағы ортақ
Кейбіреулердің айтуынша, бұл тек макроэкономикалық даму процесіне қатысты, ал
Мұндай ұсынымдар бір жақты және ұйымды басқаруда жағымсыз әсер
"Дағдарыс" түсінігі "тәуекел" түсінігімен тығыз байланысты, ол өз кезегінде
Әлеуметтік - экономикалық жүйенің қандайда түрі болмасын, қоғамдық формация
Жұмыс істеу - бұл тіршілік әрекетін ұстап тұру, өзіне
Даму - бұл ортаның өзгеруіне байланысты тіршілік әрекетін нығайтуда
Жұмыс істеу және даму, өте тығыз байланысты, және әлеуметтік
1-сурет, – Ұйымдағы дағдарыс қаупінің пайда болуы
Жұмыс істеу және даму байланысы диалектикалық мінезде болады, ол
Сөйтіп, дамудың циклдық тенденциялары пайда болады, ал ол кезеңді
Дағдарыс тек жұмыс пен даму қайшылықтарынан туындамайды, ол жұмыс
Дағдарыс - бүл ұйымның қоршаған ортадағы қауіпті қайшылықтарының шиеленсуінің
Дағдарыс себептері әртүрлі болуы мүмкін. Олар объективтіге, модернизацияның циклдық
Дағдарыс себептері сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Біріншісі макроэкономикалық
тіпті әлемдік экономиканың дамуымен, бәсекелестікпен, елдегі саяси жағдайларменде байланысты,
Егер дағдарысты осындай жағдайда түсінетін болсақ, онда дағдарыс қаупі
Дағдарыс түсінігінде, тек себептері ғана үлкен мәнде емес, сонымен
2-сурет, – Дағдарыстың себептері
оның себептері және
Дағдарыс салдары тез өзгерістерге немесе жұмсақ үзақ және жүйелі
Дағдарыстың әр түрлі салдары тек оның мінезімен ғана анықталмайды,
3-сурет, - Дағдарыстың мүмкін болатын салдары
Тәжірбие көрсеткендей, дағдарыс, себеп - салдарымен де мінезімен де
Дағдарыстың ортақ және локальды түрлері бар. Ортақ барлық әлеуметтік-экономикалық
Дағдарыс мәселелеріне қарай макро және микро деп бөлуге болады.
Экономикалық дағдарыс тобынан қаржы дағдарысын бөлек алып қарауға болады.
Әлеуметтік дағдарыс әр түрлі әлеуметтік топтардың қақтығысы немесе қайшылықтардың
Дағдарыс құбылыстарының пайда болу мәні мен себептеріне, әр түрлі
Енді, экономикалык дағдарыстардың заңдылықтарын, мәнін және пайда болу себептерін
Бірінші себеп, яғни экономикалық дағдарыстардың пайда болуы, өндіріс пен
Капиталистікке дейінгі өндіріс әдісінде, материалдық игіліктер жеткіліксіз өндірілді. Капитализм
Цикл кезеңінің кезекті
Неоклассикалық және либеральды мектеп өкілдері, экономикалық дағдарыстарды капитализм табиғатьшен
Дағдарыстың психологиялық теориясы да бар. Й. Шумпетердің ойынша, инвестициялық
ақша теориясы, яғни банк несиесінің кең етек алу циклы
жаңашалық теориясы, яғни өндірістегі негізгі жаңашальгқ еңгізу циклы (Шумпетер,
психологиялық теория, яғни пессимистік және оптимистік көзқарастағы толқынын қамту
- жеткіліксіз тұтыну теориясы, табыстың көп бөлігін, бай және
ды инвестрленгенмен салыстырғандағы цикл себептерін қарастырады. (Гопсон, Фостер, Кэтчингс
мөлшерден тыс инвестициялау теориясы, жақтастардың айтуынша, рецессия себебі болып
*сүн дағы теориясы - ауа райы - өнімділік (Джевонс,
Циклдлық пен оның себептері көзқарастарын бағалау кезінде, уақыт жағдайында
Дағдарыс және жұмыссыздық проблемаларын шешудің бірден-бір құралы ретінде Кейнс
Классикалық қоғамдық ұдайы өндіріс циклы төрт фазадан тұрады [16].
4-сурет, – Экономикалық цикл
4-суретте экономикалық цикл көрсетілген. а, в және с нүктелері
Бірінші фаза – дағдарыс (құлдырау). Бүл кезде өндіріс көлемі
Екінші - депрессия (стагнация). Бұл фаза (үзақтылығы - жарты
Үшінші - жандану. Бұл қалыпқа келу фазасы. Капиталсалымдары баста-лып,
Төртінші – көтерілу (бум). Бұл жаңа тауарлар және жаңа
5-сурет, – Экономикалық цикл сатылары
Жаңа кезекті дағдарыстың алғашқы «серпілісі» (себебі) жиынтық сұраныстың қысқаруы
1-кесте, – Циклдылық түрлері мен ерекшеліктері
Циклдар типі Циклдар мерзімі Негізгі ерекшеліктері
1.Китчин
2.Жугляр циклы 7-12 ж. Инвестициялық цикл→ инфляцияның, жұмысбастылықтың,
3. Кузнец циклы 16-25 ж. Табыс→ иммиграция→ үй құрылысы→жиынтық
4.Кондратьев циклы 40-60 ж. Техникалық прогресс, құрылымдық өзгерістер
5.Форрестор циклы 200 ж. Энергия және материалдар
6.Тоффлер циклы 1000-2000ж. Өркениеттің дамуы
Қазіргі жағдайда ғалымдар Н. Д. Кондратьевтің (1892-1938) «ұзын толқын»
Әлемдік экономиканың даму тәжірибесі көрсеткендей Кондратьевтің «ұзын толқындары» қоғамдық
Кондратьев идеясын, ғылымның дамуымен сәйкес көптеген ғалымдармен зерттелген. Бүл
Кейнстен кейін батыстың экономикалық ойлары, қоғамдық үдайы өндірістің циклдылығын
Бірақта, басқа да көзқарас бар: циклдар және дағдарыстар -
Дағдарыстар жүйелі түрде (циклды), немесе кезеңді яғни белгілі бір
Жартылай дағдарыстың аралылықтан айырмашылығы, ол барлық эконо-миканы қамтымай, тек
Салалық дағдарыс халық шаруашылығының бір саласын ғана қамтиды. Бұған
Құрылымдық дағдарыс қоғамдық өндірістің пропорционалды заңының бұзылуы болып табылады.
Кезекті кезеңді дағдарыс басталар алдында, өндіріс жоғары деңгейге жетіп
1.2. Бейдағдарыстық басқаруды үйымдастыруды, концептуалды
түрғыдан қарастыру
Өндірістік - экономикалық іс-әрекетті басқару теориясында дағдарысқа қарсы басқару
Проактивті және реактивті дағдарысқа қарсы басқару проблематикасын салыстырып қарау,
Бірақ, қарама-қайшы қарастыру көздерін, біржағынан дағдарысты болдырмаудың, екінші жағынан,
Менеджмент теориясы әдебиеттерінде дағдарыстармен күресте проак-тивті әдісті енгізуді қолдайтын
Біздің ойымызша, проактивті дағдарысқа қарсы басқаруда объективті, теңестірілген түрғыдан
Дағдарысқа қарсы басқарудың проактивті әдісінің шектелуінің бірі, на-рықтық шаруашылық
Дағдарыс құбылыстарымен күресте реактивті және проактивті әдістерінің басым бағыттары
Қазіргі күнгі баяу қүбылыс болып, әлемдік энергетикалық дағдарысты ай-туға
Микроэкономиалық деңгейдегі компаниялар мен коорпациялар арасын-дағы қатынастағы дағдарысқа қарсы
Ірі компаниялардағы басқару функцияларының жоғары бөлшектенуі ме-неджмент функциясының әрқайсысын
Дағдарысқа қарсы басқарудың проактивті концепциясын жасағанда тікелей дағдарыс қүбылыстарын
Біздің ойымызша, дағдарысқа қарсы проактивті басқаруды кешенді түрде, әртүрлі
Көп жағдайда, әсіресе микроэкономикалық деңгейде, дағдарыс жағдайларын алдын-алудың қосымша
Осыған ұқсас мысалды ұлттық экономикалық катынастардан келтіруге болады, өндірісті
Біз ұсынған конңептуалды 6-шы суретте проактивті дағдарысқа қарсы басқаруды
Дағдарысқа қарсы басқарудың бүтіндігі барлық басқару бөлімшелерінің өзара іс-әрекетінің
Дағдарысқа қарсы проактивті әдісті қолдану жағдайды толықтай шеш-пейді, бірақ
егер жоғары табыс табу коммерциялық және өзге тәуелділіктермен тура
6-сурет, – Проактивті дағдарысқа қарсы басқаруды ұйымдастырудың концептуалды сызбасы
1.3 Бейдағдарыстық менеджмент: бейдағдарыстық басқару құралдары мен әдістері
Бейдағдарыстық менеджмент батысеуропалық экономистермен "негізгі мәселе дағдарыстан шығу болатын,
Мақсатты қоюмен қатар, дағдарысқа қарсы менеджмент ұғымы өзіне уақытша
Бұл жұмыста "бейдағдарыстық менеджмент" үғымы ең кең мағынада қарастырылады
Өтімділік, табыс немесе айналым сияқты базисті айнымалы шамалардан сақталуын
Бұған қарсы, "антиципативті дағдарысқа қарсы менеджмент" нақты іс-шараларды әзірлеу
"Дағдарысты жеңу конценпциясы" - нәтижесі болып дағдарысты жеңу жөніндегі
Ең басында, дағдарысты жену концепциясын әзірлегенге дейін, жауапты түлғалар
Сақтауға бағытталған дағдарыс қатынасы. Мүнда дағдарыс қауіп немесе бөгет
Дағдарысқа қатынас - жаңаға бағытталған. Бұл жағдайда дағдарыс кәсіпорынның
Нарықтық экономика жағдайында дағдарыстьқ жағдайлар жалпы жүйеде де, жекелеген
Құрылымдау жәніндегі қызметті екі түрге бөлуге болады. Стратегиялық құрылымдау
Қайта құрудың басты мақсаты - компанияны дағдарыстан шығару. Мұнда
Компанияның құны бизнесті бағалау арқылы анықталады. Мұндай бағалаудың үш
Дисконтталған ақша ағымы әдісімен есептелген кәсілорынның қүнының көрсеткіші, кәсіпорынды
Дисконтталған ақша ағымы әдісімен алынған бизнес қүны көбіне кері
Қайта құрудың дәстүрлі міндеті - бизнес құнын максималдау оның
Құн қозғалысын анықтайтын инвестициялық факторларға негізгі және
айнымалы қорларға салымдарды басқаруды, капиталдың меншікті
айналымының деңгейін оңтайландыруды жатқызуға болады. Осыған
байланысты тауарлы-материалдық қорлардың
Қайта құру стратегиялары қарапайымнан күрделіге қарай қарастырылуы керек -
Ауыр дағдарыс кезінде қайта күру концепциясын таңдау, біздің ойымыз-ша,
Көрсеткіштің нақты мәні мен бірліктің арасындағы кері айырымы, кәсіпорынның
2 –кесте, - Кәсіпорында дағдарысты жағдайды экспрес-талдау үшін қолданылатын
Стратегиялық дағдарыс
Нәтижелер дағдарысы Өтімділік дағдарысы Банкроттық
Ағымдағы өтімділік коэффициенті