МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................................................................................................................3
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАЖЕТТІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.......6
1.1 Әлеуметтік сақтандыру түсінігі және оның экономикалық мәні.................6
1.2 Әлеуметтік сақтандыру қызметінің ұйымдастырылу ерекшеліктері.........................................................................................................13
1.3 Республикада сақтандыру жүйесінің қалыптасуы және оның іс-әрекет сфералары...............................................................................................................15
2 САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫНДА ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ МЕН АТҚАРАТЫН
2.1 «Темір Ат» сақтандыру компаниясының атқаратын қызметі мен даму
2.2 Жұмыс жоғалтқан кездегі әлеуметтік сақтандыру шараларын сипаттау..................................................................................................................26
2.3 Жауапкершілікті сақтандыру - әлеуметтік сақтандыру жүйесінің дербес бөлігі.......................................................................................................................29
3 ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДЕГІ САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ РОЛІН
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................49
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................52
КІРІСПЕ
Әлеуметтік сақтандыру әлеуметтік қамтамасыз ету деген үлкен жүйенің бір
ХІХ-ХХ ғасырда «әлеуметтік сақтандыру» ұғымы бірінші рет пайда болды.
«Әлеуметтік сақтандыру» ұғымы өзара сақтандыруды ұйымдастырудағы барлық процестерді қамтиды.
Қазіргі кезде халықты әлеуметтік қорғаудың үш деңгейлі жүйесі қалыптасқан:
Әлеуметтік сақтандырудың экономикалық қажеттілігі сақтық ұйымы өз активтері есебінен
Сонымен әлеуметтік сақтандыру дегеніміз – бұл азаматтардың жұмысқа қабілетін,
Диплом жұмысының мақсаты – азаматтардың әлеуметтік жағдайын қорғауға бағытталған
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей міндеттер қарастырылды:
әлеуметтік сақтандыру мәнін мен атқаратын қызметін ашып көрсету;
нарықтық қатынастар жағдайындағы әлеуметтік сақтандырудың экономикалық қажеттілігін теориялық негіздеу;
азаматтарды әлеуметтік қамсыздандыру мақсатындағы жауапкершілікті сақтандырудың қажеттігін айқындау;
әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорының қалыптасуы мен ұйымдастырылу ерекшеліктерін сипаттау;
жұмыс жоғалтқан кездегі әлеуметтік сақтандыру шараларын анықтау.
Диплом жұмысының құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
Диплом жұмысының бірінші тарауында әлеуметтік сақтандыру түсінігі және
Екінші тарауда «Темір Ат» сақтандыру компаниясының қалыптасуы мен
Үшінші тарауда сақтандыру жүйесі құрамындағы әлеуметтік сақтандырудың экономикалық ролін
Жалпы әлеуметтік сақтандыру саласы өзара сақтандыруды ұйымдастырудағы барлық процестерді
Қазақстан Республикасының аумағындағы сақтық ұйым қызметінің «әлеуметтік сақтандыру» саласы
Әлеуметтік сақтандырудың ұлттық жүйелері экономикалық дағдарыс шеңберінде күйзеліске ұшырады.
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАЖЕТТІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік сақтандыру түсінігі және оның экономикалық мәні
ХІХ-ХХ ғасырда «әлеуметтік сақтандыру» ұғымы бірінші рет пайда болды.
«Әлеуметтік сақтандыру» ұғымы өзара сақтандыруды ұйымдастырудағы барлық процестерді қамтиды.
Бірінші рет әлеуметтік сақтандыру туралы жиынтық заң – Германияда
1920-1930 жылдары әлеуметтік сақтандыру жүйесінің даму жылдары деп айтуға
1919 жылы Версаль келісім шарты шеңберінде құрылған Халықаралық еңбек
Әлеуметтік сақтандырудың ұлттық жүйелері экономикалық дағдарыс шеңберінде күйзеліске ұшырады.
- жұмысшылар мен жұмыс берушілердің жарналарынан, мемлекеттік қаржылардан құралатын
- сақтандыру өтілі мен айлық көлеміне қарай заң түрінде
- әлеуметтік тәуекелдіктің түрлеріне қарай әлеуметтік сақтандырудың салларын дамыту.
- әлеуметтік сақтандыруды мемлекеттік реттеу және бақылау, заңнамалық және
- мемлекеттік қаржылары тарапынан мұқтаж азаматтарға күнкөріс минимумын қамтамасыз
Әлеуметтік сақтандыру дамуының жаңа сатысы 1950-1970 жылдарда кең етек
1960-1970 жылдардағы қолайлы әлеуметтік-экономикалық жағдай, сақтандыру төлемдерінің барлық азаматтарға
Осы факторлардың барлығы әлеуметтік сақтандырудың әмбебап жұйесінің пайда болуына
Жалпы экономиканың жақсаруы мен жеке сақтандыруға арналған шығындардың өсу
Әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қорғау жүйесінің даму тарихына, яғни
Әлеуметтік сақтандыру әлеуметтік қамтамасыз ету деген үлкен жүйенің бір
Әлеуметтік сақтандыру дегеніміз – бұл азаматтардың жұмысқа қабілетін, жұмысын
Сақтандыру нарығында әлеуметтік сақтандырудың экономикалық мәні сақтық ұйымы
Әлеуметтік сақтандыру түрлі өлшемдер бойынша жүйеленеді (Қосымша №1).
Қазақстанда міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізудің мынадай мақсаттары бар
Қазіргі кезде халықты әлеуметтік қорғаудың үш деңгейлі жүйесі қалыптасқан:
Сонымен халықты әлеуметтік қорғаудың қажеттігі келесідей әлеуметтік сақтандырудың негізгі
Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасын сақтау мен
әлеуметтік төлемдерді қамтамасыз ету үшін қолданылатын шараларға мемлекеттің кепілдік
әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысудың міндеттілігі;
заңға сәйкес әлеуметтік аударымдарды әлеуметтік төлемдерге пайдалану;
әлеуметтік төлемнің көзделген шарттар бойынша міндеттілігі;
әлеуметтік төлемдердің мөлшерін саралау;
әлеуметтік сақтандыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардың қызметіндегі жариялылық.
Кесте-1. Ынтымақтастық зейнетақы жүйесінің негізгі индикаторы, 2007 жыл
Жасына қарай берілетін зейнетақы алушылар саны, мың адам 1,616
Зейнетақының ең жоғары көлемі, теңге 17924
Зейнетақының орташа көлемі, теңге 9800
Күнкөріс минимумы, теңге 6427
Нақты зейнетақының индексі, % 97,6
Бүгінгі күні әлеуметтік сақтандыру қызметі Қазақстан Республикасының «Сақтандыру туралы»
Қазақстан республикасының аумағында сақтық ұйымның қызметі «әлеуметтік сақтандыру» саласы
Осы ретте шетелдік азаматтар, өз қызметін Қазақстан Республикасы аумағында
Қазақстан Республикасында салық заңнамасына сәйкес арнаулы салық режимі қолданылатын
2005 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап - әлеуметтік аударымдарды есептеу
2006 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап - әлеуметтік аударымдарды есептеу
2007 жылдың 1-ші қантарынан бастап - әлеуметтік аударымдарды есептеу
Нарықтық қатынастар жағдайында әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорының қалыптасуының екі
1) ұрпақтар ынтымақтастығының негізінде; жұмыс істейтін ұрпақ жұмыс істемейтіндерді
2) әлеуметтік қорларға, көбінесе әлеуметтік қорға азаматтардың дербес аударымдарының
Бірінші қағидатқа негізделген және Қазақстанда 1998 жылға дейін қолданылған
1) зейнетақымен қамсыздандыруға мемлекеттік монополия;
2) әлеуметтік қамсыздандыру қорларына түсетін міндетті зейнетақы жарналарының топтастырылуы;
3) жүйе ішінде қаражаттарды қайта бөлу.
Мұндай жүйе жоспарлы директивалық экономика, еңбекке қабілетті халықтың жұмыспен
90-жылдардың басы мен ортасындағы экономиканың дағдарысы әлеуметтік сақтандыру жүйесінің
Қазақстанда жүргізіліп жатқан зейнетақы реформасының негізіне қойылған екінші қағидаттың
зейнетақымен камтамасыз етуді мемлекеттік реттеу;
зейнетақы қорын қалыптастыруға қатысқан 30 жастан төмен емес азаматтар
зейнетақы жинақ ақшасын және әлеуметтік қамсыздандырудың басқа нысандарын межелеу;
зейнетақы қорланымдарын қалыптастыруға еңбек етуге қабілетті жастағы барлық азаматтардың
еңбек етуге қабілетті азаматтардың қартайғанда өзін зейнетақымеы қамсыздандыруы үшін
инвестициялаудың тиімділігін және зейнетақы жинақ ақшасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
жинақтаушы зейнетақы қорларындағы қорланымдарға азаматтардың мұралану құқығын белгілеу;
қосымша ерікті зейнетақымен қамсыздандыруға азаматтарға құқық беру;
зейнетақы жинақ ақшасын экономикаға инвестициялау, бұл оның дамуына жәрдемдеседі.
Міндетті мемлекеттік әлеуметтік сақтандырудан басқа мемлекеттік емес зейнетақылық сақтандыру
Қорланымдардың ынтымақтастық негізіндегі жүйесінен дербес қорланымдар жүйесіне өтпелі кезең
1.2 Әлеуметтік сақтандыру қызметінің ұйымдастырылу ерекшеліктері
Сақтық жүйесі ел экономикасының сенімді орі орнықты дамуына, халықты
Алып жүрген мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардан басқа еңбек ету қабілетінен
Еңбек ету қабілетінен айырылу коэффициенті: жалпы еңбек ету қабілетінен
Қатысу өтілінің коэффициенті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің өзі үшін әлеуметтік
Сөйтіп, еңбек ету қабілетінен айырылған жағдайда әлеуметтік төлемақылардың мөлшері
Алушы жасына қарай зейнетақы төлемдерін алуға құқық беретін жасқа
Қайтыс болған (сот хабар-ошарсыз кетті деп танылған немесе қайтыс
1) он сегіз жасқа толмаған болса, олар он сегіз
төлем оқу орнын бітіргенге дейін беріледі;
2) жасына және енбек кабілеттілігіне қарамастан, ата-анасының біреуі немесе
Өздері үшін әлеуметтік аударымдар жүргізілген ата-ананың - әлеуметтік сақтандыру
Бала кезінен I немесе II топтағы мүгедектер деп танылған
Қайтыс болған асыраушысының асырауында болған, асыраушысынан айырылған жағдайда әлеуметтік
Асыраушысынан айырылған жағдайда ай сайынғы әлеуметтік төлемдердің мөлшері әлеуметтік
Асыраушылар санының коэффициенті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне өзі үшін әлеуметтік
Бұл ретте табыстарды алмастыру коэффициенті мен қатысу өтілінің коэффициенті
Жұмысынан айырылған жағдайда берілетін әлеуметтік төлем жұмыспен қамту мәселелері
1.3 Республикада сақтандыру жүйесінің қалыптасуы және оның іс-әрекет сфералары
Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын бейнелейтін көне
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
1) қатынастардың ықтималдық сипаты;
2) қатынастардың төтенше сипаты (кез келген ауқымда мемлекеттік, аймақтық
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше белгілері бар:
сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
оның іс-әрекеті ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады;
сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық жағдайда
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің субъектісі болып келетіндіктен
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері есебінен оқыс оқиғаға
Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық арналымының көрінісі ретінде
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын қатаң
Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономикалық категориясын сипаттау үшін
Сақтық қатынастарының бір бөлігінің салыстырмалы жалпы бағыттылығы мен қоғамдық
Қатынастырдың екінші бөлігінің біршама тар арналымдағы қоларды - әлуметтік
Үшінші бөлік қатынастардың тұйық аясын пайдалана отырып және олардың
Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі медициналық сақтандыру болып
Сақтандыру кезінде сақтық резервтері мен қорларын қалыптастырудың екі негізгі
Қаржыларды қалыптастырудың бюджеттік әдісі бюджеттердің қаражаттарын, яғни бүкіл қоғамның
Сақтық әдісі қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың жарналары
Сақтық қатынастарының бірінші бөлігінде – қоғамдық қорғауда бюджеттік әдіс
Ірі апаттар мен нәубеттердің зардаптарын жою жөніндегі шараларды қаржыландыру
Сақтандыру экономикалық категориясының материалдық-ақшалай иелері сақтық қорлары бола алады,
Сақтық қорлары - қоғамның ұлттық шаруашылығындағы сан алуан, алдын
Мүліктік мүдделерді қорғауды, материалдық залалдан сақтандыруды және оның орнын
Сақтық қорларының басқа қорлардан ерекшелігі: олар алдын ала тұтыну
Рыноктық экономикада сақтық қатынастарының едәуір бөлігі коммерциялық қатынастар болып
Клиенттерді тарту үшін сақтық ұйымдары клиентураға қызмет көрсетуді жақсартады,
Сақтандырылушылардың жарналары есебінен жасалынатын сақтық қорлары белгілі бір уақытта
Экономиканың рыноктық қатынастарға көшуі, кәсіпкерлік қызметтің дамуы, тауар мен
Өтпелі экономика жағдайындағы сақтандыру институтының ерекше маңыздылығы бірқатар факторлармен
Біріншіден, мемлекет тарапынан көзделген шаралардың сипаты мен көлеміне қарамастан,
Екіншіден, сақтандыру механизмін қазіргі жағдайда пайдалану елдегі кәсіпкерлік қызметті
Сақтандыру, табыс түсіру мақсатымен коммерцияның шектес сфераларына қаражаттарды ннвестициялау
«Сақтық қызметі туралы» заңға сәйкес сақтандыру деп сақтық ұйымы
Сақтық үдерісі сақтандыру келісімшарты негізінде не өзара сақтық қоғамыиа
Сақтандыру келісімшарты бойынша бір тарап сақтық сыйақыларын төлеуге міндеттенеді,
Сақтық қызметтегі - сақтық ұйымының сақтық келісімшарттарын жасаумен орындауға
Сақтық қызметін ұйымдастыру және мемлекеттік реттеу мен лицензиялауды жүзеге
Өмірді сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай сыныптарды кіріктіреді:
Жалпы сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысаныда мынадай сыныптарды кіріктіреді:
Бұдан басқа, мына критерийлер бойынша сақтандырудың нысандарын айырады:
міндеттілік дәрежесі бойынша - ерікті және міндетті;
сақтандыру объектісі бойынша - жеке және мүліктік;
сақтық өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша – жинақтаушы және
Ерікті сақтандыру - тараптардың еркін білдіруіне орай жүзеге асырылатын
Ерікті сақтандыру нысанындағы сақтандырудың жекелеген сыныбын жүргізу жағдайлары бойынша
Міндетті сақтандыру - заңнамалық актілер талаптарына орай жүзеге асырылатын
Жеке басты сақтандыру - жеке тұлғаның мүддесін - оған
Мүлікті сақтандырудың арналымы дүлей апаттардың және басқа кездейсоқ оқиғалардың
Сақтандырылған мүліктің түріне немесе тобына қарай сақтандарудың мынадай түрлерін
Мына негіздемелердің: сақтандыру келісімшартымен белгіленген кезеңнің өтуі бойынша, не
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың бөлек сыныбы болып табылады.
Шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар шетелдік заңи тұлғалар, соның
Заңи тұлғаның немесе оның оқшауланған бөлімшелерінің Қазақстан Республикасы аумағында
Қазақстан Республикасының резиденті емес сақтық ұйымдарымен, жұмыс істеу, оқу,
Қазақстан Республикасының екінші деңгей банктеріне және банк операцияларының жекелеген
2 САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫНДА ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ МЕН АТҚАРАТЫН
2.1 «Темір Ат» сақтандыру компаниясының атқаратын қызметі мен даму
Әлеуметтік сақтандыру категорияларының іс-әрекетінің, объективті қажеттігі ұлғаймалы ұдайы өндіріс
«Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының заңына сәйкес «Темір Ат»
«Темір Ат» сақтандыру компаниясының құрылуына төмендегідей жағдайлар себеп болды.
Алғашқы жылы «Темір Ат» сақтандыру компаниясы сыртқы экономикалық қызметтің
«Темір Ат» сақтандыру компаниясының нарықтық жоғары өсу көрсеткіштері компанияның
Шетелдік капиталдың қатысуымен байланысты барлық қауіптерді, әлеуметтік, мүліктік, жеке,
Кесте-2. «Темір Ат» сақтандыру компаниясы қызметінің қаржылық көрсеткіштері
млн. теңге
2006 жыл 2007 жыл 2008 жыл
Сыйақы 3 067 5 051 3 892
Сыйақы бойынша таза сома көлемі 1 309 1 430
Төлемдер 449 1 058 1 182
Төлемдер бойынша таза сома көлемі 393 358 1 117
Жарғылық капитал 767 761 957
Резервтер 1 306 1 196 1 366
Резервтер бойынша таза сома көлемі 153 376 1 178
Активтер 1 391 1 383 2 422
Шығындар 175 199 167
«Темір Ат» сақтандыру компаниясының активтері, әлеуметтік аударымдар төлеу мерзімін
Жалпы «Темір Ат» сақтандыру компаниясы қызметінің басты бағыты -
Сонымен «Темір Ат» сақтандыру компаниясы әлеуметтік сақтандыру саласы бойынша
2.2 Жұмыс жоғалтқан кездегі әлеуметтік сақтандыру шараларын сипаттау
«Темір Ат» сақтандыру компаниясында әлеуметтік сақтандыру саласы бойынша клиенттерді
Қазіргі кезде жұмысынан айырылғанда әлеуметтік қолдауды қаржыландыру үшін қаражаттарды
Сурет-2. «Темір Ат» сақтандыру компаниясының жұмыс жоғалтқан кездегі сақтандыру
Жұмысынан айырылғанда әлеуметтік қолдаудың ерекше өзгешеліктері оның уақытша сипаты,
Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушы үшін әлеуметтік аударымдар жүргізілген
алты айдан он екі айға дейін - кемінде бір
он екі айдан жиырма төрт айға дейін - екі
жиырма төрт айдан отыз алты айға дейін - үш
отыз алты айдан жоғары - төрт ай бойы алуға
Өзі үшін әлеуметтік аударымдар жүргізілген әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушы
Кесте-3. Жұмыссыздарға берілген төлемақылардың 2008 жылғы көрсеткіштері (пайызбен)
Аймақтар аты 2008 жыл бойынша
Барлығы Соның ішінде
Қалалық жер Ауылдық жер
Қазақстан Республикасы 16,1 9,2 24,8
Ақмола облысы 14,0 10,4 16,8
Ақтөбе облысы 14,3 6,4 24,9
Алматы облысы 15,2 10,3 17,3
Атырау облысы 29,1 20,6 41,8
Батыс-Қазақстан облысы 14,4 3,0 22,4
Жамбыл облысы 18,3 14,6 21,2
Қарағанды облысы 13,5 7,4 38,9
Қостанай облысы 19,0 7,6 32,1
Қызылорда облысы 26,5 21,4 35,7
Маңғыстау облысы 21,0 15,4 47,0
Оңтүстік облысы 23,0 17,0 26,4
Павлодар облысы 14,5 6,6 28,0
Солтүстік Қазақстан облысы 12,0 3,7 17,0
Шығыс Қазақстан облысы 14,9 7,1 25,6
Астана қаласы 1,1 1,1 -
Алматы қаласы 2,0 2,8 -
Жұмысынан айырылғандар қысқартылғандар және жұмыссыздар мәртебесіне бөлінуі мүмкін. Бірінші
Әлеуметтік сақтандырудың қаржылық тұлғалануы арнаулы ақша қорларын қалыптастырумен және
Жұмыссыздарға жұмыссыздық бойынша берілетін жәрдемақылар төленеді. Жәрдемақы жұмыссыз ретінде
Сонымен, жұмыс іздеуші, жұмыспен қамтудың мемлекеттік службасында тіркелген және
2.3 Жауапкершілікті сақтандыру - әлеуметтік сақтандыру жүйесінің дербес бөлігі
Жауапкершілікті сақтандыру – бұл қандай да бір сақтанушының іс-әрекеті
Әлеуметтік сақтандырудың өмірмен, еңбеке қабілеттілігімен, денсаулығымен, сақтанушының зейнет ақымен
Әлеуметтік сақтандырудың аталмыш осы саласында сақтандырушы және сақтанушымен арасында
Сақтандыру жауапкершілігі сақтандырылғанның және сақтандыру сомасының алдын-ала белгіленуін қарастырмайды,
Сақтанушы сақтану оқиғасының болуы кезінде: зардап шегушіден оларға ресми
Келтірілген зиянды сақтандыру арқылы өтеу сақтандыру полисінде көрсетілген сақтандыру
Тарифтік ставкаларды саралау сақтандырылғандардың санына, сақтандыру түріне, сақтандыру сомасының
Сонымен жауапкершілікті сақтандыру: көлік құралдарының иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру,
Автокөлік құралдары иегерлерінің азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру. Жол апаттарының нәтижесінде
Қазақстан Республикасында автокөлік иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру міндетті түрде
Көлік иелері пайдаланатын барлық автокөліктер бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілікті сақтандыруға
Меншік нысандарына және ведомостық бағыныштылығына қарамастан өзіне шетелдік, шетелдермен
Автокөлік құралдары иегерлерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру «Автокөлік құралдары
Міндетті сақтандыру шарты сақтанушының бір күнтізбелік жылына (1-қаңтарда 31-ші
Шарттың жасалуы сақтандыру шарты болып саналатын, сақтанушыға белгіленген түрдегі
Сақтанушыға көліктің әр бірлігіне сақтандыру полисімен бір мезгілде сақтандыру
Сақтанушыға 2 жыл ішінде көлік құралдарының аптасыз пайдалану кезінде
Сақтандыру төлемінің көлемі айлық есептік көрсеткіштен және тарифтік ставкадан
Сақтандыру оқиғасында төлем бір айға дейін 470,88 теңге көлемінде
Жол-көлік оқиғаларының нәтижесінде зардап шеккендерге келтірілген зияндары үшін сақтандырылған
Егер жеке басына және үшінші тұлғаның мүлігін басып кету,
Өтемін төлеу үшінші тұлға алдында сақтанушының өзінің жауапкершілікті сезінуі
Залал көлемі мүліктің бүлінуі кезінде бүлінген мүлікті орнына келтіру
Меншік нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру. Келесі нотариалдық әрекеттердің нәтижесінде
мәмілелерді растау (қозғалмайтын мүлікпен мәмілелерді растау бөлігінде);
мұрагерлік мүлікті қорғауға шаралар қолдану;
жалпы бірлестік меншік құқында мүлікке ие ерлі-зайыптылардың және басқа
мұрагерлікке құқылығы туралы куәлікті беру;
мүліктен шеттетуге тыйым салуды алып тастау және қолдану;
депозитке ақша қабылдау;
жүргізілетін жазбаларды іске асыру;
құнды қағаздарды және құжаттарды сақтануға қабылдау.
Меншік нотариустың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру шарты бір құжатты
Сақтандыру оқиғасы меншік нотариустарының қасақана емес және алдын-ала болатынын
қозғалмайтын мүліктермен мәмілелерді растау кезінде;
мұрагерлік мүлікті қорғауға алынған тізімдеме актісін жасау кезінде;
жалпы бірлескен меншік құқындағы мүлікке ие, ерлі-зайыптылардың және басқа
мұрагерлікке құқылы туралы куәлікті беру кезінде;
атқаратын жазбаларды орындау кезінде;
пайда алушыға келтірілген зиян сотпен анықталған жағдайда мүлікпен шеттеуге
Сондай-ақ, сақтандыру оқиғалары болып:
құнды қағаздарды сақтау жағдайында ақшаны депозитке қабылдау және орналастыру
құжаттарды сақтауға қабылдау, кезінде нотариустың жауапкершілігінің басталуында әкелген алдын-ала
Сақтандыру төлемінің көлемі сақтандыру сомасының 4% құрауы қажет. Сақтандыру
Меншік нотариустардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру бойынша сақтандыру сомасы жақтардың
Сақтандырушы сақтандыру оқиғасының болуы кезінде сақтандыру сомасы шегінде нотариалдық
Сақтандыру өтемінің сомасы сақтандыру оқиғасының болуы нәтижесінде пайда алушыларға
Сақтандыру өтемі – сақтанушы жауапкершілік көлемі белгіленген, сот шешімінің
Жолаушылар алдындағы тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершіліктерін сақтандыру. Азаматтық жауапкершілікті сақтандыру
Жолаушылар алдында өзінің азаматтық жауапкершілігінің міндетті шартын жасаған тасымалдаушы
Тасымалдаушы сақтандырушымен сақтандыру шартын жасау бойынша соның алдында оның
Тасымалдаушының азаматтық жауапкершілігін сақтандыру шарты сақтандырушының белгіленген формасында тасымалдаушының
а) оның қолдану мерзімінің өтуі;
ә) сақтанушының таратылуы жағдайында;
б) тасымалдаушының жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыру құқынан айырылуы;
в) қолданылатын заңда белгіленген тәртіпте сақтандырушының жойылуы;
г) шарттың күші жоқ деп тану туралы сот шешімінің
д) егер сақтандырушы сақтандыру шартындағы жағдайларды орындамайтын болса, сақтанушының
Шарт бірінші сақтандыру жарнасын төлеген күннің екінші күнінен бастап
Бірінші сақтандыру жарнасы нақты алынған табысқа байланысты келесі қайта
Сақтандыру жарналарын аудару тәртібінің сақталуын бақылау сақтандырушы арқылы жүзеге
Сақтандыру шарты сақтандыруды қадағалау Департаменті бекіткен бір үлгідегі сақтандыру
Сақтандыру оқиғасының болуы кезінде сақтандыру өтемі зардап шеккен жолаушыға
Тасымалдауды жүргізу кезінде көлік құралын пайдалану нәтижесінде жолаушының мүлігіне,
а) мүгедектікті алу кезінде;
бірінші топтағы - 500
екінші топтағы - 400
үшінші топтағы - 300
ә) жалпы еңбекке қабілетсіздігін уақытша жоғалту кезінде емделудің әр
б) жолаушының қаза табу кезінде - 600;
в) мүліктің ұрланғаны жойылғаны немесе бүлінгені үшін -
нақты шығын көлемінде төленеді, бірақ 250-ден артық болмауы қажет.
Зардап шеккен адамның сақтандыру өтемін алу үшін тасымалдаушыға келесі
1) сақтандыру сомасын төлеу туралы өтініш;
2) көлік ұйымында жасалған сақтаңдыру оқиғасы туралы актінің нұсқасы;
3) мүгедектігін дәлелдейтін құжаттар көшірмесі немесе уақытша еңбекке қабілетсіздігін
жолаушының қайтыс болуы туралы неке органдарынан нотариалдық расталған куәлік
мұрагерлік құқығы туралы нотариалдық кеңседен куәлікті тапсыруы қажет.
Тасымалдаушы алынған құжаттарды сақтандырушыға 3 күндік мерзімде тапсыруы міндетті.
Егер жолаушының өлімі сақтандыру оқиғасының нәтижесінен емес, басқа оқиғалардың
автобусқа, поездға, теңіз кемелеріне, әуе көліктеріне немесе басқа да
жүк бөліміне жүкті тапсыру сәтінен және
Тасымалдаушыларға немесе жолаушыларға жол бойында тікелей қызмет көрсетуіне байланысты
Тасымалдауға құны хабарланбастан қабылданған жүктің жойылуы немесе жоғалуы, сондай-ақ,
Жүктің зақымдануы немесе жолаушыда болған жүктің зақымдануына байланысты шығындарды
Сақтандыру өтемін төлеу зардап шеккен жолаушыға немесе оның мұрагерлік
Жолаушының өмірі немесе денсаулығына келтірілген зиян үшін сақтандыру өтемін
3 ӘЛЕУМЕТТІК САҚТАНДЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДЕГІ САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ РОЛІН
Нарықтық экономикада сақтық ісіне мемлекеттің монополиясы бұзылған: әлеуметтік және
Сақтандыру нарығы – бұл сатып алу-сату объектісі сондай-ақ сақтандыру
Сақтандыру нарығын сақтандыру қызмет көрсетуге қатысатын сақтандыру ұйымдарының (сақтандырушылар)
Қызмет көрсететін сақтандыру нарығы әр түрлі құрылымдық буындарды қосатын
Сақтандыру компаниялары – сақтандырудың шарттарын жүзеге асыратын, айрықша құрылымын
Сақтандыру нарығының құрылымын институционалдық және аймақтық аспектілерде қарастыруға болады.
Институционалдық аспектіде ол акционерлік, корпоративтік өзара және мемлекеттік сақтандыру
Сақтандыру қызмет көрсетуіне сұраныс пен ұсыныс масштабына байланысты ішкі,
Сақтандыру нарығында ұсынылатын өзіне тән сипатты ерекшеліктері бар тауарлар
Сақтандыру арқылы шығындарды жабу, тауар ретінде белгілі бір ерекшеліктерге
Ол тек сақтандыру оқиғасының болуы жағдайында ақшалай көмек алуға
Сақтанушы пайдалана алатын сақтандыру түрлерінің тізімі сақтандыру нарығының ассортиментін
Сақтандыру нарығының жағдайы көптеген факторлардың іс әрекетімен анықталады және
Сақтандыру нарығының конъюктурасын анықтау сұрақтары, сақтандыру қажеттіліктерін анықтау мақсатымен
Сақтандыру маркетингі халық шаруашылығының басқа салаларындағы маркетингтік қызметтерден принципті
Қарастырылып отырған сақтандырудың ерекшелігі сол, сақтандырылған коммерциялық операциялардың түпкі
Сақтандырудың басқа түрлерінде шығын үшін өтем төлеудің қажеттілігі сақтандыру
Сондықтан сақтандыру шартының қолдану мерзімі келіскен кезде ғылыми негізделген
Принцип бойынша сақтандыру өтемі шарт мерзімі аяқталмай тұрып төленуі
Сақтандыру сипаты шарт жасауға бір қатар міндетті талаптар қоюға
Сақтандыру шартын жасаған кезде сақтандыру тәуекелдігінің дәрежесіндегі барлық өзгерістерді
Сақтандырушының өзге түрлеріндегі сияқты сақтандыруға және сақтандыру жауапкершілігіне қабылданған
Сақтандырушының, оның серіктестерінің немесе олжа табушылардың әрекеттері салдарынан туындаған
Алайда, әрбір сақтандыру ұйымы өз міндетіне алған тәуекелдікті шектеуге
Сақтандыруды жүргізгенде ең аз франшизді (мысалы, 5%) белгілеп, оның
Коммерциялық тәуекелдікті сақтандырудың жарналарының (тарифтерінің) мөлшерлемені көптеген факторларға байланысты:
Аталған сақтандырудың тарифтері несиелерді сақтандырудың мөлшерлерімен айтарлықтай өзара байланысты.
Жаңа техника мен технология енгізу жолымен өндірісті қарқындандырудың қосымша
Жаңа техника мен технологияны енгізуден кәсіпорындардың шеккен зиянын сақтандырушы
Келешекте арналған сақтандырудың бұл түрінің объектісі жаңа техника мен
Аталған сақтандыру түрінің сақтандыру оқиғасы өзара байланысты екі факторлы
Аталған сақтандыру түрі бойынша сақтандыру тарифтерінің мөлшерін ең күрделі
Жаңа техника енгізуді сақтандырған кезде сақтандыру сомасы болмайды. Зардап
Сақтандыру ұйымдарының кәсіпорындармен қаржылық өзара қатынасын құруды материалдық өндіріс
Бір оқиға бойынша төлем сомасын есептеу еңбекті аса қажет
Қазақстанда сақтық ұйымдары шет елде инвестицияларды және экспорттық кредиттерді
Экспорттық кредиттер мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтық корпорациясы
Корпорация жоспарлайтын тәуекелдерді сақтандыру шеңберіне мыналар кіреді: алушының дәрменсіздігі,
Сақтық ұйымы бола отырып, корпорация «Сақтық қызметі туралы» заңға
Сақтық келісімшарттарын жасауға және сақтық операцияларының нәтижелігіне жетуге ынталы
Сақтық рыногы дегеніміз ақшалай қатынастардың сферасы, онда сатып алу-сату
Қазақстан Республикасы сақтық рыногының қатысушылары мыналар болып табылады: сақтық
Сақтық қызметі сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы жүзеге асыратын кәсіпкерлік
Сақтық қызметін жүзеге асыруға мынадай жалпы талаптар қойылады .
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының ішкі ережелері:
сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, функциялары мен
ішкі аудит қызметінің және басқа тұрақты жұмыс істейтін органдардың
3) сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының техникалық, инвестициялық, кредиттік, операциялық,
құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін;
сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының лауазымды тұлғалары мен жұмыскерлері оның
Сақтандыру ережелерін және сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының ішкі ережелерін
Сақтық ұйымдары таратылған жағдайда сақтық ұйымдары, сақтанушыларға (сақтандырылушыларға, пайда
Мемлекет Қазақстан Республикасының Үкімет арқылы ғана сақтық (қайта сақтандыру)
Жарғылық капиталының 50 пайызынан астамы мемлекетке тиесілі ұйымдар сақтық
Мемлекет өзі құрылтайшысы немесе акционері болып табылатын сақтық (қайта
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы міндетті түрде мынадай алқалық органдар
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының құрылтайшылары мен акционерлері сатып алатын
Құрылатын сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының жарғылық капиталының ең аз
Сақтандыру саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі міндеттері мыналар болып табылады:
Сақтандыру сферасындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды, сақтық рыногындағы істің
Қазақстан Республикасы заңнамалық актілерінде тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сақтық рыногын реттеу және сақтық
Сақтық (қайта сақгандыру) ұйымының және шоғырландырылған негізде қадағалау жүзеге
Пруденциялық нормативтерді уәкілетті орган белгілейді және оларды:
жарғылық капиталдың ең аз мөлшері;
кепілдік қорының ең аз мөлшері;
төлем қабілеттігі маржасының ең аз мөлшері;
төлем қабілеттігі маржасының және кепілдік қорының жеткілікті нормативі;
жоғары өтімді активтердің жеткілікті нормативі;
активтерді әртараптандыру нормативі құрайды.
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандырудың немесе қайта сақтандырудың жекелеген
Сақтандырудың және қайта сақтандырудың қолданылып жүрген келісімшарттары бойынша қабылдаған
Сақтық резервтерінің қаражаты тек қана сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымына санкцияларды уәкілетті орган не сот
Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы өз қызметінің жыл сайынғы міндетті
Негізгі сақтық қызметінен алатын сақтандырушының табысы сақтық төлемдерімен және
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасындағы сақтық қызметінің монополиясы
Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты – мемлекеттің, азаматтардың және
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын
әлеуметтік сақтандыру түрі ретіндегі сақтық қорғауды ұсынудың қағидаттарын нақтылау,
сақтық ұйымдарының жиынтық меншікті капиталы 86,9 миллиард теңгені, сақтық
Барлық сақтық ұйымдарының жиынтық активтері 2008 жылы 84,9%-ға көбейіп,
Қазіргі кезде (2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша) Қазақстанда
Қазіргі уақтта сақтық төлемақыларға кепілдік беру жүйесінде 31 сақтық
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында сақтану жүйесі кең тараған және
Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік сақтандыру категорияларының іс-әрекетінің, объективті қажеттігі
Әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қорғау жүйесінің даму тарихын былай
Қазіргі кезде жұмыс істейтін жұмыскерлерді қоспағанда, жұмыскерлер, Қазақстан Республикасының
Сондықтанда Қазақстанда әлеуметтік сақтандыру жүйесін енгізудің мынадай мақсаттары көзделген
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасындағы сақтық қызметінің монополиясы
Бүгінгі күні әлеуметтік сақтандыру қызметі Қазақстан Республикасының «Сақтандыру туралы»
Қазақстан республикасының аумағында сақтық ұйымның қызметі «әлеуметтік сақтандыру» саласы
Осы ретте шетелдік азаматтар, өз қызметін Қазақстан Республикасы аумағында
Қазіргі заманғы ұлттық сақтандыру жүйесін құру сақтық қызметі рыногын
әлеуметтік сақтандыру түрі ретіндегі сақтық қорғауды ұсынудың қағидаттарын нақтылау,
сақтық ұйымдарының жиынтық меншікті капиталы 86,9 миллиард теңгені, сақтық
Жалпы нарықтық экономика жағдайында әлеуметтік сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе әлеуметтік сақтандырудың қажеттілігін айқындайтын негізгі
- Қазақстан Республикасының міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы заңнамасын сақтау
- әлеуметтік төлемдерді қамтамасыз ету үшін қолданылатын шараларға мемлекеттің
- міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысудың міндеттілігі;
- заңға сәйкес әлеуметтік аударымдарды әлеуметтік төлемдерге пайдалану;
- әлеуметтік төлемнің көзделген шарттар бойынша міндеттілігі;
- әлеуметтік төлемдердің мөлшерін саралау;
- міндетті әлеуметтік сақтандыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардың қызметіндегі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Закон Республики Казахстан «О страховой деятельности» от 18 декабря
Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая и особенная части). -Алматы:
Правила об обязательном страховании гражданско-правовой ответственности частных нотариусов.-Алматы,1998 г.
Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің актілер жинағы, 2007 жыл.
А.Худяков, Л.Дадывова. Алматы: нормативных правовых актов Жеті жарғы, 2002
Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть) Комментарий /Под. ред.
Журнал «Қаржы-қаражат» 2007 ж. № 2, 5.
Журнал «Аль-Пари» 2007 жыл № 8, 12.
Журнал «Ақиқат» 2007 жыл № 1.
Г.С. Серікова. Сақтандыру: Оқу құралы – Қарағанды, 2003.
Д. Мельников, В. Д. Ли. Қаржының жалпы курсы. –
Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Жуйриков К.К.,
Назарчук, Жуйриков Р. - Аламты, 2001г.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. – Алматы: 2007.
Страхование в Республике Казахстан (том1). Сборник нормативно-правовых актов из
Страхование в Республике Казахстан (том2). Сборник нормативно-правовых актов из
Финансы, деньги кредит. Учебник, под ред. О.В. Соколовой. -
ЮРИСТ, 2001.
Александров А.А. Страхование – М.: ПРИОР, 1998г.
Гвозденко А.А. Основы страхования. – М: Финансы и статистика,
Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие. - М.: Приор,
Құлпыбаев С. Қаржы. Оқу құралы. - Алматы: Мерей, 2000.
Жуйриков К.К. Страхование в Казахстане – пути дальнейшего развития.
Шахов В.В. Введение в страхование. М., "Финансы и статистика",
Ефимов С.Л. Деловая практика страхового агента и брокера: учебное
Гвозденко А.А. Финансово – экономические методы страхования. – М.:
Аленичев В.Ф., Аленичева Т.Д. Страхование валютных рисков, банковских и
Бабич А.М. Экономика социального страхования: курс лекций. – М.:
Сембеков А.К. Финансовые аспекты функционирования страховых компаний. – Караганда.:
Құлпыбаев С., Баязитова Ш., Баязитова А. Қаржы теориясы. Оқу
құралы. - Алматы: Мерей, 2001.
Жуйриков К.К. Страховой бизнес Казахстана. – Алматы: Жибек жолы,
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов. -
2001.
Лер О.Э. Страховой рынок Казахстана. – Алматы: Каржы –
ШаховВ.В. Страхование: Учебник для вузов. – М.: Страховой полис,
Финансы. Учебник для вузов. Под ред. М.В. Романовского. -
Перспектива /ЮРАЙТ, 2001.
Александрова Т.Г. Коммерческое страхование. – М.: Институт новой экономики,
Орланюк-Малицкая Л.А. Страховые операции. – М.: Финансы и статистика,
Орланюк – Малицская Л.А. Платежеспособность страховой организации. – М.:
Саркисов С.Э. Личное страхование. – М.: Финансы и статистика,
Жуйриков К.К. Страхование в условиях перехода к рынку. –
Камынкина М.Г., Солнцева Е.Е. Перестрахование. Практическое руководство для страховых
О.Э. Лер: Страхование транзитной экономики - Алматы: Гылым, 1998.
Г.С. Серікова. Сақтандыру: Оқу құралы – Қарағанды, 2003.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. – Алматы: 2007.
Закон Республики Казахстан «О страховой деятельности» от 18 декабря
Г.С. Серікова. Сақтандыру: Оқу құралы – Қарағанды, 2003.
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. – Алматы: 2007.
Страхование: теория, практика, зарубежный опыт. Жуйриков К.К., Назарчук,
Закон Республики Казахстан «О страховой деятельности» от 18 декабря
3
комиссиялық сыйақы
жарқылы капитал
23%
77%
өз қаржысын құру көздері
Сурет-1. "Темір Ат" сақтандыру компаниясының
2008 ж
2007 ж
2006 ж
2005 ж
2004 ж
2003 ж
2002 ж
2001 ж
2000 ж
1999 ж
1998 ж
11
10
9
8
7
6
5
4
3
10,25
9,46
8,2
7,9
8,35
5,6
5,2
6,2
5,8
5,3
3,3