ҚХР мен Орталық Азия мемлекеттерінің саясаты үшінші

МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Тарау 1 Қазіргі геосаясат: Қытай Халық Республикасы мен
1.1Жаңа әлемдік тәртіп мәселесі. Қауіпсіздік факторы
1.2 Жаңа әлемдік саясаттағы Қытай факторы
1.3 Жаңа әлемдік тәртіптегі Араб фактор
2 тарау. ХХ ғ. аяғы және ХХІ
2.1 ҚХР сыртқы саясат стратегиясы
2.2 Жетекші Араб мемлекеттерінің саяси ұстанымдары
2.3 ҚХР - ның Араб мемлекеттерімен саясаты: халықаралық
аймақтық қатнастардағы мұнай саясатындағы Араб факторы
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Жаңа геосаяси жағдайда ҚХР
Қазақстан үшін әлемнің жаңа геосаяси күштерімен қарым-қатынас
Бітіру жұмысының өзектілігі, ең алдымен, ҚХР мен Парсы
ҚХР мен Араб елдері Қазақстан үшінде маңызды серіктес.
Қарастырылып отырған тақырыпқа ғылыми тұрғыда баға берудің тағы
Қазақстан үшін сыртқы саясатының негізгі мақсаттарының бірі
Заман талабынан туындаған интеграциялық процестер нәтижесінде құрылған аймақтық
Қытай мен Араб мемлекеттерінің АҚШ-тың аймақтағы ықпалын бәсеңдету
Жалпы жұмыстың тақырыбы болып табылатын ҚХР –ның сыртқы
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері Екінші дүние жүзілік соғыстан
Бітіру жұмысының мақсаттары мен міндеттері.
Бітіру жұмыстың негізгі мақсаты ҚХР – ның
Жаңа әлемдік тәртіп мәселесі. Қауіпсіздік факторы
ҚХР – ның сыртқы саясатының қалыптасуының страгеясы мен
ҚХР мен Араб мемлекеттерінің ЖӘТ орнын анықтау ;
ҚХР сыртқы саясат стратегиясын айқындау;
Жетекші Араб мемлекеттерінің саяси ұстанымдарын талдау;
ҚХР - ның Араб мемлекеттерімен саясатын халықаралық және
Бітіру жұмысының ғылыми зерттелу деңгейі.
ҚХР мен Араб мемлекеттерінің дипломатиялық байланыстарына байланысты
Бітіру жұмысында пайдаланылған еңбектер қатарында алдымен ҚР
Сонымен қатар бітіру жұмысында Қытай және Араб мемлекеттерінің
Бүгінгі таңда зор жетістіктерге жеткен Қытайдың экономикалық дамуы
Қытайдың жалпы сыртқы саяси бағыты мен оның
О Комнор X. Империя нефти. - М.: Наука,
Қазақстандық зерттеушілер Қазақстан мен Қытай және Қазақстан
Қазақстан сыртқы саясатында мемлекеттік маңызы бар мәселелер турасында
Парсы Шығанағы аймағы тәуелсіздік алғаннан кейінгі ұлттық, аймақтық,
Сонымен бірге зерттеуші К.Л. Сыроежкин мен М.Лаумулиннің бірқатар
Қазақстан сыртқы саясатына қатысты әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
Зерттеу жұмысында Қытай мен Араб ғалымдары мен зерттеушілерінің
Зерттеудің деректік негізі. ҚХР мен Араб елдерінің
Зерттеу көздерінің бірінші тобын дипломатиялық құжаттар құрайды. Олар
Деректік көздерінің екінші тобына ел басыларының, сыртқы
Зерттеу жұмысында қолданылған деректердің үшінші тобын Қазақстанның, Ресейдің
Ал деректердің төртінші тобын отандық және шетелдік
Зерттеу жұмысында пайдаланылған деректердің бесінші тобын Қазақстан мен
Деректерді пайдалану жұмыстың алдына қойған мәселелерді мейлінше толық
Бітіру жұмысының әдістемелік негізі. Зерттеу жұмысының теориялық
Зерттеу жұмысында саяси құбылыстарға баға берудің тағы бір
Бітіру жұмысыныың құрылымы кіріспеден, екі тараудан тұрады.
Тарау 1 Қазіргі геосаясат: Қытай Халық Республикасы мен
1.1 Жаңа әлемдік тәртіп мәселесі - қақтығыстар
Жаңа әлемдік тәртіп мәселесін қарастырғанда біз бүгінгі халықаралық
Американдық зерттеушілер Патрик Мрган және Дэвид Лейк өз
1.Екінші дүние жүзілік соғыс аяқталғаннан кейін АҚШ пен
Қырғи қабақ соғыс аяқталғанғаннан кейін 1990 жылдан
2. Көптеген зерттеушілер ішкі және халықаралық қақтығыстардың айырмашылығы
3. Аймақ терминлогиясының мәні Копенгаген мектебінің қалыптасуына
Сонымен аймақтық қақтығыстар термині, жаңа ғаламдық қарама –қарсылық
Ал аймақ деген ұғымды анықтауда Д. Лейк және
Бұл ораййда қақтығыстарды тек жағымсыз фактор ретінде қабылдамау
Қақтығыстардың неғұрлым көп тарған жақтарын көрсететін кестеге көңіл
Тарихи кезеңдер Қайшылықтар Қақтығыстар түрлері
15-16 ғғ Діни Діни соғыстар
17-18ғғ әулеттік Мұрагерлік үшін күрес
19ғ Ұлттық Ұлттық мүдделер үшін күрес
20ғ идеологиялық әлеуметтік – саяси жүйелер күресі
21ғ біртекітлік Жаңа қақтығыстар және терроризм
Сондықтанда 1989 жж Фукуяма мен С. Хантингтон
Мамандардың пікірінше қақтығыстардың пайда болу себебіде өзгеруде. Осы
Екінші дүние жүзілік соғытан кейінгі қақтығыстардың өзгеру тенденциясы
Ф. Фукуяма мен С. Хантингтон концепциясы жарияланғаннан кейі
Бүгінгі күні қақтығыстар бойынша көптеген жаңа жұмыстар пайда
Соңғы жылдары ресейлік және отандық тарихнамада да аймақтық
Қақтығыстарды зертттеудің өзектілігін артыратын факторларға келетін болсақ оладың
КСРО –ның ыдырауы жаңа дағдарыстарды тудырды.
Ескі қақтығыстар жаңа сыйпатқа ие бола бастады.
Қақтығыстардың ішкі және сыртқы факторлары өзерді
Қақтығыстардың пайда болу себептері өзгерді
Жаһандану үрдісінің салдары
Аймақтық қақтығыстарға сыртқы күштедің араласуы күшеюде
Аймақтық қақтығыстарда қаза табатын адамдардың саны күрт өсуде
Қақтығыстардың асссимитриялық сыйпаты
Осы ерекшеліктерді ескере отырып ҚХР мен Араб елдерінің
Бүгінгі таңда жаңа халықаралық қатнастардағы қақатығыстарға ортақ даму
Алдымен , біздің ойымызша қақтығыстарды белгілі дәрежеде бөліп
Аймақтқ қақтығыстарды біз өз кезегінде бірнеше топқа бөлеміз;
әлеуметтік
халықаралық
тұрмыстық
экономикалық
діни
Белгілі классификация жүргізгеннен кейін қақтығыстады кезеңдеррге бөлуге
1950-1970жж
1970-1990 жж
1990-2006 жж
Бұл жылдарда жарық көрген еңбеектер де
1950-1970 жж Батыс Европда қақтығыстарды зертттейтін орталықтардың қалыптасуы
Франция
Англияи
АҚШ
Швеция т.б
Қақтығыстарды зертттеуорталығының негізгі бір бөлігі КСРО болды. КСРО
КСРО – дағы жетекші оорындардың қатарында Мәскеудегі ғылыми
Кеңестік авторлардың ішінде В.И. Гантман, Н.И. Дорнина т.б.
Бүгінде жаңа әлемдік тәртіпті сараптағанда Қытай және Араб
1.2 Жаңа әлемдік саясаттағы Қытай факторы
Казақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан
1996 жыльі сәуірде Шанхайда ҚХР; РФ, ҚР, Қырғызстан
Қазақстандық сарапшіылардьң пікірінше Қытайдың сыртқы саясатынада өткен тарихтың
Қытайды зертгеудегі қалыптасқан тарихнаманы шартты түрде кеңестік
Автордың пікірінше XX ғасырдың 70-80 жж жарық көрген
И.Сванберг және И.Бенсон еңбектерінде 1930-1950 жылдардағы Шығыс Түркістандағы,
КСРО ыдырағанға дейін Қытайдың ресми саясатына түркі-мұсылмандық халыктардың
Орта Азияда жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы аймақгағы
Американдық зерттеуші Т.Фуллердің пікірінше өзгерген геосаяси жағдайда ҚХР
Жаңа геосаясат. Кытайдың жаңа геосаяси кеңістіктегі орнына
Мысал ретінде Қазақстан мен Кытай арасыңдағы
Қосымша келісім бойынша Чогон обо және Баймұрза аймагында
Сарьппелді аймағыңца Казақстанға 95 кв.км. жер Сарышөлді өзенінің
Бүгінгі танда Кытаймен Қазақстан арасындағы дау туғызып отыртан
Казақстан мен Кытайдың арасындағы сондай-ақ, экономикалық мәселеде маңызды
Біздің ойымызша Кытайдың Орталық Азиядағы жөне Казақстандағы сауда-экономикалық
ҚХР бүгінде өзінде жүргізілген реформалардың нәтижесінде әлемдік
Сарапшылардың пікірінше 2005 жылы Кытай ВВП йойынша
1995 ж., өнеркөсіптегі өндіріс
1997 жылы ҚХР сыртқы сауда көрсеткіші 325,1милиард долларды
Қытайдың жаңа геосаяси кеңістіктегі орны туралы айтатын болсақ,
Біздің ткірімізше ҚХР Орта Азияда да, Қазақстаңда өзінің
ҚХР мен Қазақстан жөне Орталық Азия мемлекетгершің арасындағы
Орталық Азия мемлекеттері үшін, бұл өздерін егемен мемлекеттер
Халық санының өсуі, қызмет атқаратын адамдардың саныньң азаюы,
Ауыл шаруашылығының төмендеуі;
Қоршаған органы жақсарту мен экологиялық мәселе;
Тұгынатын заттарды қарқынды өндірудің қажеттілігі, астық өндірудің тиімділігі
Ұлттық аймақгағы сепаратизм, Орталық пен ауылдар арасында катынастардың
ҚХР жоғарғы билік басындағы саяси дағдарыстың шиеленісуі, фракциялық
Қалалық жердегі экономикадагы мемлекеттік сектордың дамуы мәселесі;
Экономикалық реформалардьщ әлеуметгік зардаптары, топтардың және ауылдық
Әлемдегі геосаяси жағдайдың тұрақсыздығы. Оның ішінде Орталық Азия,
Бұл факторлардың бәрі ҚХР мен Орталық Азия мемлекеттері
Біріншісі, Кытай жалпы адамзат алдында тұрған ғламдық мәселелерді
Сондьгқтан да ҚХР-ньщ Орталық Азиядағы стратегиясына токталып өтейік.
90-жылдардағы сияқгы Қытайдың сыртқы саясатында Орталық Азия басымды
1. ҚХР мен Орталық Азия мемлекеттерінің ортақ мүдделеріне
2. ҚХР мен Орталық Азия мемлекеттерінің саясаты үшінші
3. Қытай бұл аймақта Ресеймен бақталаспайды;
4. ҚХР Орталық Азия мемлекеттеріне қауіп төндірмейді.
Біздің ойымызша ҚХР-ның Орталық Азиядағы саяси басымдылықгардың негізгілері
аймақгағы пантюркизм мен фундаменталистік ықпалды шектеу;
•Орталық Азия мемлекеттерімен сауда-экономикалық катынастарды нығайту аркылы өзінің
•аймақтағы саяси кұштердің тепе-тендігін және Орталық Азия
Қазіргі кездегі Орталық Азиядағы жағдай тұтасынан алғанда ҚХР
•ҚХР үшін Орта Азия мемлекеттерінегі энергетикалық комплекстердің дамуы
•Металлургия саласындағы өнеркөсіптер (Кармет, Жезказганиветмет, Балхашмет, Өскемен қорғасші
•Құрылыс саласындағы өндіріс органдары;
•Қазақстанға бос еңбек күштері орналасқан Қытайдан миграциясны кушейту;
•Казақстанның бай түгьшушы нарығын кең түрде пайдалану.
Сарапшылардьщ пікірінше, егер 90 жылдары Қытай Орталық Азияда
Кытайдың жаңа геосаяси кеңістіктегі орнын қарастырғанда біз "Шанхай
Ал Қытайдың сыртқы саясатына на баға бере келе
Бұл экономикалық ұйымға Орта Азиялық жаңа мемлекеттермен қатар
Ал атакты аналитик Т.Фуллердің пікірінше болашақга Орта Азия
Қытай мен Орта Азия мемлекеттерінің қарым-катынастары Евразиядагы екі
Ресей және Кеңес империясының ыдырауы мен ҚХР-ның әскери
Біздің ойымызша ҚХР-ның геосаяси стратегаясынада Шыңжаң мәселесі ерекше
Шынжаң провинциясы аймақгың модернизациялық үш кезеңін басынан өткізді;
Біріншіден, Қытай ШҮАА (СУАР) дамытуды Оргалық Азия мен
Айта кететін жағдай ПІыңжаң мен Орталық Азия арасындағы
Сарашпылардың пікірінше ресми Пекиннің Шыңжаңның басқа да Онтүстік
Соның ішінде Фергана аймағында ұйғыр сепаратизмі шиленісіп отыр.
Бүгінде ұйғыр сепаратизмі ваххабизм идеологиясын қолдап аймақтагы тұрактылықка
Кашқар мен ферғана аймактары діни негіздегі ұтгаралық кақтығыстардың
Солтүстік бағыттың үйғырлары ҚХР Орталық үкіметіне қарсылықгың басында
Франс-пресс агенттігінің мәлеметтері бойынша Қазақстанда жасырын қызмет атқаратын
Ресми Пекин Қазақстанда ұйгыр қозғалысын қолдап отыр деп
ҚХР-ның жаңа геосаяси кеңістіктегі орнын біз екі жақты
Біз жоғарыда атып көрсеткеніміздей КСРО-ның ыдырауы Орталық Азияда
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялағаннан кейін 1991 жылы онын
Бұдан бұрын айтканымыздай Казақстанның сыртқы саясатындағы басым бағьптардың
Қазақстанның қазіргі жағдайының ерекшелігі, ягни экономикалық реформалау жолдарында
Қазақстан үш»н Кеңестік дәуірден кейінті болмыстың нақгы шындығының,
Оның ішіңде стратегиялық мақсат ретінде экономикалық реформаларды ойдағыдай
Сондай-ақ Н.Назарбаев ҚХР мен толық сенім принципі негізінде
Екі мемлекеттің геосаяси кеністіктегі алатын орны және олардағы
Казір дүние жүзі Қытай тәжірибесін үйренуде, Ал Казақстанда
Сонымен Жаңа әлемдік тәртіп /ЖӘТ/ Қытай факторы
ЖӘТ кезеңіндегі ҚХР орнын дұрыс түсүну қажет
аймақтық мәселелерде ҚХР мен қатысушы мемлекеттердің өз ара
Территориялық қайшылықтарды дағдарыс аймағына айналдырмау үшін ҚХР
Аймақтағы қақтығыстарды реттеуде механизімдерді жетілдіру қажет
1.3 Жаңа әлемдік тәртіптегі Араб фактор
Бүгінгі халықаралық қатнастар жүйесінде Араб мемлекеттері және сонымен
Екінші дүние жүзілік соғыс аяқталғаннан кейін көпшілігі тәуелсіздік
Мұнымен бір мезгілде Ислам факторынын. теріс ықпалы да
Аймақтағы саяси ахуалды айқындаушы үшінші фактор -этниклық және
Жоғарыда баяндалған ерекшеліктер ЖӘТ кезіндегі Араб мемлекеттерінің саясатының
Екінші себебі араб мемлекеттері үшін дәстүрлі саясат мемлекет
Үшіншіден байланыстар кебінесе мунайды сыртқа шығарушы; немес туысқан
Таяу Шығыстағы саясаттың аса бір нәзік астары Израиль
Египет Араб Республикасы араб шығысы елдерінің халқының саны
Мысыр елінің аймақтық рөлін Қазақстанда жақсы түсінеді
Президент Н.Назарбаевтың;1993 жылғы 13-16 ақпанда Египетке ресми сапары
Қазақстан мен Египет саяси өзара іс-қимыл арқылы сыртқы
Бірлесіп жұмыс істеудің маңызды бағыты АӨСШК-ні шақыру туралы
Араб дуниесінде елеулі салмағы бар және аймақта қауіпсіздік
Сауд Аравиясы Корольдігі аймақтың қуатты қаржылық және экономикалық
Сауд Аравиясының жағдайына оның аумағында мүсылмандардың ең басты
Елдің сыртқы саясатында ислам қүндылықтарын насихаттауға жәнө қорғауға
Президент Н.Назәрбаөвтың Корольдікке сапары (1994жыл-ғы 25- 28 қыркүйек)
Қазақстан басшысының екі Қасиеттің Сақтаушысы Король Фахд Бен
Екі басшы өзекті аймақтық проблемаларды шешуді талқылау және
Бүгінгі таңда Эр-Рияд Корольдік іскер топтарының әлемдегі мұнай
Қазіргі кезде Сауд бизнесі әлемдік экономикаға белгілі
Дәулеті 750 млрд, доллар бағаланатын 80 мыңнан астам
Араб Мағрибы (араб дүниесінің батыс белігі) және Парсы
. Кейінгі жылдар саяси деңгейде және біздің еліміздің
Араб мемлекеттерінің ішінде Кувейтке, Бахрейн мен Оман мемлекеттері
Қазақстан Респуьликасыда өз сыртқы саясатында бұл мемлекеттердің ролін
Үш мемлекеттін, басшылары да Қазақстандағы қазіргі саясаттағы
Н.Назарбаевтың Эл-Кувейттегі, Манамадағы, Маскаттағы, Дохтағы және Әбу-Дабидегі келіссөздері
Қорыта айтатын болсақ ЖӘТ кезіндегі Араб факторы күшеюде
2 тарау. ХХ ғ. аяғы және ХХІ
2.1 ҚХР сыртқы саясат стратегиясы
ҚХР сыртқы саяси стратегиясы «стратегиялық шекара», «өмірлік кеңістік»
Континенттік ресурстардың шектеулігіне байланысты қытай мамандары континенттік
«Өмірлік кеңістік» көлемі ҚХР-ның әскери мүдделерімен
Қытайдың Мао басшылығы Үндіқытай ауданы мен барлық Оңтүстік
Өзінің территориялық дәмегөйлігінің заңдылығы жөнінде
Көптеген ресми құжаттарда осы
Орталық Азияға келсек,
Ірі әскери жорықтар біздің
Яғни қытай мемлекеттілігінің таралу
Маньчжур билігі құлап, 1911 жылы
Қытай коммунистік партиясы Орталық
Яғни осы тұжырымдамаға сәйкес
2.2 Жетекші Араб мемлекеттерінің саяси ұстанымдарындағ мұнай
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Араб Шығысының көптеген елдері
1956 жылы Мысырға карсы жүргізілген империалистсрдің үштік (Ұлыбритания,
Сұйық отынның осылайша дұрыс жеткізілмеуінің салдарынан 1956-1957 жылдың
1956 жылы 6-7 карашада БҰҰ, халықаралық қауымдастық және
Сөйтіп, Суэц дағдарысы бүрынғы отаршы елдердің ықпалын әлсіретіп,
Картель тез арада-ак өзінің тұтынушыларын мұнаймен қамтамасыз ете
1967 жылы 5 маусым айында Израильдің Мысырға, Сирияға
Тарихта Алты күнге соғыс деген атпен белгілі болған
1967 жылы маусымдагы «алты күндік соғыс» кезінде Ирак
Алайда, Таяу Шыгыс қақтығысының ұзакка созылуына байланысты, араб
1973 жылы күзде Садаттың бастауымен үшінші араб-израиль соғысы
1960-1970 жылдар аралығында күшті қаруға айналған мұнанды. белсенді
Бірқатар араб елдері: Кувейт, Ливия, Сауд Арабиясы және
Осылайша, Израильдің шілде айындағы агрессиясынан кейін араб елдерінің
Мұнай экспортртқа ІІІығаратын араб елдері ұйьшының (МЭШАЕҮ) алдына
мұнай өнсркәсібі саласында экономикалық іскерлікті дамыту;
мүше елдердің осы өнеркәсіп саласындағы заңды мүддслсрін қорғау;
мұнайды тең құқылы және әділстті жолмен жеткізуді қамтамасыз
саяси қысым көрсету мақсатында "мұнай қаруын" АҚШ және
мүше елдердің мұнай өнеркәсібін дамыту мақсатында капиталды
Ұйымға мүше болып араб әлеміндегі Алжир, Бахрейн, Мысыр,
Ұлттық табысының елеулі бөлігі мұнай болып табылатын әрбір
МЭШАЕҰ ұйымы мұнай саласына қатысты көптеген құрылымдарға, атап
1973 жылдың қыркүйек айында энергия дағдарысының төніп келе
1973 жылдың қыркүйек айында шықкан «Ақ кітапта», -«осы
1973 жылдын қыркүйектің ортасында өткен Всна конфсренциясында МЭШЕҰ
Сонымен бірге, Ирак үкіметі басқа араб елдерінің халыктары
Парсы Шығанағьшдағы араб елдері де кезекті казан (қақтығыс
Қүрылтайда, Ирак Республикасы, Алжир және Ливия делегацияларының талап
1973 жылы 16 казанда Парсы шығанағында орналасқан бес
1973 жылы 17 қазан айында Эль-Кувейтте МЭШЕ¥ курамындагы
Араб елдерінің кабылдаған шешімдері тиімді болды. Өйткені. 1973
1973 жылғы «мұнай бойкоты» АҚШ-тыц жағдайына, бұл елде
1973 жылы араб мемлекеттерінің жариялаған кезскті «мүнай бойкоты»,
Сонымен бірге Сауд Арабиясының және басқа да араб
кысқарту туралы шешімді тек қана соңгы амал ретінде
Шынында, оқиға ары карай өрбіген соң бәрі бір
Басқа араб мамандары және журналистері де 1973 жьтлгы
Бұл мәліметтердің қаншалықты шынайлығын тексеру қиындық туғызып отыр.
Екіпшідсн, Сауд Арабиясының, БАӘ және Парсы шығанагы аймағының
Араб мемлекеттері елеулі жетістіктерге МЭШЕҰ шеңберінде қол жеткізді.
1973 жылы 22 желтоксанда Тегеран қаласында болған МЭШВҰ
Сәйкесінше, мұнай экспортгайтын елдердің кірістері де көтерілді. Осылайша
1974 жылдыц желтоқсан айында Венада МЭШЕ¥ мүшелігіндегі мемлекеттердің
1950-шы жылдардан басталған анықтама бага негізіндегі мұнай өндіруіші
Мүнай өнеркәсібін ұлттандыру ісінде араб елдері ерекше жетістікке
Парсы шығанағы аймағындағы басқа елдерді карастыратын болсак, онда
1974 жылы Абу-Даби, Қатар жэне Бахрейнде батыс мұнай
Жер шарындағы мұнайға бай Кувейт мсмлекетінің басшылары дәйікті
Парсы шығанағы аймағындағы араб елдерінің мұнай үшін күресінің
Осылайша, 1976 жылы Таяу Шығыс мұнайы дүниежүзілік экономиканың
Сонымен Ирақ, Кувейт, Сауд Арабиясы және басқа да
Олар батыс мүнай монополияларының қарым-қатынасының жаңа кезеңінің басталғандығын
Кесте 1 - 1965-1985 жж. 6 млн.долл., кірістер,
шығанағы араб мемлекеттерінің ынтымақтастық кеңесі мүшелігінің
мұнай кіріс өсім динамикасы
Жыл
Елдер 1965 1970 1975 1980 1985
Кіріс кіріс өсім кіріс өсім кіріс өсім кіріс
Қатар 69 112 59.40 1700 1417,80 5000 192,90
Кувейт 671 89? 18.70 7500 737,20 18000 140.00
САМ 655 1200 83,20 25700 2041.60 106700 351,30
БАӘ 89 233 161.60 5100 2132,20 19000 73,1
Бахрейн және Оман І6 150 837,10
4,200
4,967 18
Барлығы 1500 2592 72,1
152,900
55,967 -63,3
Дерек көзі: Journal of guif and Arabian Peninsula
XX ғасырдың 70-шы жылдардың аяғында Парсы шыганағы ;мағыyдағы
Мемлекеттің инвестициялық саясаты соғыс басталғаннан кейін де өзгеріссіз
Бүгінгі таңда Араб мемлекеттерімен Қытай Халық Республикасының арасында
2.3 ҚХР - ның Араб мемлекеттерімен саясаты: халықаралық
аймақтық қатнастардағы мұнай саясатындағы Араб факторы
Бүгінгі таңда мұнай қазіргі қоғамның тіршілік әрекетінің негізі
Мұнайдың дәлелденген қоры
Жалпыәлемдік %
Сауд Аравиясы
25
Ирак
11
Иран
9
Кувейт
9
Біріккен Араб
Әмірліктері 9
Таяу Шығыс
65
Дереккөздері:Background Information on Oil and U. S. Iraq
Таяу Шығыс мұнайының тағы бір артықшылығы, мұнай сапасы
Барлық дамыған елдердің экономикасы мұнайға негізделсе, ал олардың
Таяу Шығыстан мұнай импорты
Мемлекеттер Пайыздық есеппен Таяу Шығыстағы
мұнай импортының үлесі Пайыздық есеппен Таяу Шығыстағы пайдаланатын
Жапония 22,0 77,6
АҚШ 14,5 14,1
Еуропа 18,6 22,0
Африка 4,4 33,4
Қытай 3,6 13,7
Оңтүстік және Орталық Америка 1,4 5,5
Канада 0,8 7,5
АТА-ның басқа мемлекеттері 34,5 63,1
Қайнар көздері: Background Information on Oil and U.
Ұсынылған кестеде әлем мұнайының ішкі пайдалануында Таяу Шығыс
Ең өзекті мәселе бүгінгі таңдағы Қытай үшін энергоресурстарды
Атап кеткеніміздей, 1993 жылдан бері Қытай мұнайдың таза
Осылайша, 1997 жылы ҚХР-дың төрағасы Цзян Цземин АҚШ-қа
1997 жылы CNPC Казахстан, Перу, Судан, Ирак және
Біздің ойымызша, Қытайдың сыртқы саяси тәжірибесінде мұнай саласында
Дәл 1997 жылы болған Қытайдың қытай мұнай компаниялары
Солтүстік-шығыс Азия мемлекеттерінің саяси зерттеу Орталығының зерттеушісі Сергей
Таяу Шығыс мұнайына тәуелділіктің өсуі жағдайында, Қытай үшін
Сергей Трош Қытайды әлемдік мұнай нарығына тартуы АҚШ
Қытайдың американ қоғамына терең еніп кеткен «тежеу» көңіл-күйін
Пекиннің энергетикалық ресурстарға қол жеткізуді бұғаулау мүмкіндігін -«тежеу»
Сонымен бірге, екі елдің жақындасуы кезінде жағымсыз боп
АҚШ-тың Ирактағы әскери операцияларынан бұрын, Қытайдың ең жақын
1998 жылы Ахмед Рашид өзінің монографиясында: «энергия тасушысын
Тель-Авив Университетінің тұсындағы шығысеуропалық және ресе йлік зерттеулер
Бүгінгі таңда, американ және қытай мүдделерінің қақтығысы болуы
Сонымен бірге, Қытай мен АҚШ-тың мұнай мүдделерінің қақтығыстары
Сыртқы саясаттың Герман қоғамдық Берлин Ғылыми-зерттеу инстутының ғылыми
Мәселелердің бүгінгі жағдайы айқын көрсеткендей, Ирак соғысында АҚШ-тың
Шынымен де, арзан болатын болса, өзінің экономикалық саладағы
Барлық негізгі мұнай экспортерлерін «өзінің билігіне» алмайынша, АҚШ
Бұл тек келешекті болжау ғана, бүгінгі таңдағы жағдайда,
Ирак мәселесі бойынша, қытайлық ресми тұлғаларының сөз сөйлеуінде,
Сонымен, келесі кезеңді атап өтуге болады. Бүгінгі таңда,
Аймақта беку үшін шектелген мүмкіндіктерімен Пекин оның аймақтық
Парсы шығанағынан келетін мұнаймен елді қамтамасыз ету үлшін,
Бүгінгі күнгі геосаяси көзқарас бойынша, Қытай үшін маңызды
Ирандық Тарап өз кезегінде, Қытаймен қатынастарының «фундаменталды» және
Ядролық, биологиялық және химиялық қару-жарақты өндіру технологиясын, сонымен
Қытай мен АҚШ арасында мүмкін болатын тағы бір
Қытай танкердердің өтуі қауіпсіздігін күшейту үшін шара қолданады,
Бүгінгі күні Пекиннің стратегиялық артықшылығы, Дж. Неру атындағы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қытайдың Араб мемлекеттерімен саясаты мәселесін қорытындылай түссек,
Жалпы, Парсы шығанағы және жалпы Араб әлемі
Араб әлемі соңғы он жылдан аса уақыт ішінде
Өзара ірі стратегиялық маңызды жобаларды айтпағанда, қытай тауарларының
Сонда да Қытай мен Араб әлемі арасындағы сауда-экономикалық
Нарықтық экономиканы ашық сипаттағы экономика деп атауға да
Араб елдерінің нақты экономикалық жағдайлары олардың жан-жақты ашық
Сонымен, Қытай мен Араб әлемінің арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықты
Ұзақ мерзімді болашақ бағдарламасында Қытай өзінің сыртқы саясатын
Жалпы, өзінің ұлттық мүддесін қорғауды басты мақсат тұтқан
1. Қытай Араб мемлекеттеріне және Парсы Шығанағына аса
2. Бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау тек аймақ елдерінің
3. Аймақ тұрақтылығы мен қауіпсіздігі осы аймақ мемлекеттерінің
5. Қытай Араб мемлекеттерімен Парсы Шығанағындағы аймақтың
Соңғы жылдары Қытай мен Араб мемлекеттерінің арасындағы байланыстар
1. Байланыстарға өзара сенімділік тән.
2. Қауіпсіздік мүдделерінің ортақтығы.
3. Сан-салалы сауда-экономикалық ынтымақтастықтың тұрақты дамуы. Соңғы жылдары
Қытайдың белсенділігінің барған сайын нығая түсуі АҚШ сияқты
Сонымен, Қытайдың сыртқы саясатындағы Араб векторы тарихи өлшем
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Н.Назарбаевтың «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Соныкі «Ғасырлар тоғысында»
Соныкі «Сындарлы он жыл»
Қ.Тоқаевтың Под стягом независимости
Соныкі Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации»
Соныкі Беласу
Сакснов М. Королевство нефтяных скважин
Брутенц К.Н. Тридцать лет на Старой площади. Мемуары.
Тьюгендхэт К.ч Гамильтон А. Нефть. Самый большой бизнес.
О Комнор X. Империя нефти. - М.: Наука,
Шевалье Жан-Мари Нефтяной кризис. - М.: Прогресс, 1975.
Ергин Д. Добыча. Всемирная история борьбы за нефть.,
Мерке, Фред. Черная кровь / Пер, с нем;
Кинтеро Родольфо Нефтяные конкистадоры. - М.: Прогресс, 1976.
Араслы Э.Г. Экономические связи ОАР с арабскими странами.
Андреасян Р.Н.; Казюков А.Д. ОПЕК в мире нефти.
Андреасян Р.Н., Эльянов А.Р. Ближний Восток, нефть и
Беляев И.П., Примаков Е.М. Египет: время президента Насера.
Бирюлин В.В, Нефтегазовая промышленность Венесуэлы / М-во
Бондаревский ГЛ. Багдадская дорога и проникновение германского
Г.Киссинджер. Дипломатия. –М: Ладомир, 1997.- 848 с.
З.Бжезинский. Великая шахматная доска. Москва: Международные отношения, 2000.
Дэн Сяопин. Основные вопросы современного Китая. М., Политиздат,
М.С.Капица. КНР: три десятилетия-три политики.- М.,:Политиздат, 1979.-576 с.
У.Т.Касенов. Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные
А.Ходжаев. Китайский фактор в Центральной Азии. Ин-т. востоковедения
http://www.kazakhstanrevenuewatch.org/inc/show.php?id=7&page=smi_z
Арун Шагал. Растущее влияние России в Центральной Азии.http://www.inopressa.ru/eurasianet/2004/11/09/14:13:24/region
С.Лузянин. Российско-китайское взаимодействие в 21 веке. // МЭМО.
Чарльз Э. Зиглер. Стратегия США в Центральной Азии
Т.Шаймергенов. НАТО: военно-политическая стратегия в Центральной Азии. Позиции
А.Катранис. Роль НАТО в Центральной Азии.//Центральная Азия и
Қытай сауда-өнеркәсіптік қоғамының сайты. http://www.іca.gov.cn
Қытай Халық Республикасы конституциясының преамбуласынан. Чжунхуа жэньминьгунхэго фадянь.
Внешняя политика и международные отношения КНР.- М., 1974.
Қытай Коммунистік Партиясының 15-ші съезінің материалдары. http://xjcztzz.51.net/zhonggong16/zg15.htm
Лаумулин М.Т. Китайско-центральноазиатские отношения: геополитика и безопасность (взгляд
Лузянин С.Г. Китай, Россия и Центральная Азия. Китай
Народное слово. 20 апреля 1994.
Китай.- Пекин, Издательство "Синьсин", 1999. –
Тао Шуцинь. Внешняя политика КНР в условиях глобализации.//Азия
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
150. Ho S.L. PetroChina shares plunge after float
//http://www.vitrade.com/cnpc/000407 petrochina shares plunge after f.htm
151. Kevin C. Oil refiners decide to reduce
152. Kemp G. Russia, China and the Middle
//http: //www.nixoncenter.org/publications/articles/Kemp/033102russiachiname.htm
153. Lee F. China's 21st Century Oil Strategy
//http://English.peopledaily.com.cn/20021l/14/eng20021114_10689.shtml
154. Lee F. China's Oil Security Faces Tests
//http://english.peopledaily.com.cn/200210/20/eng20021020J05369.shtml
155. Lelyveld M. Kazakhstan: Oil Pipeline To China
156. Lelyveld M. Kazakhstan: Officials Issue Contradictory Declarations
//http://www.rferl.org/nca/features/2001/02/19022001113852.asp
157. Lelyveld M. Russia: Moscow's Oil Pipeline Plan
//http://www.rferl.org/nca/features/2002/12/10122002155329.asp
158. Luft G. Fueling the dragon: China's race
//http://www.iags.org/china.htm
159. Marketing to and investing in China's petroleum
//http://www3.telus.net/public/boykiwa.
160. Miller L.H. China and the Iraq Question
//http://www.ccc.nps.navy.mil/rsepResources/si/oct02/eastAsia.asp
161. New Energy Stressed in China's Strategy for
//http: //ce.cei.gov.cn/enew/new_f2/fm00fh48.htm
162. Paul J.A. Iraq: the Struggle for Oil
//http://www.globalpolicy.org/security/oil/2002/08jim.htm
163. Renner M. Blood and Oil - Alternatives
//http: //www.worldwatch.org/alerts/20021126.html
164. Rosenberg M. New world order: China will
//http://www.bayarea.com/mld/mercurynews/business/5360709.htm
165. Rubin B. China's Middle East strategy
//http://www.biu.ac.il/SOC/besa/meria/journal/1999/issuel/jv3nla4.html
166. Sakhuja V. From Malacca To Hormuz: Chinese
167. Swimming upstream: Foreign oil companies in China
168. Troush S. China's changing oil strategy and
169. Wang Yihui China's Petroleum and energy security
//http://apec-egcfe.fossil.energy.gov/ESI_BKK_200172-2_Wang.pdf
170. Wong H. China Fact Sheet
//http://www.chevrontexaco.com/operations/docs/china.pdf.