ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҚ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРНЫ
ТАРИХ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ФАКУЛЬТЕТІ
Халықаралық қатынастар кафедрасы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Еуразиялық экономикалық қауымдастығЫныҢ САУДА ҚАТЫНАСТАРЫ
Ғылыми жетекшісі,
т.ғ.к., аға оқытушы
«____» __________ 20__ ж.
Халықаралық қатынастар
кафедрасының
меңгерушісі, т.ғ. к.,
«____» __________ 20__ ж
тобының студенті
Норма бақылаушы
«____» __________ 20__ ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1 ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҚ 7
1.1 ЕурАзЭҚ – тың қалыптасуының алғышарттары 7
1.2 ЕурАзЭҚ – тың идеясы, мақсат, міндеттері институтционалдық
2 ЕУРАЗЭҚ ЕЛДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯСЫНЫҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ 31
2.1 ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ ішкі дамыту жолдары 31
2.2 ЕурАзЭҚ –та интеграцияны дамыту мәселелері 42
Қорытынды 59
әдебиеттер тізімі 63
Қосымша А 68
Қосымша Ә 69
Қосымша Б 70
Қосымша В 71
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың айтуынша: «...біреулерді жаһандану қайтадан
Қазақстанда, сондай-ақ басқа да жаңа тәуелсіз мемлекеттерде өзінің болашағын
қол жеткізген егемендігіне және өз күшіне арқа сүйей отырып,
көршілес мемлекеттермен өзара ұтымды әрі тиімді интеграциялық байланыстарды дамыту,
Сол себепті біз болашаққа нық аяқпен басу үшін бүгінгі
Осы мәселелерді талдай отырып, мен өзімнің диплом жұмысымның тақырыбын
Тақырыптың зерттелу деңгейі Посткеңестік кеңістегі экономикалық интеграция мәселелерін зерттеуге
Интеграция проблемалары төңірегінде отандық экономист ғалымдар да – қалам
Ал экономикалық интеграция, оның ішінде ТМД мемлекеттерінің, оның ішінде
Дегенмен, аймақтық экономикалық интеграцияның кейбір мәселелеріне қатысты еңбектердің барлығына
Жұмыстың мақсаты Әлем елдерінің аймақтық интеграциялануға деген жаппай бет
Еуразиялық Экономикалық Қауымдастықтың – географиялық, тарихи – мәдени,
Еуразияшылдық идеасының қалыптасуы және және қазіргі таңдағы маңызы;
Еуразиялық Экономикалық Қауымдастықтың мақсат міндеттерімен кеңінен танысу;
Қауымдастықтың институтционалдық құрылымын анықтау;
Қауымдастықтың әлемдік экономикадағы алар орнын анықтай отырып, сауда қарым
Қазіргі таңдағы интеграциялық дамудың маңызын анықтай отырып, Еуразиялық Экономикалық
Зерттеу нысаны (объектісі) – ЕурАзЭҚ-қа қатысушы-мемлекеттердің көпжақты экономикалық ынтымақтастығы.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі Жұмысты жазу кезінде обьективтілік, салыстыру,
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы Еуразиялық экономикалық қауымдастық елдеріндегі экономикалық –
Зерттеу жұмысының қолданыстық маңызы Жұмыстың басты нәтижелері мен тұжырымдамаларын
Жұмыстың құрылымы Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, қосымшалар және қолданылған
1 ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҚ
1.1 Еуразиялық экономикалық кауымдастықтың қалыптасуының алғышарттары
1993-1994 жж. ТМД дамуының жаңаша бір жолын іздеу жылдары
Дегенмен Тәуелсіз мемлекеттер достастығында дағдарыстың тереңдеуі тоқтаған жоқ, экспортталған
Тәуелсіз мемлекетердің бейбіт жолмен құрылуында Тәуелсіз мемлекеттер достастығы үлкен
Осы тұста елбасымыздың: «... Достастыққа қатысушы елдердің арасында экономиканы
бұрынғы КСРО ортақ халықтық шаруашылық кешеніндегі шикізатқа бағытталған,
Тәуелсіз мемлекеттер достастығы елдеріндегі экономикасы әлсіз елдердің неғұрлым
Тәуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінің қысқа және ұзақ мерзімді экономикалық
Қабылданған шешімдер мен міндеттердің орындалмауы.
Нәтижесінде, посткеңестік кеңістікте өз бастауын КСРО ыдырауынан дезинтеграция үрдісі
Осылайша, қазіргі таңда Тәуелсіз мемлекеттер достастығы өзінің интеграциялық
1994 жылғы Тәуелсіз мемлекеттер достастығы қызметін тоқтату немесе
Осындай жағдайларда посткеңестік кеңістіктің даму перспективасын тұтастай және нақты
тең құқылы және жауапкершілік ұстанымына негізделген;
қабылданған мемлекетаралық келіссөздерді міндетті түрде орындау;
Тәуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінің қалыптасқан мемлекет-саяси институттарын өзара мойындау;
Шекара бұзылмаушылығын және территориялық тұтастықты мойындау;
Мемлекетаралық қатынастарда экономикалық, саяси және басқа да түрлі қысымдардан
өзара әскери әрекеттерді тоқтату сондықтан да бұл тұрғыда
Еуразиялық Одақ (ЕАО) жобасы осындай жағдайларды ұсынылған
Жобаны ұсынушы Н.Назарбаев: «Идеяны өмір шындығына айналарына толық сенемін,
Қазіргі уақытта еуразияшылдықтың дамуын үш кезеңге өзекті мәселелердің біріне
Бүгінде Еуразия тек өзінің еуразиялық ғана емес, дүниежүзілік даму
Еуразияның географиялық және этникалық типті бөліп айта аламыз. Еуразияшылдық
Еуразияның нақты геосаяси және үлкен тұрақтылығы алғаш рет Шыңғысхан
Осылайша, мәселе бұрынғы КСРО-ның әкімшілдік-әміршілдік экономикасын қайта орнату туралы
Посткеңестік кеңістіктегі жаңа тәуелсіз мемлекеттердің тұрғындары саяси этникалық құрамды
Еуразия мемлекеттерін ғасырлар бойы байланыстырып тұрған ортақ тарих, тұрмыс-тіршілік
Яғни айтқанда, Еуразия континентіндегі посткеңестік мемлекеттердің жаңа бір интеграциялық
Еуразиялық идея – халықтың өзара сенімділігін, қарым-қатынасын тереңдетуге, жетілдіруге
мемлекет басшылары саммитінің күн тәртібіне енгізілді. Бұл ұсыныс тереңге
шеңберіндегі интеграциялық процестерді тереңдету мақсаттарында қолдану қажеттілігі туралы қорытындылар
Нарықтық реформаны ойдағыдай өткізудің маңызды кепілдерінің бірі – Тәуелсіз
Жобада Тәуелсіз мемлекеттер достастығы қауіпсіздігі мәселелеріне де көп
Экологиялық қауіпсіздік мәселесіне де арнайы тоқталған-ды. Ол ТМД елдерінде
1. Бірлестік қағидасы
2. Экономика
3. Ғылым, мәдениет, білім
4. Қорғаныс
5. Экология
Интеграция жайындағы бұл пайымдау 1994 ж. қалыптасса да, жобаның
Мұндай одаққа бірігіудің негізгі қағидалары – теңдік, суверенитетті жоғары
Біздің ойымызша, ЕАО идеясы алғашында саяси карьерасын бұрынғы кеңестік
Ресейдің әлеуметтік ғылымдар Академиясы сессиясында сөйлеген сөзінде Н.Назарбаев
Уақыт өткен сайын мұндай көзқарастың дұрыстығы айқындала түсуде. Осының
«Ағайынды» елдердегі интеграция жақтаушыларының күш-жігерлерінің нәтижесі ретінде 2000 жылдың
Бұл қауымдастықтың құрылуына дейінгі ТМД елдері арасындағы интеграциялық процестердің
1. Экономикалық одақ құру туралы Келісім-шарт, 1993ж., (ТМД-ның 11
2. Еркін сауда аймағын құру туралы келіссөз, 1994ж., сәуір
3. Кедендік одақ келіссөз, 1995ж., қаңтар (Беларусь, Қазақстан, Ресей).
4. Интеграцияны экономикалық және гуманитарлық аймақтарда тереңдету туралы келісім-шарт
5. Тауар, қызмет, еңбек және капиталдың ортақ нарығын құрудың
6. Кедендік одақ және ортақ экономикалық кеңістік құру туралы
7. ЕурАзЭҚ құру Келісім-шарт, 2000 ж., қазан (Беларусь, Қазақстан,
Еуразиялық экономикалық қауымдастықтың құрылуы 1994 ж. наурыздағы Қазақстан Республикасының
Аймақтық бірлестіктердің сәтті қызмет етуі мен экономикалық тиімділігі келесі
Тағдырлары ұқсас бұл мемлекеттердің «жас ұйым» құруына және оның
ұтымды географиялық орналасуы;
КСРО –дан мұралық еткен өндіріс саласындағы бірқатар әдістер,
Жоғары білімді және кәсіби машықталған деңгейдегі еңбек ресурстарының жеткіліктілігі;
кейбір өнеркәсіп салаларындағы сирек технологиялардың болуы;
салааралық байланыстарды дамыту үшін материалдық алғышарттардың жеткілікті болуы және
ЕурАзЭҚ елдері интеграциясын меңзеген басты алғышарттардың маңыздысы – жекеленген
Ішкі нарық сыйымдылығының жеткіліксіздігі қазіргі заманғы бәсекелестік қабілетті өндірістің
ЕурАзЭҚ 1995 ж. қалыптасқан ТМД территориясындағы Кедендік одақтың (КО)
Кедендік одақтың қалыптасу процесінде бірқатар проблемалар айқын көрінді. Ең
Сондай-ақ, «посткеңестік кеңістіктегі интегрциялық процестер жалпы қауіп-қатерлердің, мысалы:
1995 ж. Кедендік Одақтың құрылыуының қайнар көзі, ЕАО
1995 ж. 6 қаңтарында Ресей Федерациясы мен Беларусь республикасы,
Келісуші жақтардың ұстанған мақсаттары ретінде келесілер анықталады:
шаруашылық субъектілер арасындағы еркін экономикалық әрекеттесудегі кедергілерді жою арқылы
экономикалық даму тұрақтылығы, еркін тауар айырбас және адал бәсекелестікті
өз елдерінің экономикалық саясаттары коорданациясын нығайту ұлттық халықтық шаруашылықтың
ортақ экономикалық кеңістіктің қалыптасуына жағдайлар жасау;
Кедендік Одақтың мүше-мемлекеттерінің әлемдік нарыққа белсенді қатысуына жағдайлар жасау;
Қатысушы жақтар Кедендік одақты, шаруашылықты жүргізудің нарықтық қағидалары және
КО шеңберіндегі жоспарланған шараларды екі кезеңге бөліп қарастыруға болады.
Бірінші кезең – 1994ж. 15 сәуіріндегі еркін сауда құру
Екінші кезең – мемлекеттердің кедендік территорияларын отақ кедендік территорияға
Қол қойылған құжаттардың тағы бір маңыздысы, КО құрумен қатар
Сондай-ақ, өзара ынтымақтасуды одан әрі тереңдету мақсатында қабылданған шешімдердің
Бұл бағдарламаның жұмысын координациялау үшін және оның орындалуына бақылау
Бұл жетістіктер 1995 ж. екінші жарты жылдығындағы Кедендік одақ
1996 ж. бұл өсімнің жалғасын тапқандығын айта аламыз: Беларусьте
1998ж. тамызындағы ресейдегі дағдарыстан кейін, мысалы Ресей сол жылы
Кедендік одақтың қызмет атқаруының бірінші кезеңінен-ақ байқалған кемшілік, ондағы
1998 ж. ресейлік ешбір елмен келіспеген ретте, бір жақты
Одақтық қатынастарда міндеттілікті сезінбеу кең тараған құбылысқа айналды. Мысалы,
Кедендік одаққа қатысушы-мемлекетер Президенттері 1993 жылдың 29 наурызында Экономикалық
Осы орайда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың «Независимая газета»
Келесідей міндеттердің орындалуын жоспарлау интеграцияның негізгі мақсаттарын құрады: өмір
Интеграциялық толқынның бұл кезеңіндегі бір ерекшелік, Келісім-шарт мақсаттарына қол
Барлық орындалған жұмыстар, сондай-ақ 1996 ж. 29 наурызындағы келісім-шартты
1998 ж. 22 қаңтарында Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы, Қырғызстан
Жоспарланған келісім-шарттың толық мәтіні 1998 жылдың орта кезінде дайын
1999 ж. 29 наурызындағы бастапқы келісім-шарттың логикалық жалғасы болып
Сонымен қатар жаңа Келісім-шарт базалық Келісім-шарттағы ортақ экономикалық
Кез-келген халықаралық деңгейде жасалған Келісім-шартқа бір мемлекеттің қосылуы -
Кедендік одақ шеңберіндегі қабылданған барлық келісім-шарттар және келісімдерге қосылудың
Тәжікстан Республикасының президенті Э. Рахмонов 1995 ж. қыркүйегінде өз
1998ж. 13 қарашада Тәжікстан Республикасының парламенті 1996 ж. 29
Кез келген халықаралық ұйым, халықаралық келісім-шарттар мен шешімдерді қабылдау
ЕурАзЭҚ – тың идеясы, мақсат, міндеттері институтционалдық құрылымы
«Еуразия» түсінігі біздің лексикон үшін жаңа болып есептелмейді. Бұл
Бүгінгі күн талаптарына сәйкестендіріліп ұсынылған Н.Назарбаевтың ЕАО идеясының түп-тамыры
Кеңес Одағы шеңберінде де еуразияшылдықтың алғашқы жұмыстары елеусіз қалмады.
Бірақ еуразияшылдық түсінігінің бұдан ары қарай кеңестік әдебиеттер беттерінен
Бір кездері Л.Н. Гумилев өзінің «соңғы еуразиялықпын» деп атаса,
Ондаған жылдардан кейін посткеңестік мемлекеттер басшыларының бірі – Н.Назарбаевтың
Еуразиялық одақ концепциясын жария ете отырып, тек ТМД
Бұқаралық баспаларда жарық көрісімен Еуразиялық Одақ жобасы бірнеше
1994 жылдың 14 маусымында Ресей Сыртқы істер министрлігінің Дипломатиялық
ТМД-ң жеткіліксіз қызмет атқаруы мен қабілетсіздігінің экономикалық реформаларға кедергі
2000 ж. мамырындағы Минскідегі Мемлекетаралық кеңес отырысында ЕЭҚ -
ЕЭҚ-н ЕурАзЭҚ-қа айналуы ЕурАзЭҚ қатысушы-мемлекеттер алдына интеграция жолында анағұрлым
ортақ экономикалық кеңістікті құруды жеделдету;
тауар, қызмет, капитал және жұмыс күшінің ортақ нарығын құруды
ортақ транспорттық, энергетикалық және ақпараттық жүйелерді қалыптастыру;
сыртқы саясатты координациялау;
сыртқы шекараларды бірігіп қорғау.
Сонымен Кедендік Одағының қызмет ету жылдарында қандай шаралар жүзеге
ЕЭҚ ЕурАзЭҚ –тың негізгі тіреуші қызметін атқарды және ол
Сонымен қатар, Кедендік Одақ және тұтастай Достастық қызмет ету
Интеграциялық процестің даму барысында мемлекеттен тыс жоғары органдардың рөлі
ЕурАзЭҚ өзінің ұйымдастыру-құқықтық тұрғысы жағынан кедендік одақтан және Достастықтағы
бұрынғы алға қойылған мақсаттар мен міндеттердің нақты орындалу механизмі
ЕурАзЭҚ-тың мемлекетаралық кеңесі
(мемлекет басшылары мен үкімет басшылары)
Парламентаралық
Ассамблея
Интеграциялық
комитет
ЕурАзЭқ-тың соты
ЕурАзЭҚ-тың бас хатшысы
Тұрақты өкілдер
комиссиясы
Секретариат
Кесте-2 – Еуразиялық экономикалық қауымдастықтың құрылымы
жаңа ұйымның нақты көрсетілген статусы. ЕурАзЭҚ БҰҰ жарғысында тіркеуден
интеграциялық өзара әрекеттің анағұрлым жаңа формуласы. Қауымдастықта әрбір мемлекет
шешім қабылдаудың жаңа тәртіптері. ЕурАзЭҚ құру туралы келісім
заңдарды жақындастыру және біріздендірудегі жаңа көзқарастар;
мемлекеттердің мүшелік шешімдері бойынша міндеттерін орындамаса оның қауыдастықтағы
ТМД территориясындағы мұндай салауатты қауымдастықтың бой көтеруі оның құрамына
Еуразияның териториясы көлемі және оның тұрғындары саны туралы жоғарыда
Сонымен қатар, еуразиялық интеграцияның болашағын айта отырып, біз, қазіргі
Еуразиялық интеграция – бұл мүмкін болатын геосаяси апаттар
Еуразиялық Одақ идеясына ашық түрде қарсы шыққан кеңес дәуірінен
Қазіргі таңдағы біздің елдердің бірліктерінің нығаюын, өткеннің көлеңкелі жақтарынан
2.ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҒЫ ЕЛДЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САУДА ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ
2.1 ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ ішкі дамыту жолдары
ЕурАзЭҚ елдері интеграциясының мақсаты – жиынтық әлеуетті максималды түрде
Мұндай мақсаттардың жүзеге асырылуы, интеграциялық процеске қатысушылардың стратегиялық ортақ
Ғаламдық масштабта кез-келген аймақтық бірлестіктің сауда еркіндігін шектейтіні белгілі,
Әлемдік тәжірибеден белгілі мысалы, ЕО пен АСЕАН арасындағы сауда
Кедендік (мәніне қарай) еркін сауда аймағын қамтитыны белгілі, дегенмен
Қауымдастық шеңберінде ортақ тауар нарығын қалыптастыру кезеңдерінің құрылымдық
Соңғы онжылдықта ЕурАзЭҚ елдерінде нарықтық реформаларды жүргізу кезеңдері,
Әрине, жекешелендіру кезеңдерінен бастап қазіргі уақыттардағы әртүрлі реформалық саясаттардағы
Кезеңдер:
Серіктес-мемлекеттер арасындағы еркін сауда режимі - ЕСР
ЕСР+ мемлекетаралық шешімдерді қабылдау арқылы режимді жүзеге асыруға қосымша
Үшінші елдерге қатысты келісілген сауда-тарифтік режим- КСТР
ЕСР+ режимді жүзеге асыру үшін қосымша жағдайлар
Ұлттық кедендік территорияларды біріктіретін ортақ кедендік территория - ОКТ
КСТР + қалыптастыру үшін қосымша жағдайлар
ОКТ + қызмет ету үшін қосымша жағдайлар
Ортақ тауар нарығы - ОТН
Сурет 8- ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ тауар нарығын қалыптастыру кезеңдерінің
Дегенмен интеграциялық шешімдерді жүзеге асырулары мен сауда- экономикалық байланыстарының
Елдердің өзара интеграциялық қарым-қатынасқа дайындығын, халықаралық салыстыруларда кең қолданыс
Ашық экономика -
2000 жылғы көрсеткіш бойынша ЕурАзЭҚ мүше-елдері ішінде экономикасының ашықтығы
Кесте 10 – ЕурАзЭҚ елдері «экономикаларының ашықтығы» дәрежесінің көрсеткіші
Беларусь Қазақстан Қырғыз-
стан Ресей Тәжік-
стан Еур-
АзЭҚ
Экономика ашықтығы 0,2 0,2 0,1 0,1 0,2 0,6
ЖІӨ экспорт
Импорт
(млн.долл.) 76210
7257
7985 73325
8731
5934 9710
438
533 1359650
94633
41332 6615
665
658 301825
111724
56442
Ескертпелер:
1. Мәліметтер көзі: Экономика СНГ в 2002 году. Статкомитет
2. «Экономика ашықтығын» есептеу барысында Бүкіләлемдік Банк (экспорт+импорт)/ ЖІӨ
Беларусь Ресеймен айтарлықтай тығыз экономикалық байланыста және бұл оның
Қазақстанның ЕурАзЭҚ серіктес-елдеріне қатысты да экономиканың ашықтық деңгейі жоғары.
Қазақстан мен Тәжікстан экономикалары көрсеткіштерінде ЕурАзЭҚ елдеріне экспорт және
Кедендік одақты қалыптастыру жолдары бойынша, оған кіретін елдердің
Егер теорияға жүгінсек, интеграция эффекті екі түрге бөлінеді: статистикалық
Кесте 11 – Еуразиялық экономикалық қауымдастық елдерінің экспорттық –
2000 жыл 2002 жыл
Барлы-ғы Оның ішінде Барлы-ғы Оның ішінде
ТМД
елдері ЕурАз
ЭҚ
елдері Басқа
елдер
ТМД
елдері ЕурАз
ЭҚ
елдері Басқа
елдер
Беларусь
Экспорт
Импорт
Сальдо
7330,7
8574,2
- 1243,5
4403,5
6022,8
-1619,3
3740,5
5614,3
-1873,8
2927,2
2551,4
375,8
7257
7985
-728
3996
5557
-1561
2947
4137
-1190
3261
2428
833
Қазақстан
Экспорт
Импорт
Сальдо
9125,9
5050,8
4075,1
2375,5
2756,1
-380,6
1900,0
2535,5
-635,5
6750,4
2294,7
4455,7
8731
5934
2797
2018
2745
-727
1216
1886
-670
6713
3189
3524
Қырғыз-н
Экспорт
Импорт
Сальдо
504,5
554,1
-49,6
207,4
298,5
-91,1
109,0
195,8
-86,8
297,1
255,6
41,5
438
533
-95
153
293
-140
84
178
-94
285
204
45
Ресей
Экспорт
Импорт
Сальдо
103077,8
33882,9
69194,9
13808,6
11608,4
2200,2
7963,3
6240,4
1722,9
89269,2
22274,5
94633
41332
53301
14000
9212
4788
5954
4416
1538
80633
32120
48513
Тәжік-стан
Экспорт
Импорт
Сальдо
784,3
675,0
109,3
373,8
559,7
- 185,9
268,9
197,4
71,5
410,5
115,3
295,3
665
658
7
176
157
19
78
185
-107
489
501
-12
Барлығы
Экспорт
Импорт
Сальдо
120823,2
48737,0
72086,2
21168,8
21245,5
-76,7
13981,7
14783,4
-801,7
99654,4
27491,5
72162,9
111724
56442
55282
20343
17964
2379
102879
10802
-523
91381
38478
52903
Ескертпе – Мәліметтер көзі ТМД статкомитетінің жылдық статистикалық мәліметтері
Сондай-ақ, 1997 ж. бастап ЕурАзЭҚ елдерінде өзара сауда
Анықтама бойынша, кедендік одақтар және басқа да аймақтық сауда
Кедендік одақ серіктес-елдермен еркін сауданы туғызады, ал ол сәйкесінше
Дегенмен аймақтық интеграцияның әлеуетті артықшылықтармен қоса салыстырмалы түрдегі ол
Қазіргі таңда ЕурАзЭҚ шеңберіндегі өзара саудадағы кедендік баж алынып
Сондай-ақ Тәжікстандағы жаңа кедендік ереженің қабылдану ортақ кедендік тарифті
Біздің ойымызша ішкі сауда барысында тарифтерді біріңғайлаудың толыққанды жүруі
Сондай-ақ сауданы нығайтудағы тағы да бір кедергілердің бірі –
Соңғы жылдарда ЕурАзЭҚ мүше-мемлекеттерінің кәсіпорындары үшін өнім өткізу рыногының
Қорыта айтсақ, ортақ ішкі нарықты қалыптастырудың экономикалық артықшылықтарын бес
1) ресурстардың неғұрлым тиімді бөлінуі. Тұтынушылар тауарлар мен қызметтердің
2) мәмілелер жасауға байланысты шығындар азаяды. Қазіргі уақытта ЕурАзЭҚ
3) қызмет ету масштабының кеңеюі есебінен үнемдеу. Бұл мүмкіндік
4) техникалық прогрестің қарқын алуы. Қорғалынған нарықтар кәсіпорынның, мекеменің,
5) экономика өсіңкілігінің жоғарылауы. Бәсекелестік жаңашылдық қарқынының және экономикалық
2.2 ЕурАзЭҚ –та интеграцияны дамыту мәселелері
Валюта – несие сферасының интеграциялануынсыз, тауар, қызмет, капитал және
Интеграция процесінде қаржылық және экономикалық эффекті ұлғайту – валюталық
Бес елдің Еуразиялық экономикалық қауымдастығын құру туралы келісімдеріне ЕурАзЭҚ-тың
Келісілген бағыттар шеңберінде біріккен ғылыми-техникалық және өндірістік бағдарламалар, әлеуметтік-мәдени
Біздің ойымызша Қауымдастық бюджетін қалыптастыру процедураларының элементтері, мемлекетаралық мүдделері
Қауымдастық бюджетінің орындалуындағы бюджетке, сондай-ақ бюджет процесіне негативті әсер
Біріншіден, бюджеттің орындалуына әсер етеін проблемаларға қазіргі кездегі оның
Екіншіден, Қауымдастық бюджетінің орындалуы барысында, классикалық бюджеттік және коммерциялық
Дегенмен, Қауымдастық елдері оның бюджетіне, Еуропалық одақтағыдай, өздерінің ұлттық
Сонымен қатар, Қауымдастық бюджетін қалыптастыру идеясының тәжірибе жүзінде жүзеге
Біріншіден, қаржылық аспектісі туралы сөз етуге болады. Қауымдастық бюджеті
Екіншіден, экономикалық Қауымдастық бюджеті біріккен ғылыми-техникалық және өнеркәсіптік саясаттары
Үшіншіден, саяси ЕурАзЭҚ-ң біріккен бюджетінің қалыптасуы мемлекетаралық экономикалық қатынастардың
ЕурАзЭҚ-та еуропалық одақтағыдай экономикалық одақ және валюталық одақ бүтін
Валюталық одақ құру мынадай тиімділіктермен сипатталмақ:
ЕурАзЭҚ елдері экономикаларының гүлдену жолындағы бірден-бір себебін тигізуші фактор
ЕурАзЭҚ ішкі нарығына логикалық (заңды) қосымша;
қатысушы елдердің ұлтық нарықтарын қалыптастырады;
құрылымдық реформаларды ынталандыру арқылы
ЕурАзЭҚ елдері экономикаларының икемділігін жақсартудың индикаторы ретінде ететін болады.
Тұтастай алғанда ортақ еңбек нарығымен бірте-бірте қалыптасушы ортақ
Бұл процестер барысында мүше-елдердің ресурстық өндірістік және ғылыми-технологиялық әлеуеттерін
Сонымен қатар қаржылық интеграция елдердің шаруашылық механизмдерінің жақындасуына мүмкіндіктер
Сондай-ақ біріккен банктер, ең алдымен еуразиялық даму (кедендік одақ
Еуразиялық даму банкінің құрылтайшылары ретінде ЕурАзЭҚ елдеріндегі қызмет етуші
Интеграция ауқымында қабылданған ұзақ мерзімді бағдарламаларды заңды тұлға ретінде
- Еуразиялық агроиндустриалдық корпорациясы – ЕурАзЭҚ елдерінің аграрлық аймақтары
- Еуразиялық энергетикалық корпорация – электроэнергетика саласындағы бірлескен жобаларды
- Еуразиялық аэрокосмостық корпорациясы – космостық кеңістікті бірлесе игеру
- Еуразиялық транспорт корпорациясы – транспорт саласындағы келісілген тарифтік
- Еуразиялық әскери-техникалық корпорация - әскери-техникалық ынтымақтастықты дамыту мақсатында.
Нәтижесінде, еуразиялық даму корпорациялары түріндегі Еуразиялық даму бюджеті және
Сонымен бірге экономиканың нақты секторын қаржыландыруға қабілетті біріккен коммерциялық
Сондықтан да төлем-есеп-айырысу қатынастарын жетілдірудің айқын қажеттілігін туындайды. КО
Қазақстандағы әрекет етуші ұлттық төлем жүйесі ТМД елдерінің
Осы тұста ЕурАзЭқ елдері төлем жүйесіндегі шешімін
- ЕурАзЭҚ елдерінің коммерциялық банктерін елдердің (мысалы Қазақстанның) жалпы
- мемлекетаралық төлемдерді Мемлекетаралық банк арқылы жүзеге
Қауымдастықтың ақша-несие жүйесін қалыптастыру ары қарай ортақ субъектілері үшін
Әлемдік сахнада орын алып отырған қазіргі заманғы ғаламдану
Әрбір валюта қатаң бір шаруашылық процесті білдіреді. Бірлескен шаруашылықта
Бірлескен валютаны эмиссиялық орталықтарды қалыптастырусыз мүмкін емес. Олар айналымға
Көптеген «техникалық сұрақтарды шешу қажет, әрине толарсыз толық «құлдырау»
Әрине ортақ ақша-несие саясатын жүргізуге жету үшін, әуелі ЕурАзЭҚ
орталық банктің тәуелсіздігін қамтамасыз ету;
нарықтық құралдарды пайдалану;
бюджет тапшылығын тікелей қаржыландыруға тыйым салу.
Сондай-ақ инфляцияны бірқалыпты ұстаудың ортақ пайыздық шектеріне жеткізу керек,
Еліміздің Ұлттық Банк экс-төрағасы Г.А.Марченконың баяндауы бойынша ЕурАзЭҚ үшін
орташа жылдық инфляция деңгейі – 5 пайыздан көп емес;
АҚШ долларына қатысты ұлттық валюта айырбас бағамының жылына өзгеруі
ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік бюджет тапшылығы 3 пайыздан артық болмауы
Сыртқы мемлекеттің қарыздың ЖІӨ-ге қатысты – 30 пайыздан артық
Еуропалық елдер өздерінің бірлескен әлеуметтік-эконмикалық интеграциялануы жолдарында салыстырмалы түрде
Ортақ валютаны енгізу қарсаңындағы ЕО елдерінің макроэкономикалық көрсеткіштерінің жалпы
Дегенмен басқа да қырынан қарасақ, евроэкономикалық кеңістікке кірген ЕО
Инфляция деңгейін бірқалыпты ұстау бойынша ЕурАзЭҚ елдері, тіпті ТМД
Бұдан бұрын, дәлірек айтсақ 2002 жылы алыс шетел валюталарында
Бүгінгі күнде капиталдардың еркін қозғалысы аймағының сыртқы айқын шекаралары
ЕО елдерінің ортақ валюта тәжірибесін үлгі ететін болсақ бірқатар
Тұрақты бағамды қалыпты ұстауды қолдап отыру қатысушы –елдер экономикалары
Біріккен валюта қатысушы жақтардың экономикалық егемендіктерінен бас тартуларын талап
- бұл банкке ақша-несие саясатын жүргізу жөніндегі қызметтерді беру;
- ЕурАзЭҚ елдері оталық банктерінің жарналары есебінен резерв қалыптастыру;
- валюта саясатын біріңғай жүргізу.
ЕурАзЭҚ елдері экономикалырының өзара жақындасуы жағдайларында, мәселенің шешімі ұжымдық
Көптеген күш-жігерді, сондай-ақ уақытты талап ететін мұндай процестің барлық
Ортақ валюта интеграцияның жалғыз бірегелі өнімі деуге болады. Тарихқа
Европаның шығу идеясы өткен ғасырдың 40-жылдарынан өз бастауын алған
Ортақ валютаға көшу еуропаның интеграция жолындағы жарты ғасырға жуық
Қазіргі таңда бүкіл әлем бұл процестің дамуын аса ұқыптылықпен
Ортақ валютаның тұрақтылығының факторы ең алдымен қатысушы-елдердің алтынвалюталық резерві
Еуропалық валюта – тарихи бірігудің классикалық мысалы. Біздің жағдайымызда,
Бірақ тәуелсіз жылдары уақытында жағдай өте көп өзгерді. Егер
Байланыстың үзілуі үшін жасалған ұмтылыстардан кейін оны қайта байланыстыру
Көп жағдайда бұл сұрақтарды риторикалықққа жатқызуға болады және бұл
Болашақта мұндай одақ құру үшін, қатысушы-елдердің мүдделері неғұрлым бірдейлене
ЕО елдерінің валютаға көшуі белгілі бір қиыншылықтарды бастан кешірді.
Еуропаны енгізу кезеңінде донор-елдерге, оның бағамын тұрақты қалыпта сақтау
ЕурАзЭҚ шеңберінде валюталық одақ құру мүмкіндігі келесі сатылардан толық
а) жергілікті өндіріс тауарлары кедергісіз айырбасталатындай, толық өткеннен кейін
ә) толыққанды Кедендік одақты құруды аяқтау;
б) интеграциялық бірлестік елдерінің қаржылық жүйелерінің дайындығы.
Аталған ықтимал валюта-қаржы интеграциясын келесідей негізгі кезеңдерге бөлу құптарлық
11 кезең (бастапқы) – 2003-2006 жылдар:
- қол жеткізу қажет біріңғай макроэкономикалық өлшемдерді анықтау;
- қатысушы елдер экономикалық саясаттарының ұстанымдарын біріздендіру;
- нақты кеден одағын құру;
- табиғи монополиялардың тарифтерін бақылау жөніндегі ұлтүсті орган құру;
2 кезең (әзірлік) – 2007-2009 жылдар;
- белгіленген макроөлшемдерге қол жеткізу;
- олардың орындалуын бақылауды жүзеге асыратын орган құру;
- біріңғай қаржы институттарын құру;
- экономика және қаржы саласындағы заңнаманы толық біріздендіру.
3 кезең (негізгі) – 2010 жылдан бастап:
- 2010 жылы ақша аудару айналымында біріңғай валюта
- 2011 жылы қолма-қол ақша айналымында біріңғай
Экономикада қадамдар жасау ғана емес, олардың рет-ретімен жасалуы өте
Жоғарыда жіктелген шаралардың барлығы ЕурАзЭҚ-ң төлем жүйесін қалыптастыруға арналған
Осындай негізде ортақ төлем жүйесі және валюталық одақ қалыптасады.
Қаржылық институттар, біздің ойымызша, бастапқы уақытта ол ұлттық валюталардың
Қаржылық институттарға ұмтылыс үшін ЕурАзЭҚ-та (ЕО тәжірбиесін ескере отырып)
1) тауар, капитал, жұмыс күші еркін қозғалыстарының жалпы, ортақ
2) Ұлттық заңнамаларды үйлестіру. Қазіргі кезде жақындастыру мен үйлестіру
Өндірістік салаларға бюджеттен тыс қаржы көздерін (жеке инвестициялар банктік
Коммерциялық инвестициялық жобалар сайысын бірлесе қарастыру немесе таңдауды енгізу
2003 жылдың ақпан айында Мәскеуде «Интеграция. Бизнес. Прогресс» атты
Әрине, мәселе ықтимал ақшаның атында емес. Ортақ валюта енгізу
Қорытынды
Қазіргі заманда аймақтық экономикалық интеграция әлемдік экономика дамуының бірнеше
Әлемдік интеграциялық процестерді зерттеу әлемнің болашақтағы геосаяси қалыптасуын түсіну
Аймақ шеңберінде интеграциялық топтар құру, бір жағынан өз мүдделерін
Қазіргі кезде экономикалық интеграция біздің елдер дамуының басым бағыты
Достастық шеңберінде блоктар құру процесі дамуының жарқын мысалы бес
ЕурАзЭҚ елдерінің ортақ нарық қалыптастыруы қатысушы-мемлекеттер алдында келесідей міндеттерді
ЕурАзЭҚ елдерінің интеграциялық әлеуеті мынадай артықшылықты әлеуеттерін неғұрлым тиімді
Сондай-ақ шикізаттар, өндіріс циклы қысқа, салынған қаражаттың қайтарылымы тез
Бұл элементтердің барлығы шаруашылық субъектілердің тиімді қызмет етуіне және
ЕурАзЭҚ мемлекеттерінің сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыруының тиімділігін арттырудағы
Валюта-несие сферасының интеграциялануынсыз тауар, қызмет, капитал және жұмыс күшінің
Қазіргі таңда ЕурАзЭҚ шеңберінде төлем-есеп-айырысу қатынастарын жетілдірудің айқын қажеттіліктері
ЕурАзЭҚ-та еуропалық одақтағыдай экономикалық одақ және валюталық одақ бөлінбейтін
“Бестік” елдердің бірігу процесі енді ғана басталды және ол
Қазірде әлемде бірігуге деген үрдіс барған сайын өрбуде және
әдебиеттер тізімі
Назарбаев Н.А Казахстан -2030 Процветание, безопасность и улучшение
Центральная Азия в системе глобальных отношений: Сборник материалов конференций
Исингарин Н.К. 10 лет СНГ.Проблемы, поиски и решения /
Кошанов А. Неолиберальная концепция глобализации и система экономических интересов
Межеуов В.М. Проблемы современности в контексте глобализации и система
Кузнецов В. Что такое глобализация? / Кузнецов В.// Мировая
Пирожков С. Развитие интеграционных процессов в СНГ в контексте
Шишков Ю.В. Интеграционные процессы на пороге ХХІ века. Почему
Хасбулатов Р.И. Мировая экономика. – М: Инсан, 19994. –
Бутенко А.П. Социалистическая интеграция. Её сущность и перспективы. –
Шишков Ю.В. Западно – европейская интеграция: политические аспекты. –
Койчуев Т.К. Теория постсоветского реформирования. – Бишкек: Илим, 1997.
Максимова Современные буржуазные концепции мирового капиталистического хозяйства. – М.:
Борко Ю.А. Буржуазные теоретики об этапах и перспективах интеграции
Рубинский Ю. Западноевропейская интеграция на новом этапе: институциональный
Шишков Ю.В. Интеграция и дезинтеграция: корректировка концепции // Мировая
Кенжегузин М.Б. Проблемы особенности включения Казахстана в процесс экономической
Кенжегузин М.Б. Интеграция Казахстана в мировую экономическую систему в
Кошанов А. К. Проблемы интеграции государств Центральной Азии /
Шульга В.А. Экономика СНГ: 10 лет реформирования и интеграционного
Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Пирмбетов С.Д. Центральная Азия: реалии и перспективы экономической интеграции.
Зиядуллаев Н. СНГ – современные состояние и перспективы /
Борко Ю.А. Этапы развития европейской интеграции / Ю.А.Борко //
Экономика стран Содружества Независимых Государств в 2000 году //
Шайынғазы С. Интеграцияланудың жаңа деңгейі өркенділікке бастайды / С.Шайынғазы
Назарбаев Н.А. Сындарлы он жыл. / Н.А. Назарбаев –
Президент Назарбаева Н.Ә. Өзін «білікті оптемистпін» деп санайды //
Масанов. Н. Политические аспекты евразийства / Н.Масанов., Чеботарев А.
Назарбаев Н.Ә. Ғасырлар тоғысында / Н.Ә. Назарбаев. – Алматы:
Кириченко В. Состояние и проблемы экономических отношений в СНГ/
Шишков Ю.В. Интеграция и дезинтеграция: корректировка концепции // Мировая
Шишков Ю.В. Капиталистическая интеграция: анатомия противоречий / Ю.В.
Шишков Ю.В. Судьба Британского содружества наций: воспоминание о будущем
Подзигун И.М. Глобализация как реальность и проблема./ И.М Подзигун
Бисенбаев А. Евразийский Союз и суверинитет Казахстана / А.Бисенбаев
Шашкова Н. Таможенный союз станет Евразийским / Н.Шашкова
Исингарин Н.К. Таможенный союз: дело и планы. – А:
Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества / Дипломатический вестник.
Смайл Е. Жаһандану жағдайында жалғыз жорту жөнсіз /
Заседание международног совета ЕВРАзЭС / Содружество независимых государств //
Фурсов В. Новая евровалюта и экономические интересы Казахстана /
Проблемы устойчивого экономического развития в усоловиях глобализации; В 2-х
Кошанов А. Опиратся на науку / А.Кошанов //
Музапарова Л. Транснациональные корпорации в Казахстане / Л.Музапарова //
Исингарин Н. Развитие интеграционных процессов в СНГ – проблемы
Адильбеков А. Процесс интеграции государств Центральной Азии: особенности и
Внешнеэкономическая деятельность РК. Статистический сборник / Под.ред. Ж.А. Кулекеева.
Пустогаров В.В. Международно–правовой статус СНГ/ В.В Пустогаров
Чекуров В. Распад СССР и пути формирования новой системы
Смайл Е .ХХІ ғасырдағы Қазақстан Ресей ықпалдастығы және жаһандану
Сагадиев К.В орбите глобализации / Сагадиев К. //Казахстанкая правда
ҚОСЫМША А
ЕурАзЭҚ мемлекеттеріндегі тұрғындар санының құрылымы
ҚОСЫМША Ә
ЕурАзЭҚ елдеріндегі ЖІӨ динамикасы (100% )
ТМД статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша тұрғызылады
ҚОСЫМША Б
ТМД
1991 жылдан
ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР ДОСТАСТЫҒЫ
БҚК
1992 жылдан
БІРЛЕСКЕН ҚАУІПСІЗДІК КЕЛІСІМІ
АРМЕНИЯ
ҚАЗАҚСТАН
ҚЫРҒЫЗСТАН
РЕСЕЙ
ТӘЖІКСТАН
ӨЗБЕКСТАН
ОАО
1994 жылдан
ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ОДАҒЫ
ҚАЗАҚСТАН ҚЫРҒЫЗСТАН
ТӘЖІКСТАН
ӨЗБЕКСТАН
ГУАМ
1997 жылдан
МЕМЛЕКЕТ АРАЛЫҚ ҰЙЫМДАР
ГРУЗИЯ
УКРАИНА
АЗЕРБАЙЖАН
МОЛДОВА
ЕврАзЭҚ
1995 жылдан
ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАУЫМДАСТЫҚ
ҚАЗАҚСТАН
РЕСЕЙ
БЕЛАРУСЬ
ҚЫРҒЫЗСТАН
ТӘЖІКСТАН
ҚОСЫМША В
АИҰ
2003 жылдан
АЙМАҚТЫҚ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ҰЙЫМ
БЕЛАРУСЬ
ҚАЗАҚСТАН
РЕСЕЙ
УКРАЙНА
71