Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................5
1 Халықаралық экономикалық интеграцияның теориялық негіздері.......................... ....................................................................................5-12
1.1Халықаралық экономикалық интеграция мәні,мақсаты және негізгі
1.2Халықаралық экономикалық интеграцияның даму кезеңдері................................................................................................................7-8
1.3Елдердің сауда-экономикалық одаққа кіруінің экономикалық салдары................................................................................................................8-10
1.4Әлемдегі негізгі халықаралық экономикалық интеграциялық топтар................................................................................................................10-12
2 Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық интеграция процестерінің ерекшеліктері...........................................................................13-28
2.1Дүниежүзілік экономикалық байланыстағы Қазақстанның
алатын орны......................................................................................................13-16
2.2 Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграцияның
қажеттілігі және негізгі мәселелері................................................................16-21
2.3 Еуразиялық экономикалық Қауымдастыққа Қазақстанның
қосқан үлесі......................................................................................................22-28
3 Еуразиялық экономикалық қауымдастығы елдерінің экономикалық сауда қатынастарының даму
3.1 ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ ішкі дамыту жолдары..............................29-39
Қорытынды............................................................................................................40
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................41
Қосымша ...............................................................................................................42
Кіріспе
XX ғасырдың аяғында, соңғы орасан зор әлеуметтік империялардың бірі
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып құрылуы экономикалық
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар:
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің халықаралық –
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылуынан
Қазақстан Республикасының халықаралық құқықтың субъектісі ретінде өмір сүруінің алғашқы
Курстық жұмыстың мақсаты - әлемдегі негізгі халықаралық экономикалық интеграцияланушы
1 Халықаралық экономикалық интеграцияның теориялық негіздері
1.1 Халықаралық экономикалық интеграцияның мәні,мақсаты және негізгі міндеттері
Интеграциялық процестердің дамуы халықаралық тауар айырбасы мен оларды өндіретін
ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап жетекші индустриалды елдердің қарқынды
Сонымен, интеграция (латын тілінен «integer» - толық) – экономикалық
Халықаралық экономикалық интеграция дегеніміз – экономиканың өзара бейімделуі олардың
Халықаралық экономикалық интеграция шаруашылық өмірдің интернационализациялануы процесінде ерекше кезең
Интеграцияның аймақтық сипаты бар. Ол былай байланысқан, яғни өндірістің
Көптеген экономистер мемлекеттер интеграциясының мынадай алғышарттарын бөліп көрсетеді:
Интеграцияланушы елдердің экономикалық даму деңгейі мен нарықтық дәрежесінің бірегейлігі;
Елдердің жағрапиялық жақындығы ортақ шекараларының және тарихи қалыптасқан экономикалық
Экономикалық интеграция экономикалық және басқа да жалпыға ортақ сипаттағы,
Демонстрациялық эффект. Интеграцияланған мемлекеттердің белгілі бір экономикалық жетістіктерге жетуі(экономикалық
«домино эффектісі» Осы және басқа региондағы көптеген елдер интеграциялық
Интеграцияның алғышарттары алуан түрлі болып келеді. ҒТП-тің қазіргі таңдағы
Көптеген мемлекеттер үшін экономикалық интеграция ғылыми-техникалық зерттеулерде өте тиімді
Қазіргі халықаралық экономиканың пайда болуы мен дамуындағы сансыз көп
Масштабтың экономикалық басымдылығын пайдалану. Масштаб экономикасы теориясының негізі, нарықтық
Қолайлы сыртқы экономикалық ортаны құру. Көптеген интеграциялық бірлестіктердің басты
Сауда саясаты мақсатын шешу. Аймақтық интеграция БСҰ-ға мүше болуға
Экономиканың құрылымдық қайта құрылуына көмектесу.
Ұлттық өнеркәсіптің жас салаларын қолдау.
Жалпы алғанда, интеграциялық процестерге экономикалық себептер ғана емес, сондай-ақ
1.2 Халықаралық экономикалық интеграцияның даму кезеңдері
Халықаралық қатынастар жүйесіндегі интеграцияның ең бірінші жүйелік сипаттағы қандай
Интеграция ұғымының теориялық мағынасын сараптауға деген қажеттілік, Батыс Еуропа
Ең бірінші аймақтық интеграция үрдісін теориялық тұрғыдан түсіндіруге тырысқандар
Әлемдік даму ағымы, дамыған мемлекеттерді ұлттық мүдделерін тиімді қорғау
Кедендік одақ 1957 жылы құрылған Еуропалық Экономикалық Қауымдастықтың теориялық
1960 жылы интеграция формасына деген әдістердің қайта қаралуы болды.
1.Еркін сауда аймағы – мүше-мемлекеттер арасында мөлшерлік және сандық
2.Кедендік одақ – жоғарылардан басқа, үшінші елдермен саудада ортақ
3.Ортақ нарық – саудаға шек қоюлармен қатар, өндірістік факторлардың
4.Экономикалық одақ – тауар мен өндірістік факторлардың қозғалу еркіндігі
5.Саяси одақ – толық экономикалық интеграция, ұлттық экономикалық саясаттар
Әлемдік интеграциялық үрдістің даму динамикасы интеграция теориясының дирижистік бағытының
Федеративтік интеграция идеясын Еуропалық Одақтың дамуында біраз байқай аламыз.
Аймақтық интеграция саласындағы тағы бір ірі ағым коммуникациялық ағым.
1.3 Елдердің сауда-экономикалық одаққа кіруінің экономикалық салдары
Кез келген елдің сауда-экономикалық одаққа бірігуі ол елдің экономикалық
Статистикалық талдау;
Динамикалық талдау.
Осы талдаулардың әрқайсысын толығырақ қарастырайық.
Статистикалық талдау шеңберінде сауда-экономикалық одаққа кіру салдарының екі варианттын
Ағымды туындатушы эффект;
Ағымды ығыстырушы эффект.
Ағымды туындатушы эффект дегеніміз елдің интеграциялық топқа бірігуі салдарынан
Ағымды ығыстырушы эффект дегеніміз сауда-экономикалық одаққа кіру нәтижесінде сұраныс
Осы жерде мынадай сұрақтар туындайды: Интеграциялық топқа бірігудің ең
Екінші вариант мынандай жағдайларда туындауы ықтимал, егер: одаққа мүше
Бұл жағдайларда олардың қатысушы елден шығарылатын импорт бағасы аутсайдер-елден
Статистикалық талдаудың бір маңызды кемшілігі бар. Оның мәні мынада,
Осы альтернативалық варианттардың әрқайсысын қарастырайық.
Одаққа енудің төмендегідей артықшылықтары бар:
1.Нарық көлемінің ұлғаюы отандық фирмаларға өндіріс масштабын ұлғайтудан сәйкес
2.Халықаралық сауданың және сыртқы экономикалық қызметтің басқа да күрделі
3.Белгілі бір жағдайларда одақтың қызмет ету шығындары өте жоғары
Сауда-экономикалық одаққа енудің төмендегідей негізгі кемшіліктері, яғни кері салдары
жағдайлардың белгілі бір ағымында елден ресурстар ағылып кетуі мүмкін;
егер интеграцияға қатысушы елдердің жекелеген фирмалары арасындағы өте тығыз
кей жағдайда өте үлкен компанияларды құрумен байланысты өндіріс масштабын
1.4 Әлемдегі негізгі халықаралық экономикалық интеграциялық топтар
Еуропалық одақ (ЕО) қазіргі уақытта басынан қиын кезеңді кешіріп
Бүкіл еуроодақтың эмиссиялық орталығына айналған Майнда-ғы Франкфуртта (Германия) резиденциясы
Өткен ғасырдың 90-жылдарының ортасында Американдық континентте үш елді (АҚШ,
Сонымен бірге АҚШ-тың Американдық континенттің екі бө-лігінің барлық елдерін
Ал Азия-Тынық мүхит экономикалық ынтымақтастық үйымы Құрылған Азия-Тынық мүхит
Азияда он мемлекет, яғни Бруней, Вьетнам, Индонезия, Малай-зия, Филиппин,
90-жылдарда да Оңтүстік Азияда бұрын айтылған өңірлік интеграция идеясын
Африка континентінде Шығыс және Оңтүстік Африка (ПТЗ) және Оңтүстік
Таяу Шығыста 1981 жылы кейде «мұнай алтылығы» деп атала-тын
Мемлекетаралық экономикалық интеграцияны дамыту барысында елдер осы процеске қатысатын
2 Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық
2.1Дүниежүзілік экономикалық байланыстағы Қазақстанның алатын орны
Ұлтаралық өзара тығыз қарым-қатынастар, әсіресе экономика саласында кең қанат
Адамзат қоғамының дамуының қазіргі кезеңде көрсетіп отырғандай қиын да,
Экономикалық ғылымда халықтар мен мемлекеттер арасындағы байланыстардың түрлеріне біршама
Осындай методологиялық алғы шарттардьің қатарында сыртқы-экономикалық қатынастарға жол ашатын,
Дүниежүзілік шаруашылықтың пайда болуының материалдық шарттары: халықаралық еңбек бөлінісі,
дүниежүзілік қоғамдастыққа ене бастаған Қазақстанның алғашқы қадамдарын, оның ұлғайып
Біздің елде неміс диаспорасының болуы, ГФР-дың Қазақстанмен ірі көлемде
"Дүниежүзінің жетекші экономикалық көш бастаушы ретінде АҚШ-қа басты назар
Сөйтіп, Қазақстан президенті таяудағы кезендегі сыртқы экономикалық келбетіміздің бағыт-бағдарын
Өйткені КСРО ыдырауы нәтижесінде мүлдем жаңа геосаяси жағдай туады,
Қазақстанның байтақ территориясы, табиғи экономикалық және еңбек ресурстары бола
Қазақстаннан КСРО-ның басқа аймақтарына шығарылатын өнімнің негізгі бөлігі шикізат,
Республика экспортының негізгі көлемі 70%-ке жуығы қазбалы байлықтар өндірісінің
Рыноктық қатынастарға көшкен , сыртқы рынокқа шығуға құқылы Қазақстандағы
Егер 50-жылдардың аяғында Қазақстан өнімдері не бары 31 шетелге
Қазақстан Республикасының экспорты мен импортының құрьшымын төмеңдегі шеңберлерде келтірілген
Сыртқы сауданың дүниежүзілік жалпы ұлттық өнім Көлемінде алатын үлесі
2.2 Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграцияның қажеттілігі және негізгі мәселелері
XXІ ғасыр адамзат тарихындағы ең дүбірге толы кезеңі. Әрине,
Орталық Азиядағы интеграциялық үрдістің, әлеуметтік өмірдің интернационализациялануы мен интеграциланушы
Президент Н.Назарбаев Қазақстан халқына «Қазақстан – 2030» жолдауында: «Ұлттық
Орталық Азиялық интеграциялық үрдістің ерекшелігі жаңа тәуелсіз мемлекеттің тарихының,
Орталық Азиядағы су ресурстары мемлекеттер арасында теңдей бөлінбеген. Ірі-ірі
Орталық Азиядағы интеграциялық ағымның спецификалық ерекшеліктерінің бірі аймақтағы барлық
Назарбаев ТМД елдері үшін интеграциялық ынтымақтастық экономикалық қажеттілік қана
Қазіргі таңда әлем өзара интеграциялық жүйе үрдісінде дамуда. Әлемнің
Бұрынғы Кеңестік республикалар өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ішкі және
• Қол жеткізілген егемендікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу;
• Күшті мемлекеттің ықпалына қалып, олардың шикі зат көзіне
• Біріккен Еуропаны мысал, үлгі ете отырып, бұрынғы Кеңестер
Осылайша бұрынғы КСРО территориясында жаңа интеграциялық топтар пайда бола
Экономика сөз жоқ, интеграцияның анағұрлым маңызды құрамдас бөлігі болып
Орталық Азия мемлекеттерін аймақтық интеграциялау идеясы Біртұтас Экономикалық Кеңістік
Бұл келісімнің 1 бабы бойынша былай делінген: «Біртұтас Экономикалық
Шартты дамыту тұрғысында 1994 жылы шілдеде президенттердің шешімімен Мемлекетаралық
Сөз болып отырған уақытта Орталық Азия ынтымақтастық және даму
Әлемнің жетекші мемлекеттерінің Орталық Азия мен Закавказға деген қызығушылықтары
• Біріншіден, олардың территориясы арқылы әуе-коммуникациялық жолар өтетін Азияның
• Екіншіден, бұл аймақта – жер қазба байлықтары –
• Үшіншіден, бұл аймақ өте ауқымды, аз игерілген дайын
• Төртіншіден, жаңа тәуелсіз мемлекеттің өндірістік содерасында ықпалды позицияны
• Бесіншіден, дәстүрлі көп ғасырлар бойы Ресей ықпалы мен
Орталық Азиялық мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы мемлекетаралық ынтымақтастық пен аймақтық
Орталық Азия елдерінің тиісті шарттары мен келісімдерінің орындалуына талдау
2000 жылы 14 маусымдағы Душанбедағы ОАЭҚ мемлекетаралық кеңестің Қазақстан,
ОАӘҚ шеңберіндегі интеграцияны тереңдетуге ұмтыла отырып, президенттер 2005
• Сауда-экономикалық байланыстарды жандандыру;
• Су және энергетикалық ресурстарды бірлескен түрде және ұтымды
• Көліктік-коммуникациялық жүйені дамыту саласында келісілген саясаттарды жүргізу;
• Қалыптасқан шаруашылық байланыстарды жетілдіру және импортты алмастыратын өндірісті
• ОАЭҚ елдерінің халықтар арасындағы гуманитарлық мәдени байланыстарды кеңейту
ОАЭҚ мемлекеттерінің 2002 жылы дейінгі кезеңге арналған біртұтас экономикалық
Мемлекетаралық автокөлік жолдары мен теміржол траспортында, транзиттік жүкті үшінші
Егер Еуропа құрлығының тарихына көз жүгіртсек, ол құрлық бүгінгі
Немесе АСЕАН мүше елдерінің аймақтың интеграциялық тәжірибесін алайық. Оңтүстік-Шығыс
Дегенмен, 90 жылдары АСЕАН-ның сәтті құрылуы нәтижесінде бұл аймақ
Экономикалық интеграцияның маңыздылығы жөнінде айта келе, АҚШ-тай ірі, күшті
Орталық Азия мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы нарықтың экономиканы құруда жаңа
Кейбір мамандар, ТМД аймағындағы, Орталық Азия мемлекеттерінің интеграцияға ұмтылуы,
Орталық Азияның геосаяси аймағы, кейбіреулердің осы аймақты мұсылман Солтүстік
Саяси интеграция интеграциялық үрдістің осы аймақтағы айрылмас бөлігі. Әрине,
2.3 Еуразиялық экономикалық Қауымдастыққа Қазақстанның
қосқан үлесі
Көпжақты, сондай-ақ екі жақты үлгідегі ТМД елдерінің өзара қарым–қатынастары
Тұтас аймақтар мен құрлықтардың өсе түсіп отырған интеграциясы XX
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастық мақсаттары мен
Тәжірбие көрсетіп отырғандай аймақтық экономикалық интеграциялық үрдісі өте күрделі
ТМД мемлекеттерінің басшылары Кедендік Одақ құруды, кедендік тарифтерден бірте–бірте
Бірлескен жұмыстағы келесі қадам деп 1993 жылы қыркүйекте Экономикалық
• Уағдаласушы Тараптар халықтардың тұрмыс деңгейін арттыру мақсатында олардың
• Нарықтық қатынастар негізінде кезең-кезеңімен ортақ экономикалық кеңістік құру;
• Барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін тең мүмкіндіктер туғызу
ТМД мемлекеттердің басшылары Экономикалық Одақ интеграцияны кезең–кезеңімен тереңдету, экономикалық
6 қаңтар 1995 жылы Ресей Федерациясы мен Беларусия Республикасы,
Кеден Одағының құрудағы басты мақсат болып мыналар жариаланды:
• Шаруашылық жүргізуші субъектілердің еркін экономикалық қарым–қатынасына теріс әсерін
• Тұрақты экономикалық дамуды, еркін тауар айналымын және шынайы
• Жалпы экономикалық кеңістікті құруда жағдай жасау;
• Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің әлемдік рынокқа белсенді шығуына жағдай
Кеден Одағы мынадай қағидаларға негізделетін экономикалық бірлестік ретінде:
а) Кеден Одағына мүше–мемлекеттердің біртұтас кедендік территориясының болуы;
б) Бірыңғайландырылған заң шығару және рыноктық шаруашылығына негізделген, біртипті
Кеден Одағында атқарушы органдар ретінде төрт мемлекеттің интеграциясын басқарудың
Жылдамдығы әр-түрлі интеграция үрдісіне тиісті серпін беруге ұмтыла отырып,
Интеграциялық ынтымақтастық одан әрі 1996 жылы 2 сәуірдегі Беларусь
Атап айтуымыз керек, жалпы ТМД мемлекеттермен экономикалық байланыстарды реттеуде
Құжаттардың кейбіреуі практикалық тұрғыдан жүзеге асты. 1998 жылы 24
Ынтымақтастықты кеңейту жөніндегі ұйымдық, техникалық және экономикалық шаралады жүзеге
1998 жылы сәуірде Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресей Президенттері
Кеден Одағына қатысушы мемлекеттердің басшылары 2000 жылы қазанда Астанадағы
• Белгілі, дәл механизмнің, бұрынғы міндеттер мен мақсаттарды жүзеге
• Жаңа ұйымның анық көрсетілген халықаралық статусы ЕурАзЭқ халықаралық
• Алдыңғылардан да жақсы, интеграциялық формула. Қоғамдастықта әрбір мемлекет,
• Шешім қабылдаудың жаңа түрі. ЕурАзЭқ-ң құрылу туралы келісім
• Шешімдерді орындауды бақылаудың жаңа жүйесінің құрылуы. Қауымдастығы келісімдер
• Заң шығарудың бірыңғайлылығы мен жақындасуындағы жаңа әдістер.
• Мүшелікке деген жоғары талаптар. Мүшелік өз міндеттерін орындамаған
Интеграциялық комитет (ИК) – Қоғамдастықтың тұрақты жұмыс істейтін органы,
Мемлекетаралық Кеңес пен ИК қызметін ұйымдастыру тұрғысынан қамтамасыз ету.
2001 жылы 21 ақпанда Алматыда интеграциялық комитет Белорусия, Қазақстан,
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастыққа алып келген құжаттарды сараптай келе, оқиғаның
ЕурАзЭқ-тің берілуі экономикалық форумы осы жылы, яғни 2003 ж.
Интеграциялық процестерге қатысты ТМД-ға қатысушыларының позициясы көп жағдайда тиісті
Қазақстан принциптік тұрғыдан барлық мемлекеттердің экономикалық даму мен халықаралық
Қазақстан осы ұйымның келешегіне зор үміт артады. Қазақстан әр
3 Еуразиялық экономикалық қауымдастығы елдерінің экономикалық сауда
3.1 ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ ішкі дамыту жолдары
ЕурАзЭҚ елдері интеграциясының мақсаты – жиынтық әлеуетті максималды түрде
Мұндай мақсаттардың жүзеге асырылуы, интеграциялық процеске қатысушылардың стратегиялық ортақ
Ғаламдық масштабта кез-келген аймақтық бірлестіктің сауда еркіндігін шектейтіні белгілі,
Әлемдік тәжірибеден белгілі мысалы, ЕО пен АСЕАН арасындағы сауда
Кедендік одақ - екі немесе бірнеше мемлекеттердің өз араларындағы
Сурет 1, Қазіргі Кедендік Одақтар
Одаққа бірігудің негізгі мәні одаққа мүше мемлекеттер ішіндегі кедендік
Кедендік (мәніне қарай) еркін сауда аймағын қамтитыны белгілі, дегенмен
Қауымдастық шеңберінде ортақ тауар нарығын қалыптастыру кезеңдерінің құрылымдық
Соңғы онжылдықта ЕурАзЭҚ елдерінде нарықтық реформаларды жүргізу кезеңдері,
Әрине, жекешелендіру кезеңдерінен бастап қазіргі уақыттардағы әртүрлі реформалық саясаттардағы
Кезеңдер:
Серіктес-мемлекеттер арасындағы еркін сауда режимі - ЕСР
ЕСР+ мемлекетаралық шешімдерді қабылдау арқылы режимді жүзеге асыруға қосымша
Үшінші елдерге қатысты келісілген сауда-тарифтік режим- КСТР
ЕСР+ режимді жүзеге асыру үшін қосымша жағдайлар
Ұлттық кедендік территорияларды біріктіретін ортақ кедендік территория - ОКТ
КСТР + қалыптастыру үшін қосымша жағдайлар
Ортақ тауар нарығы - ОТН
ОКТ + қызмет ету үшін қосымша жағдайлар
Сурет2,ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ тауар нарығын қалыптастыру кезеңдерінің құрылымдық мазмұны
Дегенмен интеграциялық шешімдерді жүзеге асырулары мен сауда- экономикалық байланыстарының
Елдердің өзара интеграциялық қарым-қатынасқа дайындығын, халықаралық салыстыруларда кең қолданыс
Ашық экономика -
2010жылғы көрсеткіш бойынша ЕурАзЭҚ мүше-елдері ішінде экономикасының ашықтығы бойынша
Кесте 1,ТМД елдерінің экономикалық қауымдастықтың экспорттық – импорттық операциялары
Беларусь Қазақстан Қырғыз-
стан Ресей Тәжік-
стан Еур-
АзЭҚ
Экономика ашықтығы 0,2 0,2 0,1 0,1 0,2 0,6
ЖІӨ экспорт
Импорт
(млн.долл.) 76210
7257
7985 73325
8731
5934 9710
438
533 1359650
94633
41332 6615
665
658 301825
111724
56442
Ескертпелер:
1. Мәліметтер көзі: Экономика СНГ в 2011 году. Статкомитет
2. «Экономика ашықтығын» есептеу барысында Бүкіләлемдік Банк (экспорт+импорт)/ ЖІӨ
Беларусь Ресеймен айтарлықтай тығыз экономикалық байланыста және бұл оның
Қазақстанның ЕурАзЭҚ серіктес-елдеріне қатысты да экономиканың ашықтық деңгейі жоғары.
Қазақстан мен Тәжікстан экономикалары көрсеткіштерінде ЕурАзЭҚ елдеріне экспорт және
Кедендік одақты қалыптастыру жолдары бойынша, оған кіретін елдердің
Егер теорияға жүгінсек, интеграция эффекті екі түрге бөлінеді: статистикалық
сатыларында ғана әсерін байқататын еді.
2010жыл 2012 жыл
Барлы-ғы Оның ішінде Барлы-ғы Оның ішінде
ТМД
елдері ЕурАз
ЭҚ
елдері Басқа
елдер
ТМД
елдері ЕурАз
ЭҚ
елдері Басқа
елдер
Беларусь
Экспорт
Импорт
Сальдо
7330,7
8574,2
- 1243,5
4403,5
6022,8
-1619,3
3740,5
5614,3
-1873,8
2927,2
2551,4
375,8
7257
7985
-728
3996
5557
-1561
2947
4137
-1190
3261
2428
833
Қазақстан
Экспорт
Импорт
Сальдо
9125,9
5050,8
4075,1
2375,5
2756,1
-380,6
1900,0
2535,5
-635,5
6750,4
2294,7
4455,7
8731
5934
2797
2018
2745
-727
1216
1886
-670
6713
3189
3524
Қырғыз-н
Экспорт
Импорт
Сальдо
504,5
554,1
-49,6
207,4
298,5
-91,1
109,0
195,8
-86,8
297,1
255,6
41,5
438
533
-95
153
293
-140
84
178
-94
285
204
45
Ресей
Экспорт
Импорт
Сальдо
103077,8
33882,9
69194,9
13808,6
11608,4
2200,2
7963,3
6240,4
1722,9
89269,2
22274,5
94633
41332
53301
14000
9212
4788
5954
4416
1538
80633
32120
48513
Тәжік-стан
Экспорт
Импорт
Сальдо
784,3
675,0
109,3
373,8
559,7
- 185,9
268,9
197,4
71,5
410,5
115,3
295,3
665
658
7
176
157
19
78
185
-107
489
501
-12
Барлығы
Экспорт
Импорт
Сальдо
120823,2
48737,0
72086,2
21168,8
21245,5
-76,7
13981,7
14783,4
-801,7
99654,4
27491,5
72162,9
111724
56442
55282
20343
17964
2379
102879
10802
-523
91381
38478
52903
Ескертпе – Мәліметтер көзі ТМД статкомитетінің жылдық статистикалық мәліметтері
Кесте2,ЕурАзЭҚ елдері «экономикаларының ашықтығы» дәрежесінің көрсеткіші
Сыртқы экономикалық қызметті еркінсіту (либерализация), елдердің Кедендік одаққа кіруі
Біріншіден неғұрлым шығынды талап ететін өнім шығаруға мамандандырылу нәтижесіндегі
Екіншіден, интеграциялық топқа кез келген ел импортты алмастыру салаларын
Интеграцияның үшінші артықшылығы, аймақ елдеріндегі көп шығынды талап
Анықтама бойынша, кедендік одақтар және басқа да аймақтық сауда
Кедендік одақ серіктес-елдермен еркін сауданы туғызады, ал ол сәйкесінше
Дегенмен аймақтық интеграцияның әлеуетті артықшылықтармен қоса салыстырмалы түрдегі ол
Қазіргі таңда ЕурАзЭҚ шеңберіндегі өзара саудадағы кедендік баж алынып
Сондай-ақ Тәжікстандағы жаңа кедендік ереженің қабылдану ортақ кедендік тарифті
Біздің ойымызша ішкі сауда барысында тарифтерді біріңғайлаудың толыққанды жүруі
Сондай-ақ сауданы нығайтудағы тағы да бір кедергілердің бірі –
Соңғы жылдарда ЕурАзЭҚ мүше-мемлекеттерінің кәсіпорындары үшін өнім өткізу рыногының
Қорыта айтсақ, ортақ ішкі нарықты қалыптастырудың экономикалық артықшылықтарын бес
1) ресурстардың неғұрлым тиімді бөлінуі. Тұтынушылар тауарлар мен қызметтердің
2) мәмілелер жасауға байланысты шығындар азаяды. Қазіргі уақытта ЕурАзЭҚ
3) қызмет ету масштабының кеңеюі есебінен үнемдеу. Бұл мүмкіндік
4) техникалық прогрестің қарқын алуы. Қорғалынған нарықтар кәсіпорынның, мекеменің,
5) экономика өсіңкілігінің жоғарылауы. Бәсекелестік жаңашылдық қарқынының және экономикалық
Қорытынды
Қорытындылай келетін болсам, бастапқыда ТМД шеңберіндегі ынтымақтастық өте нашар
Ал Қазақстанның қазіргі әлем нарығында алатын орны зор. Қазіргі
Қазақстан экономикасын дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялау және оның халықаралық еңбек
Қазіргі дүниежүзілік дамуда ғаламдану үрдісі жүруде. Ал сол ғаламданудың
Халықаралық қатынастар тарихы көрсеткендей, мемлекеттер арасындағы экономикалық, саяси, ғылыми
ТМД елдерінің проблемаларын зерттеу, оның қазіргі даму тенденцияларын анықтау
Еліміздің ұтымды дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануы үшін дұрыс экономикалық саясат
Алайда, Қазақстанның көптеген дамыған не дамушы мемлекеттермен қарым-қатынасқа түсуі,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1Мамыров Н.Қ., Мадиярова Д.М., Қалдыбаева А.Е. «Халықаралық экономикалық қатынастар»,
2 Құланбай Ә. «Интеграция – дамудың қозғаушы күші», «Егемен
3 Джолдасбекова Г. «Қазақстанның әлемдік сауда жүйесіне интеграциялану жағдайлары»
4 Р.Е. Елемесов «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы, «Қазақ университеті»
5Сахариев С.С., Сахариева А.С. «Әлем экономикасы» (оқулық) 1-бөлім, Алматы,
6Сахариев С.С., Сахариева А.С. «Әлем экономикасы» (оқулық) 2-бөлім, Алматы,
7Алматинская декларация. Сборник документов под ред. К.Токаева. Алматы,1998. І
8Договор об учреждении Евразийского экономического сообщества . ред. Колегия
9Договор о создании Единого экономического пространства между Республикой Казахстан,
10 оглашение о создании Содружества Независимых Государств. Сборник документов
11 Соглашение о сотрудничестве и взаимопомощи в таможенных делах.
12 Гаврилов В. Интеграции в СНГ и национальные интересы.
13 Десять лет Независимости Казахстана: итоги и перспективы развития.
14 Евразийское пространство интеграционный потенциал и его реализации. Ответственный
15 Исингарин Н. Проблемы интеграции в СНГ. Алматы,
16 Исингарин Н. Транспорт, магистраль экономической интеграции в СНГ.
17 Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции.
18 Козбеков У.О. Внешние экономические отношения государств в переходной
19 Назарбаев Н.А На пороге XXІ века. Алматы, 1997.
20 Назарбаев Н.А. Евразийский союз идеи, практика, перспективы 1994-1997.
Қосымшалар
1.Сурет1,ЕурАзЭҚ шеңберінде ортақ тауар нарығын қалыптастыру кезеңдерінің құрылымдық мазмұны
2. Кесте 1,ТМД елдерінің экономикалық қауымдастықтың экспорттық – импорттық
3. Кесте2,ЕурАзЭҚ елдері «экономикаларының ашықтығы» дәрежесінің көрсеткіші
39
43