Мазмұны:
Кіріспе
Деректер базасын проектілеуге қойылатын есептің шарты.
ДБ проектілеудің этаптары.
Пәндік облысты сипаттау.
Ақпарат ағымдарын талдау.
Инфологиялық модельді жасау.
Даталогиялық модельді жасау.
ДБ жүзеге асырудың техникалық және бағдарламалық құралдарын таңдау.
Деректер базасын құру.
ДБ проектісінің құрылымын сипаттау.
ДБ кестелерінің қасиеттерін сипаттау.
ДБ кестелерінің арасындағы қатынастарды және тұтастық шарттарын анықтау.
Деректер базасын іске асыруды жүргізу.
“Магистратура бөлімі” жөнінде шағын мағлұмат.
“Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ нің Магистратура бөлімі” деректер қорының құрылымы.
Есеп берулерді ұйымдастыру.
Қорытынды.
Әдебиеттер.
Кіріспе.
Қазіргі кезде қоғамды ақпараттандыру және компьютерлендіру өсу үстінде, және
Деректер базасын біз деректердің ұйымдастырылуы ретінде білеміз және ол
Осы оқу тәжірибесі уақытында реляциялық ДҚБЖ құралдары көмегімен жасалды
Оқу тәжірибесінің мақсаты – реляциялық деректер базасын индивидуалды тапсырмаларға
Оқу тәжірибесінің тапсырмасы – әр түрлі практикалық тапсырмаларды шешудің
Біз төмендегі жасалған таныстырып өтетін деректер базасын Delphi 7.0.
Деректер базасын проектілеуге қойылатын есептің шарты.
Кіріс ақпараты Сұраныстар Есеп берулер
«Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ магистратура бөлімі» ішкі жүйесі
Кестелері: бөлімдері, магистранттар, магистранттардың жеке деректері, профессорлар, профессорлардың жеке
(кестелер өрістерін өздігінше құру, шектеулер – жалпы 30 өрістен
Деректерді өзгертуге, жаңадан мәлімет енгізуге, деректер қорын жаңартуға мүмкіндік
ДБ проектілеудің этаптары.
Пәндік облысты сипаттау.
Пәндік облыс – бұл басқаруды ұйымдастыру мақсатында, яғни, автоматтандыру
«Динамикалық түрде жаңартылып отыратын» сөз тіркесі, пән облысының ағымдық
Сонымен, мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) – ақпараттық жүйенің
сыртқы жадыдағы (дискідегі) мәліметтерді басқару;
оперативтік жадыдағы мәліметтерді басқару;
кенет өшіп қалғаннан кейінгі мәліметтер базасын қайта қалпына келтіруді
МБ-ның тілдерін сүйемелдеу (мәліметтерді анықтау тілі, мәліметтерді манипуляциялау тілі).
Әдетте қазіргі заманғы МББЖ-да келесі компоненттер бар болады (суретті
ядро, ол сыртқы және оперативтік жадыдағы мәліметтерді басқару және
мәліметтер базасының тілдерінің процессоры, ол мәліметтерді шығарып алу және
орындалу уақытын қолдаудың ішкі жиыны, ол МББЖ-мен қолданушы арасындағы
сервистік программалар (ішкі утилиттер), ол ақпараттық жүйелерге қызмет ететін,
Ақпараттық жүйелерді проектілеу теориясында пән облысын (немесе бүкіл нақты
пән облысын, нақты түрде қалай бар сол қалпында қабылдау
адам қалай қабылдайды сол қалпында қабылдау (мәліметтер базасын проекциялаушы)
оны символдар көмегімен қалай сипатталады, солай қабылдау.
Яғни, біз бұл қабылдау қайтаратын, нақтылықты және берілгендерді сипаттаумен
Пән облысын сипаттау үшін қолданылатын мәліметтер, үш деңгейлі схема
Сыртқы сипатталу (сыртқы схема) мәліметтері, қолданушы орындайтын бірқатар нақты
Концептуальды схема қолданушының нақты әлем туралы ойларынан алынған, мәліметтерге
Ішкі схема – бұл мәліметтер базасының өзі.
Осыдан, ақпараттық жүйедегі мәліметтер базасын проектілеу процессі бөлінетін, негізгі
Концептуальды проектілеу – бұл мәліметтерге қойылатын талаптарды жинау, талдау
пән облысын зерттеу және оның ақпараттық құрылымын оқу
әрқайсысы қолданушының ойымен, ақпараттық объектілермен және олардың арасындағы байланыстармен,
барлық сипаттауларды модельдеу және интеграциялау.
Бұл этапты аяқтағанан кейін мәліметтер базасына инвариант болатын концептуальды
Логикалық проектілеу – ол мәліметтерге қойылатын талаптарды мәліметтер структурасына
Физикалық проектілеу – ол мәліметтердің сақталу ерекшеліктерін, оларға кіру
Біздің жағдайда зерттеу үшін қызығушылық танытатын пәндік облыс ретінде
Ақпарат ағымдарын талдау.
Біздің проект үшін кіріс ақпараты ретінде Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия
Шартты тұрақты мәліметтерге Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университетінің жұмысшылары
Шығыс ақпараттарына жұмысшылардың демалысы, жұмыстан босату жайлы ақпараттар
Инфологиялық модельді жасау.
Инфологиялық модельдеу мақсаты – жасалатын деректер базасында сақталатын ақпараттарды
Негіз – деректер базасында ол туралы ақпарат сақталуы керек
Атрибут – негіздің атауландырылған мінездемесі. Оның атауы негіздің нақты
Біздің жағдайда атрибуттар: Жұмысшылардың фамилиялары, инициалдары;, Бөлімше бастықтары телефондары,
Кілт – талап етілетін негіздің керекті экземплярын табуға мүмкіндік
Байланыс – екі немесе одан да көп негіздердің ассоциациялануы.
Инфологиялық модельді құрастырғанда ER-диаграммалары тілін (ағылшынның Entity-Relationship сөзінен, яғни
Көбінесе көрнекілігі аз болғанымен, маңыздылығы жоғары негіздер мен ассоциациялар
Негіз (атрибут 1, атрибут 2 , ..., атрибут n)
Ассоциация [НЕГІЗ S1, НЕГІЗ S2, ...]
(атрибут 1, атрибут 2, ..., атрибут n),
Мұндағы S – байланыс дәрежесі, ал кілтке кіретін атрибуттардың
Бірінші тип – бірге бір байланысы (1:1): әрбір уақыт
Екінші тип – бірге көп байланысы (1:M): А
Екі негіздің арасында екі жаққа да бағытталған байланыстар болуы
Негіздерді классификациялау. К.Дейт негіздердің үш класын қарасты-рады: оқтама (стержень)
Стерженьдік негіз – атауы тіктөртбұрышқа енгізілген тәуелсіз негіз.
Ассоциативті негіз – екі немесе одан да көп негіздер
Мінездемелік негіз – бұл екі негіздің арасындағы байланыс «көптің
Мінездемені сипаттау үшін жалпылама түрде ЯИМ жаңа сөйлемі қолданылады:
Мінездеме (атрибут 1, атрибут 2, ...)
[Мінездеме берілетін негіздер тізімі].
Негіз белгілеушілері немесе белгілеу - бұл екі негіздің арасындағы
. Даталогиялық модельді жасау.
Инфологиялық үлгіден кейін міндетті түрде келесі қадам даталогиялық үлгіні
1. Әрбір бөлікті таныстыру ( тәуелсіз маңыз ) дәл
2. Әрбір ассоциацияны базалық кесте сияқты таныстыру ( түр
3. Сыртқы кілтпен базалық таблица сияқты әрбір мінездемені
4. Бұл кестеде сыртқы кілтіне және алғашқы кілтке
5. Алдындағы пунктіде анықтап қаралмаған, сыртқы кілтпен базалық кесте
6. Базалық кестенің алаңы сияқты әрбір қасиетті ұсыну,
7. Нормалау принциптерінің қандай болмасын жобада - бұзуларға шығару
Тап осы жоба база нормалау ережелерімен жасалған,
8. Егер нормалау барысында кестелердің қандай болмасын бөлінуі туындатылған
9. Тап осы жобаланушы база бүтіндік шек қоюлары
Негізгі пунктіде жасалған даталогиялық модель біздің деректер қорының
ДБ жүзеге асырудың техникалық және бағдарламалық құралдарын таңдау.
Қосымшаларды Delphi көмегімен жүзеге асыру Delphi интерактвті ортасының
Тек деректер базасын (ДҚБЖ емес) Delphi құралдары көмегімен
«Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУнің магистратура бөлімі» проектісінің деректер базасы мен
ДБ жұмыс жасауға арналған Delphi құралдарына мыналар жатады:
инструментальды құралдар (арнайы программалар мен пакеттер);
деректер базасымен операцияларды орындайтын қосымшаларды жасауға арналған компоненттер.
Инструментальды құралдар
Delpi-де ДБ жұмыс жасауға арналған келесі құралдар бар:
BDE (Borland DataBase Engine) – ДБ-на рұқсатты қамтамасыз ететін
BDE Administrator – BDE күйлерін келтіруші утилита;
DataBaseDesktop – SQL кестелерін және QBE сұраныстарын жасау және
SQL Explorer – ДБ параметрлерінің күйлерін келтіру мүмкіндігін беретін
SQL Monitor – SQL-сұраныстардың орындалу ретін қадағалаушы программа;
SQL Links – ДҚБЖ-ның жойылған программаларына рұқсат үшін арналған
Local InterBase Server – Borland InterBase-дің SQL-серверінің локальді версиясы;
InterBase Server Server for Windows 95 – Borland
Компоненттер
Деректер базасының жұмысы үшін арналған компоненттер DataAccess, DataControls, Midas,
DataSourse – деректер көзі;
Table – ДБ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны;
Query – SQL-сұранысқа негізделген мәліметтер жиыны;
StoredProc – серверде сақталатын процедураға негізделген мәліметтер жиыны;
DataBase – деректер базасымен қосу;
Session – ДБ-мен атқарылатын жұмыстың ағымдағы сеансы.
DataControls парағында келесі визуалды компоненттер орналасқан:
DBGrid – тор (кесте);
DBNavigator – навигациялық интерфейс;
DBText – жазу;
DBEdit – біржолдық редактор;
DBImage – графикалық бейне;
DBListBox – қарапйым тізім;
DBComboBox – комбинацияланған тізім;
DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырып қосқыш.
3. Деректер базасын құру.
ДБ проектісінің құрылымын сипаттау.
Деректер базасы – кестелер арасындағы байланыстарды бейнелейтін файлдардың:
ДБ кестелері;
индекстер;
ескертулер (мемо-өрістер, т.б.).
Бір кестені сақтау үшін жеке файл жасалады. Тап осындай
Осыдан Delphi ортасында (немесе Delphi жұмыс істеу үшін)
Деректер базасының орналасу орнын беру. Жалпылама жағдай да ДБ
Деректер базасына псевдоним тағайындау. Жоғарыда атап кеткендей, ДБ компоненттер
Атап өткендерге байланысты BDE Administrator утилитында Delphi мынадай болуы
ДБ псевдонимі тіркелген;
ДБ-набаратын жол (адресс) көрсетілуі тиіс.
Директория компьютердің «D:\» дискінің тамыр каталогында орналасты. Директория немесе
Деректер базасын тіркеу. ДБ тіркеу Delphi-де BDE Administrator утилитасы
ДБ администраторының сол жақ терезесінде STANDARD1 жолын байқауға болады,
Оң жақ терезеде ДБ параметрлері келтірілген. Осы жерден тек
Осы псевдонимнің анықталуын сақтау үшін жаңағы атаудың үстінен тышқанның
ДБ кестелерін құру үшін Database Desktop (DBD) утилитін
3.2. ДБ кестелерінің қасиеттерін сипаттау.
Кесте құрылым конструкциялау. ДҚ кестесін құру үшін бас
Кестенің әрбір жолы өріспен сәйкес келеді. Бағаналардың тағайындаулары :
Fields Name - алаң аты;
Type - алаң типі;
Size - алаң өлшемі (жолдардың алаңы үшін);
Key - '*' жұлдыздан құралады, егер алаң алғашқы
"magistranty" кестесіне кіруші алаңдарды анықтаймыз. Field Name бағанасына Kod_magistranta
Кесте-мастері алғашқы кілтіпен индекстеледі.
Есеп шарттарына сәйкес бұл кесте 7 бағаннан тұрады. Сондықтан
Кестелерді толтыру және есте сақтау. Кесте құрлымын
Құрылған кесте реструктурлануы. Егер ДҚ бар кестелерге
Біз DBD-дан (бірнеше жазбаға өзгеріс енгізіп немесе өшіргіміз келсе)
. ДБ кестелерінің арасындағы қатынастарды және тұтастық шарттарын
Деректер базасын конструктрлеу. Деректер қорын құрылымдары жасалған кестелерден, яғни
Деректер қорын жасау процесінде біз берілген кестелер арасындағы сілтемелік
Fields тізімінен Kod_professora өрісін таңдадық және оңға жебеше суреті
Tables тізімінен prof_lichn.db кестесін таңдап солға жебеше суреті бар
Update rules ауыстырып қосқыштары prof_lichn.db кестесіндегі байланыс өрісінің мәні
Cascade - professory.db кестесіндегі тәуелді жазбалардың каскадты өзгеруі және
Prohibit – егер берілген жазба үшін prof_lichn.db кестесінде байланысқан
Жоғарыдағы мысал сияқты professory.db кестесіндегі kod_otdela өрісін otdely.db кестесіндегі
Деректер базасын іске асыруды жүргізу.
ДҚБЖ деректер базасына енгізілетін және олардан алынатын деректердің экрандық
Қосымша қолданушыға барынша мүмкін болатындай деректер базасының ыңғайлы визуализациялануы
4.1 “Магистратура бөлімі” жөнінде шағын мағлұмат.
Магистратура дегеніміз не?
Магистратура - жоғары оқу орындарына
Магистратураның мақсаты:
1) 50 мамандық бойынша, бәсекеге қабілетті және
2) Университетіміздің магистратура бітіруші түлектерін тек
3) Біздің университетіміздің әлемнің жетекші ғылыми орталықтарымен байланыстары арқылы
Оқу түрі:
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіндегі магистратуранық оқу
Магистратураға құжаттар 1-30 шілде аралығында қабылданады; магистратураға түсу үшін
Үміткерлер магистратура бөліміне төмендегі көрсетілген құжаттарды
Ректордың атына магистратураның ғылыми мамандығы мен
Үміткердің жоғары білімі туралы дипломы мен диплом қосымшасының
Кадр есебінің жеке іс парағы және еңбек кітапшасының
3,5 х 4,5 өлшеміндегі 6 фотосурет;
№ 086-У түріндегі медициналық анықтама; (флюорографияны өткені жөнінде карточкасымен
Жеке куәліктің көшірмесі.
Ғылыми және ғылыми - әдістемелік жұмыстардың тізімі.
Ақылы негізге оқуға түсуші үміткердің
Құжаттар тізімі;
Магистратураға түсуші азаматтар төмендегі көрсетілген пәндер
шет тілінен (ағылшын, француз, неміс) тест түрінде;
мамандық бойынша ауызша түрде емтихан тапсырылады;
Магистратураға түсуші шетел азаматтары қазақ немесе орыс
«Екі дипломдық білім беру» бағдарламасы
Университетіміздегі «Екі дипломдық білім беру» бағдарламасы
Бағдарламаның оқу мерзімі – 2 жыл, 1+1 схемасы бойынша
1. «6М030200 - Халықаралық құқық» (Ресей халықтар достастығы
2. «6М020500 – Филология: орыс тілі» (Ресей халықтар достастығы
3. «6М050100 - Социология» (Ресей халықтар достастығы университетімен бірге);
4. «6М060500-Ядролық физика» (Ядролық зертеу институты және РФ
5. «6М060800 - Экология» (АҚШ Нью – Мексико
М. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетімен бірлесе
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
1. Халықаралық құқық;
2. Филология: орыс филологиясы;
Сонымен қатар Шанхай достастық ұйымы университетімен:
1.Аймақтану
Нанотехнология мамандықтары бойынша жұмыс жүргізілуде.
Сонымен бірге университетімізде Амман – Араб университетімен (Иордания),
4.2.“Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ кадрлық саясат және құжаттық қамтамасыз ету
Қосымша жүктелген сәтте негізгі форма пайда болады. Бұл формада
Профессорлар. Профессорлар бойынша профессорлардың іске байланысты
professory кестесі.
Өрістері:
Kod_professora, Kod_otdela, FIO, Nomer_prikaza, Data_priem, Obrazovanie, Staj, Doljnost, Oklad,
Kod_ professora – кілттік өріс, Kod_otdela бөлімше номері,FIO
Prof_lichn кестесі.
Өрістері:
Kod_professora, Data_rojd, Pasport, RNN, Vozrast, Pol, Sem_poloj, Kol_detei, Mesto_rojd,
Kod_ professora – кілттік өріс, Data_rojd - туылған күні,
Otdely кестесі.
Өрістері:
Kod_otdela – кілттік өріс, Nazv_otdela – бөлім аты, Rukovod_otd
Оtpuski кестесі.
Өрістері: Kod_professora, Vid_otpuska, Data_nach_otp, Data_okonch_otp, Osnovanie, Otpusknye. Kod_
Magistr_lichn кестесі.
Өрістері: Kod_magistranta, Data_rojd, Pasport, RNN, Vozrast, Pol, Mesto_rojd, Adress,
Kod_ magistranta – кілттік өріс, Data_rojd - туылған күні,
Magistranty кестесі.
Өрістері:
Kod_magistranta, Kod_otdela, FIO, Data_priem, Obrazovanie, Specialnost, Stipendia.
Kod_ magistranta – кілттік өріс, Kod_otdela бөлімше номері,
Деректер базасына сұраныстар жасау.
Деректер базасына келесі сұраныстар жасалды:
Индекстелмеген іздеу. Индекстелмеген іздеудің екі түрі бар: Lookup және
Керекті мәліметті іздеу формасында жқмысшы кодын енгізгенде, оның барлық
Индекстелген іздеу алдын ала жасалған индекстерді қолдану арқылы жүзеге
Сұраныс бойынша сұрыптау жүргізу үшін Query компоненті қолданылады. Мұнда
Есеп берулерді ұйымдастыру.
Rave Reports технологиясы Nevrona Designs компаниясымен құрылған, ол Delphi
RaveDesigner көмегімен есеп беру құру мысалы.
1. Жаңа проект құрып, бастапқы терезе интерфейсін жасаймыз. Бос
2. Формаға ТТаblе (категория BDE) компонентін орналастырамыз, оның DatabaseName
3. Формаға DataSource (категория Data Access) компонентін орналастырып, оның
4. Енді деректердің визуализациясы үшін формаға DBGrid (категория Data
5. Енді жай Standard парағынан Button компонентін қойып, оның
6. Проектті кез келген атпен сақтауға болады. Бұған дейін
7. Формаға TRVTableConnect (категория Rave) компонентін әкеліп, оны
8. Әрі қарайғы жұмыс Rave Reports Designer утилитасының басқаруымен
File • New Data Object командасы көмегімен Data Connections
Generate батырмасын басқанда, эксперттің соңғы терезесінде проект файлдарын бастапқы
Енді DataText компонентінің көмегімен есеп берудің жасалған күнін енгізуге
Келесі этапта есеп беру проектісін сақтап, Delphi-ге қайтадан ораламыз.
RvProjectl.Execute;
Программаны компиляцияға жібереміз, жұмыс нәтижесін есеп беруден көреміз.
QuickReport көмегімен есеп беру.
Мұндай әдіспен есеп беруді демалыс және жұмыстан шығару кестелеріне
Қорытынды.
Осы оқу тәжірибесі уақытында реляциялық ДҚБЖ құралдары көмегімен жасалды
Оқу тәжірибесінің мақсаты – реляциялық деректер базасын индивидуалды тапсырмаларға
«Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ Магистратура бөлімі» деректер қоры құрылып, оның
Қолданылған әдебиеттер.
1. В.В. Фаронов «Delphi 2005. Разработка приложений для баз
2. А.С.Марков, К.Ю. Лисовский «Базы данных. Введение в теорию
3. Шумаков «Базы данных в среде Delphi 3». Электронный
4. Дж. Ульман "Основы систем баз данных" -
5. К. Дейт "Введение в системы баз данных"
6. Алексей Паутов «MY SQL» Club of the developers
1