Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Дипломдық жұмыс қоғамның құқықтық жүйесі
Қоғамның құқықтық жүйесі ұғымы оның өзіне тән сипатымен белгісіне
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі салалық заң
Тақырыптың зерттеу деңгейі. Қоғамның құқытық жүйесінің зерттеуінің тарихнамасы
Зерттеу обьектісінде. Барлық қоғамның құқықтық жүйелерінің пайда болуы, қалыптасуы
Зерттеу пәні. Зерттеудің нақты пәнін қоғамның құқықтық жүйесі бойынша
Дипломдық жұмыстың негізгі және басты мақсаты. Қоғамның
Заң әдебиеттерінде құқықтық жүйе ұғымына кейбір ғалымдар
Сондықтан құқықтық және мемлекеттік құрылыстарды олар тарихи дамуында және
Құқықтық тенденциялар Ежелгі Грецияда және Римде сонымен қатар Ежелгі
Тарихи қалыптасқан нәрсе Қазақстанның құқықтық мәдениетінің құрылымына шығыстық дәстүрлер
Құқықтық жүйенің тарихы жағынан қарағанда сол кездегі құқықтық актілер
Бірақ та қазақ даласы Шығыс пен Батыс арасындағы
1991 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан өз
Дипломдық жұмысытың белгіленген мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында төмендегі
Қоғамның құқықтық жүйесі ұғыммен құрылымы жеке зерттеу;
Қоғамның құқықтық жүйесін талдау;
Қоғамның құқықтық жүйесі мәселері бойынша өзіндік тәсілдерді зерттеу;
Қоғамның құқықтық жүйесін зерттеуге байланысты ұсыныстар енгізу.
Қоғамның жүйесі мәселелері бойынша көптеген мақалалар, жинақтар, оқулықтар жарияланды.
Дипломдық жұмыс зерттедің сипаты, алдына қойған проблемаларды қарастыру деңгейімен,
І – тарау Құқықтық жүйе: пайда болуы, тарихы
1.1. Құқықтың пайда болуы, тарихы және ұғымы, мәні.
Дүниежүзілік тарихта құқықтың пайда болуы туралы осы күнге дейін
Адам мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Құқықтың мазмұнын, тарихын,
Табиғи теория – бұл теорияның мазмұны көне дәуірде қалыптасқан.
Тарихи теория – бұл теорияның өкілдері құқық адамдардың рухани
Теологиялық тоерия (Аристотель, Ф. Аквинский, А. Августин). Бұл теорияны
Мәңгілік заң – құдайдың саналық қабілеті арқылы бүкіл әлемге
Табиғи заң – мәңгілік заңның адамның санасында орын теуіп,
Адамдардың заңдары – қағаз бетіне түскен, жазылған заңнама (позитивтік
Құдай заңы – Інжіл болып саналады. Оның мазмұны құдай
Реалистік теория – құқықтың дамуы өзінің эволюциялық ішкі
Әлеуметтік теория – ХХ ғасырда қалыптасқан теория. Бұл теория
Нормативтік теория – құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы
Психологиялық теория – ХХ ғасырдың басында жақсы дамыған теория.
Материалистік теория – құқық саяси – экономикалық үстемдік жүргізетін
Адхократиялық теория (Э.Тоффлер). Бұл теория ХХ ғасырдың
Идеяолгиялық теория. (П.А. Сорокин). Теорияның негізгі қағидасы қоғамда сананың
Құқықтық экзистенциялық теориясы. (Г. Кон. М. Хайдеггер,
Құқық қоғамды реттеп басқарудағы негізгі құрал; құқық қоғамдағы бостандықты,
Қоғамның объективтік даму процесінде құқықтың маңызы туралы екі пікір
Құқық пайда болғаннан кейін өзінің эволюциялық және революциялық дамуы
Қоғамның даму заңдылығы алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауына әкеп соқтырады.
Біріншіден, алғашқы қауымдық құрылыстағы қоғамдық қатынастарды реттейтін әдет
Екіншіден, шиеленістердің нәтижесіндегі себептермен пайда болған мемлекет өз тарапынан
Үшіншіден, жаңа қалыптасып, пайда болған сот органдарының дауларды
Құқықтың мазмұнын түсінуде қоғам көлемінде нақты бірліктің болуы. Бұл
Біріншіде, «құқық» деген ресми түрде танылған жеке және заңды
Екіншіден, «құқық» деген – құқық нормаларының жүйеге келтірген жиынтығы.
Үшіншіден, «құқық» термині оқу пәнін білдіретін ұғым ретінде қолданылады.
Төртіншіден, «құқық» термині субьективтік құқық пен обьективтік құқықтың жиынтығы
Қазіргі замандағы өркениетті мемлекеттерде құқық барлық азаматтардың еркін білдіретін
Құқықтың мазмұнының негізгі элименттері:
қоғамның және адамдардың мүдде – мақсатын қорғау, орындау;
қарым – қатынастарды реттеп – басқару;
қоғамды дағдарысқа ұшыратпай, экономикалық, саяси әлеуметтік, мәдениеттік т.б. бағытын
мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың құзыретін, ара қатынасын реттеп –
халықаралық қатынастарды реттеп – басқару;
Құқықтың мазмұны дегеніміз – қоғамдағы қатынастарды реттеп, басқарып отыратын
Құқықтық теңдік жалпылама түрде айтылады, іс – жүзінде қатынастардың
Құқық мемлектпен норма ретінде бекітіледі және өзгертіледі. Парламент
Құқық қоғамдық қатынастарға түскен барлық субектілерге бірдей қолданылады. Құқық
Құқық қоғамдық қатынастарды реттейтін және ең кең қолданылатын нормалардың
Құқық формальды – айқын болып сипатталады, яғни мемлекет тарапынан
Құқық бүкіл халықтың ұлттардың, партиялардың, әлеуметтік топтардың және жеке
Құқық өзінің ішкі құрылымымен, жеке салалар мен институттарға бөліну
Мемлекеттің күшімен қамтамасыз етіледі. Мемлекет басқару, билік жүргізу барысында
Мемлекеттік құқық арқылы өзінің жоғары және жергілікті органдарының жүйесін,
Сонымен, құқық қоғамда зор қызмет атқарады. Ол қоғам
1.2. Құқық жүйесінің түсінігі мен құрылымы және заң
Адам қоғамның даму процесінде бір – бірімен байланысты миллиондаған
Сондықтан, құқық қоғамдағы нормативтік актілердің тек жиынтығы ғана емес.
Құқықтық жүйе дегеніміз бір – бірімен тығыз байланыстағы құқық
Дүниежүзілік қауымдастықтың құрамына кіретін мемлекеттердің өздеріне тән ұлттық дамуы
Анықтай келе құқық жүйесінің мынадай белгілеріне назар аударалық:
1) қоғамның даму қажеттілігіне қарай қалыптасуы; 2) оның
Құқықтық жүйелері қоғамның әр саласына сәйкес қалыптасып, сол саланы
Құқық жүйесінің түсінігімен қатар көзбен қарағанда мұнымен ұқсас
1. егер құқық жүйесінің ең жәй элементі
2. егер құқық жүйесі ішкі мазмұндас түрінде берілсе,
3. құқық жүйесі көптеген жағдайларда қоғамдық қатынастар
4. құқық жүйесі салалардан, институттардан құрылса, заңдар жүйесі
5. заңдарға, нормалардан басқа, ұрандар, декларациялар, құқық нормаларының шығу
6. өзінің мәні жағынан құқық жүйесі алғашқы
7. құқық салаларының саны заңдар салаларының
8. құқық жүйесі мен заңдар жүйесі және де
Республика заңдар жүйесін алға дамыту міндетін қою үшін заңдар
«Құқық жүйесінің» ұғымын «құқықтық жүйе» ұғымымен шатастыруға болмайды.
Құқықтық жүйе – бұл мемлекеттің нақтылы тарихи жүйесі,
Тарихи даму процесінде әлемдегі барлық елдерде әлеуметтік нормалардың бірнеше
Бірнеше елдердің құқық жүйесінің негіздері және мазмұны бір –
Құқық жүйелерінің нысандарына сәйкес топтастыру. Нормативтік актілердің және әлеуметтік
Әлеуметтік және құқықтық нормалардың құрылымына қарай жүйеге келтіру. Бірнеше
Әлеуметтік және құқықтық нормалардың құрылу, қабылдау, орындау қағидаларына сәйкес
Осы саясаттар құқықтық жүйенің қағидаларының негізі болады. Сонымен қоғамның
Қоғамдағы барлық нормативтік актілердің мазмұны сәйкес қалыптасады және сол
Құрылым дегеніміз элементтердің тұрақты бірлігін, қатынастардың реттелінгендігін, тұрақтылығын білдіретін
Құқықтық нормалар – құқық институттарын құрайды;
Құқықтық институттар дегеніміз арнайы айшықталған қоғамдық қатынастарды реттейтін біртекті,
Құқық саласы дегеніміз біртекті құқықтық нормалары мен институттар
Дүние жүзінің құқықтық көрінісі қоғамның қазіргі заманғы даму деңгейінде
Олардың өзара байланысы және әрекеттестігі түрлі деңгейлігі бір ұлттық
Қазіргі заманғы дүние жүзінде өмір сүріп жатқан жүздеген
Түрлі құқық жүйелерінің ортақ белгілері мен сипаттарының болуы, оларды
Осы және осыларға ұқсас сұрақтарды талқылау ғылыми және
Түрлі құқықтық жүйелердің ортақ белгілерінің құрылуына тікелей әсер ететін
Бұл талаптар Отандық жән шетелдік салыстырмалы – құқықтық әдебиетінде
Бұл фактіні бекіте отырып, Р.Давид олардың анықталуы кезінде көбінесе
Осы критеримен дәлелдей отырып, «негізгі құқықтық жүйелердің екі тобын»
Бұл құқықтық отбасылардың бірде біреуі құрамы бойынша біркелкі емес.
Айтылған түрлерден, құқықтық жүйелерді топтастыру критерилерінен және оларды құқықтық
ХХ ғасыр басында құқықтық жүйелерді нәсілдік және тілдік критери
Соғыстан кейінгі кезеңде осы уақытқа дейін тарихи түбірге
Құқықтық жүйелердің топтастырудың және құқықтық отбасылардың салыстырмалы мәні туралы
Дүние жүзінде көптеген ұлттық құқықтық жүйелер бар, олардың әрқайсысы
Қазіргі кезеңдегі құқықтық жүйе дегеніміз әр мемлекеттерде қалыптасқан құқық
ІІ – тарау Қазіргі әлемдегі құқықтық жүйелердің
сипаттамасы.
2.1. Англо – саксондық құқықтық жүйесі.
Дүние жүзінің кейбір мемлекеттерінде англо – саксондық құқықтық жүйе
Англо – саксондық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері
1. Жариялық және жеке құқық арасында үлкен айырмашылықтардың болмауы.
2. Сот прецеденті кең қолдануы және оның құқықтық қайнар
3. Судьялар құқық жасайтын субьекті ретінде танылуы.
4. Құқықтық жүйенің жалпы құқық және әділет құқығы болып
5. Заңнаманың кодификацияға ұшырамауы.
Англо – саксондық жалпы құқықтық жүйеде құқықтық принциптері, құқықтық
Англо – саксонның жалпы құқықтық қайнар көздерінің бірі болып
Құқық қайнар көзі және мазмұны тұрғысынан бұл кезең немен
Бірінші дәуір құқықтың пайда болуы уақытымен және оның дамуымен
Екінші дәуірдің дамуы англия құқығының тарихшылары мен заңгерлер 1066
Үшінші дәуір бұл елдің құқықтық жүйесінің дамуы 1485 және
Лорд – канцлердің шешімі «уағыздаушы» және корольдың намысын сақтаушысы
Төртінші дәуір Англия құқығының дамуымен сипатталады. 1832 жылдан қазіргі
Ағылшын құқығында құқықтың және соттың реформаларды жүргізу нәтижесінде болған
Олар аналолгиялық реформаларға қарсы болды, сол кезде басқа елдерде
Қазіргі уақытта ағылшын құқығының маңызды қайнар көзі ретінде –
ХХ ғасырда ағылшын құқығының қайнар көзінің ішінде заңдылықтың рөлі
Сонымен қатар, ағылшын құқығымен англо – саксондық құқық
АҚШ–тың құқықтық жүйесінің пайда болуы мен дамуында ағылшын
Бұл құқықытық жүйелер арасындағы ерекшелік және британ колонияларында қолданылған
Белгілі уақыт өтуіне байланысты америка авторы Л. Фридмен бұл
Колониялық құқық зерттеушісі салыстырғандай құқық жүйесіне ұқсас, адамдармен құрылған.
Азаматтық соғыс кезінде АҚШ Конституциясында басқа да өзгерістер енгізілуі
Жазылған Конституция, құқық туралы Билльде болды. АҚШ–тың
Сонымен қатар жазылған Конституция АҚШ–тың құқықтық жүйесінің ерекшелігі ретінде
АҚШ – тың тағы бір ерекшелігі – оның «федералды»
Қазіргі кезде АҚШ заңы жүйеленген түрде қаралады, 50 түрлі
Алқабилер сотының даму барысында 1215 жылы қабылданған Ұлы Еркіндіктер
XVII – XVIII ғасырда ағылшындар өздерінің сот тәртібін Үндістан,
Сондықтан да Англияда алқабилер соты тарихи түрде біртіндеп
2.2. Роман – германдық құқықтық жүйесі.
Роман – германдық құқықтық жүйе дегеніміз тарихи даму барысында
Мемлекетте міндетті түрде ең жоғарғы күші бар Конституцияның болуы.
Құқықтық жүйенің жариялылық (мемлекттік, әкімшілік, қаржы, қылмыстық және қылмыстық
Мемлекетте парламент қабылдаған заңдарды іс жүзіне асыру үшін заңға
Қоғамдық қатынастардың құқықпен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.
Құқықтың қайнар көздері ретінде нормативтік құқықтық кесім болып саналады,
Судьялар мемлект қабылдаған нормативтік құқықтық кесім негізінде ғана шешім,
Сот прецеденті құқықтық қайнар көзі бола алмайды және сот
Р.Давид айтқандай: «роман – герман қазіргі әлемде кездестірген бірінші
Өзінің даму барысында роман – германдық құқықтық жүйе көп
Бірінші кезең – Роман – германдық құқықтық жүйенің
Роман – германдық құқықтық жүйенің дамуының екінші кезеңі ХІІІ
Антикалық мәдени мұрасына мойынсусынуды бейнелейтін Қайта Өрлеу, өзін көптеген
Роман – германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай
Бұл кезде қайырымдылыққа негізделген христиан қоғамының идеясын кейінге
Роман – германдық құқықтық отбасының қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктері
Роман – германдық құқықтық отбасы биліктің орталықтандыруды күшейту тенденциясынан
Құқықтық зерттеудің өз тәсілдері жасалды, оларға сәйкес құқықты тек
Сол кезеңді есептегендей құқықты оқыту соттардың қандай да бір
Діни бірлестіктердің ішінде қалыптасатын ішкі шіркеулік байланыстар мен қатынастардың
Еуропа қоғамының дамуына сәйкес эволоцияны құқықты болынан өткізді.
Роман – германдық құқықтық жүйенің дамуындағы үшінші кезеңі, алдын
Екінші кезеңнің және үшінші кезеінің басына ортақ болған сол
Роман – германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай
Германияның қазіргі құқықтық жүйесінің негізі 1867 жылы Пруссияда
Германияның қазіргі құқықтық жүйесінде 1949 жылы 23 мамырда қабылданған
Федеративті мемлекеттің негізгі заңы бола тұра, Германия Конституциясы мемлекеттік
Францияның құқықтық жүйесі өзінің негізгі белгілерінде Ұлы Француз көтерілісінің
Ал, заңмен мемлекетік биліктің орталық және жергілікті органдарына сайлау
Ордонастор – актілердің ішінде маңызды орынды алады. Бұл Францияның
Францияның құқықтық қайнар көздері жүйесінде заңдармен және ордонастормен маңызды
2.3. Мұсылмандық құқықтық жүйесі.
Англо – саксондық және роман – германдық құқықтық жүйелерге
Құран мұсылмандардың бас қасиетті кітабы, құдайға міндеттілерге нұқсама және
Құранға сәйкес шынайы мұсылмандық сенімі үшін әрбір сенушіге Алла
47 сүреде, шынында да Аллаға сенбегендер және жолынан табылғандар
Құранның діни жағынан алғанда алдына қойылған мақсаты арабтардың
Ал, Құранның мазмұнына келсек, негізінен мұсылмандық, тұрмыс – тіршіліктің
Құранда осыған ұқсас мәнді нормалармен жазбалар көп. Олардың ішінен
Әлидің тараптастары хадистерге онша көп мән бермегендіктен сунниттерден бөлініп,
Мұхаммед пайғамбарымыздың өз ауызымен айтқан ұлағатты сөздері мен істерін
Құранды мұсылман құқығының негізгі қайнар көзі ретінде айтқанда,
Мұсылман құқығы да өзге құқық қайнар көздері бар. Олардың
Иджма жасау барысында ежелгі білгірлер екі постулат – догмаларды
Ежелден келе жатқан мұсылман құқығының ұқсастығы бойынша қайнар
Мұсылман құқығы шындықтың көрінісі болғысы келмейді. Бұл сенушілердің діни
Мұсылман құқығының теориясына сәйкес суверен – монарх немесе парламент
Алланың өзімен және Мұхаммедпен жаратылады. Суверен тек осы құқыққа
Сот мұсылман дүниесінде және қоғамда үлкен роль атқарғанымен, халық
Дәстүрді сақтап, мұсылмандар судьялыққа тағайындалатындар алдымен бас тартып кейін
Мұсылман құқығында келісімдер мен әдет – ғұрыптарды пайдаланудың үлкен
Келісімдер арқасында құқық жөніндегі түсінік бойынша әрдайын міндетті емес
Мұсылман құқықтың өзгеріп жатқан жағдайларға бейімдеушілігі тек суверен актілері,
Мұсылман құқығындағы түрлі тыйым салынатын және шектейтін нормалар тек
Мұсылман құқығын моральдық және діни ережелер мен нормалар жиынтығында
Мұсылмандық құқық – шариат Шығыстағы мұсылмандық елдердің көпшілігінің
Мұсылмандық азаматтық құқықтар жеке меншікті реттей отырып, мұнда
Мұсылмандық құқық іліміне қатысты қайнар көздер негізінен, әбден зерттеліп,
Мұсылмандық құқық нормалары: ғибадат және адамдардың
Міне, мұсылмандық құқық осы Құраннан бастау алады. Құран –
2.4. Социалистік құқықтық жүйе.
Социалистік құқықтық жүйесі бұрынғы «социалистік лагерь» деп көпке дейін
Социалистік құқықтық жүйесі алғашқы екеуінен ерекше үшінші құқықтық жүйені
Социалистік елдердегі құқықтық жүйедегі бір қатар ұқсастықтармен бірге, роман
Социалистік мемлекеттің басшылары мақсаттарын жаңа қоғам құрады деп біледі,
Екінші дүие жүзілік соғыстан кейін бұл құқықтық жүйе Совет
Социалистік құқықтық жүйенің түп нұсқалығы Ресей 1917 жылы Батыс
Жаңа қоғамда мұқтаждау жойылып қоғамдық қатынастар
Социалистік мемлекет өз мақсатында болашақ коммуннистік қоғам құруды қояды,
Соңғы кезде Совет Кеңес Одағында ережелердің маңызы айқындалды. Жоспарлы
Коммунистік қоғам орнағанда жаңа қоғамның типін түп негізінде қазіргі
Айтқанымыздан қарасақ, батыс авторлары, әсіресе англиялық және америкалықтар социалистік
Социалистік мемлекеттердің ережесі мен социалистік емес елдің де ережесі
Соғыс коммунистік кезеңінде, әсіресе құқықтық төңкерістің санамен алмастыруға болады
Кеңес азаматтары заңға бағынады, себебі оларды социалистік мемлекет шығарды,
1917 жылы Ресей батыстық әлемнен бас тартып, жаңа типтегі
Ресей тарихы ІХ ғасыр аяғында басталды. Бұл кезде Рюрик
1236 жылы Алтын Орда (Монғолия) үстемі бекиді. Ол тек
Орыс құқығы француз үлгісінде жаңартуға ұмтылыс ХІХ ғасырдың басында
Марксизм – ленинизм Еуропа елдеріндегідей филолсофиялық ағым ғана емес,
1917 жылы 7 қарашада революция большевник құқықты билікке келуіне
1. Қазан төңкерілісі – 1936 жылы КСРО Конституциясының қабылданғанына
2. 1936 – 1955 жылға дейін социалистік мемлекеттің коммунизмге
3. Қайта құру – 1985 жылды қамтиды.
Социалистік заңдылықтың принциптері 1722 жылы Ұлы Петрмен құрылып –
Жоғарғы Кеңестің қызметін оң сессиялары аралығында Президиум атқарады. КСРО
КСРО – да 1989 жылы сот құрылымы туралы, судьялар
КСРО – да арббитарждың екі түрі болады. Біріншісі Мемлекеттік
Кеңестік құқықтық жүйесі – сыртқы түрі жағынан роман –
Міне, социалистік құқық өзінің кезегінде өз орын алды. Сол
Қортындылай келе, социалистік құқықтық жүйенің түп нұсқалығы Ресей 1917
2.5. Дәстүрлі құқықтық жүйе.
Дәстүрлік құқықтық жүйе қалыптасқан мемлекетерде құқықтың мазмұнына және қалыптасуына
Дәстүрлі құқық жүйелерінің мәні мынадай ерекшеліктермен сипатталады.
1. Құқықтық қатынастардың субьектілерінің дау – дамайлары мен шиленістерді
2. Құқықтың қайнар көздерінің негзгі қағидаларына әдет – ғұрып
3. Көптеген мемлекеттерде осы күнге дейін ұжымдық жауапкершілік үлкен
4. Мемлекетте қабылданған нормативтік – құқықтық кесімдер әдет –
5. Құқықтық сана құқық бұзушылық жасамауды әдет – ғұрыпты
Дәстүрлі құқықтық жүйенің дамуы қарапайым ережелердің эволюциясы. Отаршыл ірі
Көріп отырғандай, қарапайым ережені көптеген салада оның шамасы жетпейтін
Ақшалы экономиканың енуі, жұмыс күшінің, саудасының, білімнің
Еуропалық формациядан құралған құқықтанушыларда қарапайым нормалардан тенденцияларды көрді. Соттар
Африкалық қоғамның мәдени дамуы белгілі бір тұрмыс – екі
Мемлекет пен құқықтың типологиясы жасауда формациялық түсінікпен қатар
Қазақ мемлекеті XV ғасырдан бастағанымен, түрік тектес туыстас халықтардан
Ең алғашқы соққыны қазақ халқының құқығы, әдет – ғұрып
Қазақ әдет – ғұрып заң қағидаларына өте бай, оны
Қазақ елі, мұсылмандар қатарына жатқанмен, мұсылмандық, шариат тәртібі
Қазақ тарихына, оның ішінде әдет – ғұрып заңдарына байланысты
Ресей қорында Қазақстанның Ресейге қосылғанға дейінгі дәуірде жазылған сирек
Ресейдің қазақ әдет – ғұрып заң нормаларына негізделген билер
Әдет – ғұрып – (бұл екі сөз де араб
1917 жылғы қазан революциясына дейінгі қазақтардың әдеп – ғұрып
Қолжазба қорларында біздің тақырыбымызға байланысты көптеген құнды дерекнамалар
Қазақ құқығы туралы талай еңбектер жазылды, жазылады да. Көшпелі
VIII – XIII ғасырларда бұл тайпаларға ортақ, әдет
Осы дәуірде қазақ тайпалары арасында билік өнер күшті дамыды.
Сайып келгенде «билер кеңесі», «ақсақалдар мәжілісі», т. б. заң
Қазақ – сөз қадірін өз қадірім деп ұққан, білген
Сөйтіп, басқа көршілес халықтардың әсерін алғанмен қалыптасқан әдет
Бір шеті Қара теңіз бен шығыста Алтай тауларына дейінгі,
IX – XIII ғасырлар аралығында қазақ халқанаң қалыптасып,
Қазақи дәуір ата –баба аруағын бір саты болса да
Міне, осы қазақи дәуір ережелері көбіне басқалармен онша қарым
Қазақи дәуірде қалыптасқан қағида – ережелер көшпелі феодалдық қарым
Қазақ әдет – ғұрып заңдарының тағы бір үлкен ерекшелігі
Сонымен қатар қазақ әдет – ғұрып заңдарының тағы бір
Қазақ әдет – ғұрып құықтық жүйесі қоғамды реттеуде құқықтық
Шындық пен әділдікке жету қазақ құқығының оған негізделген билердің
Қазақ әдет – ғұрып құқық жүйесінің ерекшелігі адамдардың табиғи
Ежелден қалыптасқан түрік тектес тайпалар енші алмаған әдет –
Мұсылмандық шариат заңдарын;
Ақсақалдар Ережесі мен билер шығарған шешімдерді;
«Қасым ханның қасқа жолы» заңдарын;
«Есім ханның ескі жолы» заңдарын;
Тәуке ханның «Жеті жарғысын»;
«Ережелерді» жатқызамыз.
Қазақ әдет – ғұрып құқықтық жүйелердің қайнар көздері халықтың
Қазақ әдет – ғұрып құқықтық жүйенің тағы бір
Қазақ әдет – ғұрып құқықтық жүйесінің негізгі институттары мен
Сөз соңында қазір, арамызда қандай миссионерлер қандай ағымдарды әкеліп,
Халқымыздың қасиетті қағида - ережелерін, әдепті мінез – құлқын,
ІІІ – тарау Қазақстан Республикасында құқықтық жүйенің ролі мен
3.1. Қазақстанның территориясындағы құқықтық жүйелерінің тарихи даму кезеңдері.
Құқық және мемлекет туралы қалыптасқан қазіргі кездегі жалпы ғылыми
Тарихи қалыптақан нәрсе, ол Қазақстанның құқықтық мәдениетінің құрылуына Шығыстық
құлдар және еріксіз жұмыскерлер,
еркін өндірушілер кластары (қоғамы),
үстемдік кластары (егіншілік, сарайлық ақсүйек, әскерилер, абыздық).
Осы көрсетілген үш кластың әрқайсысы бірнеше қаттаулардан тұрады,
Қазақстанның тарихи Конституциялық даму дәуірінің тәуелсіздікке қарай бет бұрған
Қазақстанның егемендік алғаннан кейін қазақ этностарының бүкіл өмірі
Айырықша пайымдауды қажетсінетін басты мәселенің бірі – ХХ ғасырдың
Сол кездегі қазақ зиялыларының ұлағатты іс - әрекеттерінің мысырға
Сөз жоқ қазақтардың автономиялық ұлттық – демократиялық мемлекеттік
«Қазақ» (қазақ) атауы кезінде ұзақ уақыт бойы ғалымдардың айтыс
Ендігі жерде сөз етілгелі тұрған маңызды мәселенің бірі –
Екінші бөлім «Қырғыз (қазақ) Социалистік Республикасының жалпы ережесіне» арналған.
Үшінші бөлім «ҚКСР аумағына» арналған. Онда Қырғыз (қазақ)
Төртінші бөлім «Кеңестік өкіметінің Конституциясы» «А» және «Б» атты
Қалай десек те, қазіргі уақытта заңгерлер қазақтың 1926
Қортынды ережелерден әр түрлі нормалар сөз етіледі. Мұнда, әдетте
Ендігі жерде бұл принциптердің іске қалайша асқандығын Қазақстанның конституционализм
Шындығына келетін болсақ, Қазақстан өмірінде еліміздің Ата заңы бес
Еліміздің Ата Заң жобасындағы мемлекеттік – құқықтық институттардың
1926 жылы 18 ақпанда Қазақ ОАК – нің V
1926 жылғы ҚАКСР Конституциясының, бұрынғы 1924 жылғы Қырғыз
1. 1926 жылғы Конституцияның мәтініндегі еңбекшілердің құқықтары мен бостандықтары
2. 1924 жылғы конституция жобасында Қырғыз (қазақ) автономиялық Кеңестік
3. 1926 жылғы Конституцияға жаңа тараулар енгізген: ІІ бөлімнің
1918 жылғы РКФСР Конституциясы мен 1924 КСРО Конституциясы
КСРО Конституциясы қоғамдық және мемлекеттік құрылыстарды, одақ, одағтас республикалар
Сөйтіп еліміздің жаңа Конституциясы (Негізгі заңы) 1937 жылы 26
Міне, 1936 жылғы КСРО Конституциясына мен 1937 жылғы
1936 жылғы қабылданған КСРО Конституциясына дейінгі заңдардың өзіндік белгілері
Сөйтіп, республикалық конституциялардың өзіндік ерекшеліктері олардың тек экономикалық, тарихи,
1937 жылғы Қазақ КСР – інің Конституциясының кемшіліктері
Қазақ елінің Конституциясының 13 – бабында республикалардың аттарының тізбегі
Қорытындалай келе айтарымыз: 1937 жылғы Қазақ КСР Конституциясының
Біраз уақыт өте келе мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік – саяси,
Кеңес Одағы Коммунистік партиясының Орталық Комитеті Пленумының 1977 жылғы
Дейтұрғанменде, 1977 жылғы КСРО Конституциясында қоғамның мүддесіне сай пайдалануға
1978 жылғы КСРО Конституциясының құрылымы 9 бөлімнен, 21 тараудан,
Бірінші бөлім «КСРО қоғамдық құрылысы мен саясатының негіздері», бес
Екінші бөлім «мемлекет және жеке адам», екі тараудан, отыз
Үшініші бөлімде «КСРО – ның ұлттық – мемлекеттік құрылымы»,
Төртінші бөлім «Халық депутаттарының Кеңестері және оларды сайлау тәртібі»,
Бесінші бөлімде « КСРО мемлекеттік өкіметі мен басқаруының жоғарғы
Алтыншы бөлім «Одақтас республикалардағы мемелекеттік өкімет пен басқару органдарының
Жетінші бөлімде «Сот әділдігі, арбитраж және прокурорлық қадағалау» екі
Сегізінші бөлім «КСРО – ның гербі, жалауы, және астанасы»,
Тоғызыншы бөлім «КСРО Конституциясының қолданылуы және оны өзгерту тәртібі»,
Жаңа Конситуцияның әулеті іске аспады. Оған баға бергенде
Конституцияның шынайы жоғарылығы құқықтық жүйеде қамтылған жоқ. Конституцияның
Басты мақсат – 60 – 80 жылдар аралығындағы
Д. А. Қонаевтың жарқын бейнесі, оның рөлінің жоғары тұрғыдан
Еліміздің Ата заңының (1978) кіріспесінде «Комунизмнің биік мұраттарын басшылыққа
Келесі ерекшелік бұлардың құрылымына байланысты. 1978 жылғы Қазақ КСР
Міне, осындай жайттардың бәрі жинақтала келе, қазіргі кездегі заң
Дейтұрғанымен, еліміздің үш конституцияларының (1926, 1937, 1978) ортақ
Дегенменде, кеңес заманында пайда болып пәрменділікпен іске асырылған азаматтардың
Өйткені қазіргі уақыттағы өзекті мәселердің бірі - бұырынғы
3.2. Қазақстандағы қазіргі құқықтық жүйе.
1990 – 1993 жылдар арасында Республика тарихында аса маңызды
Қазақстанның ең жаңа тарихындағы айтулы кезең болған маңызды екі
1991 жылғы желтоқсанында КСРО құлауына байланысты, оның одақтас
Әрине, адамның құқығы туралы декларацияны жай жариялау және оны
1991 жылдың 16 желтоқсанында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы»
Еліміздің Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заңы, ол 7 тараудан:
Жоғарыда сөз етілген тарихи – құқықтық маңызы бар сомадай
Шындығында да бұларды салыстырып қарасақ, Негізгі Заңның мәтінінде
«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заңы мен «Қазақ
Заң әдебиеттерінде қалыптасқан бірыңғай ұғым бойынша, мемлекеттің егемендігі дегеніміз
Жаңа еліміздің Конституциясы туралы мәселені көтерудің басты
КСРО – ның күйреп, саяси аренадан кетуің сөйтіп барлық
1993 жылғы 28 қаңтарда Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің
Алғашқы рет жаңа Ата заңның ең жоғары заңдық күші
Конституциялық құрылыс негіздеріне басқа да елеулі өзгерістер енген, айталық,
Бұл жаңа Конституция бұрынғы 1978 жылғы Қазақ КСР Конституциясының
1993 жылғы Қазақстан Республикасы, бір жағынан, қазақ халқаның ұлттық
Мемлекеттік жүйені құруға байланысты дамыған елдердің жалпыадамзаттық тәжірибесін қолданбау
Еліміздің жаңа Конституциясының даму үрдісі, бұрынғы кеңестік конституциялармен салыстырғанда,
Қазақстан Республикасының егемендігінің, оның тәуелсіз мемлекет ретіндегі қалыптасуының құқықтық
Конституциялық – құқықтық заңдарының деидеологизациялануы.
Мемлекет пен қоғамдық барлық институттарын гуманизациялау (ізгілендіру),яғни ой -
Биліктің бөліну принципін іске асыру, Бұл принциптің конституциялық
Шаруашылықтың нарықтық жүйеге, экономикалық нарықтық қатынастарына көшуі.
1993 жылғы ел Конституциясының жөндеуге келетін жерлеріне мыналар жатқызылады:
- мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтарын бейнелейтін республика қызметтінің
- қолданылатын құқықтық ұғымы болмаған, бұл ретте Республика заңдарының
- азаматтардың құқықтарын мемлекеттің атынан кез келген себеп
1995 жылғы 30 тамызда Мемлекет басшысының Жарлығына сәйкес Қазақстан
Референдум барысын 19 қоғамдық бірлестіктің мыңға жуық өкілдері бақылады.
Жоғарыда сөз етілгендей Қазақстан Республикасының қазіргі Ата Заңы 1995
Жас мемлекетіміздің он бес жылдық тарихын ой сарабынан өткізер
Президент – Қазақстанның даму тарихында бұрын – сонды болып
Қазақстан Республикасында Президенттің саяси – құқықтық мәртебесі өзінің даму
Бірінші сатысы 1990 жылғы 24 сәуірдегі «Қазақ ССР Президенті
Қазақстан тарихында ең алғаш Республика Президенті болып Н. Ә.
Екінші сатысы 1990 жылғы 20 қарашадағы «Қазақ Кср –
1991 жылғы 1 желтоқсанда алғашқы Республика Президентін бүкіл халықтық
1991 жылғы 16 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы»
Үшінші сатысы – 1993 жылғы 28 қаңтардан 1995 жылғы
Шындығында, 1993 жылғы Конституцияда тиісті нақтылы нормалардың болмауынан Қазақстан
Төртінші сатысы – еліміздің жаңа Ата Заңымыздың жаңашыл тұжырымдарын
Еліміздің бұл жаңа Конституциясын теориялық жағынан зерделесек, әрине оның
Қазақстан Респуликасының қазіргі Конституциясында:
Кіріспе;
І бөлім «Жалпы ережелер»;
ІІ бөлім «Адам және азамат»;
ІІІ бөлім «Президент»;
IV бөлім «Парламент»;
V бөлім « Үкімет»;
VI бөлім «Конституциялық Кеңес»;
VII бөлім «Соттар және сот төрелігі»;
VIII бөлім «Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін - өзі
IX бөлім « Қортынды және өтпелі ережелер» бар және
Кіріспеде, әдетте, Ата Заңның мақсаты баяндалып, оны қабылдаудың тарихи
өзінің ең қымбат қазынасы ретінде адам және адамның өмірін,
өз елінде және мемлекеттер арасында азаматтық бейбітшілікті, ынтымақтастық пен
байырғы қазақ жерінде мемлекеттік бірлікті сақтау;
Республиканың егемендігін сақтап, ұстап тұру;
Қазақстан Республикасының демократиялық негіздерінің мызғымастығын бекіту;
Еліміздің Ата заңы қазіргі уақытты болашақпен байланыстырып, демократиялық мемлекетті
Қазіргі таңдағы мейлінше өзекті мәселе – еліміздің Ата заңындағы
Заң шығарушы және өзге де құқық шығармашылық қызметтерінде саяси
Нарықтық қатынастарға көшу Қазақстан Республикасының дүниежүзілік экономикасымен ықпалдасуы арқасында
Демократиялық бастаулардың, соның ішінде құқық шығармашылықтың да дамуы.
Парламенттік қызметтің белсенділігі, заң органдарының дамуы.
Унитаризмнің (біртұтастықтың) дамуы.
Заң технололгиясының проблемалары жөнінде заң әдебиеттерінде кезінде кең көлемде
Қорта келгенде Елбасшысы Н. Назарбаевтың сөзімен аяқтағанды жөн көрдік:
Тура бір жыл бұрын қабылданған мәні бойынша құқықтық бағдарлама
Еліміздің Ата заңы - өзге заң терминдерінің қайнар көзі,
Өтпелі кезеңдердегі қабылданған еліміздің Ата заңдарының қай – қайсысын
Қорытынды.
Тақырыпты қортындылай келе, құқық және мемлекет туралы қалыптасқан қазіргі
Бүгінгі күнде өткен өмірдің белгілі көрінісін тарихи негізінде қарау
Құқықтық жүйе – бұл мемлекеттің нақтылы тарихи жүйесі,
ХХ ғасыр басында құқықтық жүйелерді нәсілдік және тілдік критери
Менің ойымша Батыстың құқық жүйесі біршама шектеулі түсіндіріледі және
Қазақстандағы жаңа құқықтық жүйелердің қалыптасуы күрделі әрі қарама –
Қазақстан Республикасында ұлттық құқықтық жүйе құрылып жатыр. Бұған мемлекеттіміз
Сондықтан қазіргі кезеңдегі құқықтық жүйе дегеніміз әр мемлекеттерде қалыптасқан
Дипломдық жұмыстың теориялық жағынан ғылыми тұрғыдан жан – жақты
Қорыта келе айтарым, құқықтық жүйенің әр түрлі деңгейлерін зертеп
Қолданылған әдебиеттер мен нормативтік актілер тізімі.
І. Нормативтік құқықтық актілер:
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995ж 30 тамыз.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1998ж 7қазан №284–І және 2007ж.
Нормативтік құқытық актілер туралы заңы. Алматы, 1998ж. 24 наурыз.
ІІ. Арнайы әдебиеттер:
1. Ашитов З. О. Ашитов Б. З. «Қазақстан
Алматы. Жеті жарғы, 2003ж.
2. Алексеев С.С. «Государства и права» Москва, 1994ж.
3. Азаров Н.И. «Теория государства и права» Москва, 1998ж.
4. Абдулаев М.И. « Теория государства и права» Москва,
5. Булгакова Д.А. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы, 2007ж.
7. Венгерев «Теория государства и права» Москва,
8. Григорьев В. «Основы теории государства и права» Альбом
Алматы. Жеті жарғы, 2001ж.
9. Давид Рене « Основные правовые системы современости» Москва,
10. Давид Рене, Камилла Жофре – Спинози «Основные правовые
современости» Москва, 1998ж.
11. Зиманов С.З. «Общая теория права и ее место
Алматы, 1982ж.
12. Зиманов С. З. Өсеров Н «Қазақ әдет –
Алматы, Жеті жарғы, 1997ж.
13. Ибраева А. С. «Общая теория государства и права»
14. Кенжалиев З. « Қазақ әдет – ғұрып құқығының
Жеті жарғы, 1996ж.
15. Камарова С.А. «Основы государства и права» Москва, Питер,
16. Лазерев В.В. «Теория государства и права» Москва,
17. Матузов Н. И., Малько А. В. «Теория государства
Юристь 2005ж.
18. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Алматы 2007
19. Назарбаев Н.Ә.Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде.
Алматы, 1993 жыл
20. Өзбекұлы С. Қопабаев Ө. «Мемлекет және құқық теориясы»
Жеті жарғы, 2006ж.
21. Өзбекұлы С. «Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық» Алматы, 2002ж.
21. Өсеров Н.Ө. Естаев Ж. «Ислам және қазақтың әдет
1992ж.
22. Өсеров Н. Ө. Қопабаев Ө.Қ. «Мұсылмандық құқық» Алматы,
23. Өсеров Н.Ө. « Жеті жарғы» Алматы, 1995ж.
24. Сапарғалиев Ғ.С. «Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері»
Алматы. Атамұра, 2003ж.
25. Сапарғалиев Ғ.С. Ибраева А. С. «Мемлекет және құқық
Алматы. Жеті жарғы. 1997ж.
26. Тасмагамбетова А.С. Ерназаров Ж.Т. «Обычное права» Учебное пособие
Орал, 2003ж
27. Табанов С. А. «Салыстырмалы құқық» Алматы, 2003ж.
28. Табанов С. А. Оразова А. Ә. «Күрделі заманның
қазақ қоғамы Ата Заңдарының (Конституцияларының) тарихи – құқықтық
сабақтастығы» Алматы. Жеті жарғы, 2005ж.
29. Хропанюк В.Н. «Теория государства и права» Москва, 1998ж.
30. Черданцев А.Ф. Теория государства и права. Курс лекций
2000ж.
ІІІ. Баспасөз материалдары:
1. Ахметова Ғ. «Қазақстан территориясында құқықтық жүйелердің тарихи
даму кезеңдері» Заң №11, 2005ж.
2. Аюпова З.К. « Қазақстанның құқықтық жүйесінің қалыптасуы»
2003ж.
3. Аюпова З.К. «Қазақстан Республикасында құқықтық жүйелердің
негіздерін қалыптастыру процесінің басты үрдісі» Мемлекет және құқық
№2, 2003ж.
4. Асқарбекқызы Назира «Қазақ әдет – ғұрып құқықтық
ерекшеліктері» Тураби №2, 2008 ж.
5. Әбдірахманова С. «Ата Заң -
23 - тамыз.
6. Сабиров Ә. «Қазақтың құықтық жүйесі»
7. Сапарғалиев Ғ. С. Ғаббасұлы Ғ. «
заңдарының бастауы туралы» Құқық және мемлекет №2, 2001ж.
8. Тастанов Қ. «Қазақ әдет – ғұрып
көздері» Тураби №2, 2008ж.
9. Шонаев Ж. «Конституция – қоғам
29 тамыз.
Мемлекет және құқық теориясы. М., 1985. 25 – бет.
Пашуканис Е.Б. Жалпы мемлекеттік құқық және марксистік теория. М.,1925.
1 Давид Р. «Қазіргі кездегі негізгі құқықтық жүйелер».
1 Құран. 1991. 14 – бет.
2 Құран. 1991. 132 – бет.
3 Құран. 1991. 319 – бет.
1 Құран. 1991. 379 – бет.
2 Мемелкеттік құқық теориясы М., 1994. 375 –
1 Абай. Энциклопедия. Алматы, 1995. 421 – бет.
1 А.И. Левшиннің «Қырғыз – қазақ немесе қырғыз –
Назарбаев Н. Тарих толқынында. Алматы: Атамұра, 1999. 173,175, 176
1 Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының Конституциясы ( Негізгі
1 Конституция Республики Казахстан, Алматы. «Қазақстан», 2003.
(Назарбаев Н.А. Қазақстан Республикасының Конситутциясының жобасы. //Советы Казахстан. 1992.
1 Назарбаев Н. Конституция – кемел келешектің кепілі //Ақиқат,2002.
74