Мазмұны
Кіріспе 3
Көрнекілік әдістерінің даму тарихы және атқаратын функциясы 15
Бейнелеу өнері бағдарламасы мен оқу-әдістемелік құралдарына талдау жасау. 31
Көрнекілікті пайдалану әдіс – тәсілдері 44
Қорытынды. 56
Әдебиеттер тізімі. 58
Кіріспе
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық салаларында, соның ішінде
Бұған Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңы, “Қазақстан Республикасы Жалпы
Қазіргі жалпы білім беретін мектеп
Сондықтан бастауыш мектепте оқушыларға берілетін ғылым негіздерін олардың болашақ
Бүгінгі жағдайда білім беру ісін жетілдіру мақсаты мен оқушылардың
Осыған орай бастауыш мектепте оқытудың дидактикалық принциптерін басшылыққа ала
Егер бастауыш сатыдағы оқушыда көрнекі іс-әрекеттік және көрнекі бейнелі
Соңғы жылдардағы психологиялық-педагогикалық зерттеу жұмыстарының нәтижелеріне қарағанда көрнекілік
нәтижеге жетудің басты шарты болатыны дәлелденді.
Бастауыш мектептегі оқу – тәрбие жұмысында көрнекілік әдісін пайдалану
Оқыту үрдісінде көрнекілік пайдаланудың маңызы көне кезеңдерден бастап, күні
Педагогика классиктерінің (Я.А.Коменский, Н.М.Пирогов, И.Г.Песталоцци)еңбектерінде балаларды оқытуда көрнекіліктің маңызын
Оқыту процесінде көрнекілік әдісі қазақ халқының ағартушы ғалымдарының
Ж. Аймауытов) еңбектерінен де көрініс тапқан.
Бірсыпыра ғалымдардың (Ю.К.Бабанский, И.Ф.Харламов, Р.Т.Лемберг,т.б.)оқыту әдістерін классификациялауды жүйелеп көрсете
Мектеп мұғалімдері де сабақта көрнекі құралдарды пайдалануда-
ғы өздерінің іс - тәжірбиелерін ортаға салып келеді.
Мектеп тәжірбиесінде байқалып отырғандай, бастауыш сынып мұғалімдері сабақта көрнекілікке
көрнекілікті қолдану жолдары” деп алуымызға себеп болды.
Осы жұмысты жазу барысында алға қойған мақсатымыз: “Бастауыш мектепте
Осы мақсатқа байланысты төмендегідей міндеттер анықталды:
1) Бастауыш оқыту сатысында көрнекілікті қолданудың маңызын анықтау, түсіну,
2) Озат мұғалімдер тәжірбиелерін зерттеп, қолданылып жүрген тиімді әдіс
Зерттеу объектісі:
-Бастауыш сыныптағы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні:
- Бейнелеу өнері сабақтарында көрнекілікті қолдану әдістемесі.
Зерттеу әдістері:
- әдебиеттермен танысу.
- бақылау, байқау.
Демек, оқушының оқу материалын игеруі, оқытудың нәтижелі болуы
Біздің талдау жасайтын бөлігіміз- оқыту әдістері мен тәсілдері.
Жоғарыда (сызбадан) көріп отырғанымыздай оқыту әдістері оқы-
тудың мақсат, міндеттері мен мазмұнына сәйкес, сонымен
ең бастысы оқушының жас және дербес ерекшелігіне және мұғалімнің
Алдымен әдіс дегеніміз не? Тәсіл деп нені айтамыз? Осыны
Осы екі ұғымның ара жігін
“1.Егер мұғалім баяндау процесінде суреттерді демонстрациялап көрсетсе, онда демонстрация
2. Оқушылар зерттеу негізінде суреттермен танысып, тақырып бойынша нақты
Біздің пікірімізше, мұнда 2 жағдайда да сөздік әдіс
Тек, 1- жағдайда сөздік әдіс басым болып, ол көрнекілік
Ал, 2- жағдайда көрнекілік әдісі басым қолданылып, сөздік әдіс
Демек, оқыту әдістері, бұл, мұғалім мен оқушылардың оқу –
Білім беру ісін жетілдіру үшін әдістерді бірыңғай жүйеге келтіру
50- жылдардан бастап оқыту әдістерін жіктеуге айрықша көңіл бөлінді.
I. 1. Сөздік әдіс: әңгімелеу, түсіндіру, лекция, кітаппен жұмыс.
2. Көрнекілік әдіс: демонстрация, иллюстрация, бақылау.
Практикалық әдіс: лабораториялық, практикалық, графикалық жұмыстар, жаттығулар.
II. Сабақтың дидактикалық міндеттерін негізге алып:
(И.А.Данилов, Б.П. Есипов)
1. жаңа білімді меңгеру әдісі.
2. іскерлік пен дағдыны қалыптастыру әдісі.
3. білімді практикада қолдану әдісі.
білімді бекіту.
білім, білік, дағдыларды тексеру және бағалау әдістері.
III. Оқушылардың танымдық іс- әрекетін негіз етіп алады.
(М.Н.Скаткин, И.Я.Лернер).
түсіндірме – иллюстративті әдіс.
репродуктивті әдіс.
проблемалы баяндау әдісі.
ішінара іздену немесе эвристикалық әдісі.
зерттеу әдісі.
Бұл жіктеулер орта мектепте лайықты болғанмен, бастауыш мектептің алдында
Осыған орай, біз соңғы жіктеулердің бірі Ю.К.Бабанский ұсынған оқыту
Ю.К.Бабанский бірсыпыра ғалымдардың (Е.Я.Галант, Б.П.Есипов, И.Я.Лернер, М.И.Махмудов,С.Т.Шаповаленко т.б.) оқыту
Ю.К.Бабанскийдің жіктеуі бойынша оқыту әдістерінің І тобына оқушылардың оқу-
Олар:
- сөздік, көрнекілік, практикалық әдістер;
-индуктивтік, және дедуктивтік, аналитикалық және синтетикалық әдістер;
- репродуктивті, проблемалық – іздену әдістері.
Әдістердің ІІ тобы – оқушылардың оқу – танымдық
- танымдық қызығушылығын қалыптастыру әдістері.
- танымдық ойындар;
- оқу талаптарын қою әдістері;
- мадақтау, ұялту әдістері жатады.
Ал, ІІІ топтағы әдістер-оқушылардың оқу-танымдық іс - әрекетіни
Бұл әдістердің барлығы орта және жоғары мектеп жасындағы балалар
Кейінгі уақыттарда І топтағы әдістер дамыта оқытуды іске асыруда
Алайда педагогикада ең көп тараған жіктелу түрі – оқыту
Жоғарыда көрсетілгендей оқыту әдістерін жіктеуді әрбір автор өзінше дәлелдейді.
Енді біздің кеңінен қарастыратын әдісіміз- бастауыш оқытуда ең қолайлы,
мен принциптеріне сәйкестігі.
Оқытудың барлық дидактикалық принциптерімен бірге көрнекілік принципіне сай келетін
Оқыту үрдісіндегі көрнекілік әдісінің маңызы көне кезеңдерден бастап дәлелденіп,
Көрнекілік әдістер тобына: демонстрация, иллюстрация және бақылау әдістері жатады.
1.Бақылау әдісі: Қазіргі кезде оқыту өмірмен тығыз байланыстың негізінде
Бақылау әдістерін кеңінен қолданудың қажеттігі қоршаған шындық –болмыс құбылыстарын
Дұрыс жолға қойылған бақылау балалардың ақыл - ой қабілеттерін
Бақылау арнайы мақсат қойып, қабылдауды белгілі жоспармен жүргізуге байланысты
Дидактика бақылаудың тиімділігін арттыратын кейбір шарттарды белгіледі. Бұлардың біріншісі
Өз бақылауларының нәтижелерін ауызша немесе жазба түрінде жасаудың да
Байқау кезіндегі теңестіру, салыстыру тәсілдері ұғынып ойлауды жеңілдетеді, материалдың
Педагог- ғалым Т.Сабыров оқушылардың бақылауын ұйымдастырудың негізгі әдістемелік ережелері
1) Мұғалім оқушылардың бақылауын ұйымдастыру үшін, ең алдымен, бақылаудың
2) Бақылауда мүмкіндігінше, оқушылардың барлық сезім мүшелерін қатыстыру арқылы
3) Мұғалім бақылау кезінде оқушының анализ бен синтез, салыстыру,
4) Бақылау кезінде мұғалім өз сөздерінің басшылық етудегі ролі
Бақылау нақты көріністердің өзіне тән қасиеттерін ажырату мақсатымен жүргізілетіндігінен
2. Демонстрациялық әдіс дегеніміз - түрлі заттарды, материалдарды, құралдарды
Оқу үрдісінде мұғалім заттарды, картиналар мен сызбаларды, диапозитивтерді, диафильмдер
Оқыту үрдісінің теориясына сәйкес таным процесі сезім арқылы қабылдаудан
Демонстрациялаудың бүкіл маңыздылығына қарамастан, бөлектеп алынған күйінде бұл әдіс
3. Иллюстрация әдісінің көмегімен оқушыларға иллюстративті құралдарды көрсетуге
Сыныпта заттың бәрін бірдей көрсете беруге болмайды, сондық-тан да
Көрнекілік әдісінің негізделген бірнеше факторлар мен оның маңызын И.Ф.Харламовтың
I-ден.Оқыту көрнекілігі дегеніміз – оқушыларды айнала қоршаған
дүниені тану құралы ретінде қолданудан шыққан, сондықтан бұл процесс
менский: “Егер біз оқушылардан заттың ақиқаты терең мазмұнды, білімді
ІІ-ден.Танымдық процесс білімді меңгеру мен қабылдауда әр түрлі сезім
мөлшерде қызмет атқаруды, оның, яғни, білімнің толығырақ және сапалы
III-ден көрнекілік арқылы оқыту балалардың ойлау қабілетінің нақтыдан абстрактіге
IV-ден көрнекілік оқушылардың білімге қызығушылығын арттырып, оқыту процесін біршама
Жоғарыда көрсетілген классикалық дидактиканың мәселелері өзінің ғылыми мәнін қазіргі
I.2.Көрнекілік әдістерінің даму тарихы және атқаратын функциясы
Оқыту процесіндегі көрнекілік принциптерінің маңызы көне кезеңдерден бастап, күні
Классикалық дидактикада көрнекілік оқыту принциптерінің бірі деп танылды және
Көрнекілік арқылы оқытудың қажеттігін біздің жыл санауымыздан бұрын IV
Көрнекілік принципін ғылыми тұрғыдан XVII ғ. ұлы педагогы Ян
Я.А.Коменский балаларды оқытуда мына жағдайды ең бағалы ереже деп
тағы-тағыларын байқасын, кейбір нәрсені түрлі сезім мүшелерімен бірдей түйсініп
Мұнан кейінгі кезеңдерде педагогиканың классиктері, әдіскерлер жеке пәндердің оқыту
Орыс ғалымы Н.И.Пирагов негізгі дидактикалық принциптерді саналылық, көрнекілік, оқушылардың
“Көрнекіліктің,- деп жазды Н.И.Пирогов, - негізгі мақсаты оқушыардың сыртқы
Демек, Н.И.Пирогов көрнеклік пен сөздің оқу- тәрбие үрдісіндегі бір-
Швед педагогы И.Г.Песталоцци “оқыту бақылауға, тәжірибеге негізделіп ұйымдастырылып, қорытынды
“Бақылау арқылы балада көру, есту және т.б. түйсінулер пайда
Оқытуды жеңілдету мақсатымен И.Г.Песталоцци дүние заттары туралы білімнің ең
Ол “көрнекілікті кең түрде қолданған жағдайда ғана айналадағы дүние
Ал, ұлы педагог К.Д.Ушинский кіші мектеп жасында көрнекілік арқылы
“Суреттерді көрсетіп, оның мәнін түсіндіріп әңгімелеу – мұғалім мен
Егерде сіз сұрағыңызға жауап ала алмайтын сыныпқа айтқаныңызды орындау
Көрнекілік арқылы оқытудағы басты мақсат оқушыны байқа-ғыштыққа, оймен топшылауға
дарын сөзбен айтып бере білуге, сондай-ақ одан логикалық қоры-тынды
Қазақстандағы педогогикалық ой-пікірдің тарихында ұлы ағар-тушылардың, қазақтың алдыңғы қатарлы
Қазақтың ұлы ағартушысы Ы.Алтынсариннің Я.А.Коменский мен К.Д.Ушинскийдің дидактикалық принциптерін
Ұлағатты ұстаз оқушының пәнге деген ынтасын, сабақтағы белсенділігін арттырудың
Сонымен бірге, оқу жылының қорытындысы туралы Орынбор оқу округіне
Ы.Алтынсарин оқытудың тиімді әдіс-тәсілдеріне ерекше көңіл
бөлген. Оқушыға сапалы білім берудің жолын үнемі қарастырып отырған.
Ы.Алтынсариннің құнды педагогикалық пікірлері Ж.Аймауытовтың еңбектерінде де ұштасып жатыр.
дың бас кезінде көрнекі құралдарды қолдану қажет”, - деп
Қазақ тіл білімі мен оны оқыту әдістемесінің негізін қалаушы
бірі жақсы, бірі нашар деп қарауға болмайтынын, әңгіме оны
А.Байтұрсынов ірі әдіскер ғалым ретінде оқулықтың көрнекілігіне ерекше мән
Міне, сондықтан да тек бір “Әліп-биде” 131 сурет берілген.
ғалымның оқыту, үйрету ісінде көрнекіліктің маңызына ден қойғанын айғақтайды.
Қазіргі кездегі оқулықтың А.Байтұрсынов оқулықтары үлгісі-
мен жасалуы, оның әдістемелік мұрасының өміршеңдігін көрсетеді. Өмірде бар
Бастауыш мектептегі оқыту үрдісінде көрнекілік әдісін пайдаланудың маңызы оның
Кіші мектеп оқушысында мектепке дейінгі жастағы балаға тән нақты-бейнелі
Көрнекіліктің мәнін психологиялық жағынан алып көрсеткен К.Д.Ушинскийдің пікірі
сіз, түйсінуден ойлауға қарай оқыту соншалық табиғи және айқын
Заманымыздың аса көрнекті ғалымы, философы әрі педагог-әдіскері Әл-Фараби шәкірттерді
Ғұлама-ғалым: “Көру түйсігі көзге зат әсер еткенде ғана пайда
Түсіну әр нәрсенің тегін ашып, жалпы ережелер мен қисындар
Ғалымның бұл пікірімен ұлы Абайдың “Адам баласы... көзбен көріп,
Ұлы педагог Ян Амос Коменский көрнекілікті психологиялық талаптармен байланыстырды.
Таным түйсіктен басталады. Түйсікте болмағанның ақылды болуы мүмкін емес.
Білімнің шыншылдығы мен дәлдігін түйсіктен басқа нәрсе куәландыра алмайды.
Есте сақтау – түйсіктің нәтижесі. Егер түйсік естің нағыз
Егер бала затты бір рет болса да өз көзімен
“Заттарды танып білу дегеніміз – адамның сыртқы бақылау немесе
Оқуда көрнекілікті қолдану арқылы оқушылардың білімі нанымды, дәлелді болады,
Бұл жөнінде ұлы педагог М.Жұмабаев “Бір затпен танысқанда сыртқы
Педагогиканың классиктері оқылатын нәрсе мен заттар және құбылысы, оқиғаларды
Сондықтан олар байқауларды ақыл- ой арқылы бағыттауды талап етіп,
Я.А.Коменский өз кезінде “егер ең жоғарғы байқаушың ақыл-ой сыртқы
Осы кезде байқау мен сөзді тиімді трде байланыстыру мәселесін
Топшылау, қорытындыларды ұғыну және меңгеру оқушылардың белсенділігін туғызатын әңгімлесу,
Шынында да,оқуда көбінесе көзбен көру арқылы қабыдау кең орын
К.Д.Ушинский көрнекілікәдіске психологиялық анализ жасай келе, көрнекілік тек көру
Психологиялық тұрғыдан қарағанда, көз көрнекі құралдағы объектінің, белгілердің ерекше
Егер оқытудың көрнекі құралдарының мазмұны қабылдауды тездете алса, көру-
Көру арқылы қабылдау мен есту арқылы қабылдаудың артық қасиеттері
Психологиядағы бұл пікір педагогтардың еңбегінен де көрініс тапқан.
Педагог- ғалым В.П.Стрезикозин “Оқыту үрдісінде көрнекі құралдар мен мұғалімнің
Алайда мұғалімнің сөзі мен көрнекі құралдар әр түрлі вариантпен
Көрнекі құралдар мен мұғалім сөзін ұштастыру проблемасы Л.В.Занковтың “Мұғалімнің
Л.В.Занковтың пікірінше, мұғалім сөзі мен көрнекі құралдарды ұштастырудың алты
1. Мұғалім сөздің көмегімен оқушылар жүргізетін бақылауға жетекшілік жасайды,
2. Мұғалім сөздің көмегімен оқушылардың өздері көрнекі объектілерге жасаған
3. Объектінің бейнесі туралы, оның тікелей қабылданатын қасиеттері
4. Мектеп оқушыларының көрнекі объектіге жасаған бақылауларына сүйене отырып,
5. Не сөз жәрдемімен, не көрнекі түрде көрсете
6. Мұғалім сөздің көмегімен оқушыларға қолда бар объектілермен олар
қол көрсетіліп отырады.
Л.В.Занков көп жылғы зерттеу жұмыстардың нәтижелерін талдай отырып, оқушыларға
Көрнекі құралдарды пайдаланудың танымдылық тиімділігі, Л.В.Занковтың пікірі бойынша, оларда
Бастауыш сынып оқушыларының ойлауыг дамытуға көрнекіліктің, бір жағынан, көптеген
Бұл жөнінде Ю.К.Бабанский: “Көрнекілік әдістер оқытудың, әсіресе, ойлау қабілеті
Оқу үрдісінде көрнекі құралдарды пайдалану белгілі бір жағдайларда ғана
Педагог-ғалым В.П.Стрезикозин: “Бастауыш сыныптарды оқытудың актуальды проблемалары” деген еңбегінде
Сонымен қатар ол: “Танымның әр түрінің өзіне тән ерекшелігі
Көрнекіліктің әр түрі оның жоғары әсерлілігін қамтамасыз ететін оқу
Көрсетілетін объектілер барлық оқушыларға көрінетіндей болуы, анағұрлым маңызды болып
Заттарды сезім мүшелерімен қабылдағанда оның әсері (суреті) көңілде орнықты
Заттарды көзбен көріп білу үшін мынадай шарттар керек:
1) Затты адамның көз алдына қою қажет;
2) Ол көзден алыс болмай, оның нұры жететін жерде
3) Ол қырынан емес, тұп-тура алдыңғы жағына қойылсын;
4) Ол төңкерілмей, көзге дұрыс бағытталып тұрсын;
5) Сонда адам әуелі затты тұтас көріп алуға тиіс;
6) Бұдан соң оның әрбір бөлшектерін байқап көру керек;
7) Сол бөлшектердің өзін де ретімен, басынан бастап аяғына
8) Әрбір бөлшегіне тоқталып, оларды бала дұрыс айыра білетіндей
Осы айтылғандар ойдағыдай орындалмаса, байқау дұрыс болмайды.Осылардың бірі жетіспесе
Көрнекі құралдар әрқашан да сөзбен қосарлана жүргізіледі. Егер ол
Мектепте қолданылатын көрнекі құралдарды төмендегіше бөлуге болады:
1.Табиғи көрнекі құралдар: Бұл табиғи түрдегі көрнекі құралдар.Мұндай құралдарға
2.Эксперименттік көрнекі құралдар: тәжірибелер жасауға арналған құралдар.
3.Көлемдік көрнекі құралдар: фигуралар, макеттер, тұлыптар жатады.
4.Бейнелеуші көрнекі құралдар: түрлі суреттер, кестелер жатады.
5.Техникалық көрнекі құралдар: оқу фильмдері, диапозитивтер, диафильмдер, т.б.
Ғалымдар көрнекі құралдың маңызын, түрлерін көрсете отырып, оның өте
1.Көрнекі құралдың нақтылығы. Оқыту барысында қолданылатын көрнекі құралдың әбден
Көрнекі құралдың нақтылығы дегенде екі нәрсеге мән берілуі қажет:
ә) көрнекі құрал сабақ тақырыбының өзекті мәселесіне, оқушылардың есіне
2.Көрнекі құралдың тартымдылығы. Көрнекі құралдың қолдануға икемділігін қамтамасыз ететін
3.Көрнекі құралдың тіл ерекшелігі. Көрнекі құралдың тіліне де үлкен
Жуан дауыстылар: а, о, ы, ұ, у.
Жіңішке дауыстылар: і, ә, ө, е, ү, т.б.
Міне, осы мысалдардағы сөз тіркестері өте қысқа, бірақ олардың
4.Көрнекі құралдың мазмұнының тақырыппен сәйкестігі. Көрнекі құралдың мазмұны –
Көрнекі құралдың мазмұны есте сақтауға қолайлы, түсінуге жеңіл болуы
§1. Бейнелеу өнері бағдарламасы мен оқу-әдістемелік құралдарына талдау жасау.
Қазақстан Республикасы Білім беру туралы Заңына сәйкес Жалпы білім
Бастауыш мектепте бейнелеу өнері пәнін оқыту мынадай мақсаттарды көздейді:
-оқушыларда көру, сезіну, қабылдау, түсіну қабілеттерін қалыптастыру және әсемдікті
Бұл мақсатты жүзеге асыру мынадай міндеттерді жүктейді:
-бейнелеу өнері негізінде ұлттық өнерге деген оқушылардың көркемдік талғамын
-әрбір оқушының көркем (эстетикалық) білім-тәрбие алуына жағдай жасау;
-оқушының көркем-шығармашылық қабілетін, ой, қиялын дамыту;
-оқушыны көркем іс-әрекеттердің (бейнелеу, музыка, театр, т.б.) түрлеріне бейімдеу;
-оқушының қоршаған орта мен табиғаттағы түрлі түстер мен формаларды
-оқушының жалпы өнерге деген қызығушылығын қалыптастырып, бейнелі ойлау қабілетін
-оқушыны ұлттық өнермен таныстырып, өнер иелеріне, шығармаларына деген сүіспеншілігі
Бағдарлама оқушыларға көркем білім-тәрбие берудің қазіргі талаптары тұрғысынан, оқушылардың
Сонымен қатар, бұл бағдарламаның қазіргі таңда оқытылып жатқан бағдарламалардан
-оқушылардың көркемдік жағынан жетілуіне халықтың сәндік-қолданбалы өнерін кеңінен таныстыру
-бейнелеу өнеріндегі дәстүрлі емес тәсілдер түрімен таныстыру;
-қоршаған орта шындығын әсерлі қабылдау, әсемдікке сүйсіну, ұсқынсыздықтан жирену
-Қазақстан Республикасының елдік белгілері (елтаңба, жалау) ұлттық мерекелері, салт-дәстүрлерімен
-әрбір сынып бойынша оқушылардың мүмкіншіліктері мен жергілікті жер ерекшеліктеріне
Бояумен жұмыс жасауда қағазды умаждап бояу, дақ арқылы бояу,
Осылайша жұмыс жасау оқушының қағаз бетінде бояуды еркін жағу
Бағдарлама құрылымы білім мазмұнын әрқайсысы белгілі бір ұғымдар мен
Бағдарламада әрбір өнер саласы екі негізгі бөлімді қамтиды:
1.Өнерді қабылдау.
2.Практикалық көркем іс-әрекеттер.
Өнерді қабылдау бөлімі оқушыларды өнер шығармалары мазмұнын, өнер және
Ал, практикалық бөлімде оқушылар жазықта бейнелеу, мүсіндеу, сәндеу, сәулет
Бейнелеу өнерінің бір саласы сұлу сурет (живопись) өнері төменгі
Сәндік қолданбалы өнер бөлімінде қазіргі таңда аса қажетті дизайн,
Мүсіндеу өнеріндегі мүсін жасау, құрастыру іс-әрекеттері еңбек сабағында кеңінен
Өнер шеберлері мен олардың шығармалары жайында сабақ үстінде, практикалық
Барлық өнер түрінде (мүсін, сурет, сәндік т.б.) оқушылар екі
Бейнелеу өнері – ақиқат көрінетін дүниенің бейнесін кеңістікке немесе
Бейнелеу өнерін оқыту бәрінен де бұрын жалпы білім беру
Бейнелеу өнерін оқып-үйрену, адамның жан-жақты дамуын көздейді. Бұл орайда
Ол ойлануды, кеңістікті ұғынуды, өте дәлдікпен есептей білуді және
Бейнелеу өнерін сабақтың жаңа түрлері арқылы түрлендіріп, шығармашылықпен, халықтық
Бейнелеу өнеріне арналған көптеген балама бағдарламалар мен әдістемелік нұсқаулар
Бұл бағдарламаларда соңғы, тың ізденістер, жаңа көзқарастар болғанымен, көп
Білім беру реформалары үнемі жаңғыртыла отырып, 1999 жылдың 7
Зерттеу барысында бейнелеу өнері пәніне қатысты мектеп бағдарламаларына шолу
1976 жылы басылып шыққан орта білім беретін мектептерге арналған
1984 жылы- (авторлары И. Кенбаев, Л.Марченко, Е.Митрофанова) жалпы білім
1987 жылғы “Бейнелеу өнері” бағдарламасында да пәннің мақсат, міндеттері
1988 жылы басылып шыққан 1-4 сыныптардың оқу бағдарламасында оқушылардың
1994-1996 оқу жылдары орта мектептерде оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруге байланысты
Мектепте бейнелеу өнерін оқыту айналамызды қоршаған өмір шындығының көркем
Бұл пәннің мазмұны мен мақсаты мектептің жалпы тәрбие жұмыстарының
Бейнелеу өнері пәні ауқымында білім берудің негізгі бағдарламасы жүзеге
Оқу пәнінің мазмұны негізгі екі бөлімнен тұрады: “Бйнелеу өнерін
Бейнелеу өнерін қабылдау.
Ұлттық және әлемдік көркем өнер негіздермен таныстыру.
Барлық халықтарға ортақ еңбек, сүйіспеншілік, сұлулық, және ұсқынсыздық туралы
Өзіндік тәжірибелік іс-әрекеттер.
Көру, есте сақтау, кеңістікті қабылдау, шығармашылық қабілеттерді дамыту.
Форма, пропорция, кеңістік, рең, сызық, фактура, әуен, композиция сияқты
“Бейнелеу өнері” пәнәнің оқу бағдарламасы келесі бөлімдерді қамтиды:
сурет;
жиповись;
мүсін;
қолөнер;
дизайн;
сәулет өнері;
Пәннің негізгі тақырыптары:
“Отан” тақырыбы. Қазақстандық елжандылыққа тәрбиелейтін отандық суретшілердің шығармалары (батырлық
“Бейнелеу өнеріндегі еңбек” тақырыбы. Ақын жазушылардың, ғалымдардың қоғам қайраткерлерінің,
“Қазақстан табиғаты”. Қоршаған ортадағы заттардың, түстердің, формалардың, сан алуандылығы.
Бейнелеу өнеріндегі туған өлкенің сұлу табиғатын бейнелейтін шығармалар.
“Мен және әлем”. Оқушылардың арманы мен қиялдарын, мерекелік күндер
Бейнелеу өнері бастауыш сыныптағы басқа пәндермен де тығыз байланыста
Тіл. Түстердің атауы. Бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдарының аттары. Шрифт.
Еңбекке үйрету. Бейнелеу, безендіру, құрастыру элементтері. Эскиздер дайындау. Киіз,
Музыка. Бейнелеу өнерінің шығармаларын көрсетуде музыкалық әуен сазды пайдаланып,
Математика. Көлем, форма, кеңістік жайындағы ұғымдарды қалыптастыру. Үшбұрыш, төртбұрыш,
Дүниетану. Табиғатты бақылау. Жыл мезгілдерінің өзгеруіне байланысты табиғат бояуларының
Бейнелеу өнері пәнінде игерілеуге тиіс білім, білік, дағдыларға қойылатын
Мүмкіндік деңгейлер:
бейнелеу өнерінің өмірде алар орнын;
бейнелеу өнерінің табиғат жайындағы шығармаларын (3-4 шығарма және оның
өнердегі ұлттық ерекшеліктерді (тұрмыс, киім, табиғат);
живопись шығармаларының тақырыптық мазмұнына байланысты: табиғат, натюрморт, портрет, тарихи,
кітаптарды безендіру жұмыстарының ерекшеліктерінің;
суретші-дизайнер мамандығының ерекшеліктерінің;
тұтас көрудің сызықтық, кеңістіктегі қарапайым зағдылығы;
көлемді бұйымдарды бйнелеудегі қарапайым ереже (жарық, көлеңке, жартылай көлеңке,
бағдарламадағы терминдерді білуге тиіс;
әр түрлі жанрдағы шығармаларға суретші қалай, немен өң бере
бейнелеу барысында перспективаны бере білу;
әшекейлеуде адам және хайуанаттардың өзіне тән ерекшеліктерін бере білу;
сәндік өнердегі иллюстрация жасаудың қарапайым әдіс- тәсілдерін меңгеру.
Бейнелеу өнері пәні бойынша оқу материалдарын жүйелі, бірізді және
Бастауыш сыныптардағы тақырыптық сурет салу алдын ала байқау жүргізілгеннен
Тақырыптық сурет салу үрдісінде балалардың құрылым, көлем, затты кеңістікте
Баланың тақырыптық сурет салуда шығармашылық ой - өрісін, оның
Ойлау үрдісінде сурет салушы заттар мен құбылыстардың жалпы заңдылық
Сурет салу барысында салыстыру, жалпылау, абстракциялау т.б.үрдістер қатар жүріп
Бейнелеу өнерінің әр кезде де эмоциялық өңделуі жоғары болады.
Қоршаған болмысқа деген байқағыштықты, зеректілікті қалыптастыру көркемөнерлік материалдарды жылдам
Бала қоршаған ортаға деген саналы қарым-қатынасын адамдар арасындағы қатынастарға,
Туған жердің әсемдігін көру, түстердің ғажап әлемін ашу, суретші
Сондай-ақ мұғалім әуездік- қолданбалы өнермен таныстырса әдемілік, әсемдік, туралы
Эстетикалық талғампаздық саласындағы балалардың алғашқы қадамы олардың суретке түсіретін
Оқушылар туған жерінің халық өнері, тарихи ескерткіштері, сәулет өнері
3-сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарындағы мұғалімнің оқушылармен қарым – қатынасы
Ол үшін:
мұғалім бейнелеу өнері теориясын жетік білуі керек;
мұғалім бейнелеу өнерінің практикасымен айналыса алуы тиіс (сурет сала
мұғалім бейнелеу өнері сабақтарында әңгіме әдісін қолдана алуы қажет
мұғалім әдістемені жетік білуі қажет (бейнелеу өнері әдістемесін);
мұғалім дер кезінде сабақта түрлі әдіс – тәсілдерді қолдана
мұғалім бейнелеу өнері сабақтарында балалардың ой - өрісін жетілдіру
Бейнелеу өнері сабағында үнемі жаттығу жұмысын ұйымдастыру оқушылардың шығармашылығын
Сабақта бұрын өткен сызықтарды еске түсіріп, көрнекілікті (түскиіз, сырмақ,
Кез – келген жаңа тақырыпты талдағанда қазақтың өрнек үлгілерін,
Сурет өнерінде бейнелеудің негізгі екі түрі бар. Олар сызықтық
Балаларға түстер (бояулар) туралы қарапайым, алғашқы түсініктер беру керек.
Барлық түстер екі топқа бөлінеді:
-Ахроматикалық (түссіз түстер)
-Храматикалық (түсті түстер)
Сонымен қатар бояумен сурет салу үшін қажетті қылқалам екі
Қазіргі кезде кейбір бастауыш сынып мұғалімдері бейнелеу өнері сабағын
Ал, бұл плакат немесе натюрмортты оқушылармен жүйелі түрде талдамайды,
Көрнекілік әдісін қолданудың тиімділігі мынадай тәсілдерді қолдана білуге байланысты:
Көрнекілік жаңаны таныту ретінде де, ой немесе әңгімені елестету
Көрнекілік құралдарды оқу процесінің барлық кезеңінде қолданылады: жаңа сабақты
Көрнекілік жас ерекшеліктерін есепке ала отырып қолданылады.
§2. Көрнекілікті пайдалану әдіс – тәсілдері
Оқыту үрдісінде баланы дамыту, оқыту, тәрбиелеу міндетін қатар атқаратын
Теория мен практиканың байланыстығы принципін жүзеге асыру оқытуда көрнекілік
Сабақты тиімді ұштастырып, сапалы жүргізу үшін түрліше әдістер қолданылады.
1. Оқылатын материалды ауызша айтып түсіндіру әдісі. Берілген тапсырманың
Әдістің осы түрі оқушының жұмыс істеуіне, ой - өрістерін,
2. Түрлі көрнекіліктерді пайдалану әдісі. Көрнекі құралдың табиғи бейнеленген
3. Практикалық жұмыс жүргізу әдісі. Оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуге
Ал көрнекі құрал оқушылардың ерекшеіктеріне қарап жасалынады.
Бастауыш мектеп оқушыларын бейнелеу өнері сабақтарында оқытып – үйретуде
Бейнелеу өнері сабақтарының көрнекі құралдарына суреттер (түрлі – түсті
Техникалық құралдарды пайдаланудың да пайдасы өте зор. Бұл үшін
Экрандық құралдар: диапозитивті,диафильмді, кинофильмдерді оқушыларға таныстыру, оны сабақта қолдану
Диапозитив – бұл айнада немесе пленкадағы позитивтік фотосурет. Фотографиялық
Диафильм - бұл диапозитивті жолақ пленкаға түсірілген барлық
Қалың қағазға суреттерді экранға түсіру – эпископтілік көрсету. Эпипроекциялық
Егер иллюстрацияны бір тақырыпқа бейімдеп жолақ қағазға (лентаға) желімдесек,
Кинофильм – жолақ кинопленкаға түсірілген бейнелер. Бейнелерді көрсетіп қана
Ал, енді көрнекіліктердің келесісі (табиғи, таблица, суреттер т.б.) қалай
Бұл жағдайда оң жақтағы оқушыларға сол қолмен ұстап, 50-80
Сынып тақтасына көрнекі құралды дұрыс орналастырып ілу тәртібін педагог
Көрнекілік мұғалімдердің шығармашылық ізденісін, әдістеме жаңалықтарына сергектікті, оны сабақ
Көрнекілікті қолданудың тиімділігін озат мұғалімдердің іс-тәжірибесінен де байқауға болады.
Енді Республикалық атаулы бастауыш мектептің мүшесі Азия Қуатбекованың бір
Сабақтың тақырыбы:Туған ауылымның күзгі көріністері.
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың қоршаған табиғат өмір
Көрнекі құралдар: суретшілердің күз көріністеріне арналған шығармалары (И.Левитан, Ә.Қастеев,
Сабақтың мазмұны:
Сабақ оқушылардың жыл мезгілдерінің атаулары, олардың өзіндік ерекшеліктері, белгілерін,
Күзгі табиғат көріністері туралы әңгімені оқушылардың күнделікті байқуа, көру
Оқушыларға сұрақтар бере отырып, олардың күз мезгілінің өзіндік белгілерін,
Сұрақтарға жауап ала отырып, әр түрлі ағаш жапырақтарының бояу
Бұл сабақта оқушының айналадағы өмір шындығын байқау, сезіну, талдай
Күзгі табиғаттың бйнесі туралы әңгіме, балалардың күнделікті көргендерінен, байқағандарынан
Мұғалім оқушылардан: “Күз мезгілінің қандай қасиеттері ұнайды?”, “Өз туған
Күзгі табиғат көріністері бейнеленген суретті шығармаларды көрсете отырып, оқушыларға
- Балалар, мына суретке мұқият қараңдар. Суретші қай жыл
Оқушыларға күз, табиғат туралы өлеңдер оқып беріледі. Қ.Мырзалиевтің “Күміс
Оқушыларға сұрақ-жауап түріндегі әңгіме барысында күзгі табиғаттың әр кезеңінің
ашық күнгі күздің алғашқы маусымы (қуанышты, байсалды, сергек);
бұлтты, тұманды күзгі күндер (түнерген, бұлыңғыр, түксиген);
жаңбырлы, желді күндер (ызғарлы, қаһарлы, ашулы).
Күз маусымы мен адам өмірі туралымағлұматтар:
күзде астық піседі, адамдар астық өнімін жинайды, жер жыртылады,
жеміс-жидектер, қауын-қарбыз піседі, дастархан үсті тәтті тағамдарға толады;
күзгі ағаштар отырғызу, айналанытазалау;
балалар мектепке барады, алғашқы қоңырау, алғашқы сабақ.
Қоршаған өмір шындығын қабылдау сабақтарын ұйымдастырудың әр түрлі жолдары
Практикалық жұмыс.
Күз табиғатының бояуларын, түстердің өзгерісін бақылау;
Бояу қарындаштармен ақ қағазға күзгі көріністегі ағаштар суретін салу.
Ш.Уәлиханов атындағы № 12 қазақ орта мектебінің бастауыш сынып
Сабақ тақырыбы:Күзгі ағаш жапырақтарының суреттерін салу.(үйеңкі, қайың жапырақтары).
Сабақтың мақсаты:Затты өзіне қарап бейнелеу – сурет жұмысының негізгі
Көрнекі құралдар:оқушылардың алдын ала теріп әкелген ағаш жапырақтары, бояулар
Сабақ мазмұны:Оқушыларын назарын сабақ тақырыбына аударып алған соң, олардың
Жаңа сабақтың тақырыбын хабарлау және оқушыларды сабақ мазмұнымен орындалатын
Практикалық бейнелеу жұмыстарын балалар өздері әкелген немесе мұғалім таратып
балалар қолдарыңдағы жапырақтарға мұқият қарап алыңдар, ол қандай ағаштың
пішіндері қандай? (ұзынша, сүйір, жалпақ, шет жиектері өрнекті келген
бояу түстері қандай? (сары-жасыл, сарғылт-қызыл, жасыл-көк, көкшіл-сары)
Ендігі жұмыс түрі-жапырақтар пішіні бейнесін қағаз бетіне қарындашты қатты
Балалардың қағаз бетіндегі суреттерінің дұрыс бейнеленуіне көмектесе кемшіліктерін түзете
Егер бұдан бұрынғы сабақтарда оқушылар бояулар мен түстердің қасиеті
Немесе бүгінгі сабақ түстер туралы жалпы түсінікті қалыптастыруға жақын,
Арнайы тақтара (плоншетке) керілген қағаз бетіне акварель бояуымен қылқалам
Мұғалім өзі көрсете отырып, оқушылардың арнайы политра тақтайшаларында немесе
Сонымен бірге мұғалім өзі жасап көрсететін жұмыс барысында балаларға
Бояулармен жұмыс істеу жолдары көрсетіліп, толық түсінік берілген соң,
Мұғалім сабақта оқушыларға қылқаламмен, бояумен, сумен істеу барысында ұқыптылықты,
Оқушылардың жұмыс барысында бөлмеде жұмсақ әуенді музыка ойнап тұрған
Үйге тапсырма: күзгі жеміс-жидектердің сырт пішінін, бояу түстерін байқау
Үйге берген тапсырманы орындау барысы туралы да мұғалім нақты
Оқушыларға өтілген материалдың өте жақсы түсіндірілгенін байқау үшін оқушылардың
Сурет салудың ең басты, практикалық негізі-бейнелеудің элементтерін білу, оның
Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі – бұл да жеке ғылым.
Енді өзімнің өткізген сабағымның үлгі-жоспарын беріп отырмыз.
Сабақтың тақырыбы: Шуақты көктем.
Сабақтың мақсаты:
Көктем көріністері жайлы әңгімелей отырып, оқушыларды суретші шығармаларымен таныстыру.
2. Жыл мезгілдерін салыстырта әңгімелету,көз алдарына елестету, есте
3. Табиғат сұлулығын сезінуге, көктем шуағының әсемдігін бере
Сабақтың әдісі: түсіндіру, әңгіелеу, пікірталас, талдау, жинақтау.
Сабақтың көрнекілігі: суретшілер жинағы, иллюстрация,қағаз бояу түрлері, қылқалам.
Пәнаралық байланыс: ана тілі, дүниетану.
І. Ұйымдастыру кезеңі:
- Балалардың психологиялық әзірліктерін бақылап, сабаққа зейінін аудару.
ІІ. Үйтапсырмасын пысықтау. Өткен тарауды еске түсіру, пысықтау.
ІІІ.Жаңа сабақ.
Балаларға бүгінгі сабақтың тақырыбын хабарлау, мақсатымен таныстыру.
Кіріспе әңгіме.
Ал, балалар қандай жыл мезгілдерін білеміз? (жаз, күз, қыс,
Көктем айларын атап шығайық. (наурыз, сәуір, мамыр).
Ендеше бүгін біз “Шуақты көктем” табиғатын бейнелеміз.
Көктем айы- табиғаттың тамаша бір кезеңі. Көктем айы республикамыздың
Мысалы, Ә.Қастеев “Алма ағаштар гүлдеді”, “Таудағы көктем”, С.Романовтың “Көктем”,
ІY. Оқулықпен жұмыс.
а) Берілген мәтінді оқыту.
ә) Мәтіндегі жаңа сөздермен жұмыс.
б) Мәтінде берілген суретші шығармаларымен танысу, талдау.
Ал, балалар, біз де сол табиғат аясына серуендеп оның
Шықшы тауға қарашы кең далаға,
Мәз боласың ұқсайсың жас балаға,
Ол шеті мен бұл шетіне жүгірсең,
Шаршайсың ба, құмарың бір қанама?
Көктемнің айрықша бір әдемі сәті көктем шуағы болып табылады.Күн
“Шуақты көктем” атты еркін тақырып бойынша сурет саламыз. Бұл
Y. Практикалық жұмыс.
Балаларға өздерінің керекті құралын әзірлету, даярлау.
ҮІ. Қорытындылау барысында жұмбақ жасыру, шешуін тапқызу.
Күн күлімдеп оянып,
Сәуле шашты сиқырлы,
Алуан түске боянып,
Жердің беті құлпырды.
Бұл жылдың қай мезгілі.
ҮІІ. Білімдерін мадақтау.
Сабақ тақырыбы:
“Өсімдік өрнегінің элементтері”.
Күрделі емес өсімдік өрнегінің элементтерін орындау.
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларды қолданбалы қолөнер бұйымдарымен, сәнді қазақтың ұлттық өрнегімен қызықтырып,
Қазақ өрнегінің түсі жайлы түсініктеме беру.
Өрнектрдің негізгі топтары жайлы тсініктеме беріп, оларды орындауға дағыдыландыру.
Көрнекі құралдар: қазақ өрнектерінің үлгілері, қолданбалы қолөнер бұйымдары, қарындаш,
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Жаңа сабақ.
Балаларға бүгінгі сабақтың тақырыбын хабарлау, мақсатымен таныстыру.
Кіріспе әңгіме.
Мыңдаған жылдардан бері халық шебрлері өздерінің бұйымдарын сан түрлі
Өрнек өнері ғасырлар бойы қазақ халқының бейнелеу өнерінің жеке
Ою - өрнек салумен қатар, ұлттық өнерде оларға бояу
Халық арасында әртүрлі өздеріңе белгілі зоомофты, геометриялық, өсімдік пішіндес,
Сонымен, ою - өрнек дегеніміз – бұл ойға алған
Ою - өрнектің сыр – сипаты ол салынатын затқа,
Қазақ халқының негізгі мүліктерінің бірі – киіз бұйымдары зооморфты
Мұғалім : Мына өрнек неге ұқсайды?
Оқушы: Құстың қанатына.
Дұрыс, өрнек құсқанат деп аталады.Енді біз өсімдік өрнегімен танысайық.
өсімдік өрнегі бірін – бірі толықтырып, композиция заңына (“ырғақ”,
Мысалға: өсімдік өрнегінде, өткізбе элементі, үзілмес элементімен, ырғақтық бірлікпен
Бүгін біз, балалар сабақта өсімдік өрнегінің “Гүл” деген түрін
Қорытынды.
Диплом жұмысын орындау барсында ғылыми әдебиеттер мен мектеп практикасына
Зерттеу жұмысында жалпы оқыту әдістері, оларды түрліше топтастырулар, осытоптастыру
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге талдау жасай отырып, көрнекілік әдісінің бастауыш мектепте
Бастауыш мектепте көрнекілікті қолданудың тарихына шолу жасау барысында А.Байтұрсыновтан
Көрнекі құралды қолдануды ұсыну үшін алдымен көрнекілікке қандай талап
Бастауыш мектепте көрнекілікті пайдаланудың жүйесін талдай отырып, онымен жиі
Бастауыш сыныптардағы бейнелеу өнері сабағында көрнекілік әдісін қолдну жай
Бастауыш мектептің бейнелеу өнері пәнінде қолданылатын көнекіліктерді сабақтың мақсаты
Біздің жұмысымыздың проблемасына сәйкес бастауыш мектептегі оқыту процесінде байқалған
Әдебиеттер тізімі.
1.Алтынсарин Ы. Таңдамалы педагогикалық мұралары.
Алматы “Рауан”, 1991.
2. Бабанский Ю.К. Педагогикалық процесті оптималандыру.
Алматы “Мектеп", 1984.
3. Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. Алматы “Ана тілі”,1984.
4. Бержанов Қ. Мусин С. Педагогика тарихы. Алматы
“Мектеп”,1971.
5. Жарықбаев Қ. Психология.Алматы “Рауан”, 1993.
6. Жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламалары.
(І-ІҮ-сыныптар). Алматы, 1997.
7. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы “Рауан”, 1993.
8. Ильина Т.А. Сочетание слов учителя и средств наглядности
обучения. Москва, 1958.
9. Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. Алматы, 1995.
10. Мүсәлімов Т., Самылтыров М. Бейнелеу өнерінің негіздері.
Алматы “Рауан”,1996.
11. Сағымбаев Ә.Ә. Бастауыш сынып оқушыларының бейнелеу
өнері арқылы шығармашылық іс- әрекетін
қалыптастыру. Пед. ғыл. канд. дисс.
Алматы, 2003.
12. Ростцев Н.Н. Методика преподавания изобразительного
искусства в школе. Москва “Просвещние”,1990.
13. Бастауыш мектеп. 2005, №3.
14. Бастауыш мектеп. 2004, №6.
15. Қазақстан мектебі. 2004 №12.
2