Кіріспе...............................................................................................................
I Әдеби шолу.....................................................................................................
1.1.Қойдың әр түрлі тұқымдарын, әр түрлі жыныстағы және
1.2.Саулықтарды ұрықтандыруға дайындау кезінде, желіндеп жүрген және суалмаған
II Негізгі бөлім
2.1.Қозылы қойды азықтандыру………………………………………………
2.2.Қойды азықтандыру…………………………………………………………
2.3.Қойларды бордақылау және жайып семірту………………………………
Қорытынды………………………………………………………………………
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі………………………………………………
Кіріспе
Жануарлардың денсаулығын, өсіп- өну функциялары мен жоғары өнімділігін
Әдеби шолу
1.1.Қойдың өте көп жерге тарап,кез-келген халықтың өсіретіндігіне себеп-салдар
Н.Омарқожаның деректерінде
Мәселен, әр 10 саулықтан жылына 12-15,ал қаракөл,романов қойларының
Мырзабековтың 2005ж еңбегінде қойдан алынатын негізгі өнім-жүн.Қой жүні
Қой еті де өте қоректі де құнарлы өнім.Әсіресе
1925 ж М.Ф.Иванев Орынбордан Марсельге жіберілген
1982 ж М.Ермеков пен Т.Көптілеуов жүргізілген ғылыми-зерттеу
М.Ф.Иванов “жас қойларының еті ерекше дәмді келеді,ал сақа
М.Ф.Томмэннің деректері бойынша ортадан жоғары қоңдылықтағы құйрықты құрнан
Қой жайылымда ұстауға жақсы бейімделген.Мал жеуге пайдаланатын 800
Қойдың денесінде зат және энергия алмасу басқа малдармен
Қойлардың ас қорыту органдары ірі азықтардың құрамындағы қоректік
Қойды әр түрлі азықпен азықтандыру қажет.Біріыңғай бір түрлі
Қойлардың биологиялық ерекшеліктері:жұқа,қозғалғыш ерні,тұмсығының сүйір болуы.Осының арқасында мүйізді
Жартылай шөлейтті аймақтардың жайылымындағы шөптердің 66%-ке жуығын мүйізді
А.П.Данилюктің зерттеулері бойынша қаракөл елтірі қойы жайылым кезінде
Қойдың қоректенетін жусан түрлерінің жер шарында 500 түрі,ТМД
1.2.Малды дұрыс азықтандыру үшін әр азық өлшемінде орта
Буаздылығының бірінші жартысындағы тірілей салмағы 50-55 кг саулықтың
Жаңа туған қозының дені сау,ширақ болуы, жақсы жетілуі,ірілігі,
Саулықтарға буаздылығының екінші жартысында бірінші жартысына қарағанда қоректік
Қой буаздығы 150-152 күнге созылады.Саулықтың төл беруі, оны
Алайда,қойдың жақсы ұрықтануы, көбінесе оның қоңы мен денсаулығына
Мынаны ескерген жөн: арық саулық та күйлеп, ұрықтанады.Бірақ
Буаз саулықтар дұрыс азықтандырылмаса: іштегі төл енесінің организміндегі
Буаздылығының бірінші жартысында саулықтардың қоректік қажеттілігін 2.5-3.0
Саулық буаздылығының бірінші жартысына арналған рациондарда 1,10-1,15 азық
Қойдың жалпылама қоздауына шамамен 15-20күн қалғанда тәжрибелі шопандар
Саулық қойлардың буаздығының үшінші кезеңінде энергия алмасуды қажет
Жүнді,жүнді-етті саулық қойларды және қаракөл қойларды азықтандырудың мөлшерін
Көрсеткіштер Бойдақ және алғашқы 12-13 апталық буаздылығы
Салмағы,кг Салмағы,кг
40 50 60 70 40 50 60 70
Азықтық өлшем 0.9 1.05 1.15 1.25 1.15 1.13
5 1.45 1.55
Алмасу энергиясы,мДж 10 12.5 13.5 14.5 12.5 14.5
Құрғақ зат,кг 1.4 1.75 2 2 1.6 1.9
Сіңірімді белоктық зат,г 85 95 105 115 115
Ас тұзы,г 9 10 11 12 12 13
Кальций,г 6 6.5 7 7.5 7.5 8.0 9.0
Фосфор,г 4 4.4 4.8 5 5 5.5 5.8
Магний,г 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 1.1
Күкірт,г 3.5 4 4.5 4.7 4.3 4.6 5.5
Темір,мг 48 54 62 70 58 68 78
Мыс,мг 10 12 14 16 12 14 16
Мырыш,мг 34 40 46 52 46 54 62
Кобальт,мг 0.4
3 0.5 0.58 0.65 0.55 0.65 0.75 0.85
Марганец,мг 53 60 69 75 69 81 93
Йод,г 0.4
3 0.5 0.57 0.64 0.47 0.55 0.63 0.72
Каротин,мг 10 12 15 15 12 14 17
Витамин Д,мың х.ө. 500 600 700 800 750
Етті-жүнді тұқымды саулықтарды бір күндегі азықтандыру мөлшері
Көрсеткіштер Бойдақ және алғашқы 12-13 апталық буаздылығы
Салмағы,кг Салмағы,кг
50 60 70 50 60 70
Азықтық өлшем 0.95 1.05 1.15 1.25 1.35 1.45
Алмасу энергиясы,мДж 10.5 12.1 13 15.3 16 17.2
Құрғақ зат,кг 1.45 1.6 1.7 1.60 1.7 1.8
Сіңірімді белоктық зат,г 85 90 100 120 130
Ас тұзы,г 10 12 13 11 13 15
Кальций,г 5.3 6.2 7.7 8.4 9.5 10.3
Фосфор,г 3.1 3.6 4.4 3.8 4.5 5.1
Магний,г 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
Күкірт,г 2.7 3.1 3.5 4.9 5.6 6.3
Каротин,мг 10 12 15 20 22 25
Витамин Д,мың х.ө. 500 600 750 750 900
Саулық қойларға күніне берілетін азықтық мөлшері
Көрсеткіштер Бойдақ және алғашқы 12-13 апталық буаздылығы
Салмағы,кг Салмағы,кг
40 50 40 50
1 2 3 4 5
Азықтық өлшем 0.85 0.95 1.2 1.35
Алмасу энергиясы,мДж 11 12 14.7 16.2
Құрғақ зат,кг 1.4 1.6 1.7 1.9
Сіңірімді белоктық зат,г 75 85 120 135
Кальций,г 5.5 6 7.9 9.2
Фосфор,г 3.6 4.3 5 5.5
Магний,г 0.5 0.6 0.9 1
Күкірт,г 3.3 3.7 4.3 4.8
Темір,мг 48 54 62 70
Мыс,мг 10 12 14 16
Мырыш,мг 34 40 46 52
Кобальт,мг 0.43 0.5 0.58 0.65
Марганец,мг 53 60 69 75
Йод,г 0.43 0.5 0.57 0.64
Каротин,мг 11 14 14 18
Витамин Д,мың х.ө. 480 600 600 750
Негізгі бөлім
2.1.Қой ірі қара секілді көп қарынды, күйіс қайыратын
Әр қойға шамамен азық мөлшерін мынадай мөлшерде
Саулық азықтандыру,әрине дұрыс азықтандырудың зор пайдасы бар. Өйткені
Буаздықтарының бірінші жартысында (алғашқы 3айында) саулықтарды сол рациондармен
Қоздағаннан кеінгі уақытта қозысын жақсы жарыту үшін
Тірілей салмағы 50 килограмдық жүнді бағыттағы қой
Әдетте саулықтар ерте көктемде қоздайды да,олардың қозылары жетіле
Жас көк балаусада су мен қант көп болғандықтан,
2.2.Саулықтарға 1кг сүт түзу үшін 0.75-1.06 кг азық
Қозылы қойды тәулігіне кемінде 2 рет: таңертеңгі және
Төлдегеннен кейін 2-3 күн бойы саулыққа жоғары сапалы
Қыс айларында қозылы қойдың сүйсініп жейтін азықтары- бұршақ,
Қозылы қойларды азықтандыру.Қозылағаннан кейінгі алғашқы 2-3 күнде қойға
Азық түрлері
1 2
Пішен 0,8 -
Жүгері- бұршақ сүрлем 4.0
Жүгері-сабан сүрлем - -
Пішендеме - 3.0
Қант қызылшасы 1.0 -
Сабан 0.8 -
Толық рационды түйіршіктелген азық -
Бұршақ тұқымдастар жемі -
Құрама жем 0.40
Фторсыз фосфат,г -
Ас тұзы 20 -
Әдетте қозы енесін ажыратылмай төрт ай емеді.Осы мерзімдегі
Сүтке жарымаған қозыларға арнайы ене сүтін алмастыратын құрама-жемге
Көрсеткіштері Жүнді,жүнді-етті,
етті-жүнді тұқым
Бірінші 6-8 апталық сүт емізетін кезеңінде Емізудің
Салмағы, кг
40 50
40
1 2 3
8
Азық өлшемі 1.6 5 1.9
2
Алмасу энергиясы, мДж 17 20
21
Құрғақ зат,кг 1.7 2.0
2.10
Сіңірімді белоктық зат,г 175 200
209
Ас тұзы,г 15 17
14
Кальций,г 11 11.7
10
Фосфор,г 7.4 7.8
6.4
Магний,г 1.4 1.6
1.7
Күкірт,г 6.4 6.8
5.4
Темір,мг 100 100
110
Мыс,мг 16 18
18
Мырыш,мг 95 110
110
Кобальт,мг 0.9 4 1.08
1.08
Йод,мг
0.7 2 0.85
0.85 0.85
Каротин,мг 20 22
15
Витамин Д, мың х.ө 750 850
750
Көрсеткіштері Қаракөл елтірілі тұқымы Етті майлы
Қаракөл елтірілі тұқым алғашқы 6-8 апталық сүт емізетін
Салмағы,кг
40 50
1 2 3 4 5
Азық өлшемі 1.3 1.4 1.9 1.6
Алмасу энергиясы, мДж 15.7 16.7 20 17.5
Құрғақ зат,кг 1.7 1.9 2.2 2
Сіңірімді белоктық зат,г 135 145 170 135
Ас тұзы,г 14 14 14 12
Кальций,г 10.5 11.5 10.3 7.7
Фосфор,г 6.3 6.7 6.5 4.9
Магний,г 1.4 1.5 1.9 1.4
Күкірт,г 5.1 5.9 5.1 4.4
Темір,мг 100 110 110 110
Мыс,мг 16 18 18 18
Мырыш,мг 95 110 110 110
Кобальт,мг 0.94 1.08 1.08 1.08
Марганец,мг 100 110 110 110
Йод,мг 0.72 0.85 0.85 0.85
Каротин,мг 17.5 17.5 16 14
Витамин Д, мың х.ө 480 600 800 650
2.3.Бордақы қойларына берілетін минералды заттардың жеткілікті болуы қажет.
Халқымызда мал өсіру жөнінде жақсы мақал бар: «Мал
Берік жемшөп базасын жасау-қой шаруашылығынын жеделдете дамытудың маңызды
Мал азықтарына жататындар жайылымдағы азық,далалық және құрғақ
Қой негізінде ірі азықтарды жақсы жейді,пайдаланатын ірі азықтар
Ересек қойды бордақылау үшін бракқа шығарылған саулықтарды пайдаланады.
Әр тоқтыға күніне 0,5 кг аралас дақылдар пішені,0,1-0,2
Бордақылаудағы қойды ашытқыланған жемшөп қосындысымен бордақылауда тиімді. Алматы
Жазғытұрым етке сойылатын малды оты шүйгін жайылымды жайлап
Қозылар өнеркәсіптік әдіспен кейін қозыларды жедел бордақылау үшін
Бидай сабаны
Беде ұны
Арпа жармасы
Мақта шроты
Ас тұзы
Сірне( ертіндісі)
Сақа қой бордақылау үшін келешекке жарамсыз саулықтар мен
Бордақылаудың нәтижесі азықтандыру әдісіне байланысты.Дәнді азықты жармалап беру
Қой бордақылаудағы тәуліктік норма
Ай шамасы Тірілей салмағы(кг) Әр басына тәулігіне қажетті.
Азық өлшемі Қорытылатын протеин,(г) Ас тұзы(г) Кальций(г) Фосфор(г)
Қозыларды жедел бордақылағанда
1 12 0,12 10 - - - -
2 18 0,32 40 3-5 1,4 0,9 4
3 25 0,75 100 3-5 3 2 5
4 32 1 150 3-5 4 2,5 7
5 39 1,2 140 5-8 5 3 8
6 46 1,4 130 5-8 5,2 3,2 9
Тотыларды 8-11 айлы5ына
- 30 1,4-1,5 95-120 5-8 3,6-4,5 2,1-2,5 5-7
- 40 1,3-1,5 100-120 5-8 4,8-5,6 2,4-2,8 6-8
50-55 1,45-1,7 115-130 5-8 5-6 2,7-3,5 7-9
Сақа қойды бордақылағанда
- 40 1,25-1,5 90-110 12 3,7-4,5 2,2-2,7 6-10
- 50 1,35-1,75 105-130 15 4,5-5,3 2,5-3 6-10
- 60 1,55-2,05 110-140 18 5,3-6 2,8-3,3 6-10
- 70 1,75-2,25 120-160 20 6-7 3,1-3,6 6-10
- 80 2,00-2,7 140-100 20 6,7-7,3 3,4-3,6 6-10
Қой бордақылауға арналған үлгі рациондар
Рационы,және оның құнарлығы Бір жасқа дейінгі піштірілген тоқтылар
1 2 3 4 1 2 3 4
Пішен,кг 0,5 0,6 1,1 - 1,0 1,5 1,5
Сабан,кг 0,2 - 0,3 - 0,5 - -
Пішендеме,кг 0,5 0,5 - - 0,5 1,5 1,5
Сүрлем,кг 2,0 2,5 1,5 - 2,0 - -
Жем қоспасы,кг 0,35 0,3 0,4 - 0,45 0,5
Ас тұзы,кг 5 5 6 - 16 17
Толық рационды түйірленген азықтар,кг - - - 2,0
Тәуліктік рационның құрамында
Азық өлшемі,кг 1,25 1,32 1,36 1,28 1,54 1,6
Алмасу энергиясы,МДж 14,1 14,6 15,0 17,4 18,3 18,9
Құрғақ заттар,кг 1280 1235 1250 1600 1775 1848
Шикі протеин,г 215 225 230 203 215 230
Қорытылатын протеин,г 140 146 150 132 140 150
Кальций,г 6,3 7,7 8,2 10,0 10,5 11,3 13,6
Фосфор,г 3,3 3,9 4,3 4,8 5,0 5,5 6,5
Магний,г 1,3 2,0 3,4 3,0 2,0 2,5 3,0
Күкірт.г 2,7 3,4 3,6 3,0 4,0 4,3 5,0
Темір,г 125 155 165 130 200 230 250
Мыс,г 10 11 11 10 15 16 17
Кобальт,мг 0,45 0,50 0,55 0,47 0,55 0,60 0,70
Марганец,мг 60 65 70 60 90 100 110
Йод,мг 0,5 0,6 0,7 0,5 0,7 0,8 0,9
Каротин,мг 30 40 50 60 70 80 90
Д витамині,мың ХӨ 500 500 600 500 650
1кг құрғақ заттағы алмасу энергиясы,МДж 11,0 11,8 12,0
Қорытынды
Халқымызда мал өсіру жөнінде жақсы мақал бар: «Мал
Пайдаланылған әдебиеттер:
Дәрібаев А.Д. Ауылшаруашылық малдарын азықтандыру практикумы. I бөлім.
Дәрібаев А.Д. Әткешов Ж.С. Ауылшаруашылық малдарын азықтандыру практикумы.
Демеуғалиев Е. Мал азықтандыру. Алматы 2000ж
Иманғалиева Т.Б. Мал азықтандыру. Орал 1996 ж
Иманғалиева Т.Б. Мал азықтандыру пәніне зертханалық тәжрибелік
Елеубаев А.Ә. Малды нормалап азықтандыру анықтамасы. 1998ж
Омырқожаев К. Малды құнарлы азықтандыру. 1993ж 161
Омарқожаұлы Н. Малды тиімді азықтандырудың ғылыми негіздері.
Омарқожаев К. Мал азығын бағалау және малды азықтандыру.
10)Оңғарбаев Т.А.,Аманжолов Қ.Ж. Мал азықтандырудың мөлшері мен
11)Сарбасов Малды азықтандыру жөнінде анықтамалық.
12)Калашников Норма рационов. 1986ж.
13)Батықаев Р.Я.,Шоқанов Н.К. Жемшөпті дайындау және консервілеу
14)Есентаев Е. Ақ жүнді құйрықты қойлар. Алматы Қайнар
2