МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ. ЖОҒАРЫ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ.
Жоғарғы жүйке қызметі – психиканың физиологиялық негізі.
Мидың рефлекторлық қызметі. Шартты және шартсыз рефлекстер, шартты
НЕГІЗГІ НЕРВ ПРОЦЕСТЕРІ, ТЕЖЕЛУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ. ЖОҒАРЫ
Негізгі нерв процестері, тежелу және оның түрлері.
Жоғары нерв қызметінің заңдары.
БІРІНШІ ЖӘНЕ ЕКІНШІ СИГНАЛ ЖҮЙЕЛЕРІ. ДИНАМИКАЛЫҚ СТЕРЕОТИП.
Бірінші және екінші сигнал жүйелері.
Динамикалық стереотип.
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИТЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Адамның психикасы мен жан дүниесінің сырын жақсы түсініп,
Жүйке жүйесі организмнің сыртқы ортамен байланысын жүзеге асырып
Жүйке жүйесі нейрон деп аталатын жеке клеткалардан құралған.
Орталық жүйке жүйесіне жұлын мен ми, ал перифериялық
1. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ. ЖОҒАРЫ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ.
Жоғарғы жүйке қызметі – психиканың физиологиялық негізі.
Психика – жүйке жүйесінің қасиеті болғандықтан, психикалық қасиетті
Жүйке жүйесі орталық және перифериялық жүйке жүйесі болып
Перифериялық жүйке жүйесі - жүйкелер, яғни талшық
Ми да, жүйкелер де, нейрондардан яғни бірімен –
Мидың бірнеше бөліктері болады. Омыртқадағы жұлын қарапайым қозғалысты
Жануарлардың миына қарағанда адам миының құрылысы күрделі болып
Жануар неғұрлым дамыған болса, оның ми қыртысының маңдай
Жеке адамның психикалық өмірінде мидың көлемі мен салмағының
Жүйке жүйесі ағзаның сыртқы ортамен байланысын жүзеге асырып
Жүйке жүйесі нейрон деп аталатын жеке жасушалардан құралған.
Орталық жүйке жүйесінің бөліктерінің орналасуы көп қатарлы үйдің
Жұлыннан жан жаққа 31 жұп нерв талшықтары тарайды,
Жұлын біздің саналы әрекетіміздің орталығы емес, ол қарапайым
Орталық жүйке жүйесінің екінші бөлігі – ми. Оның
Сопақша ми жұлынның тікелей жалғасы. Мұнда жүрек
Сопақша мидың сырт жағында, формасы ағаштың жапырағына ұқсас
Аралық ми көру төмпешіктерінен және төмпешік асты аймағынан
Мидағы осы орталық, оның төменгі бөліктеріне (жұлын т.
Миға сырттан келген әсерлерді жеткізіп, сол әсерлерге мидың
Ішкі (вегетативтік) жүйке жүйесінің атқаратын қызметі – адамның
Егер осы айтылған ми бағанысының құрамдары эволюциялық дамудың
Адам миының күрделілігі оның көлемі мен ішкі құрылысынан
Ми сыңарлары екі бөліктен (оң жақ және сол
Ми біздің сезім мүшелерімізге келетін сан қилы сигналдарды
Таблица 1.
Кит Піл Жылқы Ит Маймыл Адам
1
20000 1
5000 1
400 1
250 1
100 1
46
Салыстырмалы түрдегі бұл кестеде әрбір жануардың өзіндік салмағымен
Ми қабығы төрт бөлімге бөлінеді. Олар: маңдай, төбе,
Ми қабығы бірыңғай тұтас мүше. Ол бейне қабылдағыш
Мида әлсіз электр токтары (биотоктар) жұмыс істейтіндігі ғылымға
Мидың рефлекторлық қызметі. Шартты және шартсыз рефлекстер, шартты
Сыртқы орта адамның миына, жүйке жүйесіне сезім органдары
Ал рефлекстің биологиялық сипатын ашып көрсеткен – чех
Шартсыз рефлекстердің нерв жүйесі арқылы жасалу жолын рефлекс
Рефлекс доғасы қарапайым және күрделі болып екіге бөлінеді.
Шартсыз рефлекстер мен шартты рефлекстердің мән – жайын
Рефлекс туралы теорияның негізгі қағидаларын нағыз ғылыми тұрғыдан
Организмнің рефлекторлық қызметін ғылыми тұрғыдан жете зерттеген әйгілі
И.М. Сеченовтің ми қызметінің рефлекстік механизмі туралы идеялары
Шартты рефлекстер үнемі өзгеріп отырады, егер оларды туғызған
Рефлекстің осы екі түрінің арасында мүлде байланыс жоқ
Шартты рефлекс өмірде пайда болып қоймайды, сонымен қатар
Уақытша жүйке байланысы ми қыртысында тек тітіркендіргіштің пайда
Осындай байланыс жасаудың нәтижесінде ит кейін жарық жағылып,
Осындай организмге қажетті құбылыстарды білдіретін көптеген сыртқы тітіркендіргіштердің
Шартты рефлекстер табиғи жағдайда да, сыртқы ортаның өзгерген
Ағза үшін ми сыңарлары қабатындағы уақытша байланыстардың маңызы
Адам да жоғарыда айтылғандай, жалпы мидың үлкен ми
НЕГІЗГІ НЕРВ ПРОЦЕСТЕРІ, ТЕЖЕЛУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ. ЖОҒАРЫ
Негізгі нерв процестері, тежелу және оның түрлері.
И.М. Сеченов пен И.П. Павлов мидың барлық рефлекстік
Қозу мен тежелу– шартты рефлекстердің жасалуына психикалық әрекеттердің
Қозу - әр түрлі тітіркендіргіштердің әсері нәтижесінде жүйке
Қозу мен тежелу – жүйке клеткаларына меншіктелген, оның
Ми қабығында түрлі алаптарда қозудың пайда болуы мен
а - көз ашық кезде (бета –
б – көзін жұмғанда (альфа – толқындар айқын
в – қалғыған кезде;
г – шырт ұйқыда жатқанда.
Электроэнцефаллограмма арқылы мидың биолотенциясының түрлі ритмдерін бақылауға болады.
1 – бір секундта 8 – 12 жиілікпен
2 – бір секундта 14 – 16 жиілікпен
3 – бір секундта 3,5 – 7 жиілікпен
4 – бір секундта – 3,5 және одан
Ми қабығының функциялық қалпы өзгерсе, жазу да өзгереді.
Тежелу процесі – жүйке клеткаларының әрекетсіз пассивті қалпы
Сыртқы тежелу - көлденең тітіркендіргіш әсерінен шартты реакция
Сыртқы тежелудің өзі бірнешеге бөлінеді. Соның бірі –
Тежелудің бұл түрі организмнің өмірі үшін аса маңызды.
Сырты тежелудің екінші түрі шектен тыс тежелу деп
Ішкі тежелу белсенді сипатта болады. Организмде жүре –
Ішкі тежелудің бір түрі ажырату (дифференциациялық) тежелуі. Бұл
Ішкі тежелу сондай – ақ кешігу, ұйқы тежелуі
Ұйқылық тежелу. Тежелудің бұл түрін кейде жайылмалы тежелу
Тежелудің түрлерін сөз еткенде сыртқы тежелулердің орталық нерв
Жоғары нерв қызметінің заңдары.
Адамның да, жануарлардың да ми сыңарлары қыртысында бір
Заттар мен құбылыстар сезім мүшелеріне әсер етіп тітіркенуді
И.П. Павлов ми қабағында жүріп отыратын қозу және
Иррадация құбылысы шартты рефлекстердің мида жайылып, оның әлі
Біршама уақыттан соң, дағдылану арқасында әрекетке қажетсіз бұлшық
Ми қабығында қозу мен тежелудің бір жерге жинақталып,
Ми жарты шарларының қабығында жаңадан пайда болатын қозу
Тежелу шаршаған жағдайда да болады. Егер тежелу адамның
Сөзбен ұйытып, сендіру арқылы, сондай – ақ гипноз
Ең соңғы зерттеулер бойынша, адамның ояну кезінде миды
Қозу мен тежелу процестерінің жайылу және шоғырлану заңы
Қозу мен тежелудің ішкі заңдылықтарының бірі - өзара
Сонымен бірге ми қыртысында қозуға қарсы тежелу процесі
Мидың бір алабында қозу тежелу процесімен қоршалатын болса,
Екінші бір жағдайда ми қабығының бір алабында пайда
Қозу мен тежелу процестерінің заңды байланысының арқасында біздің
3. МИДЫҢ АНАЛИЗДІК ЖӘНЕ СИНТЕЗДІК ҚЫЗМЕТІ. ДИНАМИКАЛЫҚ СТЕРЕОТИП.
3.1 Мидың анализдік және синтездік қызметі.
И.П. Павлов ми қабығының негізгі жұмысы анализдік (талдау)
Мидың анализдік қызметі түрлі тітіркендіргіштердің жеке бөліктерін айыруда,
Мидың анализдік, синтездік қызметі организмнің өмір сүруінің басты
Анализ бен синтез мидың бірімен – бірі тығыз
3.2 Динамикалық стереотип
Бұл ғылыми физиологиялық терминнің мәнісі “динамикос” – қазақша
ҚОРЫТЫНДЫ
И.П. Павловтың жоғарғы жүйке қызметі туралы зерттеуінде екі
“Сигнал” – латын тілінде – “сигнум” – қазақша
Осы мәселе жөнінде И.П. Павлов былай деп жазды:
Оның бірі – заттармен бетпе – бет кездескенде
Бұл жануарларда да, адамда да бірдей – бірінші
Екінші сигнал жүйесі жануарлар дүниесінде болмайды, жануарларда бірен
Адамның әлеуметтік ортада тіршілік етіп, өзін қоршаған ортадан
Егер адамдардың бірінші сигнал жүйесінің невртік байланыстары қоғамдық
Екінші сигналдық жүйені бірінші сигналдық жүйеден бөліп алуға
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Әдеп және жантану. Хрестоматия. – Алматы, 1996 ж.
Возрастная и педагогическая психология. Под ред. Петровского А.В.
Возрастная и педагогическая психология. Под ред. Гамезо М.В.
Бапаева М.К., Нығметова К.Н., Шериязданова К.Т. Балалар психологиясынан
Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы 1993 ж.
Алдамұратова Ә. Жалпы психология. Алматы 1995 ж.
Немов Р.С. Психология. Т-1. М., 1998 ж.
Аймауытұлы Ж. Психология. А., 1995 ж.
Данилова Н.Н., Крылова А.Л. Физиология высшей неврной деятельности.
Лурия А.Р. Эволюционное введение в психологию. – М.,
Мұқанов Ж. Жас және педагогикалық психология (лекциялар). –
Курс общей, возрастной и педагогической психологии. Вып. 1
Жарықбаев Қ. Психологи. – Алматы: Білім, 1993 ж.
Крутецкий В.К. Психология. 2 изд. – М.,: Просвещение,
Кузин В.К. Психология. – М.,: Высшая школа, 1982
Психология. – Алматы: Мектеп, 1966 ж.
Психология№ 2 – басылымнан қазақ тіліне аударылған. –
Темірбеков А., Балаубаев С. Психология. – Алматы: Мектеп,
Общая психология. Под ред. А.В. Петровского. 2 изд.
3