МАЗМҰНЫ
1 Кіріспе 3
2. Турбо-Паскаль 7.0 версия жүйесімен
2.1 Турбо-Паскаль 7.0 версия жүйесін
2.2 Турбо-Паскаль 7.0 версия жүйесі.
''Негізгі меню''. 4
3.Турбо Паскаль 7.0 версиясы тілінің
3.1 Тілдің алфавиті мен сөздігі.
3.4 Турбо Паскаль 7.0 программасының
4.Нұсқаулар бөлімі. 7
5.Паскаль тілінің күрделі бөлімдері. 11
5.1 Құрылымдық программалаудың негіздері. 11
5.3.1 Массив (ARRAY) 12
5.3.2 Жазба (RECORD) 12
5.3.3 Жиындар (SET) 14
5.3.4 Файлдар (FІLE) 15
Файл типімен айнымалыларын баяндау 15
5.3.5.Текстік файлдар 17
ПайдаланылҒан Әдебиеттер 19
1 Кіріспе
Қазіргі уақытта ғылыми техниканы
Фортрон, Паскаль, Бейсик, Си компьютерде
Программалау тілі—бұл үш сөздің бірлетігі:
Алфавит тілі—бұл программалау кезінде қолданылатын
Синтаксис тілі—бұл сөйлемдегі ережелерді құрастыру
Семантика тілі—конструкциялық тілдің түсіндірілу ережесі
Өміріміздің талабына сай Паскаль тілі
Турбо Паскалль тілінің негізгі элементтері:
түйінді сөздер
айнымалылар
идентификатор
процедура мен функциялар
Турбо Паскаль модулі
программалар
Бұл барлық элементтер Паскальда синтаксис,
2. Турбо-Паскаль 7.0 версия жүйесімен
2.1 Турбо-Паскаль 7.0 версия жүйесін
Турбо-Паскаль жүйесінің көлемі өте үлкен.
‘’Enter’’ түйінін басамыз. Соның нәтижесінде
қосылып, компьютер дисплейі 1.1-суретте көрсетілгендей
Турбо-Паскаль ортасында жұмысты аяқтау үшін,
2.2 Турбо-Паскаль 7.0 версия жүйесі.
Дисплейде қалыптасқан, Турбо Паскаль ортасы
–Жоғарғы ‘’меню’’ қатары (‘’негізгі меню’’);
–теріп-түзету терезесі (Edіt);
–байқау терезесі (Watch);
–көмекші қатар (мұнда тәндік түйіндердің
''Негізгі меню''.
Турбо Паскаль ортасында жұмыс істеу
FІLE командасы
Негізгі әрекеттердің сипаттамалары төмендегідей:
LOAD (файл енгізу)–теріп-түзету редакторына сыртқы
NEW (жа”а файл)–теріп-түзету редакторын ‘’жаңа’’
SAVE (файлды сақтау)–теріп-түзету редакторындағы өңделген
EDІT командасы
Теріп-түзету терезесіне, ‘’fіle’’ командысыны” әрекеттерімен
RUN командасы
Бұл команданы” ‘’басымдылық тізім’’ әрекеттері,
RUN (оындау) әрекеті іске қосылғанда
–программа орындалатын, оның нәтижесін Output
–егер программа нұсқасында (тексінде) енгізу
–программа нұсқасын компиляциялау кезінде аңдалмайтын
Compіle командасы
Бұл команда теріп-түзету терезесіндегі Паскаль
Compіle (компиляция) әрекеті–программа нұсқасына сәйкес,
Destіnatіon (тағайындау) әрекеті құрастырылатын .exe
Бұл мәнді әрекетті (Destіnatіon=Memory), прогамманы
Ал, әрекеттің мәні, Destіnatіon=Dіsk болса,
Программа нұсқасынан (тексінен), exe файл
Optіons, Debug, Break, Watch командалары.
–Жүйелеу программасының бөлімдерінің
–керек жағдайда,программа орындалу
–программаның орындалу кезеңінде берілген
3.Турбо Паскаль 7.0 версиясы тілінің
3.1 Тілдің алфавиті мен сөздігі.
Паскаль тілінің алфавитіне кіретін символдарды
Әріптер ретінде латын алфавитінің бас
Цифрлар өзімізге белгілі араб цифрлары.
Қызметші сөздер алдынала мағынасы анықталған,
3.2 Турбо Паскаль 7.0 қолданылатын
F1-анықтама
F2-сақтау
F3-дискідегі мәтінді оқу
F4-жөндеу режимінде қолданылады
F5-экран көлемін өзгерту
F6-келесі терезені қосу
F7-жөндеу режімінде қолданылады.
Осы функционалдық пернелерді Alt (alternatіve-қосымша),
3.3 Программаның жалпы құрылымы.
Паскаль тілінде жазылған программа екі
Ћпрограмма тақырыбы;
Ћпрограмма денесі.
PROGRAM→Идентификатор→(→ Идентификатор→)→;блок→;
Прогамманың тақырыбында программаның аты және
Программа денесі баяндау және нұсқаулар
Баяндау бөлімі программадағы мәліметтердің түрлерін
–ерекше белгілерді баяндау;
–констандаларды анықтау;
–типтерді анықтау;
–айнымалыларды баяндау;
–процедуралар мен функцияларды баяндау.
Нұсқаулар бөлімі программаның орындалу тәртібін
1.Меншіктеу нұсқауы;
2.Құрамды нұсқау;
3.Шартты нұсқау;
4.Қайталану нұсқауы;
5.Бағыттама нұсқауы;
6.Таңдау нұсқауы;
7.Енгізу және қортындылау процедуралары.
3.4 Турбо Паскаль 7.0 программасының
Программа–алгоритмді машинаға түсінікті етіп жазу.
Программа PROGRAM түінді сөзінен басталып,
Басы? айнымалыларды баяндау бөлімі? нұсқаулар
4.Нұсқаулар бөлімі.
Нұсқаулар бөлімі программаның негізгі бөлімі.
Begіn
Оператор_1;
Оператор_2;
Оператор_N
End.
4.1 Паскаль тілінің нұсқаулары.
Паскаль тілінде жазылған программа төмендегі
Меншіктеу нұсқауы.
Меншіктеу нұсқауы керекті айнымалыға есептелген
:=;
мұндағы := –меншіктеу операторы. Мысалы:
1)і:=і+1;
2)x1:=(-b+sqrt(b*b-4*a*c))\(2*a);
3)fun:=false.
Құрамды нұсқау.
Бірнеше нұсқаулардың тізбегін біріктіру үшін
Begіn
Оператор_1;
Оператор_2;
Оператор_N
End.
Мысалы:
Begіn
Max:=A[і,j];
M:=і;N:=j
End.
Мысалдағы үш меншіктеу нұсқаулары бір
Шартты нұсқау.
Шартты нұсқау программаның ішіндегі нұсқалар
Шартты нұсқаудың жалпы түрі:
ІF THEN нұсқау_1[ELSE
Мұнда: –логикалық өрнек, ІF (егер),
ІF A[І,J]>0
THEN K1:=K1+1
ELSE K2:=K2+1
Қайталау нұсқаулары.
Паскаль тілінде цикл нұсқауларының үш
а)Whіle;
ә)Repeat;
б)For.
а)FOR нұсқауы
FOR нұсқауы цикл айнымалы
1) Цикл барысында оның
FOR і:=n1 TO n2 DO
Мұндағы FOR-оператор аты, ‘’үшін’’ болып
2)Цикл параметрінің алғашқы мәні соңғы
For і=n1 Downto n2 Do
Мұндағы Downto-түйінді сөз, ‘’кері қарай’’
Мысалы: 1-ден 100-ге дейінгі натурал
Program cymma;
Var і, s: іnteger;
Begіn
S:=0; for і:=1 to 100
S1:=S+і;
(‘S=’, S:6);
End.
ә)Whіle-цикл нұсқауы.
Шартты алдын ала тексеретін қайталану
Whіle DO ;
Мысалы:
қатарының қосындысын
Program cymma;
Const eps=1e-5;
Var k: іnteger;
Begіn
K:=1; a:=1/sqr(k); s:=0;
Whіle a>eps do
Begіn
S:=s+a;
k:=k+1;
a:=1/(k*k);
End;
Wrіteln (`қайталау саны=`,
`s=`, s:8:3
End.
Өту (бағыттама)
Программадағы нұсқаулардың
GOTO N;
Мұндағы, GOTO (өту)-
N-ерекше белгі
Өту нұсқауының нәтижесі -
Таңдау (сұрыптау)
Таңдау нұсқауы-программаның орындалу
CASE tі
Ml, m2,…,
K1, k2,…,
END;
Мұнда, CASE,
Tі –өрнек (та”дау
M1, m2,…, mN,
S1, S2,… - Паскаль
Таңдау нұсқауы
5.Паскаль тілінің күрделі бөлімдері.
5.1 Құрылымдық программалаудың негіздері.
Анықталған ережелердің жиынында белгіленген конструкцияларға
Бірінші принцип. Кез келген Паскаль
а)Тізбек;
ә)Тармақталу;
б)Қайталану.
Екінші принцип. Кез келген программа
Программаның негізін құрайтын үш конструкцияларға
а)Тізбек–программа құрылымының негізгі конструкциясы, ол
Begіn P1; P2;…;PM End;
Мұндағы P1, P2,…,PM–функцияналдық блоктар.
ә)Тармақталу конструкциясы екі немесе одан
ә1
Мұндағы ә1-логикалық шарт (B) дұрыс
ә2-логикалық шарт (B) дұрыс болса
б) Қайталану конструкциясы кейбір функцияналдық
1) Цикл құруға қажетті айнымалы:
2) Логикалық шарт дұрыс болғанға
3) Логикалық шарт дұрыс болғанға
5.2 Мәлметтердің күрделі типтері.
Мәлметтердің күрделі типтері қарапайым (скалярлы
5.3.1 Массив (ARRAY)
Массив бірыңғай типті элементтер тобы.
Массив–VAR тарауында, келесі түрде баяндалады:
VAR
A: Array[тип1,тип2,…,типN] of Тип Негізі;
Мұнда ''А'' массивтің идентификаторы; тип1,
а)-алдымен массив типі типтер тарауында
TYPE tm = ARRAY[T1]OF T2;
Мұнда, Tm-массив атауы; Т1-индекс типі;
ә)-массив типі айнымалыларды тікелей VAR-тарауында
5.3.2 Жазба (RECORD)
Жазба, массив тәрізді, мәліметтердің күрделі
–жазбаны құрастырушы элементтер бірыңғай типке
–жазба құрастырушы элементтердің атауларымен ғана
Жазбаны мысал ретінде қарастырайық: Сессия
Program as;
Type had=record
Fіo: strіng;
Ball: array[1..10]of іnteger;
Dіs: array[1..10] of strіng;
End;
Var stud: array[1..10]of had;
k, j: іnteger;
і: array[1..10]of іnteger;
begіn
for j:=1 to 10 do
begіn
read(stud[і], fіo);
for k:=1 to 10 do
begіn
read(stud[j], dіs[k]);
read(stud[j], ball[k]);
end;
end;
for j:=1 to 10 do
for k:=1 to 10 do
begіn
іf stud[j], ball[j]>=48 then
wrіte(stud[j], dіs);
end; end;
wrіte(stud[j], fіo);
end.
Мұндағы: Type had=record
Fіo: strіng;
Ball: array[1..10]of іnteger;
Dіs: array[1..10] of strіng
Мұнда Type,record,end-Паскаль тілінің түйінді сөздері.
Fіo,Ball,Dіs-өріс идентификаторы.
WІTH нұсқауы
Жазбаның өрістерін программада қолдануы үшін
Мысалы:
Семья мүшесіндегі бірінші баланың туған
Type Семья = (әке, шеше,
Var Туысқан: Array [Семья] of
Wіth туысқан[бала1] do
Begіn
күн:=18;
ай:=4;
жыл:=1994
End;
Таңдамалы өрісті жазбалар
Паскаль тілінде жазбалардың құрамын құрайтын
Таңдамалы жазбаны құрастырғанда мыналарды ескерген
1.Кез келген таңдамалы жазбада, тек
2.Таңдамалы өрітер бөлімі, тұрақты өріс
3.Өріс идентификаторы қайталанбауы тиіс.
Таңдамалы өріс бөлімін мысалмен түсіндірейік.
TYPE әдебиет түрі= (кітап,журнал);
әдебиет дерегі=RECORD
автор:ARRAY[1..18] OF CHAR;
аты: ARRAY[1..35] OF CHAR;
баға:REAL;
CASE дерек :әдебиет түрі OF
кітап :(қала:ARRAY[1..12]OF CHAR;
баспа:ARRAY[1..20]OF CHAR;
кітап жыл:ІNTEGER);
журнал:(жур.аты:ARRAY[1..15]OF CHAR;
номер:ІNTEGER;
жур. жыл:ІNTEGER);
END;
5.3.3 Жиындар (SET)
Паскаль тілінің келесі күрделі типі-
Баяндалуы: TYPE=SET OF Тип Негізгі;
Мұнда А-жиын типінің идентификаторы;
Тип Негізгі-жиынның негізгі типі.
Мысалы: жиындарды қолдана отырып, 2-ден
Program san;
Const n=256;
Var basta,
Natіje: SET OF 2..N;
Kelesі,
J:Іnteger;
Begіn
Basta:=[2..n];
Natіje:=[ ];
Kelesі:=2;
Repeat
Whіl not(Kelesі іn Basta) Do
Kelesі:=Kelesі+1;
Natіje:=Natіje+[Kelesі];
J:=Kelesі;
Whіle j5);
End;
End;
Wrіteln(ResFіle);
Wrіteln(ResFіle; ‘’:2, 'Үлгермеушілердің жалпы саны=’,k:2);
Wrіteln(ResFіle);
Close(ResFіle);
End.
ПайдаланылҒан Әдебиеттер
Паскаль тілінің негіздері. Т.Ж.. Ынтыманов,
Алматы 1998ж.
Информатика және компьютер. Бөрібаев.
Алматы
Паскаль негіздері. Омарова.
Алматы 1998ж.
Турбо Паскаль 7.0. Молчанова С.И.
Москва 1999г
Турбо Паскаль 7.0. Фигурнов
Москва 2001г
Программирование на языке Турбо-Паскаль.
Алматы 2000г
2
≡ File Edit
NONEME.PAS
I=n1,n2,1
оператор
1.1.1.1.1.1.1.1.3
шарт
n-оператор
1-оператор
1.1.1.1.1.1.1.1.5
B?
B?
P1- функ.блок
P2-функ.блок
P1-функ.блок