Мазмұны
Кіріспе---------------------------------------------------------------------3
1 Қазақстан Республикасының экономикасын аймақтық басқарудың теориялық
1.1 Қазақстан Республикасының экономикасын мемлекеттік
аймақтық басқару негіздері----------------------------------------------------5
Қазақстандағы аймақтық экономикалық саясат түсінігі және
мәні.----------------------------------------------------------------------------------9
Қазақстан Республикасындағы аймақтық дамытуды мемлекеттік
реттеу------------------------------------------------------------------------------15
2 Шығыс Қазақстан облысындағы Үржар ауданының экономикасын мемлекеттік реттеу
Үржар ауданының әлеуметтік – экономикалық даму жағдайын
талдау-----------------------------------------------------------------------------20
2.2 Үржар ауданының әлеуметтік – экономикалық жағдайын көтеру
Аймақ экономикасын инвестициялау ерекшеліктері мен
проблемалары------------------------------------------------------------------37
Аймақтағы экономиканы мемлекеттік реттеуді
жетілдіру-------------------------------------------------------------45
3.1 Қазақстан Республикасындағы аймақтық басқару механизмін жетілдіру жолдары-------------------------------------------------------------------------------45
Аймақтық дамудың негізгі басымдылықты бағыттарын
анықтау---------------------------------------------------------------------------48
Қорытынды-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------55
Пайдаланылған әдебиеттер---------------------------------------------------------------------------------------58
Қосымшалар--------------------------------------------------------------60
Кіріспе.
Бүгінгі күнде қазіргі экономиканы тереңінен талдау қажеттігі, оның бүтіндей
Қазіргі кезде негізгі шаруашылық ету қызметі аймақтарда жүзеге асырылады.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасындағы әр аймақтың өзіндік табиғи ресурстары,
Соңғы жылдары нарықтық қатынастарға өту барысында аймақтық экономиканың мәнi
Аймақтық дамуын мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты - аймақтарға экономикалық
Бұл жұмыстың мақсаты – аймақтың әлеуметтік – экономикалық даму
Аймақтық экономиканың пәні Қазақстан Республикасының өндіргіш күштері әлеуметтік –экономикалық
Аймақтық экономика өзінің зерттеулерінде ғылыми әдістер кешенін қолданылады, яғни
Бұл бітіру жұмысындағы барлық аймақтар үшін жалпы аймақтық тапсырмалары:
бұл экономика құрылымын реформалауды жүзеге асыру:
жеке аймақтарды депрессифті жағдайдан шығару:
әлеуметтік, нарықтық инфрақұрылымды дамыту:
экономиканы тұрақтандыру:
аймақаралық көлік жүйесін дамыту:
экалогиялық қауіпсіз жағдай туғызу:
кәсіпкерлікті дамыту.
Жалпы, аймақтық экономиканың негізгі тапсырмасы, аймақтардың экономикалық және әлеуметтік
Бітіру жұмыстың құрылымы негізінен 3 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде
Жалпы аймақ экономикасын дамыту, елiмiздiң әлеуметтiк – экономикалық жағдайын
I бөлім. Қазақстан Республикасының экономикасын аймақтық басқарудың теориялық және
Қазақстан Республикасының экономикасын мемлекеттік аймақтық басқару негіздері.
Соңғы жылдары экономиканы аймақтық басқару мағынасы көп қолданылып жүр.
Аймақтық экономика – бұл экономика білім жүйесіндегі ең маңызды
Аймақтық экономика білімнің ғылым саласы ретінде, аймақтық аспектіде әлеуметтік
Аймақтық экономика Қазақстанның табиғи ресурстық потенциалын, оның аймақтарын, тұрғындарын,
Аймақтық экономика анықтамасына келмес бұрын, бірінші территория
экономикалық-әкімшілік басқару диспозициясы;
еңбекті аумақтық бөлудегі рөлі;
әлеуметтік-экономикалық роблемаларды шешу;
экономикалық кеңістік – бұл олармен байланысы: жергілікті пунктер, егістік,
Әр аймақтың сыртқы экономикалық кеңістікпен байланысты өзіндік экономикалық кеңістіктің
тығыздық ( халық саны, жалпы ішкі өнім, негізгі капитал,
орналастыру (тең көрсеткіштер, халықты бөлу, экономикалық қызмет);
байланыстылық (экономикалық байланыстардың қарқындылығы, тауар, капитал, еңбек қозғалысының жағдайы).
Аймақтық экономика – бұл табиғи экологиялық жағдайлармен тығыз байланысты,
Соңғы жылдары нарықтық қатынастарға өту барысында аймақтық экономиканы дамыту
Аймақтық экономика өзінің зерттеулерінде ғылыми әдістер кешенін қолданады, оның
Аймақтық байланыстарды құру үшін өнделетін әдістер қолданатын үлкен жобалы
Аймақтық экономиканы зерттеудің ерекше әдісі картографиялық әдіс болып табылады.
Жүйелік талдау – бұл проблемаларды, шаруашылық құрылымын және ішкі
Өндіріс кұштерінің қозғалысы және аймақтардың шаруашылық даму проблемалары күрделене
елдің экономикалық дамуындағы территориялдық пропорцияларды моделдеу;
шаруашылық салалары бойынша орналастыруды моделдеу;
аймақтардың шаруашылық етуші кешендерін қалыптастыруды моделдеу (3).
Математикалық аппараттардың терең өңделуіне қарамастан, ұзақ мерзімді салдарлар
Нарықтық жағдайда аймақтардың рөлі және қызметі халықтың өмірінің қызметі
институтционалды қызметтер – бір жағынан экономикалық дербесті, екінші
экономикалық қызметтерді, елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, экономикалық қызметті
әлеуметтік қызметтері, халықтың әлеуметтік дамуын, аймаққа экономикалық потенциалын қамтамасыз
экологиялық қызметтері, халықтың дұрыс өмір сүруін қамтамасыз етеді, табиғи
Қазіргі кезде аймақтық деңгейде басқарудың қызметтері мен әдістері экономикалық,
Реттеудің нарықтық әдістері жалпы танылған маркетинг жүйесі мен экономикалық
Мақсаттар мен тапсырмалар жүйесі көзқарасынан қарайтын болсақ, аймақтық экономика
Қазіргі уақытта әрбір аймақ нарыққа кірудің әртүрлі стартты деңгейіне
Аймақтық экономиканы зерттеудегі басты артықшылықтары аймақтардың экономикасына әсер ететін
Аймақтардың дамуын болжау әдістемесі он бес жылға дейінгі кезеңді
Экономикалық талдаудың басты бағыттары болып депрессивті зоналар мен экономикалық
Аймақтық экономиканың негізгі тапсырмасы аймақтардың экономикалық және әлеуметтік даму
Қазақстандағы аймақтық экономикалық саясат түсінігі және мәні.
Қазіргі экономикалық әдебиеттерде нарыққа өту барысында аймақтық экономикалық саясат
Аймақтық саясат – көпмағыналы ұғым, әртүрлі мәндерде кеңінен қолданылады.
Билік және атқарушы органдар және биліктің аймақтық органдары арасындағы
Кәсіпкерлік және өмір деңгейі жағдайында мағыналы аймақтық өзгешіліктерді игеру
Аймақтық және саясатын сипаттауда: әлеуметтік, экономикалық, өндірістік, аймақтық және
В.С.Жихаревич келесідей анықтама береді: “экономикалық саясат – құрастырылған мақсаттарға
Қазақстанның басты аймақтық мүддесі қазіргі кезде, жергілікті құрылымдарды қолдау
Орталық үкімет аймақтық саясаты елімізді дамытудың жалпы ұлттық мақсаттары
1. Әр аймақтағы халықтың тұрмыс-жағдайы деңгейін теңестіру.
Аймақтық экономикасын дамыту ерекшеліктеріне төмендегідей негізгі факторлар әсер етеді:
өнеркәсіптік дамудың табиғи-шикізаттық база ерекшелiгi;
еңбек потенциалының сипаты және тұрғындары;
аймақтық шаруашылық жинақталған құрылымы;
аймақтың шаруашылық жағдайда жиналған дәстүрлері;
еліміздің басқа аймақтарымен экономикалық байланыстарды дамытудың болмауы немесе қолда
Аймақтық даму мақсаты – дипрессивті аймақтарды құрылымдық қайта құру.
Аймақтардың кешенді дамуы бірдей деңгейде жалпы мемлекеттік сияқты экономикалық
Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету. Бірақ бұл мақсатты жүзеге
Мемлекеттің аймақтық саясаты – мемлекет пен аймақ арасындағы өзара
Аймақтық саясаттың мәні және тапсырмалары бар және оларды жүзеге
еліміздің жеке аймақтарындағы кәсіпкерлікті және табиғи-климаттық жағдайының айырмашылығы;
аймақтың продуктивтілігін анықтайтын табиғи ресурстарды пайдалану бағыты, саласы және
аймақтың терең немесе қатпарлы жағдайы, соның әсерінен көлік шығыны,
инновация енгізумен артта қалуы, өндірістің ескі құрылымы;
агромеграциондық артықшылық (аймақтағы салааралық байланыстардың қиылуы) және агромеграциондық жетіспеушіліктер
елдің экономикалық дамудағы тенденциясы;
тауар өндірісіне әсер ететін технологиялық даму стадиясы;
жалпы және аймақтық саясаттың формалары, саяси жағдайы; институтционалды факторы:
орналастырудың физикалық факторлары: аэропорт, көлік жүйесі, өндірістік алаңдардың бар
жергілікті кәсіпкерлермен негізделген фирманы үлкен сыртқы бақылау немесе фирманың
әлеуметтік-мәдени факторлар: урбанизация деңгейі, халықтың білім деңгейі, ғылыми орталықтардың
орталықпен жүргізілетін экономикалық макросаясатты жүргізудің аймақтық есепке алынбауы;
орталық пен аймақ арасындағы құқықтары мен міндеттерін шектеу процестерінің
аймақтық жүйеде және жеке аймақ арасында халық кірістерінің диференциа
Нарықтық қатынастар экономикалық елдерде аймақтық дамытуда мемлекеттің араласуының екі
“әділдік”, яғни барлық аймақ тұрғындары жақсы тұрмыс-жағдайға жетудің тең
“тиімділік”, жалпы ұлттың тұрмыс-жағдайы мақсатында әр аймақтың өндірістік потенциалын
Қазақстанның аймақтық экономикалық саясаты унитарлық мемлекет саясаты ретінде құрылуы
Екіншіден, барлық аймақтарда жалпы мемлекеттік қаржылық ресурстарына қол жеткізу
Аймақтық экономикалық саясат құжаттарымен шешуге мүмкін болатын Қазақстанның қазіргі
орталық Үкіметпен жүргізілген экономикалық реформалар шараларының жергілікті жағдайларына адаптация;
Қазақстан Үкіметі, аймақтық биліктермен аймақтық экономикалық саясат координациясы;
әлеуметтік-экономикалық жағдайларды тұрақтандыру және экономикалық көтерілу траекториясына шығу;
кәсіпкерлікті дамыту және өмір сүру қызметі жағдайында аймақтық айырмашылық
Нарықтық жағдайларда бірінші екі проблема макросаясат пен координация қаражаттарымен,
Аймақтық саясаттың мақсатты функциясы ең алдымен экономиканың қайта құрулар
Экономикалық мақсаттар негізінен өндіргіш күштерді орналастыру факторы ретінде инвестицияны
Әлеуметтік мақсат экономикалық мақсаттармен тікелей байланысты, олардың жетістігіне мемлекет
Нарықтық экономикаға өту барысындағы аймақтық саясат біршама динамикалы. Экономикадағы
Экономикалық саясат еліміздің және оның жеке бөліктерінің экономикалық жағдайын
Экономикалық теорияда 2 деңгейі бар, яғни:
макроэкономикалық
микроэкономикалық.
Макроэкономикалық деңгей – бұл экономикаға бүтіндей және оның жеке
Микроэкономикалық деңгей, керісінше нақта шаруашылық бірлік қызметінің талдауымен байланысты:
Жалпы, аймақтық экономикалық саясатты жетілдіру, шығару және оны жүзеге
1.3. Қазақстан Республикасындағы аймақтық дамытуды мемлекеттік реттеу.
Қазақстан Республикасында соңғы жылдары аймақтық экономикаға, аймақтарды дамыту, дәлірек
Аймақтық дамудың маңызды тапсырмаларының бірі жеке аймақтардағы халық өмірі
Барлық аймақтар үшін жалпы аймақтық тапсырмалар – бұл экономикалық
Аймақтың дамуы үшін қаржы-қаражат орны ерекше. Аймақтық экономиканы дамытуды
сыртқы инвестициялар – экзогенді көзі
ішкі инвестициялар – эндогенді көзі.
Эндогенді дамытуды ынталандыру тәсілдері табиғи ресурстарды, “экономикалық ортаны” (өндіріс,
Қазір бар технология мен өндірісті ұйымдастырудың атақты тәсілдеріне негізделген
тікелей мемлекеттік реттеу;
қызмет секторын ынталандыру;
шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту;
арнайы зоналар құру (9).
Тікелей мемлекеттік реттеу әдістері мемлекеттік меншікке негізделеді. Қазіргі уақытта
Қазіргі күні Қазақстандағы және басқа елдердегі шағын бизнес ұлттық
Шағын және орта бизнесті аймақтық экономикалық саясат шегінде ынталандыру,олар
Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына мемлекеттің реттеуші әсері халықтың, шаруашылық етуші
Аймақтық саясатты жүзеге асырудың экономикалық механизмі аймақтың ерекшелігін, олардың
Минералды ресурстардың стратегиялық маңызлы түрі бар, өнеркәсіптік негізгі саласындағы
Елдің азық-түлік қорын қалыптастыратын аймақ тобы үшін экономикалық тұтқалар
Экологиялық нашар және артта қалған аймақтар және де депрессивті
Республикалық билік ең алдымен аймақтықинвестициялық банктар мен қорлардың қызметін
Экономиканы реформалаудың нақты мақсатының негізгі параметрі аймақ экономикасының әлеуметтік
Мемлекеттік реттеудің құралдарының жиынтығы келесі негізгі элементтерді қамтиды:
Экономикалық болжау – экономиканың болашақ жағдайын және онымен байланысты
Индикативті жоспар (болжау) әзірлеу – елдің барлық шаруашылық кешенінің
Шаруашылық етуші субъектілердің белгілі бір тобы бойынша адрестік жоспар
Шаруашылық етуші объектілерге жаната әсер етудің құралдарын қолдану.
Елдің (аймақтық) әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдылықты тапсырмаларын шешу бойынша мақсаттар
Эканомикалық болжау - әлеуметтік эканомикалық дамудың стратегиасын
Эканомикалық дамуды болжау – бұл барлық
Бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асырудың маңызды қағидалары:
мақсатты бағытталғандығы, яғни алдын-ала бекітілген және сандық анықталған мақсаттық
жүйелік – мақсаттқа жету үшін қажетті өзара байланысқа шаралар
ресурстармен қамтамасыз етілуі – алдын-ала белгіленген бағдарлама шаралары
Басымдылық – бағдарламаларды әзірлеу және жүзеге асыру кезінде проблемаларды
Экономикалық қызметті жүзеге асыруды үнемі сұраныс пен ұсыныстың тепе-тендігі
Аймақтық және мемлекеттік мүдделер жоғары деңгейде аймақтағы өндіріс масштабымен
Жалпы аймақтық экономиканы дамытуды мемлекеттік реттеу маңызды мәселелердің бірі
Аймақтық дамудың басты мақсаты аймақтардың экономикалық құрылымын жетілдіруге көмек
Секторалық ынталандыру тек құрылымдық және өндірістік саясаттың ғана тапсырмалары
Жоғарыда айтып өткендей, көптеген үкімет ұлттық және аймақтық деңгейде
II бөлім. Шығыс Қазақстан облысындағы Үржар ауданының экономикасын мемлекеттік
2.1. Үржар ауданының әлеуметтік экономикалық даму жағдайын талдау.
Шығыс Қазақстан облысының қарамағына қарайтын Үржар ауданы облыстық оңтүстік
Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданының бағалы пайдалы қазбалары, энергетикалық,
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру жылдан жылға өсіп жатыр, мысалы,
Егістіктердің құрылымында ең көп жеке салмақты дәнге күнбағыс алуда
Күзгі бидай егістіктері 3534га құрады немесе
Ал, мал шаруашылығы, әсіресе жеке меншік шаруашылықтара дамыған. 2002
Жалпы агроөнеркәсіптік кешенді дамыту барысында осы ауыл шаруашылық саласы
нарық қажеттілігіне бағытталған өнімдерді өндірудің технологиялық және ұйымдастырушылық құрылымын
жер реформасын тереңдету;
ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілерге мемлекеттік қолдаудың тиімді жүйесін құру;
ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өндеуді тереңдету және халықтың жұмысбастылығын
Үржар ауданында беделді сала ауыл шаруашылық болып табылады. Осыған
Үржар ауданы бойынша өнеркәсіптік өнім көлемі 2002 жылы 798
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік “Үржар-су” 2003 жылдың бірінші кезеңінде аудан
Сонымен қатар, көлік құрылысы, байланыс жүйелері, пошталар дамыған. Ауданның
Байланыс қызметін іске асыру көлемі 101%өды құрды немесе жоспар
Аудан ауылды жерлерді көрсететін жаңа құрылыстармен көбеюде. 2003 жылы
Жалпы, өнеркәсіптін дамуы 2002 жылы Үржар ауданы бойынша өнеркәсіптік
Ауданның әлеуметтік жағдайын қарастыратын болсақ, халықтың жұмысбастылығы және еңбек
Кедейліктің авзаюына әсер еткен, ол кәсіпкерлікті дамыту бойынша шаралар
“Халықтың жұмысбастылығы туралы” заң халықтың мақсатты тобын жұмысқа орналастыру
Осы жылы айдандық миграция бөлімімен бірігіп 2003 жылға оралмандарды
Мақсатты топтардың ішінде 263 адам ғана төлем ақы төленетін
Үржар ауылдық округы бойынша қоғамдық жұмысқа 61 адам қатысты.
Әлеуметтік салалардың бірі – білім саласы болып табылады. Ауданда
Білім беру бойынша бюджет 2003 жылы 548477,0 мың теңгені
Ауданда білім беру қызметіне жетуді қамтамасыз ету үшін жалпы
Ауданда балалардың бос уақытында айналысатын спорттық секциялар, үйірмелер бар.
Ауданда тұрмыстары нашар азаматтарды әлеуметтік қорғаудан кәмелетке толмаған балалары
Қазақстан Республикасының “Семей ядролық полигоннан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік
“Қазақстан Республикасындаға арнайы мемлекеттік жәрдемақы туралы” Заңын іске асыру
Жалпы айтатын болсақ, ауданның экономикасын, әлеуметтік жағдайларын көтеру бойынша
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік “Атамекен” осы жылы тауар өнімінің өсуі
Өткен жылы жергілікті тауар өндірушілерді қолдау мақсатында жергілікті бюджеттен
Қаржы жағдайына келетін болсақ, 2002 жылғы бюджеттің кіріс бөлігін
жоспарланған 225 223 мың теңге салық түсімдері 233
жоспарланған 8 357 мың теңге салық емес түсімдер 8
Сондай-ақ 2001 жыл ішінде ауданда жалпы сомасы 16,4 млн.
Үржар ауданының әлеуметтік – экономикалық жағдайын көтеру жөніндегі индикативтік
Ауданның әлеуметтік-экономикалық жағдайын дамыту барысында біршама шаралар, жоспарлар жасалып
Жоғарыда көрсетілген мақсатқа сәйкес индикативтік жоспарды жүзеге асыру төмендегідей
аудандағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету;
макроэкономикалық тұрақтылыққа жету, инфляцияны төмендету, тұрақты өсуге және экономиканың
салық режимдерін жетілдіру, инвестицияны ынталандырудың механизмдері, отандық тауар өндірушілерді
техникалық қайта қаруландыруды, сауда және билік, өндіріс ұйымдарын жетілдіру;
жеке меншік кәсіпкерлікті, әсіресе шағын және орта бизнестің белсенді
келешекте халықтың адрестік әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру болып табылады
Осыған орай, 2004-2006 жылдарға өнеркәсіптік дамудың мақсаты, жұмыс істейтін
Тау-кен өнеркәсібіне 2003 жылмен салыстырғанда 2004-2006 жылдарға жаңа технологиялар
2004-2006 жылдарға индикативтік жоспар бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді
Ауыл шаруашылығының қажеттілігі үшін қойылған мақсаттарға жету және жетістік
Сонымен қатар, бұл саланың көптеген проблемалары да бар: ауыл
Тұрғын-үй құрылысы және жөндеу жұмыстарына байланысты 2004-2006 жылдарға алғы
Аймақ экономикасын көтерудің тағы бір саласы ол шағын кәсіпкерлікті
Ауыл инфроқұрылымын дамыту мақсатында, бағдарламада жаңа дүкендер мен халықтың
2004-2006 жылдары шағын кәсіпкерлік субъектілермен шығарылатын өнім көлемі жыл
Халықты әлеуметтік қорғау сферасын дамыту басымдылықтары 2001 жылы шығарылған
Мақсаты:
Экономикалық өсу үшін жағдайлар жасау арқылы кедейлікті жою, продуктивті
Тапсырмалары:
Бағдарлама мақсатына жету үшін келесідей тапсырмаларды шешу қарастырылады:
экономикалыұ өсу негізінде халықтың өмір сүру деңгейін көтеру және
шағын бизнесті қоса, кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайларды жасау;
кәсіби білім алу, мамандықты көтеру және жұмыссыздардан әлеуметтік қорғаудың
білім беру, денсаулық сақтау секторында мемлекеттік қызметтің қол жеткізу
кедейлер мен халықтың әлсіз топторының мүдделеріне адрестік әлеуметтік көмек
Айданда кедейлікті жою бойынша әлеуметтік қорғау басқармасы мен атқарушы
Инновациондық процесстерді ынталандыру мен жаңа жұмыс орындарын ашу және
Ауылда кедейлер санын азайтудың басымдылық бағыты болып аграрлық саясатты
Қазақстан Республикасының “Мемлекеттік адрестік әлеуметтік көмек туралы” Заңды жүзеге
Қазақстан Республикасының “Арнайы мемлекеттік жәрдемақы туралы” Заңына сәйкес, әр
Аудандағы кедейлікті жою тиімділігі әлеуметтік-экономикалық дамудың барлық бағыттары бойынша
Осы ауданның әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтерудің тағы бір саласы ол
жаңа жұмыс орындарын құру және тарату туралы оперативті мәліметтер
қайта қалпына келтірілген және қосымша құрылған жұмыс орындарына ауыл
Жұмысбастылық орталығымен алғы шарттарда, жұмыс беруші мен жұмыстылық қызмет
жұмыс берушімен әріптестік қатынастардың қалыптасуы;
әр жақтын мүдделерін есепке алу;
өзара міндеттерді нақты орындау;
жұмыс берушінің өтініші бойынша мамандықты дайындау;
азаматтар мен жұмыс берушілерге жұмысбастылық қызметімен көрсетілген қызметтер жайлы
халықтық жұмысбастылық бағдарламасын дайындау және орындау мәселелері бойынша
компьютерде бос орын туралы мәліметтерді жинау және өңдеу жүйесін
кәсіпорын үшін мамандарды таңдау үшін баратын азаматтар картотекасын жасау.
2003 жылы жұмыссыздарды кәсіби дайындау, қайта дайындау және мамандығын
“Жаппай мамандық” бағдарламасы. Көлік жүргізуші, слесарь-сантехник, слесарь, газ электр
“Қызмет көрсету сферасы” бағдарламасы. Бұл бағдарлама бойынша жұмыссыз оқудан
“Компьютерлік бiліктілiк” бағдарламасы. Бұл білім негізінен бухгалтер, экономист, хатша-референт
“Ауыл” бағдарламасы. Бұл бағдарлама шегінде аудандағы шаруа қожалықтары үшін
Бұл бағдарламаларды орындауда негізгі тапсырмалары болады, олар:
жұмыссыздар құрамы мен еңбек нарығын талдау негізінде, олардың білімділік
“Мемлекеттік сатып алу туралы” Заңға сәйкес конкурс негізінде жұмыссыздарды
жоғарыда көрсетілген категориялар заңға сәйкес, жұмыссыз азаматтар және жұмыс
еңбек нарығының қажеттілігіне оперативті әсер етуін қамтамасыз ететін профессионалды
Жұмыссыздарды оқыту жұмысбастылық бағдарламасы қаражаты есебінде келісім – шарт
Жалпы әлеуметтік-экономикалық дамытудың индикотивтік жоспарын жүзеге асыру көзделіп отыр.
Шығыс Қазақстан облысындағы Үржар ауданы әлеуметтік-экономикалық дамыту барысында іске
№ Бағдарлама аттары
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
2001-2005 жылдар кезеңінде ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуы.
2003 ж. Үржар ауданының тұрғындарын жұмысбастылықпен қамтамасыз ету бағдарламасы
2001-2003 ж. ауданның шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың аймақтық
2001-2005 ж. коррупциямен күрес бағдарламасы.
2001-2005 ж. Үржар ауданының білім беру жүйесін дамыту бағдарламасы.
2001-2003ж. Үржар ауданыныңбілім беру ұйымын компьютерлеу және ақпараттандыру бағдарламасы.
2001-2004 ж. кәнелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарын, қылмыс жасауды ескерту
2002-2005 ж. Үржар ауданы бойынша ішетін су сапасын жақсарту
2003-2005 ж. ауыл шаруашылық өндірісін дамыту бағдарламасы.
2002-2005 ж. ана мен бала денсаулықтарын қорғау бағдарламасы.
2.3 Аймақ экономикасын инвестициялау ерекшеліктері мен проблемалары.
Мемлекеттік қаржы жүйесінің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі,
Аймақтық инвестициялық нарықтың қалыптасуы аймақ эканомикасын
Аймақтық инвестициялық нарық капитал нарығының құрамдас бөлігі бола отырып
Оның өтпелі кезіңде қалыптасуында өзінің спецификалық ерекшеліктері
Аймақтағы осы уақытқа дейін жүргізіліп жатқан инвестициялық саясаттың
Экономикадағы қайта құрулар, оны реттеудің механизмдері мен нарықтық қатынастардың
Шаруашылық етудің әртүрлі жүйесіндегі инвестиция нарығын қалыптастыру ерекшеліктері.
Нарықтық қатынастар жағдайында және жоспарлы социалистік эканомикада инвестициялау ерекшеліктерін
1. Нарықтық қатынастар жағдайында, инфляция деңгейі
Шаруашылық етудің социалистік жүйесінде жинақ пен инвестициялық процестер, пайдалылық
2. Инвестициалық жүзеге асыруды басқа мықты айырмашылығы, халықты
Мемлекттік экономикалық саясаты аймақ аралық сәйкессіздіктің бәсеңдеуіне әсер ете
Нақты аймақтық инвестициалық артықшылықтарды анықтау;
Аймақтық өзін-өзі қаржыландырудың нақты мүмкіндіктерін анықтау үшін аймақтық қаржылық
Республикалық бюджеттен қаражат бөлу кезінде салалық және аймақтық тәсілдердің
Инвестициалық процестермен тікелей байланыспайтын, бірақ оған әсер беретін нарықтық
Барлық аймақтарға бірдей инвестициалау мақсатында жергілікті қаржылық қорларды құру
Нарық жағдайында инвестициалау прцессінің айырмашылығы болып, тек капитал салымын
Инвестициалау процесін ұйымдастыру кестесінде басты айырмашылық болып нарықтық қатынастар
Қазақстан аймақтарында да басқа елдердегідей инвестициалау процесін түрдендіру жүргізіледі,
Жалпы еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму барысында инвестиция болу қажет. Әлеуметтік
Мемлекеттік қаржалық жүйесінің құрамдас бөлігі аймақтық қаржы деп жоғарыда
Аймақтық қаржының тағы бір көзі, шаруашылық ету субьектілерінің қаражаты
Үшінші көзі, арнайы жинақтардың, халықтың және кәсіпорын жарналарынан қалыптасқан
Бұл бюджеттер келесі қызметтерді орындайды: Аумақтық билік органдары қызметін
Жергілікті бюджеттен жергілікті бағдарламамен шараларды қаржыландыру қамтамасыз етіледі. Жергілікті
Жергілікті бюджет кірістері, әғни;
Қазақстан Республикасындағы салық заңымен бекітілген жергілікті салықтар мен жинақтардан;
Аймақтық әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін есепке алумен төменгі сатыдағы бюджетті
Республиканың заң актілерімен бекітілген жергілікті бюджетке салықтық емес түсімдері.
Алынған ресми трансферттер, яғни:
Бюджетті теңестіреді қамтамасыз ету мақсатымен жергілікті атқарушы органдарымен жоғары
Шетел мемлекеті және халықаралық ұйымдардан алынған сыртқы ресми трансферттер.
Ерте бөлінген неселерді өтуден түскен түсімдер (25). Жергілікті бюджеттен
1. Мемлекеттік басқатудың жергілікті органдарының мазмұнына шығындар және жергілікті
Жергілікті атқарушы органдарымен жүргізілетін қоғамдық тәртіп және қауіпсіздікті қамтамасыз
Білім беру және денсаулық сақтау;
Халықтың жеке категориасы үшін заңмен бекітілген жеңілдіктерді әлеуметтік сақтандыру
Тұрғын-каммуналдық шаруашылық, коріктендіру сумен жабдықтау және инженерлік инфрақұрлым;
Массалық аппараттың жергілікті қаражат ұстамы, спорт, мәдениет, туризм және
Аграрлық реформаға, жер реформасының жүзеге асырылуы, ауыл шаруашылық тауар
Рационалды табиғи пайдалануды ұйымдастыру және экологиясы;
Шағын және орта бизнесті дамытуға;
Неселерді қызмет көрсету бойынша шығындырды қоса кезекті қаржылық жылға
Табиғи және технологиялық сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту.
2. Қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді мемлекеттік
3. Алынған неселердің негізгі сомасын өтеу. (25) Жалпы, экономикалық
III бөлім. Аймақтағы экономиканы мемлекеттік реттеуді жетілдіру.
3.1. Қазақстан Республикасының аймақтарындағы басқару жүйесін жетілдіру жолдары.
Қазақстанның саяси өмірінде алдынғы орынға ұлттық қауіпсіздіктің стратегиялық мүддесі
Аймақ – бұл өндіріс және әлеуметтік-тұрмыстық сфера, биліктің аймақтық
Көптеген елдердің ғасырлар бойындағы тәжірибесі адамдарды орналастыруды аймақтық тәсілі
Бүгінгі күні Еуразияның дамығын елдері мен АҚШ-та аймақтық саясаттың
билік пен экономиканы орталықсыздандыру, аймақтарға өзіндік дербестік беру;
елдің және аймақтын экономикалық даму стратегиясын өзінің жеке табиғи
территорияның экономикалық дамуының деңгейлерін теңестіру.
Бұған байланысты ұлттық үкіметтін компетенциясы мағыналы өзгерістерді басынан ескеретін,
Көптеген саяси эксперттер өркениетті елдердің экономикасында жаңа әлеуметтік саяси
Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде саяси өмірдің демократиялық жолын таңдады.
Дағдарыстан шығу қажеттілігі өзімізде бар экрнрмткалық потенциалды, аймақтын өндіріс
Мұңдай уақытта экономикалық өсу таза интенсивті сипатқа ие. Бірақ
Республикадағы мәселелі аудандардың болуын ескере құрылымдық өзгерістерге, әлеуметтік дамуды
Барлық аймақтар донор және дотация алатын болып бөлінеді. Трансферт
а) кәсіпкерлікпен бәсекені қолдаушы аймақтық бағдарламаларды әзірлеп, жүзеге асыруға
б) товарлар мен қызметтің монополистік рыногына шығатын шаруашылық
Аймақтар арасындағы теңсіздіктін өсуі мен экономикалық, әлеуметтік және экологиялық
Бұған байланысты бірнеше басымдылықты мақсаттарды анықтауға болады:
құрылымдық қайта құру және әлсіз дамыған аймақтарды дамыту;
өнеркәсіп өндірісінің құлдырауы салдарынан қатты жапа шеккен аймақтарды қайта
созылып кеткен жұмыссыздызпен күрес немесе жұмысын жоғалтқан тұлғалар мен
халық тығыздығы аз аймақтарға дамуға ықпал ету;
мемлекеттік аймақтық саясатты жүзеге асырудың негізгі бағыттары келесілер болуы
аймақтық бағдарламаны әзірлеу және тікелей бюджеттік қаржыландыру;
ынталандыру үшін облыстарды және әкімшілік тірліктерді субсидиялау және несиелеу;
аймақтық реттеудің заң негізін құру;
берілген аудандарда жеке кәсіпкерлікті ынталандыру.
Аймақтың жағдайын талдау және диагностикасы келесі ұсыныстарды жасауға мүмкіндік
Облыстарға қаржылық және басқа көмек түрін көрсетуді мемлекеттік бюджеттен
Мемлекеттік көмек мақсатты сипатқа ие болу керек. Бұл мемлекеттік
Бюджетаралық қатынастардын заң негізін жетілдіру қажет.
Аймақтардағы басқару жүйесін өзін-өзі басқарушы өндірістік бірліктерді құру жолымен
Мемлекеттік стратегия ұлттық деңгейде әзірленеді және аймақ саясатының негізі
Мемлекеттік және жергілікті билік органдарының ара қатынасын жақсарту үшін
нормативті-құқықтық негізді бекіту;
мемлекеттік және облыстық салықтық түсімдер арасындағы көздерді бөлу жолымен
рационалды аудандау негізінде жүзеге асырылатын территория мәртебесіне реттеулер жүргізу.
Аймақтардың экономикасын басқару құрылымын жетілдіру үшін, ұлттық және жергілікті
Бірінші және басты жағдай – орталық жағынан аймақтарға
Екіншісі – қатынастыңқарастырылып отырған субъектілері арасындағы өкілеттілікті анықтау бөлу,
Үшіншісі – аймақтын экономикалық еркінділігінің кеңеюі. Аймақтық экономикалық саясатты
Осыларды ескере, соңғы жылдары реформалардың ауыртпалығы аймақ деңгейіне жайлап,
Тарихи қалыптасқан Қазақстанның ауыл шаруашылық моделі бәрімізге мәлім шығару
Қорыта келгенде, аймақтардың эканомикасын мемлекеттік реттеуді жетілдіру үшін:
Орталық пен аймақтардың бюджеттік өкілеттіліктерін шектеу саясатын жалғастыру керек.
Аймақтарға көмек көрсетудің негізгі принциптері келесілер болуы тиіс:жалпы Республикалық
мемлекеттік басқару органдарынан жергілікті органдарға әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды беру кезінде
Бюджетті әзірлеу барлық облыстар мен аймақтардың әкімнің қатысуымен жүзеге
Ең негізгі бағыт – орталық пен аймақ арасындағы қаржылық
Басқару тиімділігі шаруашылық етуші субъектінің өзінің ресурстарына билік ете
Аймақтық дамудың негізгі басымдылықты бағыттарын анықтау
Аймақтық саясат, еліміздің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына арналған стратегиялық мақсаттар
Қазақстан Республикасындағы аймақтық саясаттың мақсаты – территориялдық өзін-өзі басқаруды
Аймақтық саясаттың мақсатына жету үшін төмендегідей тапсырмаларды шешуді талап
Бірінші кезеңде аймақтық саясатты жасау мен жүзеге асыру үшін
аймақтардың сәйкестілік шаруашылықтың даму қызметін қамтамасыз ететін саяси, экономикалық,
мемлекеттің макроэкономикалық саясатының жалпы стратегиялық ережелеріне сәйкес территориялдық артықшылықтарын
Қазақстан Республикасының барлық территориясында экономикалық белсенділікті мемлекеттік ынталандырумен жеке
Екінші кезеңде еліміздің экономикалық дамудың жалпы стратегиясы шегінде аймақтық
Институционалды және нарықтық инфроқұрылымның, аймақтық және жалпы республикалық еңбек,
Артта қалған ауылдарды көркейту үшін материалдық негіз құру.
Республикамыздың экономикасын өсіру және көркейту жағдайында көптеген тапсырмаларды шешу
аймақаралық инфрақұрылымды құру және өндірістің территориалды ұйымын жетілдіру ,
территорияның ғылыми-техникалық және табиғи ресурстарын тиімді пайдалану, экология-экономикалық теңдікті
нашар дамыған аймақтардағы әлеуметтік сфера және экономиканың депрессивті жағдайын
Аймақтттық саясаттың мақсаты мен тапсымаларына сәйкес оның төмендегідей негізгі
құрылымдық өнеркәсіптік және инвестициондық саясатқа сәйкес кәсіпорын санауышы бойынша
аймақтық экспоррық потенциалын көбейту, сыртқы және ішкі нарықта сұранысқа
өнекәсіптің базалық саласындағы ірі кәсіпорындарда өндірістік қызметті көркейту және
жергілікті рыноктарда тауар және қызмет ұсынысын көтеру, халықтың жұмысбастылығын
материалдық өндіріс және аймақтық инфроқұрылым сферасына тікелей шетел инвестициясын
бюджеттен тыс көздерді, институционалдық инвесторлар жүйесін, ацмақтың қаржылық ресурсын
табиғаттың ландшавты және әртүрлігін, генетикалық қорларын сақтау.
Мемлекеттің аймақтық саясаты әр типтегі аймақ ерекшеліктерін қосқанда, олардың
Республикалық аймақтық артықшылықтарды анықтау үшін жалпы қабылданған типология қолданылады,
Бірінші топ – кірістің орташа республикалық деңгейін көтеретін кірістері
Екінші топ – кірістің орташа республикалық деңгейіне жақын аймақтар
Үшінші топ – орташа кірістің ең төмен деңгейін көрсететін
Көрсетілген типологияға сәйкес республиканың территориалдық даму артықшылықтары санына бiрiншi
Үшiншi топтың аймақтары – аутсайдер деп айтылатын, әлеуметтік-экономикалық даму
Бұл типология қаржылық қаражаттарды аймақаралық қайта бөлу қажеттілігі сақталған
Нарықтық процесстерді жүзеге асыру механизмдерін нақтылау және ішкі аймақтық
Бірінші топ – стратегиялық сипаттары минералды ресурстарының керемет қорларын
минералдық шикізат және көмірсутек шикізаттарын кешенді өңдеу мен қазудың
отандық және шетелдік инвесторлар үшін қолайлы инвестициялық климатты анықтайтын
Екінші топ – негізінен қаржылық ресурстармен өзін- өзі қамтылған
Бұл аймақтардың экономикасын реформалаудың артықшылықты бағыттары болып төмендегілер көрсетіледі:
шетел инвестицияларын тарту жолымен экспорттық потенциалды қалыптастыру және мехника-технологиялық
жаңа ғылыми көлемді өнімдер шығаруды ұйымдастыру, жаңа технологиялар базасында
экономикалық қайта қалыптасу темпін анықтайтын нарықтық инфроқұрылымды дамытуды тездету;
өздерінің өндірісін көтерілуін және жақсаруын қамтамасыз ететін өнеркәсіптің юасты
Үшінші топ – еліміздің сатушылық қорын құруда басты орында
жеке меншіктің әртүрлі формаларының дамуын, ауыл шаруашылық өндірісін реформалау
ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге тиімді мамандықтанудың жүзеге асырылуы;
ауыл шаруашылық өнімінің жоғары сапалығымен және экспорттың өсуін қамтамасыз
аймақтық агроөнеркәсіпті кешеннің әртүрлі қызмет сферасын дамыту диспропорциясын бастан
республиканың тұрақты сауда кешенінқұру мақсатында айылшаруашылық шикізаттарды өндіру және
Тұтыну рыногын балансталған түрде дамыту мақсатында, тұтыну заттарын өндіретін
Бұл топтың еңбек шығындары бар аймақтар үшін ауыл шаруашылық
Төртінші топ – экстремалды климаттық, әлеуметтік-экономикалық және техника-технологиялық жағдайдағы,
Бұл топтағы аймақтарға артықшылықты жағдайлары болып төмендегі проблемалар аталады:
экологиялық дағдарысты тереңдету процесін алдын-алу:
жекеленген ауылдық аймақтардағы ауыл шаруашылық шикізаты бар өнеркәсіптік қайта
Осы аймақтарда тұратын халықтардың өмір сүру сапасын және деғгейін
Қоршаған табиғи ортасы адамдардың денсаулығына өте қауіпті ауылдық аймақтардағы,
Шетелдік техникалық және гуманитарлық көмектерді тарту және оларды тиімді
Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуына мемлекеттің реттеушісі әсері инититутционалды құрылымдарды жүргізу,
Аймақтық саясатты жүзеге асырудың басты құралдарына төмендегілер жатады:
Аймақтағы өндірістік-экономикалық, интеллектуалдық және экспорттық потенциалдарын тиімді пайдалану және
Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуының алғы шарттары мен кезеңдерін кешенді должауда
Ірі масштабты аймақ аралық проблемаларды шешу жөніндегі жалпы мемлекеттік
Нақты бір аймақтарды дамыту проблемаларын шешу бойынша мақсатты бағдарламаларды
Арнайы экономикалық зоналарды құру үшін бұл аймақ қажетті алғы
Аудан халқының санының адамы
Ауыл шаруашылықтың жалпы өнім көлем млн. теңге
Мал шаруашылығының жалпы өнім көлемі, млн. теңге.
Шығарылған өнеркәсіптік өнім көлемі млн. теңге.
Жұмыссыздық деңгейі
Барлық линия бойынша тіркелген қылмыс саны
2