МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
НЕГІЗГІ БӨЛІМ 8
1 «Отырардың ортағасырлық тарихына байланысты деректер» 8
1.1 «Отырар туралы тарихи-археологиялық зерттеулер» 8
1.1 «Отырар туралы тарихи-археологиялық зерттеулер» 8
1.2 «Отырар тарихы мен тарихи орындары туралы аңыздар» 11
1.3 «Отырар туралы жазба деректер» 11
2 «Ортағасырылық Отырар-Фараб иелігінің тарихи географиясы» 13
2.1 «Отырар-Фараб иелігі» 13
2.2 «Отырар- Фараб иелігінің елді мекендері» 14
2.3 «Отырар қаласының микротопонимдері» 18
3 «Ерте ортағасырлық Отырар» 19
3.1 «Аймақтың ерте ортағасырдағы саяси тарихы» 19
3.2 «Отырартөбенің ІV ғ. - VІІІ ғ. бірінші жартысының
3.3 «Егіншілік пен ирригация» 20
3.4 «Қолөнері» 20
3.5 «Сауда, ақша айналымы» 21
3.6 «Наным-сенімдер мен діндері» 21
3.7 «Жазба мәдениетінің куәлары» 22
4. «VІІІ ғ. ортасы- ХІІІ ғ. басы аралығындағы Отырар»
4.1 «Мұсылман әскерлерінің Тарбанд-Отырар иелігін басып алуы» 23
4.2 «ІХ ғ. - ХІІІ ғ. басы аралығындағы Отырар»
4.3 «Қолөнер» 26
4.4 «Сауда, ақша айналымы және керуен жолдар» 26
4.5 «Егіншілік пен ирригация» 27
4.6 «Мәдениет пен дін» 27
5. «ХІІІ-ХV ғасырлардағы Отырар» 28
. 5.1 «Отырар Монғол және Темір империялары құрамында» 28
5.2 «Қаланың сәулетті құрылыстары» 31
5.3 «Қолөнер» 32
5.4 «ХІІІ – ХV ғғ. сауда-саттық» 32
5.5 «Ирригация және егіншілік» 33
5.6 «Мәдениет пен дін» 33
6. «ХVІ – ХVІІІ ғғ. Отырар» 34
ҚОРЫТЫНДЫ 41
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 44
KOZHA MUKHTAR BAKHADYRULY 52
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстан аймағында көлемі жағынан ең ірі
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Кешенді археологиялық-тарихи зерттеулердің нәтижесінде Қазақстан аумағы
Тек тәуелсіздігіміздің арқасында байырғы тарихымызды терең тануға даңғыл жол
Археологиялық зерттеулер нәтижесінде Қазақстан аумағын ортағасырлық дәуірде мекен еткен
Қазақстан мен Орта Азияның ортағасырлық тарихында маңызды роль атқарған
Отырар қаласын зерттеу жұмыстары ХІХ ғ. аяғында басталды. ХХ
Үлкен жетістіктерге қарамастан Отырардың ортағасырдағы тарихын қамтыған еңбек әлі
Қазіргі таңда мақта және басқа да дақылдарды өсіру үшін
Зерттеу жұмысының методологиялық негіздері. Зерттеу жұмысын талдау барысында біз
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеу барысында табылған тың
- Отырар тарихына қатысты барлық жазба деректерді, археологиялық және
- Отырардың өткен тарихына байланысты ауыз–әдебиет үлгілерін жинақтау, аңыз
- Отырар-Фараб иелігі жөніндегі мәліметтерді талдап иеліктің шекарасын белгілеу,
- Отырардың ерте ортағасырда, ортағасырдың орта белінде, кейінгі ортағасырдағы
- Көп ғасырлық тарихы бар Отырар қаласының ХVІІІ ғ.
- Отырар қала мәдениетінің қазақ халқының этникалық тарихына қатысын
Зерттеу жұмысының нысаны – ортағасырлық Отырар қаласының қалдықтары, алқаптың
Зерттеу жұмысының пәні – ортағасырдағы Отырар тарихы, оның өзекті
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері ерте ортағасырлық дәуірдің басынан (б.з.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы алға қойылған міндеттердің өзектілігінен туындайды.
- Ортағасырлық Отырардың зерттелу тарихнамасы жаңа мәліметтер негізінде толықтырылып
- Отырар тарихын тануда жергілікті аңыздар басқа да деректермен
- Ғылыми айналымға соңғы жылдары енген жазба деректердегі мәліметер
- Отырар-Фараб иелігінің тарихи географиясы алғаш рет сипатталды, елді
- ортағасырлық Отырардағы отырықшы тіршілікке табиғи ортаның ықпалы жан
- Тарихи-археологиялық материалдар негізінде ерте ортағасырлық Отырар тарихы сипатталды.
- Отырар аймағын мұсылман әскерлерінің басып алуы жазба және
- Отырардың ортағасырдағы қолөнері жаңа материалдар негізінде толықтырылған.
- Отырарды монғол әскерінің басып алу мәселесі жаңаша тұрғыдан
- Отырар қаласында тіршіліктің біржолата тоқтау себептері, кейінгі ортағасырлық
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.
- Отырар қалашығы орнында тұңғыш қазба жұмыстарын 1884 ж.
- Отырар аңыздары ортағасырлық Отырар жөніндегі бірден–бір тарихи дерек
- Отырар тарихына қатысты жаңа және құнды мәліметтер -
- Отырар –Фараб иелігінің оңтүстік шекарасы қазіргі Шардарадан басталған,
- Отырар –Фарабиелігінде тұрақты тіршілік үшін қажетті су көздері
- Қаракөншек пен Шардара маңынан табылған жазуы бар ыдыстар
- «Насаб–нама» мәліметтері мен археологиялық материалдарды салыстыру араб әскерлері
- 1210 ж. Отырар Хорезмшах мемлекетіне күштеп қосылғандықтан. Отырарда
- Отырар қаласында тіршіліктің тоқтауының басты себептері: 1. Жоңғар
- Отырардың халқы Оңтүстік Қазақстанның басқа да қалаларының тұрғындары
Зерттеудің қолданыстық маңызы. Зерттеу жұмысының ғылыми тұжырымдары мен материалдарын
Еңбек Отырар ескерткіштерін әлемдік мұра тізіміне енгізу тұрғысынан пайдалы
Зерттеу жұмысының сыннан өтуі. Диссертациялық жұмыстың негізгі нәтижелері мен
Диссертацияның құрылымы. Диссертациялық жұмыстың құрылымы тақырыпты және алға қойған
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Кіріспеде диссертациялық жұмысқа жалпы сипаттама беріліп, тақырыптың өзектілігі негізделіп,
1 «Отырардың ортағасырлық тарихына байланысты деректер» деп аталатын тарауда
ХІХ ғ. А.И. Левшиннің, Н.А. Маевтың, Н. Дингельштедттың, Е.Т.
Сырдарияның сол жағалауындағы ескерткіштерді алғашқылардың бірі болып аралап көрген
ХХ ғ. басында Отырар ескерткіштерін Д.Н. Люшин, И.А. Кастанье
1917 ж. Қазан төңкерісі, одан кейінгі азамат пен екінші
1966 ж. Отырар өңірінің солтүстік бөлігіндегі Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясының
Отырар ескерткіштерінің зерттелу тарихының жаңа кезеңі 1969 ж. К.А.
Қазақстан егемендік алған соң мәдени мұраны зерттеу мен сақтау
ХХ ғ. екінші жартысы мен ХХІ ғ. басында Отырар
D. Clarke , R. Sala, J.M. Deom, E. Meseth,
Археологиялық-тарихи әдебиетті шолу зерттеу жұмыстарының әртүрлі бағытта жеке-жеке бағытта
1.2 «Отырар тарихы мен тарихи орындары туралы аңыздар» деп
Отырар аңыздарын, тарихи әңгімелерін ең алдымен деректану сынынан өткізіп,
1.3 «Отырар туралы жазба деректер» деп аталатын бөлімде жазба
Отырар жайлы араб тіліндегі жазба мәліметтерді алғаш топтастырған В.В.
Отырар тарихын баяндайтын отырарлықтардың өздері жазған ескі шығарманың болғаны
Іздену барысында Отырар тарихына қатысты зерттеулерде қолданылмаған мәліметтерге тап
Соңғы кезде ғылыми айналымға жаңа жергілікті дерек көздері ене
Шолу барысында біз қолымыздан келгенше барлық дерлік дерек көздерін
2 «Ортағасырылық Отырар-Фараб иелігінің тарихи географиясы» деп аталатын тарауда
Фараб, Бараб, Параб атауының этимологиясы жөнінде де ғылыми әдебиетте
Отырар атауының этимологиясы жөнінде бұл жұмыста түрлі пікірлер
2.2 «Отырар- Фараб иелігінің елді мекендері» деп аталатын бөлімде
Біздің барлау жұмыстарымыздың барысында табылып сипатталған қалашықтарға қысқаша сипаттама
Фараб уалаятында жазба деректер Весидж қалашығын атайды. Ал-Истахри бойынша
Шамамен ХІІІ ғ. жазылған «Насаб–нама» шежіресінде Зернук «Зарнұқ» үлгісінде
«Қисса–и Рабғузи» немесе «Қиссас-ұл әнбия» деген аттармен мәлім болған
Насреддин Рабғузидің әкесі «Рабат Оғыз қыстағының қазысы» болған, ал
«Насабнамада» Сырдарияның оң жағалауында жолмен Шашты басып
ІХ ғ. деректерінде Фараб уалаятының бас қаласы ретінде Кедер
1405 ж. Әмір Темір әскері Шілік елді мекеніне дейін
Кейінгі ортағасырлық кезеңде Арыстың орта ағысында орналасқан Кенджида уалаятының
Солтүстік-шығыста Отырар–Фараб иелігі қай жерлерге дейін барған деген сұраққа
«Ходжент қаласының солтүстік-батыс жағында 500 ли жерде Отырар қаласы
«Насаб–нама» нұсқаларында: «Қау Тегін Софы Мұхаммад Данышмандқа «Шайхым, Атамсыз»
2.3 «Отырар қаласының микротопонимдері» деп аталатын үшінші бөлімде жазба
Арыстанбаб қабірінің орны Отырар қаласының қай бөлігінде екенін көрсететін
Жүріп кетті Арыстан Баб, Отырар барып тоқтады
Ақыр онда қалды ол, Бабтар бабы-Арыстан Баб.
Қабұғ Йаруғ алдында, қорғанның қыбла жағында,
Маккатуллах жолында, Бабтар бабы – Арыстан Баб.
Оң жағында Лашын Баб, сол жағында Қарға Баб.
Өлең жолдарында көрсетілгендей Арыстанбаб қабірі қала орталығынан оңтүстік-батыс бағытта
Сонымен Фараб-Отырар иелігі қазіргі Шардарадан бастап солтүстікте Қарашық-Шавгарды ауданын
3 «Ерте ортағасырлық Отырар» деп аталатын тарауда Отырар-Фараб иелігінің
3.2 «Отырартөбенің ІV ғ. - VІІІ ғ. бірінші жартысының
3.3 «Егіншілік пен ирригация» деп аталатын бөлімде негізінен ғылыми
3.4 «Қолөнері» деп аталатын бөлімде Отырар керамикасының жаңа үлгілері-
3.5 «Сауда, ақша айналымы» деп аталатын бөлімде Отырар арқылы
Отырар өңірінде табылған оймышты геммалар ирандық бағыттағы байланыстарды көрсетіп
3.6 «Наным-сенімдер мен діндері» деп аталатын бөлімде аталған тақырыпқа
3.7 «Жазба мәдениетінің куәлары» деп аталатын бөлімде Отырар-Фараб иелігі
Шардара елді мекені қасында бүйірінде жазуы бар тағы бір
4. «VІІІ ғ. ортасы- ХІІІ ғ. басы аралығындағы Отырар»
Құйрықтөбе цитаделіндегі өрт қай мезгілде болды деген сұраққа бірнеше
4.2 «ІХ ғ. - ХІІІ ғ. басы аралығындағы Отырар»
Х ғ. аяғында қарлықтар арасынан шыққан қарахан әулеті саманиліктерді
Қарахандықтар дәуірінде түркілер арасында ислам діні тарады. Түркі сопыларының
ХІІ ғ. 30-40 жылдары қарақытайлар (кидандар) барлық дерлік қарахандық
4.3 «Қолөнер» деп аталатын бөлімде мата өндірісі, етікшілік өнері,
Қолөнер тарауында етікшілер құралдары сипатталады. Автор Отырар мемлекеттік археологиялық
Қала тіршілігінің маңызды жақтары 4.4 «Сауда, ақша айналымы және
Ең атақты араб географы Мухаммед ибн Ахмед әл-Макдисидің (немесе
4.5 «Егіншілік пен ирригация» деп аталатын бөлімде ІХ-ХІІ ғғ.
Басы Сырдарияның оң жағалауында орналасқан Шұбара 1 каналы ІХ-ХІІ
4.6 «Мәдениет пен дін» деп аталатын бөлімде аталған мәселелер
Лашынбаб пен Қарғабаб. Молла Мұхаммед Садық Сапабекұлының жазған
Осы хабар бізге Арыстанбаб кесенесі ішінде жатқан шағын қабірлер
Жоғарыда келтірілген Қожа Ахмет Йасауидің «Дивани хикметіндегі» Лашынбаб пен
5. «ХІІІ-ХV ғасырлардағы Отырар» деп аталатын тарауда қаланың саяси
Өрттен кейінгі осы қазба орнындағы өзгерістерге назар аударайық. Өртке
Алайда сол кездегі Түркістан уалаятының орталығы болып есептелген Отырарда
5.2 «Қаланың сәулетті құрылыстары» деп аталатын бөлімде Отырардағы Бердібек
Сондықтан біз кешеннің қазып алынған бөліктері жазба деректерде аталатын
Сарайда арнайы қабылдау бөлмесі – көрінісхана болыпты: «Осы кезде
Цитадельдегі құрылыстарды сол кезде Отырарда әкім болған Сары Бұғы
5.3 «Қолөнер» деп аталатын бөлімде, археологтар еңбектерінде сипатталған керамикалық
5.4 «ХІІІ – ХV ғғ. сауда-саттық» деп аталатын бөлімде
Құйрықтөбедегі көмбе «тенге мири» атты теңгелерден тұрды. Мірі
5.5 «Ирригация және егіншілік» деп аталатын бөлімде ХІІІ-ХV ғғ.
5.6 «Мәдениет пен дін» деп аталатын бөлімде Отырардың үлкен
Қазба барысында Отырар шахристанының солтүстік қақпасы қасындағы V қазба
6. «ХVІ – ХVІІІ ғғ. Отырар» деп аталатын тарауда
Отырар егіншіліктің орталығы болды. Отырарлықтар бидай, арпа, тары екті.
6.4 «ХVІ-ХVІІІ ғғ. сауда-саттық» деп аталатын бөлімде Отырар астаналық
6.5 «Мәдениет және дін» деп аталатын бөлімде Отырарда екі
6.6 «1681-1682 жж. жоңғарлардың Отырарды қиратуы» деп аталатын бөлімде
«Ескі Ташкентті басып алған соң, Аляку Отырар жеріне келеді.
Көп су таситын көктем кезінде арықтың басын ашып, Шыршық
Су тасқынынан аман қалғандардың бір бөлігін Аляку өлтіреді, одан
Жоңғарлар қаланың сыртқы қорғанын жұмсартып құлату үшін суды пайдаланған.
Жоғарыда келтірілген аңыз бойынша Отырарды басып алған жоңғарлар «қалмақ
6.7 «Отырар қаласында тіршіліктің біржолата тоқтау себептері» деп аталатын
Кейінгі жоғарғы қабаттағы үйлердің қайта жөнделіп және жаңаларының пайда
Талай басқыншылықты бастан кешірсе де тіршілік оты сөнбеген Отырар
Басты себеп - Отырар қаласының ерекше географиялық өңірде орналасуында.
Бұған қоса ХVІІІ ғ. ауа райы өзгеріп, қуаңшылық үстем
Сонымен Отырар қаласында тіршіліктің тоқтауының басты себептері мынада: жоңғар
6.8 «Отырар қалалық мәдениетінің этникалық аспекті» деп аталатын бөлімде
ХV ғ. Отырарға қатысты мәліметтерге жүгінсек, онда қыпшақ өкілдері
Отырар қаласынан оның тұрғындарының әр жаққа көшіп кеткені жөнінде
А.К. Кларе Түркістан қаласында өздерін «Отырардың қожаларымыз» деп есептейтін
Отырардан басқа байырғы қала тұрғындарының ұрпақтары да қазақ халқының
Кейінгі ортағасырлық Түркістан қаласына қатысты деректерді қарасақ, онда қазақтың
ҚОРЫТЫНДЫ
Отырар қаласының пайда болуы Қазақстанның оңтүстік аумағының дамуының көп
Отырар VІ-VІІ ғғ. Түркі қағанаты құрамына еніп, Шаш -
«Насабнама» VІІІ ғ. арабтардың Сүткент арқылы Сырдарияның екі
Қарахандар заманы Отырар үшін гүлденіп өсу дәуірі болды. Отырар
Ислам қағидалары мен араб жазуының кең тарала бастағанының куәсі
1210 ж. Отырар Хорезмшах мемлекетіне күштеп қосылған. Хорезмшах Отырарды
Зерттеуімізде Отырартөбені қазу барысында табылған өрт іздерін белгілі тарихи
Біз Отырарда ХV ғ. екінші жартысында бүкіл қалалық екінші
Отырар тарихының соңғы кезеңі археологиялық қабаттарда соңғы бүкіл қалалық
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Kramers J.H. Otrar // Enziklopaedie dis Islam III,
2 Агеева Е.И., Пацевич Г.И. Из истории оседлых поселений
3 Марғұлан Ә.Х. Отырар қаласының орнында // Білім және
4 Акишев К.А, Байпаков К.М, Ерзакович Л.Б. Древний Отрар.
5 Савельева Т.В., Костина Д.М. Отрар, Отрарский оазис и
6 Оңтүстік Қазақстан облысы тарих және мәдениет ескерткіштерінің жинағы.
7 Clarke D., Sala R., Deom J.M., Meseth E.
8 Қазақстан тарихы туралы қытай деректемелері.– Алматы: Дайк-Пресс, 2005.
9 Жандарбек З. «Насаб–нама» нұсқалары және түркі тарихы. –
10 Шуйский С.А. Ибн Халикан об Ал-Фараби // Ал-Фараби.
11 Настич В.Н., Шуховцев В.К. Существовал ли город Фараб?
12 Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
13 Материалы по истории Средней и Центральной Азии. –
14 Байпаков К.М. О локализации средневековых городов Южного Казахстана
15 Рабғузий. Кисаси Рабғузий. – Тошкент, 1990. – 232
16 Пищулина К.А. Письменные восточные источники о присырдарьинских городах
17 Материалы по истории казахских ханств ХV-ХVІІІ веков (извлечения
18 Бартольд В.В. По поводу статьи догадка о
19 Материалы по истории киргизов и Киргизии. Вып. 1.
20 Абусеитова М.Х. Джувайни об «Отрарской катастрофе» // Вопросы
21 Бабаяров Г. Чач в период тюркского каганата //
22 Бурнашева Р.З. Монеты с городища Отрар-тобе и Отрарского
23 Байпаков К.М., Подушкин А.Н. Памятники земледельческо– скотоводческой культуры
24 Смагулов Е.А. Находки гемм в Отрарском оазисе //
25 Сафи ад–дин Орын Қойлақы. Насаб–нама. Қолжазбаны транскрипциялаған және
26 Муминов А.К. Кокандская версия исламизации Туркестана // Подвижники
27 Гоибов Г. Ранние походы арабов в Среднею Азию.
28 Смагулов Е. Арабское нашествие в Южный Казахстан: данные
29 Давидович Е.А. Бараб - новый среднеазиатский монетный
30 Кочнев Б.Д. Караханидский чекан Параба (Отрара) // Средневековая
31 Волин С. Сведения арабских источников ІХ – ХVІ
32 № 405. Биография шайха Абу Мухаммад Абд ар-Рахман
33 Сапабекұлы С. Түркістандағы тарихи зийарат // Ясауи тағылымы.
34 Сартқожаұлы Қ. Тас белгілер тіл қатады // Білім
35 Зуев Ю.А. Ранние тюрки: очерки истории и идеологии.
36 Акишев К.А, Байпаков К.М, Ерзакович Л.Б. Отрар в
37 Ерзакович Л.Б. О периодизации развития средневекового Отрара //
38 Бартольд В.В. Улугбек и его время. Соч.: в
39 Зимин Л.А. Подробности смерти Тимура // Протоколы заседаний
40 Бурнашева Р.З. Денежное обращение в городах Южного Казахстана
41 Сборник материалов по истории Золотой Орды.– Москва –Ленинград:
42 Ерзакович Л.Б. К разработке методики исчисления населения средневекового
43 Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Позднесредневековый Отрар.
44 Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. – Алматы: Қазақстан,
45 Беленицкий А.М., Бентович И.Б., Большаков О.Г. Средневековый город
46 Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Раскопки Отрара
47 Ерзакович Л.Б. Раскопки в восточной части Отрара (К
48 Кларе А. К. Древний Отрар и раскопки,
49 Смагулов Е.А. К вопросу об этнической атрибутации культуры
50 Смагулов Е.А. К вопросу об этнической принадлежности
51 Жилина А.Н. Традиционные поселения и жилища узбеков Южного
52 Захир ад–дин Мұхаммед Бабыр. Бабырнама. – Алматы: Жалын,
53 Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. – Алма-Ата: Наука, 1972.
54 Байпақов К.М., Смағұлов Е.А. Ортағасырлық Сауран шаһары. –
55 Добросмыслов А.И. Города Сырдарьинской области: Казалинск, Перовск, Туркестан,
56 Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. – Алматы:
57 Каллаур В.А. Древние города Саганак (Сунак), Ашнас, или
58 Смирнов Е.Т. Древности на среднем и нижнем течении
59 Казахско-русские отношения в ХVІ-ХVІІІ веках. – Алма-Ата: Издательство
60 Сухарева О.А. Квартальная община позднефеодального города Бухары.
Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған
еңбектердің тізімі:
а) ҚР БҒМ Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті
Монография:
1 Ортағасырлық Отырар. Аңыздар, деректер, зерттеулер. – Түркістан: Тұран,
Қазақстан Республикасындағы арнайы ғылыми журналдарда, басылымдарда:
2 Новый источник по средневековой истории Центральной Азии //
3 К истории Отрара монголо-тимуридского времени // Известия МН
4 Археологические исследования Южно-Казахстанской комплексной археологической экспедиции // Известия
5 Работы Южно-Казахстанской комплексной археологической экспедиции в долинах Сырдарьи
6 О стеклоделии в средневековом городе Южного Казахстана //
7 Об инструментарий средневекового гончара Отрара // Известия МОН
8 Архитектурная керамика Отрара второй половины ХІІІ - первой
9 Отырар – тарихтың өзі, тағылымның көзі // Қазақстан
10 Новые материалы к изучению бань золоордынского времени //
11 Ақарықты қазған кім? // Қазақ тарихы. – 2006.
12 Шығыстық шатыраш таралу тарихынан // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
13 Темірдің Отырарда дүние салуы туралы аңыз // Қазақ
14 О находке шахматной фигуры в Отраре. К вопросу
15 Новые материалы по истории ирригации Южного Казахстана //
16 Отырар қашан және не себепті күйреді? // Қазақ
17 О начальном этапе исламизации юга Казахстана. На основе
ә)республикалық және халықаралық конференция материалдарының жинақтарында, өзге де басылымдарда:
18 Сырдарияның орта ағысындағы жаңа археологиялық ескерткіштер //
19 Два сосуда с надписями кангюйского времени І-V вв.
20 Отырар атауының түп-төркіні // Ғұлама. Ойшыл. Ұстаз. Әл-Фарабидің
21 Археологическая коллекция по могильнику Кыркескен ( из фондов
22 Дворец Бердибека в Отраре // Сохранение и развитие
23 Әлкей Марғулан және Отырар // «Көшпелілер өркениеті мен
24 Көне Отырардың жазба ескерткіштері // Сирек кездесетін кітаптармен
25 Отырардың ортағасырлық сауда байланыстары // Ортағасырлық Қазақстандағы ақша
26 Ткацкая мастерская Х-ХІІ вв. из рабада Отрара //
27 Шахматная фигура из Отрара // Ортағасырлық Қазақстандағы ақша
28 О находке шахматной фигуры в Отраре. К вопросу
29 Көне түркі құдайлары (Отырардағы Құйрықтөбе қалашығын қазу барысында
30 Новые материалы по средневековой ирригации Южного Казахстана //
31 Отырардың қысқаша тарихы. – Түркістан: Мирас, 1998. –
32 Отырар мен Арыс аудандарының байырғы ескерткіштері. – Шымкент:
33 Ежелгі Отырар: альбом-кітап. – Алматы: Рауан, 1997. –160
34 Арыстанбаб – Қожа Ахмет Яссауи ұстазы // Яссауи
35 Арыстанбаб және оның кесенесі. – Шымкент: Жібек жолы,
36 Отырар мен Түркістан қалаларының тарихы жөнінде // Ахмет
37 Предание о смерти Тимура и раскопки на городище
38 Инструменты сапожника из Отрара // Города Туркестана. –
39 Раскопки архитектурного ансамбля конца ХІV – начала ХV
40 Отрарская цитадель // Кумбез. – 2000. - №
41 Арыстан Баб - Қожа Ахмет Иассауи ұстазы //
42 Иасы-Түркістан тарихы. История Ясы-Түркестана. – Алматы: Қазақпарат, 2000.
43 Позднесредневековый кувшин с изображением хищного зверя из Отрара
44 Изображение тигра на сосуде из Отрара // Вестник
45 К этимологии топонима «Отрар» // Культурное наследие Южного
46 Новые данные к палеогеографии Средней Сырдарьи // Археологические
47 Туркестан и Отрар в неопубликованной рукописи Н.И. Веселовского
48 Кемел Ақышев және Отырар // Мобилизованный археологией. Акишев
49 История формирования культурного ландшафта Отрарского оазиса // Вопросы
50 Аңыз ақиқаттан шығады // Даналық мәйегі. – 2006.
51 О находке шахматной фигуры в Отраре. К вопросу
52 Ғылыми басылым қатарына жатпайтын кітап // Вопросы истории
53 Ақарық каналы. Канал Ак-арык // Онтүстік Қазақстан облысы
54 Аққорған қалажұрты. Городище Аккорган // Онтүстік Қазақстан облысы
55 Шаншар қалажұрты. Городище Шаншар // Онтүстік Қазақстан облысы
56 Қамбартөбе мекенжұрты. Поселение Камбартобе // Онтүстік Қазақстан облысы
57 Разықұл мекенжұрты. Поселение Разыкултобе // Онтүстік Қазақстан облысы
58 Көкмардан мазараты. Могильник Кок-Мардан // Онтүстік Қазақстан облысы
59 Арыстанбаб кесенесі. Мавзолей-мечеть Арыстанбаба // Онтүстік Қазақстан облысы
60 Ахмет Ясауи есімімен байланысты тарихи орындар // Қожа
61 Ткацкая мастерская по производству набойки. К истории ткачества
62 Қазақстанның көне шахмат тарихы // Б. Түйетаев, Д.
63 Оңтүстік Қазақстан облысы аймағындағы көне түркілерден қалған ескерткіштерді
64 Н.И. Веселовский о древних городах Южного Казахстана //
65 Ортағасырлық Отырарда шахмат ойнаған // Шәмші. – 2009.
в) шетелдік ғылыми басылымдарда:
66 Otrar devlet arkeoloji müzesi: Arslanbab imareti // Erdem
67 Новые материалы о ткачестве в средневековых городах Казахстана
68 Отырарда Темірдің қайтыс болғаны жөнінде аңыз // Шыңжанның
69 Н.И. Веселовский о древностях Южного Казахстана // Вестник
70 Средневековые караванные пути Отрарского оазиса // Археология степной
Средневековый Отрар (по данным историко-археологических источников)
РЕЗЮМЕ
диссертации на соискание ученой степени доктора исторических наук по
Актуальность темы. Археологические исследования выявили на значительной территории Казахстана
Цели и задачи исследования. Основная цель диссертационного исследования на
Научная новизна диссертации:
расширен круг источников по истории Отрара и историографии археологического
решены ряд вопросов исторической географии и топографии средневекового владения
получены новые археологические материалы по истории раннесредневекового Отрара;
на основе анализа данных археологии и генеалогии «Насабнама» показан
выявлены новые виды ремесла, получены материалы по культуре караханидского
сопоставлены и проанализированы материалы археологии и письменных источников о
на основе данных археологии и легенд выявлены причины последнего
Результаты исследования. В диссертационной работе получены следующие научные результаты:
местные легенды и письменные генеалогии – «Насабанаме» являются ценным
установлены границы средневекового владения Отрар-Фараб, в ходе разведок на
cущественно расширены представления о религиозных представлениях, культуре раннесредневекового Отрара.
В середине VІІІ в. арабы захватывают Отрар и владение
В Отраре обнаружены инструменты сапожника, остатки ткацкой мастерской, следы
Археологические материалы корректируют повествования письменных источников о трагической участи
Новый взлет строительной деятельности в начале и вплоть до
Структура диссертации. Диссертация состоит из введения, шести глав и
KOZHA MUKHTAR BAKHADYRULY
The Medieval Otrar (According to the historical and archaeological
SUMMARY
Dissertation for the doctoral degree in historic sciences
Speciality – 07.00.06 – archaeology
Actuality. The archaeological researches revealed the ruins of ancient
Otrar has played an important role in the history
Otrar, the history which covers the whole middle Ages
Aims and purposes of the research. The main purpose
Scientific novelty.
Increased some sources in the history of Otrar and
Increased the questions in the historical geography and topography
Received the new archaeological materials in the history of
On the base of analysis of archaeology and genealogy
Revealed the new type of craft, received materials connected
Compared and analyzed materials of archaeology and written sources
On the base of observed archaeology and legends found
Results of the research.
The following scientific results were taken in this dissertation
Local legends and written genealogy “Nasabnama” is valuable historical
Fixed the borders of the region of Otrar-Farab, during
Greatly increased the presentation about the religion, culture of
In the middle of the 8th century Arabs conquered
Found instruments of shoemaker, remains of loom and industry
Archaeological materials correct narrative written sources about tragic participation
The new raise of building activity from the beginning
Structure of dissertation. Dissertation consists of introduction, six chapter
2