БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН МАЗМҰНЫ

БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН
МАЗМҰНЫ.
КІРІСПЕ. 3
І. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ. 6
1. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫ ТОПТАСТЫРУ. 6
2. ӘЛЕМДЕГІ БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАР . 9
І І. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТАЛАПТАРЫ.
1. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ТОҚТАТУЛУЫ. 24
ІІІ. ҚР-ДАҒЫ БК-НЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ. 38
ҚР-НЫҢ ЗАҢНАМАЛАРЫ БОЙЫНША БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН. 38
2. БК-НЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ. 40
3. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ДАУДЫ ШЕШУДЕГІ СОТ ТӘЖІРИБЕСІ.
ҚОРЫТЫНДЫ. 55
БИБЛИОГРАФИЯ 57
КІРІСПЕ.
Қазіргі кезде еліміздің нарықтық экономикаға көшуінен, шаруашылық субьектілері
Бірлескен кәсіпкерліктің түрлі нысанына байланысты, мемлекет бір фирманың екіншісіне
Көптеген ірі шаруашылық субьектілерінің қызметтерінің маңызды құрамдас бөлігі болып
Қазақстан Республикасы әлемдік дамудың негізгі тенденциясы есебімен сыртқы экономикалық
Мұндай қызметтестік нысаны болып бірлескен кәсіпорын табылды (БК). Айта
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында бірлескен кәсіпорынның қызметін құқықтық реттеу
Осы жұмыс Қазақстандағы бірлескен кәсіпорынның дамуының, қызметін ұйымдастырудағы негізгі
Жұмыс үш тараудан тұрады. Біріншісі, “бірлескен кәсіпорынның” ұғымына жалпы
Екінші тарау бірлескен кәсіпорынды құруға, басқаруға және оның қызметіне
Ал үшінші тарау бірлескен кәсіпорынның Қазақстан Республикасының аумағында, Қазақстан
Бұл жұмысымда М. Богуславскийдің, Л. Лунцтің, Н. Вознесенскаяның, Н.
І. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ.
1. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫ ТОПТАСТЫРУ.
Батыс әдебиетінде “бірлескен кәсіпорын” ұғымы Ұлыбританияда XVІ -
Бірақ, “goіnt venture” ұғымы туралы шетел мемлекетінің заңнамаларында және
1) goіnt venture - кәсіпорындардың көп не аз тұрақты
2) жалпы үлестегі мұндай қызметтестікке қатысушылардың мүддесі шаруашылық байланысты
3) goіnt venture - осындай қызметтестікті құқықтық рәсімдеу үшін
Алғашқыда “goіnt venture” ұғымы әртүрлі ұлттарға қатысты кәсіпорындардың бірлескен
Қазіргі кезде дамыған елдердің сыртқы және ішкі бірлескен қызметінде
Ал “бірлескен кәсіпорынның” тар мағынасына келсек, мұнда да тұтас
Англо-американ құқық жүйесінде “серіктестік“ (partnershіp) ұғымы қолданса, Германияда бірлескен
Кеңес әдебиетінде және өзге де социалистік елдерде “бірлескен“ не
Шетел авторларының пікірлері бойынша бірлескен кәсіпорын (әрі қарай БК)
БКның орналасу мекенжайына байланысты, яғни қатысушылары әртүрлі мемлекет өкілдерінен
- Өнеркәсібі дамыған елдер өнеркәсібі дамыған елдер;
- Өнеркәсібі дамыған елдер - дамушы елдер.
Ал Кеңес үкіметі кезінде төмендегіше топтастырылды:
- Социалистік және өндірісі дамыған капиталистік елдер;
- Социалистік және дамушы елдер.
Серіктестік құрылымына байланысты:
- Тек жеке капиталдың қатысумен;
(дамыған елдерге тән).
- Жеке фирмалардың және мемлекеттік кәсіпорындардың не ұйымдардың қатысуымен;
(дамушы елдерге, кезінде социалистік елдерге тән болды).
- Ұлттық және халықаралық ұйымдардың қатысуымен;
(барлық елдерге тән).
БКға қатысушы серіктестердің қосқан капитал үлесіне байланысты :
Енгізетін капитал үлесі бірдей серіктестердің тең қатысуымен;
Шетел капиталының көп үлеспен қатысуы. Бұл нысанда шетел серіктесі
Шетел серіктесінің қатысу үлесі аз не төмен дәрежеде. Бұл
Қызмет түріне, яғни серіктестердің алдына қойған мақсаттарына сайкес:
- Ғылыми нәтижелер мен тәжірибе біріктіру, жаңа өнім, ноу
- Өндіріс үрдісінде және өнімді өткізу кезіндегі шығынды төмендету
Шетел серіктесінің кәсіпорнына толықтай өнімді өндіру үшін қажетті арзан
- БК орналасқан елде және үшінші елде өнімдерін өткізуді
- Әртүрлі қызмет түрлерін байланыстыратын кешенді БК;
БК құру ережеге сай мына мақсаттардан тұрады:
Әлемдік жүйеде капиталалмасуын және еңбек бөлінісін толық тарту есебінен
- Озат ғылыми - техникалық жетістіктермен басқару тәжірибелерін жұмылдыру;
- Ғылыми техникалық жетістіктердің тәжірибелік игерілуін тездету;
- Қосымша материалдық және қаржылық ресурстарды тарту;
- Тиімсіз импортты қысқарту.
2. ӘЛЕМДЕГІ БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАР .
Қазақстан Республикасының маңызды серіктестерінің бірі болып Америка Құрама Штаттары
АҚШтағы БК нысанында құрылатын заңды тұлғалардың негізгі түрі корпорация
АҚШта бизнес жүргізудің ең танымал нысаны корпорация болып табылады.
құрылтай құжаттарын дайындау;
корпорация мүшелерінің құрылтай құжаттарына қол қоюы;
штат төрағасына құжаттарды тапсыру және сәйкесті алымдарды, салықтарды және
корпорацияның лауазымды тұлғаларын сайлау.
Өзге елдердің заңнамасынан АҚШ заңнамасының айырмашылығы корпорацияны тұтас тіркеу
Корпорацияның жарғылық капиталының мөлшеріне ешқандай талап қойылмайды. Корпорацияның негізгі
өкілетті органдардың рұқсатымен құрылады;
заңды тұлға мәртебесін иеленеді;
акционерлердің жауапкершілігі, кейбір ерекше жағдайларды қоспағанда, шектеулі;
корпорацияның акциясы өзге тұлғаға еркін түрде беріледі;
корпорация пайдасының бір бөлігі акционерлерге бөлінеді.
Серіктестік – пайда табу мақсатымен меншік иелерінің бірігуі арқылы
Cеріктестік - бірлескен бизнес жүргізуші тұлғалардың келісімімен құрылуы мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі компания, бұл – корпорация мен серіктестік арасындағы
Мұндай компанияны құру үшін штаттағы өкілетті тұлғаға құрылтай құжаттарын
Мұндай компанияның мүшесі салған салымының үлесіне сайкес басқару өкілеттігін
Шетел серіктестері бизнестерін жүргізу үшін бірлескен кәсіпорынның қандай құқықтық
Енді, Латын Америкасы елдеріндегі бірлескен кәсіпорынды құру тәжірибесіне келейік,
Латын Америкасында шетел капиталымен бірлескен кәсіпорынның дамуы екінші дүниежүзілік
Осы елдердің заңнамаларында шетел кәсіпорнына, бірлескен және ұлттық кәсіпорындарға
Ұлттық және шетел капиталымен қатысудың пайыздық қатынасын сақтау туралы
Шетел капиталымен бірлескен кәсіпорын әртүрлі сауда серіктесі түрінде құрылады.
Сауда серіктестігінің ұқсас түрлерінің тізімі 1937 жылғы “Сауда серіктестігі
Латын Америкасы елдерінің заңнамасында сауда серіктестерінің ұйымдық нысанының тізімі
Бұл кәсіпорындардың барлығы капиталдарының бірігуімен, заңды тұлғаның қасиетімен, кәсіпорын
Шетел капиталымен құрылған кәсіпорын Латын Америка елдерінің ұлттық заңнамасымен
1940 жылғы халықаралық сауда құқығы туралы Монтевидео шартын ратификациялаған
Компанияның басым көпшілігі орналасқан мемлекет құқығымен шарт мазмұны мен
3. КСРО ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ.
Ресей экономикасында төңкеріске дейін бірінші дүниежүзілік соғыс алдында шетел
1КЕСТЕ. Бірінші дүниежүзілік соғыс алдындағы орыс өндірісіндегі шетел капиталынының
Кәсіпорын тобы Барлық АҚ Оның ішінде шетел капиталымен
Саны Негізгі капитал Аралас компания Барлығы
саны Негізгі капитал Саны Негізгі капитал
Көріктендіру кәсіпорыны 134 154,205 5 18740 36 75290
Тау және металл өңдеуші өнеркәсіп 785 1847880 88 627553
Химиялық өнеркәсіп 116 141700 7 9100 24 56988
Электротехникалық өнеркәсіп 56 203276 17 128955 26 152334
Осылайша орыс өнеркәсібінің капиталының 1/3 бөлігін шетел капиталы құрады,
Төңкерістен бұрынғы тәжірибені ала отырып, 1921 жылы Кеңес Одағы
КСРОның шетел фирмаларымен құрылған бірлескен кәсіпорындар біртіндеп жойыла бастады.
КСРО 1980 жылдардың аяғында нарықтық экономикаға бет бұра бастағанымен,
Сол кездегі шетел капиталын КСРО аумағына енгізу жөніндегі мәселені
№ 49 қаулыда шетелдік инвестициялық капиталды енгізудің жалғыз жолы
№ 49 қаулыда алғашқыда БКның жарғылық қорына шетел капиталының
Заң шығарушылар, шетел инвесторлары үшін КСРОда қолайлы инвестициялық климат
Уақыт өте келе, БКның қызметін реттеу алға біраз ілгерлегенмен,
“Бірлескен кәсіпорынның” сол кездегі түсінігі өзіндік бейнесі бар ұйымдыққұқықтық
Жоғарыда атап өткендей, дамыған елдердің көбінде БК дәл сондай
№ 49 қаулыда БКды кеңестік құқықтағы заңды тұлға деп
Кеңес заңнамасымен құрылған БК Еуропадағы континенталды елдердегі жауапкершілігі шектеулі
БКның жарғылық қоры қатысушылардың енгізген үлесінен құралады. Қатысушылар шеңбері,
БКның ұйымдыққұқықтық нысанын нақты анықтау 1990 жылдың 6 наурызындағы
Сол кезеңдерде БКның қатысушыларының өзара қатынасында қолдануға жататын құқық
БКды құру туралы шарт әрдайымда шетелдік қатысушылармен жасасқан шарт,
Осыған байланысты, көптеген зерттеушілер БКды құру туралы шарттың табиғаты
Кеңестік құқықты зерттеушілер заңнаманың дәйексіздігін атап өтті. № 49
БК алғашқы уақытта сол кездегі жоспарлы әкімшілік жүйедегі мемлекеттік
Ал енді Қазақстан Республикасына келсек, елімізде Қазан төңкерісіне дейін
Осыдан кейін, БК Қазақстанда қайта құру кезінде пайда болды.
БКды құруға арналған үшін нақты құқықтық баспа 1990 жылы
БК құрлымын коммерциялық және делдалдық кәсіпорындар иеленгендіктен, олар төлем
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін БК саны едәуір өсті.
1992 жылы шетел инвестициясы қатысатын БКның жарғылық қорының құны
Қалалар арасында тіркелген БКдар саны бойынша бірінші орынды Алматы
1993 жылдың басында БКдардың арасында өнімді импорттайтын кәсіпорын көбейсе,
1996 жылдың 1 қаңтарында Қазақстанда 2624 БК тіркеліп(1995 жылы
Қазіргі кезде БКдар Қазақстанның барлық облысында қызмет етуде. Оның
Ал БКның аз шоғырланған жерлері Қызылорда, Маңғыстау, Торғай,
Қазіргі кезде ҚРда БКның қызметіне серіктес елдер ретінде әлемнің
АҚШ әлі де елімізге капиталдарын енгізуде белсенділік көрсетіп отыр.
Қазақстан экономикасындағы БКдар болашақта дамудың жарқын көрнісі ретінде мұнай
Қазіргі уақытта Қазақстанда шетел инвестициясын тартудың келесі салалық құрылымы
Қазақстанда шетел инвестициясын өндіруші салаға тарту тенденциясы экономикадағы қызметтерінің
Мұндай қатынастар маңызды инвестициялық заңнаманың дамуын ұсына отырып, экономиканың
І І. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТАЛАПТАРЫ.
1. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ТОҚТАТУЛУЫ.
БК көздейтін экономикалық жағдайдың және мүдделердің жан-жақтылығы, олардың іске
Қатысушылардың мүдделерінің әртүрлілігіне қарамастан, оларды тең дәрежедегі серіктестер болып,
БК құру туралы шарттардың мазмұнын және нысанын анықтау үшін
БК жоба дайындалған елде, әдетте, БК ұйымдастырылады. Кәсіпорын нысанын
Жауапкершілікті шектеу туралы мәселені қарастырып қана қоймай, жүзеге асып
Бас директор басшылық қылатын француз құқық жүйесіндегі акционерлік қоғамның
Қатысушылардың жауапкершілігі пайдаларының номиналдық сомасымен шектелген компания;
Қатысушылардың жауапкершілігі белгілі бір кепілденген сома шегімен шектелген компания;
Қатысушылары шектеусіз жауапкершілікте болатын компания.
Франция және ГФР-сы құқығындағы акционерлік қоғам компанияның бірінші түріне
Құқықтық нысанды таңдау үшін серіктестердің жыл сайын ақпаратты таратуды
Нақты құқықтық нысанды таңдау кезінде икемді не қолайлы шарт
Бірлескен кәсіпорынды құру құрылтайшыларымен негізгі шартын жасасқаннан басталып, оны
Бірлескен кәсіпорынды құру туралы негізгі шарт бірлескен кәсіпорынның қызмет
Мақсатты нақты тұжырымдау сол мақсатты қате интерпретациялау тәуекелін азайтады.
Бірлескен кәсіпорынды құру туралы шарт бірлескен кәсіпорынның нысанын, түрін
БК қандай да бір себеппен таратқан кезде серіктестер арасында
Кез-келген технологияны және басқа активтерді беру толығымен жүзеге асады,
БК тәуелсіз кәсіпорындар арасында ұзақ мерзімді өндірістік кооперацияны дамыту
- Бірлескен кәсіпорынды құру;
- Бірлескен кәсіпорынның ұйымдық құрылымын бекіту;
- Құрылымды өзгерту мүмкіндігін анықтау және осындай тектегі БК
БК өз қызметін тарату не қайта құру жағдайында тоқтатады.
Бірлескен кәсіпорынның мүлкін меншіктенушілердің немесе меншік иесі уәкілдік берген
БК қызметінің тоқтатылуынің әртүрлі негздері бар:
Экономикалық негіздер - бұл, БК құру жобасынан туындайтын бірлескен
Серіктестердің өздеріне тәуелді негіздер. Мысалы: банкрот болуы, қаза табуы
Жеке қатысушылардың шартты бұзуы;
Бірлескен кәсіпорынды құру жобасымен байланысты мемлекеттік рұқсаттан туындайтын құқықтық
Басқа да шарттық себептер.
Осы негіздер бойынша БК-ды тарату туралы талапты заң актілері
Заңды тұлғалардың мемлекеттік регистріне тиісті жазба жасалғаннан кейін бірлескен
Тәжірибе серіктестер арасындағы даулар мен қарсылықтардың алдын-алу үшін барлық
Инжиниринг туралы, ноу - хау және технологияны беру туралы
Жер участігін пайдалану және оған құрлыс жұмысын жүргізу туралы
Лицензия, патент беру туралы, сауда белгісін иелену туралы шарттар;
Технологиялық жәрдем беру туралы; менеджмент,маркетинг туралы шарттар;
қызметшілер үшін ашық конкурс өткізу туралы шарттар;
Бұл шарттар, БК құру туралы негізгі шартпен бірге, БК
Қосымша келісімнің әрекеті бірлескен кәсіпорынның барлық өндірістік шеңберіне және
Қосымша келісім көлемі БК қызметінің түрлері мен мөлшеріне тәуелді.
Ережеге сайкес, инвесторлар келесі құқықты иеленеді:
-капиталының үлесіне тәуелсіз бақылаушы органда артықшылықты шетелдік серіктестік иеленеді;
-қызметтерінің жеке саласында жергілікті инвестордың бақылауы тиылады;
-қатысу үлесіне тәуелсіз шетел инвесторына бақылау құқығы беріледі;
-инвесторлар арасындағы дауды БК тұратын жерден тыс елдегі төрелік
-БК таратылған кезде капиталды әкетуі шексіз;
Лизензия сату және ноу-хау технологиясын беру туралы мәселелрге көп
Бірлескен кәсіпорында технологияны беру жеке келісім бойынша не лицензиялық
Бірлескен кәсіпорынға технология берген кезде оның иесі технологияны БК
“ Технология” дегеніміз қандай да бір арнайы нәтижеге қол
Әдетте, бірлескен кәсіпорынды құрған кезде қатысушылармен лицензиялар, патенттер, технологиялар
Өнер табысын пайдаланған сияқты, пайдалану құқығы үшін төлем лицензия
Мерзімді төлем лицензияны иеленушінің пайдасынан алынатын пайызды, сатудан түскен
БК туралы келісімдегі мәнді ерекшелік болып бірлескен кәсіпорынның дамуы
Егерде, бір серіктес бірлескен кәсіпорынға өз ноу-хауын енгізсе, онда
Негізгі шартқа қосымша ретінде жазбаша түрдегі келісіммен қатар, тараптардың
Пікірлердің қарама-қарсы қақтығысы кезінде ауызша келісім дауласуға жатуы мүмкін,
Бірлескен кәсіпорынды басқару қызметіндегі басшылар ауысқан кезде жаңа басшы
Ситуациялар қатарында ауызша келісімдердің өзіндік салмағы бар. Бірлескен кәсіпорынның
БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ.
Басқару мәселесі шелел серіктесі үшін бірлескен кәсіпорында өз мүддесін
Серіктестер арасындағы құқықтар мен міндеттерді бөлу БК-да серіктестердің құқықтары
Мысалы: Қазақстанның “Мұнайгаз” компаниясы мен Түркияның ұлттық мұнай компаниясы
БК қызметін бақылау және басқару жөніндегі мәселелері тараптардың
- Директорлар кеңесіндегі шарттасушы тараптардың әрқайсысының өкілдерінің саны, бірлескен
- Басқарушы орынға тағайындау және ол тұлғаның жауапкершілігі;
“вето” құқығы;
Акционерлер мен директорлар арасындағы дауларды шешу;
Шарттасушы тараптардың акционер өкілеттігі мен міндеттер шеңберін анықтау.
Дәстүрлі акционерлік қоғам нысанында серіктестер Директорлар кеңесі арқылы фирманың
Заңгерлердің айтуы бойынша, Бірлескен кәсіпорынның акционерлері дәстүрлі корпоративті иерархиядан
Ереже бойынша, шарттасушы тараптар БК қызметін бақылау мен басқару
1985 жылы АҚШ-та жапондық “Тошиба” компаниясы мен американдық “Вестингауз
БК қызметін басқаруға тек директорлар кеңесін тағайындау кірмейді. Бірлескен
1999 жылы Қытайлық мұнай компаниясы мен Қазақстандық “Ақтөбемұнай” компаниясы
Басшы органға тағайындау мәселелері бойынша дау туғанда, директорды бір
Бірлескен кәсіпорынның басқару қызметінің сипаттамалық белгілері:
Ұйымдастыру кезеңінде шетел серіктесі басқаруды барлық маңызды аймақта жүзеге
Басқарудағы басты ролді шетел серіктесіне ұсынады;
Басқармада дауыс саны тең болған жағдайда төраға қосымша дауыс
Әрбір жергілікті басқарушы төраға алдында тікелей жауапты болады;
Аралас өнімді жеткізуді шетел фирмасының қызметшісімен бақыланады;
Аралас өнімді сатып алу бөлігін шетел фирмасы жүзеге асырады;
Өндіріске бақылауды шетел фирмасының қызметкері жүзеге асырады;
Өндірісті басқару шетел фирмасына жатады;
Жергілікті қызметкерлеріне квалификациясын көтеру міндеттемесін артады;
БК-ның өтімділік қызметі шартпен анықталады;
Тауарды үшінші елдің нарығына сатуға дайындықты шетел серіктестері жүзеге
БК-ның экспорттық қызметін кеңейтуде шетел серіктесінің келісімі қажет.
Сонымен, бірлескен кәсіпорнды басқаратын органдар болып мыналар табылады: қатысушылардың
БК органы басқарманың не кеңестің шешім қабылдауы тәжірибеде кейбір
1) Қатысушылардың әрбірінің дауыс саны жарғылық қорға салған салым
2) Қатысушылардың әрбірінің дауыс саны жарғылық қорға салған салым
Атқарушы орган қабылдайтын отырыста белгілі бір дауыс санына ие
3. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫНДЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ.
Кейбір елдерде қаржыландыру мәселесін реттейтін және жобаға өзінің жеке
Көптеген елдерде, жобаны жүзеге асырғанда рұқсатпен қатар, валюталық-құқықтық мәселелерге
Орталық банктен рұқсат тек капитал салғаны үшін ғана емес,
Жеке фирмалармен жобаларды қаржымен көтермелеу бірлескен кәсіпорынға өзіндік капитал
Әртүрлі шетелдік қаржы серіктестердің қатысуымен құрылған БК санының өсуі
Басқа да қаржылық көмек нысаны қатарындағы маңызды ролді мемлекеттік
БК ұйымдастырылған және оның басшы органдары орналасқан елдің салық
Бірлескен кәсіпорынды ұйымдастырған кезде серіктестер кәсіпорын меншігіне, оған қатысу
Қазақстан Республикасындағы бірлескен кәсіпорындарды қаржыландырудың мынадай қайнар көздері бар:
Бірлескен кәсіпорынның Отандық және шетелдік қатысушыларының салымдарынан тұратын жеке
Отандық және шетел қатысушыларының бір-біріне тәуелсіз тартқан заемдық капиталы.
БК шетелдік және отандық коммерциялық банктерден несие алған кезде
ІІІ. ҚР-ДАҒЫ БК-НЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ.
ҚР-НЫҢ ЗАҢНАМАЛАРЫ БОЙЫНША БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН.
Ең алдымен заңнамада бекітілген негізгі ұғымдарды қарастырамыз.
Кез-келген тұлғаның құқықтық мәртебесін айтқанда, заң “конституциямен және
Жоғарыда айтылғандай БК ереже бойынша заңды тұлға нысанын иеленіп,
Меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі
Заңнама Қазақстан Республикасының шекарасынан тыс, шетел мемлекетінің заңнамасына сайкес
Сонымен, шетел қатысатын кәсіпорын деп ҚР аумағында ҚР заңдарына
Бірлескен кәсіпорын - ҚР аумағында ҚР заңнамасына сайкес құрылған
ҚР-ның аумағында шетел қатысатын заңды тұлғаның құрылуы және қызмет
27.12.94 ж. “Шетел инвестициясы туралы” ҚР заңы және 16.07.97
27.12.94 ж. Жоғары Кеңес қабылдаған ҚР-ның Азаматтық кодексі;
2.05.95 ж. ҚР-ның Президентінің “Шаруашылық серіктестері туралы” жарлығы;
24.12.96ж. ҚР-ның “Валюталық реттеу туралы” заңы;
1995 ж. ҚР-ның Президентінің заң күші бар “заңды тұлғаны
14.07.95 ж. ҚР Әділет Министрлігінің “Заңды тұлғаны тіркеу туралы”
10.07.98 ж. ҚР-ның “Акционерлік қоғам туралы” заңы
8) 3.07.92 ж. ҚР Жоғары Кеңесі бекіткен “ҚР
9) өзге де заң актілері.
Бұл күнде Қазақстан Республикасына шетел инвестициясын тарту мәселелерін қозғайтын
Шетел қатысатын кәсіпорынның құқықтық мәртебесі - құру кезімен, қызметімен,
2. БК-НЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ.
Шетел қатысатын кәсіпорынды құру кезінде ең әуелі туындайтын мәселе
Шаруашылық серіктестік дегеніміз жарғылық қоры құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесіне (салымына)
Шаруашылық серіктестіктер толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік,
Қазақстан Республикасында, тәжірибеде көрсетілгендей, кең таратылымды жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Акционерлік қоғам болып өз қызметін жүзеге асыруға құралдарды тарту
Акционерлік қоғамның қатысушыларының мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және өз
Сонымен қатар, бірлескен кәсіпорын тәуелді акционерлік қоғам нысанында болуы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік дегеніміз бір не бірнеше адам құрған,
Мұндай кәсіпорындарда қатысушылар жарғылық қорға салған өз салымдарына сай
Тәжірибеге көз жүгіртсек, бірлескен кәсіпорын Қазақстан Республикасының аумағында және
Ал еншілес заңды түлға дегеніміз жарғылық капиталының (шығарылған жарғылық
Кейде бірлескен кәсіпорын тұтыну кооперативі ретінде де құрылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында құрылған бірлескен кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысандарының барлығы,
Шетел қатысатын заңды тұлғаны құру кезінде еске алатын келесі
Заңнамада серіктестердің жарғылық қордағы үлесі шектелмеген. Шетелдік және Қазақстандық
Қазіргі уақытта жарғылық қордағы шетел серіктестерінің үлесі пайдаға салынатын
Жоғардағы заңның күшіне енуіне байланысты жарғылық қордың құрылуының келесі
Бұрын БК жарғылық қорындағы Қазақстандық және шетел қатысушыларының мүліктік
БК-ның жарғылық қорындағы Қазақстандық және Шетелдік қатысушыларының мүліктік салымдарының
Шетел қатысатын кәсіпорынның құқықтық мәртебесін анықтаудың келесі сәті мемлекеттік
Заңды тұлғаны құрудың үш тәртібі бар, олар: өкім шығару
Заңды тұлға өкім шығару тәртібінде мемлекеттің құзіретті органының басқаруымен
Кәсіпорынды құру үрдісі үш сатыдан өтеді:
құрылтай құжаттарын дайындау;
жарғылық қордың құрылуы;
тіркеу, осы сәттен кейін, кәсіпорын заңды күшіне еніп, несиегерлер
Тіркеудің негізгі мақсаттары:
сауда кәсібінің пайда болуы мен жүргізілуіне, яғни белгілі бір
экономиканы реттеу шарваларын жүзеге асыру үшін статистикалық есеп жөніндегі
салық саясатын жүргізу;
шаруашылық айналымның барлық қатысушыларына тіркеу кітабына енгізілген мәлеметтерді беруі.
Тіркеу-тіркеу кітабына енгізілген мәлеметтердің жариялылық, жалпыға танымал және анықтылық
Жариялылық қағидасы әрбір тілек білдірушінің қажетті мәлемет алу құқығына
Жалпыға танымал қағида кез-келген мүдделі тұлға тіркеу кітабына енгізу
Анықтылық қағидасы тек сот тәртібімен өзгеруге мүмкін тіркеу кітабындағы
Заңды тұлғаны тіркеу кітабына енгізетін мәлеметтерге әдетте мыналар жатады:
-шетелдік заңды тұлға үшін сауда тіркеу кітабынан үзінді не
-шетелдік жеке тұлға үшін паспорттың не жеке тұлғаның өз
Сонымен қатар, заң нормалары шетел қатысатын кейбір түрлерін тіркеу
Бірлескен кәсіпорынға байланысты тағы бір мәселе: мемлекет бірлескен кәсіпорын
Сенімгерлікпен басқару серіктестік құру сатысымен байланысты. Егерде жарғыда не
А) Сенімгер басқарушының міндеті басқаруды барлық құрылтайшылардың мүддесіне сайкес
Б) Серіктестік құрылғаннан бастап пайдасына шарт жасалған және сенімгерлікпен
2) Серіктестіктің өзі немесе оның мүлкі егер серіктестіктің құрылтай
3) Егер қатысушы мен сенімгер басқарушы арасындағы шартта не
Қазақстан Республикасының заңнамасында шетел қатысатын заңды тұлғаларды тіркеудің өте
Алдыңғы бөлімде қарастырылып өткендей БК үшін маңызды болып мемлекет
Осы кәсіпорындардың шетелдік қызметкерлерінің, филиалдары мен өкілдіктерінің жеке мүлкіне
Салық жөніндегі мәселе ҚР Президентінің “Салық және өзге де
БК үшін маңызды мәселенің бірі болып бухгалтерлік есеп табылады,
Ал сақтандыру қызметі 2000 жылдың 18 желтоқсанындағы ҚР-ның “Сақтандыру
Бірлескен кәсіпорындағы еңбек қатынастары, атап айтқанда жұмысқа жалдау және
Ал осы кәсіпорындарында жұмыс жасайтын шетелдік қызметкерлерінің еңбек қатынастары
3. БІРЛЕСКЕН КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ДАУДЫ ШЕШУДЕГІ СОТ ТӘЖІРИБЕСІ.
ҚР заңнамаларында бірлескен кәсіпорынның қатысумен туындаған дауларды шешу мәселелерін
Даудың екі түрі нақты көрсетілген: мемлекет пен инвестор арасындағы
А) ҚР заңнамаларымен не қолданбалы құқықпен қарастырылған шетел инвесторының
В) Шетел инвестициясы мен инвестициялық қызметі аймағында ҚР заңнамаларын
Г) ҚР және шетел инвесторы арасындағы кез – келген
Д) Шетел инвестициясының жүзеге асуымен.
Инвестициялық даулар түсінігіне, негізінен “Шетел инвестициясы туралы” заңның 27
“Шетел инвестициясы туралы” заңның 27 бабының, 7 тармақшасы даудың
ІІ. Инвестициялық дауларды қарастыратын орган дауды қарауда шетел инвесторының
Бір тарап екінші тарапқа дауды шешу жөніндегі жазбаша жіберілген
А) ҚР сот органдарында;
Б) Бұрын келісілген рәсімдерге сайкес;
В) 27 бапта көрсетілген арбитраждық органдардың бірінде (ИКСИД, ЮНСИТРАЛ,
ҚОРЫТЫНДЫ.
Бүгінгі таңда еліміздің экономикасына шетел инвестициясын тарту мәселесі өткір
Соңғы он жылдықта, еліміздегі бірлескен кәсіпорын санының өсімі байқалуда,
Қазақстан Республикасы аймағында бірлескен кәсіпорын құру тәжірибесі, бірлескен жобаларды
Екінші жағынан, шетел серіктесі алғашқы кезде бірлескен кәсіпорынды құру
Қазақстандық тараптың жіберген үлкен қателігі, құрылған бірлескен кәсіпорынның қызметіне
Сонымен, бірлескен кәсіпорын дегеніміз Қазақстанда тіркелген және тұтасымен Қазақстан
Осы жазылған жұмысты қортындылай келе, төмендегідей тұжырымдар жасаймын:
Қазақстан Республикасында шетел инвестициясын өндіруші салаға тарту тенденциясы сақталып,
Республикамыздың инвестициялық қызметіндегі
Ұлттық заңнамамен қатар, халықаралық құжаттар мен серіктестерің мемлекетіндегі заң
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінің алғашқы жылдарына қарағанда, қазір шетел инвестициясы
Қазақстанда бірлескен кәсіпорын ретінде тек шетел мемлекеті қатысатын кәсіпорынды
Бірлескен кәсіпорынды құру мақсаты мемлекет үшін мемлекеттік бюджетке түсетін
БИБЛИОГРАФИЯ
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Алматы: “Баспа” ЖШС, 1998 ж.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлім), Алматы,1999 ж.
Қазақстан Республикасының 27.12. 1994 ж. “шетел инвестициясы туралы” заңы
Қазақстан Республикасының Президентінің 02.05. 1995 ж. “Шаруашылық серіктестіктер туралы”
Қазақстан Республикасының 10.07.1998 ж. “ Акционерлік қоғамдар туралы” заңы;
Қазақстан Республикасының 17.04.1995 ж. заң күші бар “ Заңды
Қазақстан Республикасының 24.12.1996 ж. “Валюталық реттеу туралы” заңы;
14.07.1995 ж. “Әділет министрлігі органдарымен заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу
03.07.1992 ж. “ҚР аумағында қызметтерін жүзеге асыру үшін шетел
“ҚР инвестиция жөніндегі мемлекеттік комитеттің өкілдіктері туралы” ережесімен бекітілген
Қазақстан Республикасы Президентінің 31.08.1995 ж. заң күші бар “Банктер
Қазақстан Республикасы Президентінің 24.04.1995 ж. “Салықтар және өзге де
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар 26.12.1995 ж. “Бухгалтерлік
Қазақстан Республикасының 18.12.2000 ж. “Сақтандыру қызметі туралы” заңы;
Қазақстан Республикасының 28.02.1997 ж. “Тікелей инвестицияны мемлекеттік қолдау туралы”
КСРО Министрлер Кеңесінің /49 “КСРО аумағында кеңестік ұйымы мен
КСРО Министрлер Кеңесінің /48 “КСРО және басқа да СЭВ
КСРО Министрлер Кеңесінің /203 “Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу
Асосков А., Егоров А. Предпринимательская деятельность с участием иностранных
Богуславский М. М. Международная частная права. М. // Юрист,
Богуславский М., Орлов Л. Законодательство России о СП. М.
Буткеевич В., Филипенко А., Кисиль В. СП: создание и
Вознесенская Н., СП как форма международного экономического сотрудничества. М.
Доронина Н. Г. Правовое регулирование иностранных инвестиций. Постановка проблем
Доронина Н. Г. Семилютина Н. Г. Многосторонние международные конвенции
Жайылған А. Практика создания СП в США . Алматы//
Карымсаков Е. Оценка инвестиционного климата в Казакстане. Обзор. Алматы//Аль-Пари.
Кешубаев Г. Белоусов В. От СП в Казахстане ждут
Киселев Л. Н. СП-ключ к успеху. М,1990.
Ковалев А. Право и Предприминательство. М// Международная жизнь. 1991/12
Комаров В. Конвенция о транснацкорпарациях в СНГ-фундамент интеграции-М//Право и
Комаров В. Правовые основы инвестиционной деятельности в СНГ//Право и
Конопляник А. А. Оснавные виды и условия соглашений, действующих
Кормоги Ю. И. Регистрации предприятий с иностраннами инвестициями в
Лашын А. Правовое положение СП в Казахстане. Алматы.//Внешнеэкономическая деятельность
Лобков А. СП создание и организация деятельности. Алматы//ВЭД в
Лунц Л.А. Курс МЧП. Особенная часть.М,1975.
Маковский А. Правовые условия предпринимательской деятельности в СССР и
Мамутова А. Анализ составляющих прямых иностранных инвестиций в странах
МЧП. Современные проблемы. Книга 1. М,1993
Орди С. Стратегия инвестирования за рубежом. Санкт-Петербург, 1998.
Оспанов М. Т, Мухамбеков Т. И. Иностранный климат и
Правовое положения СП на територии СССР. М, Игпан,1988.
Правовое регулирование СП в развитых капиталистических странах: практика и
Сагандикова С. Иностранные инвестиции в Казахстане. Анализ и прогноз.
Сарина С. Инвестиционные споры//ВЭД, 1998 /9.
М. Сарсенбаева. Укрепление и расширение законодательной базы внешнеэкономической деятельности
Сергеев Р. Правовые обеспечение деятельности СП-М//Социалистическая законность-1990/8 стр. 28-31.
Смагулова Ш. А. Проблемы при создании СП в РК.
СП в современной миравой экономике. Реферативный сборник. М/Юнион, 1991.
СП в практике международных экономических отношений. Пор. Ред. Богуславского
СП, Международные обьединеня и организации на территории СССР. Нормативные
Создание и деятельность СП с участием иностранного капитала в
Тынель А. Функ Я. Хвалей В. Курс международного таргового
Фридман Ц. А. Иностранный капитал в дореволюционном Казахстане. Алма-ата.
Шебанова Н. А. Проблемы законадательства по МЧП в странах
1 Богуславский М.М. Международное частное право. М.: Юрист,
2 Тынель А., Функ Я., Хвалей В. Курс международного
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. Под ред.
Правовое регулирование совместного предпринимательство в развитых капиталистических странах: теория
Новый механизм внешнеэкономической деятельности и международного сотрудничества. Под ред.
Ôàìèí Фаминский И.П., Раненко В.В., Сажина М.А. Савместные предприятия
совместные предприятия в практике международных экономических отнашений. М., 1990,
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений.М,1990,с.13
Буткевич В.Г., Филипенко А. С., Кисель В.И. Совместные предприятия:
Жайылған А. Практика создания совместных предприятий в США.-Алматы// ВЭД
Жайылған А. Практика создания совместных предприятий в США. –
Щедрин А. Совместные предприятия в развитых капиталистических странах.-М.//Мировая экономика
Сол жерде
Шебанова Н.А. Правовое регулирование деятельности предприятий с участием иностранного
См. Natіonal legіslatіon and Regulatіons to Transnatіonal Corporatіons. 1983,
Шебанова Н.А. Правовое регулирование деятельности предприятий с участием иностранного
Кеңес әдебиетінде бұл компания экономиканың аралас кәсіпорыны деп аталады
Шебанова Н.А. Правовое регулирование деятельности предприятий с участием иностранного
Сол жерде
Шебанова Н.А. Правовое регулирование деятельности предприятий с участием иностранного
Foreign Direct Investment in Latin America: Recent Trands. –
См. Лунц Л.А. Курс международного частного права Особенная часть.
См. Шебанова Н.А. Проблемы кодификации законодательства по международному частному
Foreign Direct Investment in Latin America: Recent Trands. -
Создание и деятельность совместных предприятий с участием иностранного капитала
Сол жерде
См. Создание и деятельность совместных предприятий с участием иностранного
Создание и деятельность совместных предприятий с участием иностранного капитала
Создание и деятельность СП с участием иностранного капитала в
С. Сарина. Инвестиционные споры.//ВЭД в Казахстане. № 19, октябрь
САПП СССР, 1987 г., № 9, с. 40
Совместные предприятия, международные обьединения и организации на территории СССР.
Даронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиций. Постановка проблем и
Вознесенская Н.Н. Совместные предприятия как форма международного экономического сотрудничества.
Даронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиций. Постановка проблем и
Богуславский М.М., Орлов Л.Н. Законодательство России о совместных предприятиях.
Пункт 18, № 49 Постановления Совета Министров СССР
Пункт 16, № 49 Постановления Совета Министров СССР
П.21 Постановления № 49
Даронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиций. М., 1996, с.
Сергеев Р. Правовое обеспечение деятельности совместного предприятия.- М.//Социалистическая законность.
Правовое положение совместных предприятий на территории СССР. М.: ИГПАН,
Международное частное право. Современные проблемы. Книга 1, М., 1993,
Н.Н. Вознесенская. Совместные предприятия как форма международного экономического сотрудничества.,
Доронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиций. М., 1996, с.55.
Совместные предприятия, международные обьединения и организации на территории СССР.
А. Маковский. Правовые условия предпринимательской деятельности в СССР и
Фридман Ц.А. Иностранный капитал в дореволюционном Казахстане. Алма-Ата: Казгосиздат,
Сагандыкова С. Иностранные инвестиции в Казахстане. Алматы: Галым, 1994,
Сол жерде
Сол жерде
Смагулова Ш.А. Проблемы при создании совместных предприятий в Республике
Сагандыкова С. Иностранные инвестиции в Казахстане. Алматы: Галым, 1994,
Лашын. Правовое положение совместных предприятий в Казахстане.//ВЭД в Казахстане.
Кешубаев Г., Белоусов В. От совместных предприятий в Казахстане
Хе О. К концу 2000 года инвестиции США должны
Казахстан и страныСНГ. Национальное статистическое агенство, 1997 г.
World Bank “Country Study: Kazakhstan”, 199*7
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. М., 1990,
Сол жерде;
Щедрин А. Совместные предприятия в развитых капиталистических странах. –
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. Ì., 1990,
Щедрин А. Совместные предприятия в развитых капиталистических странах. –
Азаматтық кодекс. бап
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. М., 1990,
Совместное предпринимательство в современной мировой экономике. Реферативный сборник. М.:ИНИОН,
Щедрин А. Совместные предприятия в развитых капиталистических странах. –
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. М., 1990,
Gerbert J. Legal Entities. London: Blackston Press Limited, 1990,
Фаминский И.П., Раненко В.В., Сажина М.А. Совместные предприятия вэкономике
Сол жерде
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. М., 1990,
Совместные предпринимательство в современной мировой экономике. Реферативный сборник. М.:ИНИОН,
Киселев Л.Н. Совместные предприятия – ключ к успеху. М.:
Киселев Л.Н. Совместные предприятия – ключ к успеху. М.:
Казахстанская правда: 1999 – 10 октября.
Азаматтық кодекстің 60-бабы.
К.С. Мауленов. Прововое положение совместных предприятий, иностранных предприятий и
Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. М., 1990,
Орди С. Стратегия инвестрирования зарубежом. Санкт-Петербург, 1998, с. 15.
Ташенова С. Совместное предпринимательство. ВЭД//2000 – 10. С. 15.
Теория государства и права. Учебник. Отв. ред. Г.Н. Манов.
ҚР Азаматтық кодекстің 33-бап, 1- тармақша, 1994, 24 желтоқсан,
1994 жылдың 27- желтоқсанындағы «Шетел инвестициясы туралы» заңның
Сол жерде
Сол жерде
Азаматтық кодекстің 58-бабы.
Сол жерде.
Сол жерде.
Азаматтық кодекстің 95-бабы.
Азаматтық кодекстің 77-бабы.
“Шетел инвестициясы туралы” заңның 19-бабы.
Азаматтық кодексінің 94-бабы.
Ведомости Верховного Совета Каз. ССР, 1990, № 50, с.
Ст. 13 Закона РК “ Об уточненном республиканском бюджете
Доронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиции. М., 1996, с.
Доронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиции. М., 1996, с.
Доронина Н.Г. Правовое регулирование иностранных инвестиции. М., 1996, с.
«Шетел инвестициясы туралы заңның 16-бабы.
Киндякова О. Доверительное управление имуществом. ГК РК– толкование и
Международое частное право. Учебние пособие. Под ред. М.А. Сарсембаев.
Правовая база ''ЮРИСТ”
Сарсенбаев М. Укрепление и расширение законодательной базы внешнеэкономической деятельности
61