Мазмұны:
Кіріспе.....................................................................................................................3
1. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың инновациялық қызметтерінің теориялық негіздері
1.1 Инновацияның экономикалық мәні, түрлері, инфрақұрылымы..................5
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті дамыту
ерекшеліктері..................................................................................................10
2. Қазақстан Республикасындағы инновациялық үрдістерді экономикалық
талдау
2.1 Қазақстан Республикасында инновациялық үрдістердің даму
тенденциясы....................................................................................................18
2.2Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметін экономикалық
талдау...............................................................................................................22
3. Отандық кәсіпорындардың инновациялық белсенділігін арттыру
жолдары.............................................................................................................
3.1 Инновациялық қызметтің шетелдік тәжірибесі...........................................
3.2 Қазақстандағы инновациялық белсенділікті арттыру жолдары................
Қорытынды............................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................
2
Тәуелсіздк алғаннан бері еліміз бірқатар әлеуметтік-экономикалық табыстарға қол
Экономиканы жедел түрлендірудің шектеуші факторлары мыналар: өндіргіш күштердің
Әлемдік экономиканың түрленуі және қазақстандық экономиканың ашық жағдайында
Қазақстанның 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық даму Стратегиясында өңдеуші
Ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуде ерекше өнімнің ғылыми-техникалық жобалары, озық
3
факторына айналуда. Осыған байланысты туындайтын аса маңызды жайт-инновациялық
Жасалынып отырған жұмыстың мақсаты-инновациялық қызметтің аясында кәсіпкерліктің қалыптасу
Осыған сәйкес міндеттері:
-Қазақстан Республикасы экономикасының 2015 жылға дейінгі кезеңінде тұрақты
-Республиканың кәсіпорындардағы инновациялық қызметті талдау;
-Қазақстаннның инновациялық дамуының жүзеге асуының алғышарты ретіндегі елдің
-инновациялық басқаруға қатысты мәселелерді көрсету және оған қойылатын
-шағын инновациялық кәсіпорындардың дамуына кедергі болып табылатын тетіктерін
Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері Қазақстан Республикасы заңнамалық актілері, Президентінің
4
1.1 Инновацияның экономикалық мәні, түрлері, инфрақұрылымы «Инновация» ұғымын
-инновация дегеніміз- жаңаға идеяларды түрлендіруге байланысты қызмет түрі
-инновация- практикалық қызметте пайдаланылған жаңа немесе жетілдірілген технологиялық
-инновация-әлеуметтік қызметтерге жаңа тәсіл.
Жалпы алғанда инновация дегеніміз- әкелетін ғылыми-техникалық, ұйымдастырушылық, қаржылық
Шет елдік зерттеушілер Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер, Н.Г.Менкью,Г.Хоскинг,
Алайда бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі жалпы ғылымдық
Шағын инновациялық бизнес мәселелері жақсы зерттелген шет елдерде
Экономикалық әдебиеттерде инновацияның көптеген түрлерінен технологиялық және
5
жатқызамыз.Ал технологиялық инновация- жаңа немесе жақсартылған
тауарлар мен техникалық процестерді әзірлеу мен енгізу болып
Ч.Фрименнің жіктеуінше технологиялық инновациялар өнімдік және процестік инновацияларға
Сонымен қатар инновациялар өнімнің маңыздылығы мен қызмет ету
Салаарлық ішіндегі инновация- екі немесе одан да көп
Салаішілік инновация- белгілі бір сала ішінде ашылған жаңалық.
Кәсіпорын ішіндегі инновация- кәсіпорын ішіндегі инновациялық жаңалық, яғни
Атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.Мұндай инновациялар көмегімен нарыққа бұрын болмаған
2) Жақсартылған инновациялар. Мұндай инновациялар нарықта бір тауарлар
бағытталған.
6
3) Кешенді инновациялар. Мұндай инновациялар әлемдік тәжірибеден өткен
және екі немесе одан да көп саланың жиынтығынан
4) Радикалды инновация. Мұндай инновациялар қоғамда жаңа салалардың
Инновацияның дамуына қозғаушы күш нарықтық бәсекелестік болып табылады.Бұл
1)жаңа (қайта енгізілген)- радикалдық өнімдік инновация;
2) жетілдірілген бұйымдар;
3)жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған
бұйымдар- өзге де инновациялық өнімдер.
Инновацияны зерттеушілер жаңа өнімнің «өмірге келу» процесін 7
1. Инновациялық идеяның тууы.
2. Жаңа өнімді шығару.
3. Өнімді өткізу нарығын анықтау.
4. Сұранысты анықтау.
5. Өнімді жарнамалау.
6. Сату процесін ұйымдастыру.
7. Өнімді өткізу.
Сонымен қатар, инновациялық өнімді нарықтық жағдайда өткізу көлемін
Инновацияның құрылымы келесідей: технопарктер, технологиялық инкубаторлар және инновациялық
Технопарктер дегеніміз- ғылымды, білімді және өндірісті территориялық жағынан
тигізеді.Жақсы жарақтандырылған ақпараттық- экспериментттік базасы құрылған және білікті
Технологиялық инкубатор- ғылыми ұйымдардың, инновациялық кәсіпорындардың, жоғары оқу
Инновациялық орталық- конструкторлық- технологиялық жаңалықтарды жетілдіру мен өндірістерді
7
құрылымдардың ғылыми- техникалық әзірленімдерді және маркетингті,
жарнамалық және көрме қызметін, патенттік- лицензиялық жұмысты және
Сонымен инновация – инновациялық үрдістерді ғана емес, тауарларды
Инновациялар бірігіп инновациялық жүйені құрайды.Инновациялық жүйе әр алуан
Осы орайда зерттеудің негізін қалаушы ретінде өткен ғасырдың
Инновациялық қызметті басқару жүйелерін, тиімді құрылымдар мен институционалдық
Бұл жерде ең негізгі кемшілік- инновациялық инфрақұрылымда жүйеліліктің
ҚР-ның 2006 жылдың 23 наурызындағы №135-ІІІ-ҚР3 «Инновациялық
8
технологиялық бизнес-инкубатор, технологиялық парк, инновациялық қор.
Инновациялық жүйені қалыптастырудың бастапқы сатыснда инновациялық кәсіпкерлікті дамытуда
Инновациялық қор – инновациялық жобалар мен инфрақұрылымдарды және
Сонымен қатар ҚР-ның 09.07.2001 №225-2 «Ғылым туралы»
Технопарк дегеніміз- нгізгі қызметі инновациялық жобаларды іске асыру
Технополис бұл қаланың немесе аймақтың өмірін қамтамасыз ететін
ҚР-ның Индустриялық-инновациялық стратегиясында мамандандырылған субъектілердің өзгеше тізімі берілген:
ұлттық технологиялық парктер;
аймақтық технологиялық парктер;
технологиялық бизнес-инкубаторлар;
-ғылыми қалашықтар.
Инновациялық инфрақұрылым 8 элементтен тұрады( 1-сурет).Олардың ең маңыздысы
-мемлекеттік даму институттары;
-венчурлық қорлар;
-кәсіпорындар;
-жеке кәсіпкерлер;
-екінші деңгейдегі банктер.
9
Сурет 1- Инновациялық инфрақұрылым элементтері
Инновациялық инфрақұрылымның құрылымы келесідей:
инновациялық дамудың мемлекеттік институттары;
технологиялық бизнес-инкубаторлар;
ғылыми қалашықтар;
инновациялық-технологиялық қалашықтар;
технологиялар трансферті орталығы (жоғарғы оқу орындары, салалық ғылыми-зерттеу
инновациялық кәсіпорындар;
инновациялық қызметпен айналысаиын жеке кәсіпкерлер;
венчурлық қорлар;
инновациялық жобаларды қаржыландыратын банктер;
ақпараттық инфрақұрылым;
мамандандырылған көрмелер.
Технологиялар трансферті орталығының негізгі міндеті -ғылыми-техникалық нәтиижелерді тездету,
Технологиялар трансферті орталығына Республикадағы «Қазына» тұрақты даму
Ақпараттық технологиялар(ICT);
10
Өмір туралы ғылымдардың технологиясы ( Life Sciences Technology);
Нанотехнологиялар мен жаңа материалдар;
Көмірсутек саласының технологиялары;
Энергияның жаңартылған жолдарының технологиясы.
Сонымен инновация дегеніміз- өндірісті және қоғамды басқарудың түрлі
11
1.2Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті дамыту ерекшеліктері
Қазіргі кезде әлемнің көптеген елдерінде мемлекет инновациялық қызметке
ұйымдастырушылық және экономикалық шарттарын құру, соның ішінде
инновациялық дамудың негізгі басымдықтарын анықтау;
инновациялық инфрақұрылымды құру және дамыту;
инновацияларды құру мен енгізуде мемлекеттің қатысуы;
сыртқы нарықтарға отандық инновацияларды шығару мен өткізу;
технологиялар трансфертін қоса алғанда, инновациялық қызмет сферасында халықаралық
Мемлекет қолдауымен ҚР-да ұлттық инновациялық жүйенің белсенді құрылуы
мемлекет экономикасының инновациялық дамуын ғылыми-техникалық жағынан қамтамасыз ету
басқару, ғылыми, инженерлік,кәсіптік дайындау мен біліктілігін көтеретін орта
инновациялық өнімді өндіретін кәсіпорындар, инновациялық кәсіпорындар мен өндірістерді
отандық жоғары технологиялы өнімдерді ішкі және сыртқы
12
нарықтарға шығару жүйесін құру және осындай өнімдерді өндіруші
инновациялық жобалар мен бағдарламаларды жасайтын әзірлеушілер мен жаңалық
Қазақстанда экономикалық қызмет субъектілерінің инновациялық белсенділігін арттыру үшін
Республикамызда Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын іске асыру үшін даму
2006 жылдың 1 шілдесіне «Қазақстан даму Банкі» АҚ-на
Жыл басынан банкпен қарастырылған өтініштердің ішінен жалпы сомасы
Нәтижесінде банкпен қаржыландырылған жобалардың ішінен келесі объектілерде жұмыстар
Кентау қаласындағы реновация мен жүйелік аударымдарды жасайтын өндіріс;
Шымкент қаласындағы мақта талшықтарынан тоқыма жасау өндірісі;
Ақтөбе қаласындағы полиэфирлік шыны талшығынан құбыр жасау зауыты;
Астана қаласындағы пластикалық шаныдан құбыр жасау зауыты.
2006 жылдың 1 шілдесіне банктің ссудалық портфелі 389,9
13
Ссудалық портфель құрамында инновациялық жобаларды жүзеге асыруға берілген
Несиені ұйымдастыру үшін екінші деңгейлі банктер кепілдіктері негізіндегі
Банк өз қызметін жүргізудің басынан қатысу үлесі 581
2005 жылдың 25 маусымында ҚР Үкіметімен қабылданған №633
2006 жылдың 1 шілдесіне «Ұлттық инновациялық қор» АҚ-на
2006 жылдың 1 шілдесінің мәліметтері бойынша, қор жалпы
2006 жылдың 1 шілдесіне «Ұлттық инновациялық қор» АҚ-на
14
5жыл(2005-2010 Ақтөбе облысы, Ақтөбе қаласы).
Сонымен қатар осы жылы «Мониторлар мен теледидарлар өндірісі»;
жобасы бойынша міндеттемелерді қор өз қол астына алды.Жобаны
Қордың қатысу үлесі 40%,сонымен қатар екі жеке компанияның
Қор 11 венчурлық қордың жарғылық капиталына қатысып отыр,олардың
1.Жеке инвесторлармен бірігіп, «Әрекет» жоғары технологиялар қорын құрылды.Жеке
2. «Lancaster Group» АҚ-мен біріге отырып ,«Адвант» венчурлық
3. «Сентрас Капитал» ЖШС-імен бірігіп, «Сентрас венчурлық
4. «Қазақстанның Халық жинақтау банкі» АҚ-мен біріге отырып,
5. «GLOTUR» АҚ-мен бірігіп, «GLOTUR Technology Fund» АҚ-мын
6. «ЦентрКредитБанкі» АҚ-мен біріге отырып, «АИФРИ Center Capital»
Құрылған венчурлық қорларға 7,1 млрд теңгені құрайтын жеке
Қордың басшылар кеңесімен АҚШ, Орталық Азия, Қытай,
2006 жылдың 1 шілдесіне «Ұллтық инновациялық қор» АҚ-ы
шетелдік венчурлық қорлардың акционері болып келеді:
15
1. «Wellington Partners Ventures ІІІ Technology Fund L.P»
құрайды.Қордың қатысу сомасы- 7,7 млн теңге.Қордың ірі серіктестері:European
2. «Caset» шағын кәсіпкерлікті қолдаудың Орталық-Азиялық қор(тіркелу орны-АҚШ,
3. «Flagship Venture Fund 2004, L.P.» венчурлық қоры(
4. «JAIK-Mayban ASEAN Fund»(тіркелу орны-Малайзия, инвестициялар географиясы-АСЕАН мемлекеттері),
5. «UOB STIC Asia Technology Fund» (тіркелу орны-Сингапур,
2005 жылдың 19 қазанындағы қордың Басшылар кеңесінің
Қор ҒЗТКЖ жобаларын келесі бағыттар бойынша қаржыландырады:
биотехнология және фармацевтика-жалпы сомасы 89,9 млн теңгені құрайтын
ақпараттық және коммуникациялық технологиялар-жалпы сомасы 41,1 млн теңгені
жаңа материалдар мен нанотехнологиялар- жалпы сомасы 11,6 млн
көмірсутектік технологиялар-жалпы сомасы 20,9 млн теңгені құрайтын 3
баламалы (альтернативная) энергетика- жалпы сомасы 17,2 млн теңгені
16
басқа бағыттар бойынша(химия, машина және құралдарды жинау; құрылыс
Қор Қ.И.Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ-мен бірігіп, технологиялық бизнес –инкубатоларды
Осы бөлімді қорыта келе, Отандық және шетелдік тәжірибені
отын-шикізаттық кешенде-минералды шикізаттардың стратегиялық және тапшы түрлері қорларының
электр энергетика кешенінде-экономикалық жағынан тиімді энергоқондырғыларды әзірлеу және
транспорттық кешенде- тасымалдау машиналары паркін жаңарту және дамыту,инфрақұрылымның
химиялық және мұнай химиясы өндірісінде- шикізат пен энергияны
микробиологиялық өндірісте-ауылшаруашылық шикізатты өндіру мен өңдеудің биотехнологиялық процестерін
агроөндірістік кешенде- биотехнологияның жетістіктерін пайдалана отырып ауылшаруашылық үрдістердің
17
2.1 Қазақстан Республикасында инновациялық үрдістердің даму
тенденциясы
Қазақстандағы инновациялық қызмет индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
18
2-сурет.Қазақстандағы 2004 жылы инновациялық өнімдердің құрылымы
3-сурет.Қазақстандағы ғылыми-техникалық қызметтің басты бағыттары бойынша ғылыми-техникалық жұмыстарын
19
2003 2004 2005*
ЖІӨ,барлығы,млрд.теңге 4612 5870,1 7457,1
Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар қолданыста болған
ЖІӨ-ге,пайызбенен 0,25 0,25 0,28
Зерттеулер мен әзірлемелерді орындаған ұйымдардың саны 273 295
Зерттеулер мен әзірлемелермен айналысатын персонал саны(жыл соңына),адам 16578
соның ішнде:
зерттеушілер 9899 10382 11910
ғылым докторлары 979 1013 1106
ғылым кандидаттары 2781 2739 3018
Зерттеулер мен әзірлемелердің негізгі қаражаттары,млн теңге 9037,3 12396,6
Зерттеулер мен әзірлемелер 29348 34946 41624*
*-Жедел деректер
1-кесте.Қзақстандағы ғылыми-техникалық қызметтің сипаттамасы[2]
1-кесте мен 3-суретте Қазақстандағы ғылыми-техникалық қызметтің даму тенденциясы
20
жатқызуды әлі өмір көрсетеді деп ойлаймын.Өзіміз зерттеп отырған
21
2.2Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметін экономикалық
талдау
2003 2004
Кәсіпорындардың саны барлығы
одан:
аяқталған инновациясы бар 148 184
инновация саласындағы белсенділік деңгейі, % 2,1 2,3
Ғылыми-зерттеу, жобалау-конструкторлық бөлімшелердің саны 363 463
одан:
қызметкерлердің тізімдік саны,адам 6721 6332
Инновациялық өнім көлемі- барлығы, млн. теңге 65020,3 74718,5
соның ішінде:
қайтадан енгізілген немесе елеулі технологиялық өзгерістерге ұшыраған өнімдер
жетілдіруге ұшыраған өнімдер 46963,7 48004,1
өзге инновациялық өнімдер 8517,7 5329,7
Инновациялық сипатта көрсетілген қызметтер - барлығы, млн. теңге
Өнеркәсіп және қызмет көрсету саласындағы кәсіпорындардың технологиялық инновацияға
2-кесте.Кәсіпорындардың инновациялық қызметінің негізгі көрсеткіштері
22
4-сурет.Кәсіпорындардың инновациялық өнімдерінің құрылымы.
Кәсіпорынның инновациялық қызметі- бұрыннан осы кәсіпорында пайдаланылып келген
2-кестеде Қазақстан кәсіпорындарының 2003-2004 жылдардағы инновациялық қызметі
23
Инновациялық инфрақұрылымның элементтері
Өндірістік инфрақұрылым
Ғылыми-зерттеу инфрақұрылымы
Консалтингтік инфрақұрылым
Қаржы инфрақұрылымы
Технологиялық инфрақұрылым
Ақпараттық инфрақұрылым
Өткізу инфрақұрылымы
Мамандар даярлау инфрақұрылымы
қызметтер
Ғылыми-техникалық
әзірлемелер
Ғылыми-техникалық
зерттеулер
Қолданбалы
Іргелі зерттеулер
2005
2004
2003
2002
2001
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%