Формалар терезесі

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 7
Сұрақ жағдайы 9
2 Техникалық экономикалық негіздеу 10
1 Пәндік аймақтың сипаттамасы 11
1.1 Қазақстан темір жолы желісінің құрылуы 11
1.2 Қазақстан Республикасының темір жол туралы заңы 13
1.3 Жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру 15
1.4 ЭКСПРЕСС темір жол билеттерін сату жүйесі 17
3 Автоматтандырылған жұмыс орындарын құру теориясы 19
3.1 ДК негізінде АЖО принциптерінің анализі 19
3.2 АЖО-ның тілдік құралдары 22
3.3 АЖО-дың классификациясы 25
4 Delphi версияларының негізгі ерекшеліктері 28
4.1 Delphi ортасымен танысу 29
4.2 Визуалды бағдарламалау негіздері 34
4.3 Компоненттермен танысу 41
5 Қазіргі кездегі деректер базасы мен басқару жүйелерінің теориясы
5.1 Деректер базасының концепциясы 47
5.2 ДББЖ архитектурасы 48
5.3 Деректердің "Маңыз - байланыс" инфологиялық моделі 50
5.4 Деректердің реляциондық құрылымы 51
6 Ақпараттық жүйелерді жобалау 52
6.1 «Теміржолдық касса» мәліметтер базасының физикалық моделі 52
6.2 Ақпараттық жүйенің сипаттамасы 54
7 Экономикалық бөлім 60
7.1 Техникалық экономикалық негіздеу 60
7.2 Экономикалық тиімділік есебі 60
7.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу
8 Еңбек қорғау шараларының жиынтығы 69
Кіріспе 69
8.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы 70
8.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар 78
8.3 Жекелеме қорғау құралдары 82
8.4 Кәсіпорын мәдениеті 83
8.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы 85
8.6 Электрқауіпсіздік 94
8.7 Өртқауіпсіздігі 94
Қорытынды 96
Қолданылған әдебиеттер 97
Қосымша А,В,С 100
Кіріспе
Көлік – Қазақстан өндіріс инфражүйесінің ең маңызды бөлімі. Оның
Экономиканы реформалаудың түбегейлі шарттарына және Қазақстанның геосаясаттық өзгертулеріне жақсы
Нәтижелі жұмыс жасау көліктік жүйелерде жолаушыларды тасуға автоматтандырылған
Диплом алдындағы жұмыс мақсатым автоматтандырылған жұмысшы орындағы диспетчердіњ теміржолдық
Тап осы автоматтандырылған жүйе өңдеуіне арналған мақсаттарды шешуде шеңбер
Қазақстан Республикасының теміржолдық көлігі туралы, теміржолдық тасулардың облысында заң
Жолаушы тасулардың ұйымы жалпы негіздерін зерттеу, станциялардың жұмыс ұйымындағы
Инфроқұрылымдық жүйенің моделін құру.
Физикалық мәліметтер базасының моделін құру.
Жоба таңдалған түрін іске асыру.
Бағдарламаның негізгі талабы жұмыс ыңғайлылығы болып келеді, кассир
Зерттеу объектісіне Семей қаласындағы теміржолдық станция вокзалы болып, сонымен
Бірінші тарауда Қазақстандық теміржолды құру жүйесі туралы теориялық мәлімдеулер
Екінші тарауда Borland Delphi суреттеуі бағдарламалау жүйесін қолдану тура
Үшінші тарауда автоматтандырылған жүйені өңдеу процесін бейнелеп түсіндіреді: инфологиялық
1 Пәндік аймақтың сипаттамасы
1.1 Қазақстан теміржолы желісінің құрылуы
Үлкен территориясы, экономикасының шикізаттық бағыты және теңіздік порттардан мәндік
Қазақстанның 2717,3 кв.мың ауданға созылған жерлері, Атлант мұхитынан Тынық
Жүз жылдың ішінде Қазақстанның теміржолы үлкен және күрделі даму
Шаруашылық байланыстардың бұзылуы Қазақстан теміржолы алдында күрделі, кейде тіпті
Қаражатпен орталық басқару бұтақтағы іс жағдайларға шешімді жақсы ықпал
Мемлекет Президенті Н.А.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында теміржол аймағында негізгі
Бұрынғы одақ шарттарында Қазақстан теміржолының транспорты алдында сыртқы экономикалық
Солтүстік дәліз Трансазиаттық магистрал Евроазиаттық хабарласудағы байланыстарды қамтамасыз етеді.
Азиатты-Тынық мұхитты аймақ мемлекеттердің Орта Азия және Жақын Шығыс
РМК «Қазақстан темір жолы» орталық аппаратының құрылымына келесі бөлімдер
Негізгі тасымалдаудың басқармасы;
Негізгі қаражаттық;
Негізгі экономиканың және болжаудың басқармасы;
Негізгі техникалық басқару;
Поездардың қауіпсіз жылжуы бойынша негізгі ревизор аппараты;
Негізгі статистика және анализдеу басқармасы;
Негізгі жолдың басқармасы;
Негізгі сигнализация және байланыстың басқармасы;
Негізгі электр жабдықтау басқармасы;
Негізгі вагондык шаруашылылықтың және т.б. басқармасы.
Теміржол бұтағының негізгі стратегиялық есептерінің бірі, көліктік қызмет көрсетудің
1.2 Қазақстан Республикасының теміржол көлігі туралы Заңы
Жолаушыларды, жүкті, багажды, жүкті багажды және пошталық заттарды теміржол
«Теміржол көлігі туралы» Заң Қазақстан Республикасы Конституциясына негізделген, казіргі
Қазіргі Заңда келесі негізгі түсініктер қолданылады:
багаж – жолушылар немесе пошталы-багажды поезде тасымалдануға алынған, өлшемі
вагон – теміржол жолдары бойынша тасымалдау үшін арналған өзбетімен
жүк – жүк поезінде тасымалдауға алынған мүлік;
Теміржол станциясы –теміржол бойынша пойыздар қозғалуын қадағалауды және пойыздардың
теміржол көлігі – теміржол жолдары бойынша тасымалдауды қамтамасыз ететін
Ұлттық тасымалдаушы – статусы Қазақстан Республикасы Үкіметімен анықталатын, арнайы
жолаушы - пойызда жол жүруді орындайтын және жол
қолдық жүк – жолаушылардың өзімен бірге вагонда ақша төлемей,
тасымалдау процесінің қатысуышысы – теміржол көлігі аймағында кәсіпкерлік қызметті
тасымалдау ережелері – тасымалдау және т.б. процесінің барлық
Теміржол көлігі аумағындағы мемлекеттік саясат халықтың, экономиканың және мемлекеттің
1) теміржол нарығының барлық субъектілеріне теміржол көлігінің қызметтерін алуға
2) Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін қорғау;
3) тасымалдауға барлық қатысушылар үшін бірдей ортақ стандартты заңдық
Жолаушыларды және багажды тасымалдау ережелері Қазақстан Республикасының «Теміржол туралы»
Халықаралық және облысаралық хабарласуда жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру Қазақстан Республикасының
Ауданаралық (қалааралық) және ішкі хабарласуда жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру
Жолаушыларды, багажды және жүкті-багажды тасымалдау ережелерімен анықталады:
1) билеттерді сату кассалар жұмысын және жол жүру құжаттардың
2) жолаушылар вагондарының категориясы, сонымен бірге комфорт дәрежесі бойынша;
3) міндетті қызметтер тізімі, шұғыл дәрігерлік көмек көрсетуді қоса;
4) жолаушының жол жүру жағдайларының, төсек бұйымдардың берілуінің және
5) жолаушылардың жол жүру кезіндегі (10 күнге дейін) тоқталуын
6) қолдық жүкті тасымалдау ретін және шартын;
7) багажды, жүкті-багажды қабылдау және беру ретін және шартын;
8) тасымалдау құжаттардың формалары және оларды дайындау ретін;
9) тасымалдауға рұқсат берілетін мал тізімін, оларды тасымалдау ретін
10) жол жұру бағытында багажды және жүкті-багажды беру ретін;
11) багажды және жүкті-багажды қайта жіберудін ретін және шартын;
12) багажды және жүкті-багажды сақтау, ұстау, алмастыру ретін;
13) қауіпті заттарды тасымалдау;
14) қолданылмаған жол жүру құжаттары (билеттер) үшін төлемақыны қайтару
15) кәмелетке толмаған жолаушылардың жол жүру ережелерін.
Тасымалдаушылардың жолаушыларды, багажды және жүкті-багажды тасымалдау кезінде ережелерді сақтауын
1.3 Жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру
Жолаушылар тасқынының ерекшеліктерін дұрыс тіркеу мақсатында, қажетті ыңғайлықтарды
Хабарласудың келесі түрлерін ажыратуға болады: қала айналысы- арақашықтығы 150
Жолаушыларды тасымалдауға арналған пойыздар жүру жылдамдылықтарына байланысты жедел және
Жедел пойыздарға жылдамдылықтары сағатына 50 км артық болатын
Тасымалдау өлшемдерінің өкпек өзгеруіне байланысты алыс сапарға жүретін
Тасымалдауға байланысты билеттер қала айналысы хабарласуында пойыз, вагон және
Максималды ыңғайлықтарды сақтау үшін бірнеше күн жол жүрген жағдайда
Жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыру болжау және уақыт аралығындағы жолаушылар тасқының
Жолаушыларды тасымалдаудың келесі жоспарлары әзірленеді: перспективті, жылдық және оперативті,
Жолаушыларды тасымалдау жоспары жүктерді тасымалдау жоспарынан ерекше болады. Егер
Қазіргі кездегі тасымалдаудың жылдық жоспарлары алдыңғы жылдың есеп берулерін
1.4 «Экспресс» теміржол билеттерін сату жүйесі
Қазіргі кезде теміржол вокзалдарында билеттік-кассалық операцияларды кешенді автоматтандыру
Бірнеше жүйелерді біріктіру өзін билеттерді сатуды және бүтіндей жолаушыларды
Жүйе қамтамасыз етеді: техникалық және технологиялық шешімдердің типтелуін, желінің
«Экспресс-3» жүйесі түзу және артқа қайту хабарласуында жол жүру
- сапар бағытында жолаушылардың пойызды ауыстырып жүруін дайындау;
- тура плацкартаға жол жүру құжаттарын дайындау – қолданылмаған
- бүлінген жол құжаттарды жабу;
- телефон бойынша тапсырыс алу бюросында жол құжаттарын дайындау;
- кассирдің жұмыс кезегі бойынша есеп беруі;
- орынды алдын-ала брондау;
- терминалдан оперативті енгізу;
- күнделікті және ай бойынша қаржылық есеп беруді алу;
- жүйедегі орындарды сату бойынша информацияны алу;
- жүйе жұмысы бойынша анықтама алу.
Жүйе жұмысын мінездейтін негізгі техникалық және технологиялық параметрлер
- жүйе өнімділігі — 50 тапсырыс/с;
- қызмет көрсететін кассалар саны — 2000-ға
- бір жолаушыға қызмет көрсету уақыты —50—60 с;
- жауапты тосуға кететін уақыт — 10 с артық
- резервілеу мерзімі — 63 күнге дейін;
- қызмет көрсететін пойыздар саны: орындарды сақтауды ескере отыратын
- бір пойыздағы орын ауыстырмай және прицеп ретінде тіркелетін
- бір пойыздың жол жүру бойындағы жүйемен қызмет көрсетілетін
- бір тапсырыста жол жүрудің варианттардың мүмкін саны —
- әртүрлі брондар саны —24;
- жұмыстар түрлерінің саны—100;
- байланыс желісі — телефон каналдары және физикалық байланыстар;
- мәліметтерді тасымалдау жылдамдылығы — 50 ден 9600
2 Техникалық экономикалық негіздеу
Жаңа бағдарламалық өңімді енгізудің экономикалық эффективтілігін табу барысында, оны
Берілген бағдарламалық өңімді қолданудың мақсатты лайығы және қажеттілігі келесіде.
Берілген дипломдық жобада темір жол ќызметкерініњ автоматтандырылған жұмыс орның
Берілген өңімді енгізуден күтілетін бір жылдық экономикалық үнем келесілерді
есепті шешуді жылдамдату арқасында машиналық уақыт үшін ақша төлеу
орындаушылар санын қысқартуына себепті жалақы төлеу бойынша, еңбек қауіпсіздігі
3 Автоматтандырылған жұмыс орындарын құру теориясы
3.1 ДК негізінде АЖО принциптерінің анализі
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында «жұмыс станциясы»
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық өтпеген
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың таратылған жүйесінің
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе ретінде
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы элементтердің
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен шығынды,
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын ақпараттарды
Осындай «гибритты» интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде (АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың,
Сонымен қатар кезкелген «мамандықтың» АЖО-на, оны әзірлеу кезінде қмтамасыздандырылуы
- ақпаратты өндеу құралдардың міндетті болуы;
- диалогтік (интерактивті) режимде жұмыс істей алу мүмкіндігі;
- эргономиканың негізгі талаптарының орындалуы: оператор, АЖО кешенінің элементтері
- АЖО жүйесінде жұмыс істейтін ДК жеткілікті жоғары өнімді
-шешілетін есептер мінездемесіне сәйкес бағдарламалық қамтамасыздандыру;
- ескішіл процесстерді автоматтандырудың жоғарғы дәрежелі болуы;
-мамандарға АЖО операторы ретінде өзіндік қызмет ету үшін оптималды
-маманның АЖО-ды жұмыс жабдық ретінде қолданудан кейін максималды комфорт
АЖО құрылымы техникалық, ақпараттық, бағдарламалық, және ұйымдастырушылық ішкі жүйелердің
Техникалық жүйе туралы алдында айтып кеткенбіз. АЖО тікелей жасайтын
Ақпараттық ішкі жүйелерге локальды деректер базасында, дәлірек айтқанда, дискілік
Бағдарламалық қамтамасыздандыру операциялық жүйелерді, қызмет көрсету (сервистік) бағдарламаларды, қолданушылардың
АЖО ұйымдастырушылық қамтамасыздандырудың мақсаты олардың функционалдануын, дамуын, кадрлерді дайындауын,
Егер АЖО-ның құралы жеткілікті күрделі болса, ал қолданушының арнайы
АЖО жобалау әдістемесі оның функционалдау әдістемесімен байланысты емес болуы
АЖО тілдік құралдары соңғы қолданушылар көзқарасынан әдістемелік құралдардың іске
АЖО-ның тілдік құралдары
АЖО тілдік құралдары, қолданушы қимылдарының және оған ДЭЕМ реакциялардың
АЖО тілдері қолданушы-бағытталған, сонымен қатар маманды-бағытталған болуы қажет. Бұл
Кез-келген тілде сияқты, АЖО тілінің негізін алдын-ала анықталған терминдер,
Қолданушы тілдері АЖО диалог түрі бойынша да айырады. Диалогты
Бір АЖО конструкциясында бір емес бірнеше типті диалог болуы
Формаларды толтыру диалогі кезінде, ол да ДЭЕМ-мен басталады, қолданушы
Гибридты диалог қолданушымен немесе ДЭЕМ-мен де басталуы мүмкін.
Оқытылмаған қолданушымен диалог кезінде ДЭЕМ-нің жауаптары толық анық
Ақпараттың фиксацияланған кадрлері көмегімен құралған диалог кезінде ДЭЕМ жауапты
Диалог түрі АЖО классификациясын анықтай алады, мысалы, оқытылмаған қолданушы
Егер АЖО бағдарламалық құралдар көзқарасынан қарайтын болсақ, онда АЖО
АЖО құрамына әртүрлі бағдарламалық компоненттер кіреді, олар - негізгі
АЖО-ның соңғы қолданушымен дамуын қамтамасыз ететін, АЖО құралдары шекарасында
Ұйымдастырылған басқару сфераларында қызмет көрсететін АЖО келесідей бола алады:
- ақпаратты-анықтамалық;
- есептеуіш;
- мәтінді өңдейтін.
Интеллектуалды АЖО деректерге және білімге бағытталған деп екіге бөлуге
Ақпаратты-анықтамалық АЖО қандай да бір басқару процесіне қызмет көрсетеді.
Есептеуін АЖО өзіндік мазмұнына байланысты әртүрлі болады және көптеген
Мәтінді өндейтін АЖО әртүрлі құрылымды және сөйлемді мәтіндік ақпаратты,
Даталогиялық типті интеллектуалды АЖО деректер базаларын және қолданушылар тілдерін
Ұйымдастырылған басқаруды автоматизациялау рамкаларында іске асырылуы қажет бірнеше негізгі
интерпретация (пәндік аймақтағы деректердің және фактілердің, олардың өзара қатынасын
диагностика (басқарылатын объектінің күйін, жағдайын іздеу, анықтау және сипаттау);
мониторинг (АЖО функционалдануын қадағалау және алынған нәтижелерді тіркеу);
жоспарлау (берілген әрекеттер жүйелілігін қамтамасыз ету);
жобалау (қолданушылық интерфейстерді және дамуды қамтамасыз ету).
АЖО-дың классификациясы
АЖО индивидуалды, топтық, коллективті болуы мүмкін. Топтық және коллективті
ақпараттарды өндеудің машиналық құралдарға мамандардың неғұрлым жақын болуы;
диалогтік режимде жұмыс істеу;
АЖО эргономика талаптарына сәйкес жабдықталуы;
Компьютердің жоғары өнімділігі;
қиын процестердің максималды автоматтандырылуы;
мамандардың олардың шығармашылық белсенділігі ынталандыратын, келешекте бұдан былай жүйе
мамандарды өз бетімен оқыту мүмкіндігі.
АЖО-да шешілетін есептерді шартты екіге бөлуге болады: ақпараттық және
Ақпараттық есептерге ақпаратты кодтау, классификациялау, жинау, құрылымдық ұйымдастыру, түзету,
Есептеуіш есептер формализацияланатын да, толық формализацияланбайтын да бола алады.
Соңғы кезде сематикалық, толық емес формализацияланатын есептердің шешімдерінің құралдарын
Техникалық қамтамасыз ету өзімен техникалық құралдар кешенің ұсынады, оның
Техникалық құралдарға желіде әртүрлі АЖО байланыстыру үшін коммуникация құралдары,
Ақпараттық қамтамасыздандыру – бұл локальды деректер базасында сақталған, ақпараттар
Ұымдастырушылық қамтамасыздандыру функционалдауды ұйымдастырудын, АЖО жетілдірудін және дамытудын, сонымен
Топтық және коллективті АЖО үшін ұымдастырушылық қамтамасыздандырудың ішкі жүйелеріне
Ұымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО қолданушыларының міндеттерін және құқықтарын анықтауды және
Бағдарламалық қамтамасыздандыру жүйелік және қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандырудан тұрады.
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыру қолданушылар бағдарламаларын және әртүрлі тағайындалған қолданбалы
Қолданбалы бағдарламалар пакеті модульдік принциптер бойынша орындалған және есептердің
ҚБП мысалдары: есептеу операцияларын орындайтын әртүрлі құжаттары құруға арналған
4 Delphi версияларының негізгі ерекшеліктер
Соншалықты аз уақыт (4 жылдан артық емес) ішінде Borland
1-ші версия 1995 жылдың мамыр айында пайда болған, бұл
2-ші версиядан бастап Delphi 32-разрядты графикалық операциялық жүйелер (ОЖ)
3-ші версиясы 1997 жылдың шілде айында шыққан. Ол
4-ші версия 1998 жылдың шілде айында пайда болған және
5-ші версия 1999 жылдың қыркүйегінде пайда болған. Бұл кітапта
4.1 Delphi ортасымен танысу
4.1.1 Delphi ортасының жұмысына жалпы сипаттама
Delphi ортасы -
1) негізгі терезе;
2) объектілер тармағының тepeзeci;
3) объектілер инспекторыньң терезесі;
4) броузер (көру) терезесі;
5) формалар терезесі;
6) бағдарлама кодының терезесі.
Бағдарлама кодының терезесін көру үшін F12 клавишасын басу жеткілікті.
4.1 сурет. Delphi терезесі
Heгiзгi терезе. Негізгі терезе кұрылатын бағдарламаның жобаларын басқаратын негізгі
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық кажетті командалардан тұрады.
Бас терезенің барлық элементтері арнайы панельдерде орналаскан, оның сол
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды келтіріп,
Негізгі терезеге жиі пайдаланылатын пиктограммаларды орналастырған ыңғайлы: Project\Syntax Cheк
4.1.2 Пиктографиялык батырмалар
Пиктографиялык батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам кipyгe мүмкіндік
Standard тобы;
View тобы;
Debug тобы;
Custome тобы;
Desktops тобы;
Internet тобы.
Галерея компоненттерінің тобы жеке кұрастырылады.
4.1.3 Терезелерді түзету
Delphi ортасынын 5-нұсқасынан бастап, үш жаңа интерфейстік элементтермен толықтырылған,
Терезелердің сәйкес өлшемі мен оны орналастырудың күйін келтіргеннен кейін,
4.1.4 Delphi ортасының компоненттер палитрасы
Компоненттер палитрасы - Delphi ортасының ең басты байлығы болып
Батырмалар панелі тәрізді, компоненттер палитрасы да түзетіледі. Ол үшін
4.1.5 Формалар терезесі
Формалар терезесі Windows жобасы - болашақта бағдарлама жазатын терезе
4.1.6 Объектілер тармағының тepeзeci
Бұл терезе екпінді формада немесе мәліметтердің
4.1.7 Объектілер инспекторының терезесі
Формаға орналасатын кез келген компонент бірқатар параметрлер жиынымен сипатталады:
Объектілер инспекторы терезесінің кез келген беті екі бағанды кесте
Кесте жолының оң жақ бағанын тышқанмен белгілеу ондағы көрсетілген
Тышқанның оң жақ батырмасын басқанда ашылатын терезенің контекстік менюінде
4.1.8 Бағдарламалар коды терезесі
Код терезесі — бағдарлама мәтінін құрап, жөндеуге арналған.
Ең алғашында Код терезесінде толыққанды Windows терезесі ретінде бос
Tiпті қарапайым бағдарлама құру үшін бағдарлама кодын құрып өзгертуге,
Unit Until1;
Interface
Uses Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics,
Controls, Forms, Dialogs;
Type
Tform1=class (Tform)
Private {Private Declarations}
Public {Public Declarations}
End;
Var
Form 1: Tform 1;
Implementation
(SR*.DFM}
End.
Delphi бұл жолдарды жаңа форма үшін код терезесінде автоматты
Unit Until;
және
implementation
жолдарының арасына қажетті жолдарды қояды.
Әзір бұл мәтін бөлігіне өзгеріс енгізбейміз. Кейінірек бағдарламаның мәтін
{SR*.DFM}
және
End.
жолдарының арасына қажетті мәтінді енгіземіз. Терезеге жаңа жол енгізу
Броузер терезесіндегі элементті тышқанмен екі рет белгілеу сәйкес объектіні
6-нұсқада код терезесінің «Code» және «Diagram» деген терезелеpi бар.
4.2 Визуалды бағдарламалау негіздері
Deiphi-де бағдарламалау екі процестің өзара тығыз әрекеттесуінен тұрады: бағдарламаның
Форма мен код терезелерінің мазмұндарының арасында үздіксіз байланыс болады.
4.2.1 Бос форма және оны түрлендіру
Біз формалар терезесі, бағдарламалар терезесі Windows жобасынан тұратынын айттык.
4.2.2 Delphi-ді баптау
Бағдарламалар жобасымен жұмыс істеу процесінде сізгe формалар мен модульдер
Екшіден, Delphi ортасының стандартты келтірілген күйіне өзгеріс енгізу қажет.
Ол үшін Tools/Environment Options менюін таңдаңыз, пайда болған сұхбат
Tools/Editor Options (Display бетінде Editor Font-қа Times New Roman
Енді алғашқы бағдарламаны жургізуге бәрі дайын болды. Негізгі терезеден
Компиляция кезеңінде код терезесінде дайындалған бағдарлама мәтіні Object Pascal
F9 пернесін басқаннан кейін Save Unitl As сұхбат тepeзeci
Delphi-дегі атаулар. Delphi-дегі атау латын әріптерінен басталатын әріптер, цифрлар
4.2.3 Форманың қасиеттерін өзгерту
Алдымен модуль ұғымына тоқталайық. Әpбip жаңа форма құрғанда
4.2.4 Формаға жаңа компоненттер орналастыру
Формаға жаңа компонент орналастыруды қарастырайық. Ол үшін алдымен орналасатын
Енді бағдарламалар терезесіне әртүрлі жазуларды, түсіндірмелерді орналастыруға арналған Label
Жаңа компоненттің стандартты аты Label1, батырмадағы жазудың да аты
Енді жазудьң түci мен шрифтін өзгертейік. Ол үшін Объектілер
4.2.5 Оқиғаға жауапты қалыптастыру
1. Формаларды түрлендіру. Алғашқы бағдарламаға кезекті түрлендіруді жасайық: формаға
2. OnClick окиғасын өңдеуші. Тышқанның сол жақ батырмасын басқанда
Delphi OnClick оқиғасын өңдеу процедурасына дайындықты өз бетімен жасау
Procedure Tforml.ButtonlClick (Sender: Tobject);
Begin
End;
Енді фрагментті талдайық. Procedure cөзі компиляторға қосалқы
3. Класстар. Delphi ортасында класс деп өзіне ұқсас экземпляр
Type Tform l=ciass(Tform)
Buttonl:Tbutton;
Labell:TIabel;
Procedure Button 1Click (Sender:Tobject);
Private
{Private declarations}
Public
{public declarations}
End;
Var
Forml:Tforml;
Tforml=class(form) жолы Tform стандартты класынан туған (үлгі бойынша құрылған)
Buttonl:TButton;
Labell:TLabel;
Мұндағы Buttonl компоненті Tbutton стандартты класының экземпляры; ал
TForml.ButtonlClick процедура атауынан кейін дөңгелек жақшада параметрді шақыру сипатталған:
Sender :Tobject
"Sender" атты параметр Tobject класына жатады. Sender параметрі Delphi
begin
end;
begin сөзі компиляторға процедураның жұмыс алгоритмін сипаттайтын сөйлемдер тізбегінің
MESSAGEBEEP(MB_OK);
Компьютердің дыбыстық жүйесін алдын-ала қосып, бағдарламасын орындайық. Сонымен, Buttonl
4.2.6 Компонент қасиеттерінің динамикалық өзгepici
Біздің бағдарламадағы Buttonl батырмасы дыбыс шығаратын болғандықтан, Button1-гe
OnCreate оқиғасы Windows терезесін құрғанная кейін пайда болады.
Procedure Tforml.FormCreate(Sender:Tobject);
Begin
Buttonl.Caption:~'flbi6bic';
End;
Бұл бағдарлама фрагментіне енгізген жолымыз Object Pascal тілінің меншіктеу
Button1.Caption құрама атауы қандай қасиет туралы айтылып жатқанын компилятораға
Қорыта келгенде, Delphi-де бағдарлама құру процеci eкi кезеңге бөлiнeдi:
Форма құру палитрадан компоненттерді таңдап, оны формаға орналастырудың көмегімен
Бағдарламашы формаға орналасқан кез келген компоненттің орнын және тышқанның
Компонентке қажетті касиетті беру үшін Объектілер Инспекторы терезесінің Properties
Оқиғаны өңдеуші құрама атауы бар процедура түрінде бейнеленеді. Атаудың
Процедура денесі begin...end сездерінің арасында орналасады және Object Pascal
Компоненттің қасиеттері бағдарламаны жүргізу кезеңінде де өзгеруі мүмкін.
4.3 Компоненттермен танысу
Компоненттер дегеніміз жұмыс істейтін бағдарламада құрылатын, көрінетін бейнелер тұрғызылатын
4.3.1 STANDARD бетi
STANDARD бетінде бағдарлама құруға ең қажетті Windows-қа арналған стандартты
4.2-сурет Standard бeтi.
Frame - басқа компоненттерді орналастыруға арналған контейнер қызметін атқарады
MainMenu - Бағдарламаның бас менюі. Бұл компонент күрделі иерархиялық
Label - форманың бетіне мәтін шығаруға арналған. Компоненттің касиеті
Edit - енгізу өpici - символдар жолын жөндеуге арналған.
Button - командалық батырма.
Memo - бірнеше жолдан тұратын мәтіндік редактор құру элементі
RadioButton - қызметі басқа батырмалардың кызметімен байланысты болатын тәуелді
CheckBox - басқаларға тәуелсіз ауыстырып қосқыш
ListBox - кажетті элементті таңдауға болатын тізімді береді.
ComboBox - енгізу өpicінe мәліметтерді пернетақтаадан теріп енгізуге немесе
4.3.2 ADDITIONAL беті
Additional бетінде сұхбат терзелерінің түрін түрлендіруге мүмкіндік
4.3-cypem Additional беті
Bitbtn - жазуы бар, пиктограммалы командалық батырма.
SpeedButton - пиктографиялық батырма. Әдетте бас менюдің опцияларына жылдам
MaskEdit - арнайы мәтіндік редактор. Енгізілген мәтiндi сүзгілеуге мүмкіндік
StringGrid - жолдар кecтeci. Бұл компонент мәтіндік ақпаратты кесте
DrawGrid - еркін кесте. StringGrid компонентінен айырмашылығы бұл компоненттің
Image - сурет. Бұл компонент суреттерді, оның ішінде пиктограммалар
Shape - фигура. Бұл компоненттін көмегімен терезеге дұрыс геометриялык
Bevel - жиек. Терезенің жеке бөліктерін үш өлшемді қоршаумен
ScrollBox - орағыш жолақтар панелі. Panel компонентінен айырмашылығы -
CheckListBox - жиындық таңдаулар тізімі. Стандартты ListBox компонентінен айырмашылығы
Splitter - шекара. Бұл компонент формада көрінетін екі компоненттің
StaticText - статикалық мәтін. Стандартты Label компонентінен айырмашылығы өзінің
ControlBar - баскару жолағы. DRAG&DOG технологиясында "тақалып" тұратын компоненттерді
Application Events - окиғаны қабылдаушы. Erep бұл компонент формаға
ValueListEditor - атау = мән жұбынан тұратын жолдар редакторы.
LabeledEdit - бip жолдық редактор мен белгінің комбинациясы.
ColorBox - жүйелі түстердің бipiн таңдауға арналған арнайы ComboBox
Chart - диаграмма. Бұл компонент мәліметтерді графикалық жолмен беруге
ActionManager - әрекеттер менеджері. Төмендегі үш компонентпен бipre қосымшалар,
ActionMainMenuBar - меню жолағы, ол оның опциялары ActionManager көмегімен
ActionToolBar - ActionManager компонентінің көмегімен құрылатын пиктографиялық батырмаларды орналастыруға
CustomizeDLG - баптау сұхбаты. Бұл компонентті көмегімен пайдаланушы жұмыс
4.3.3 WIN 32 бeтi
WIN 32 бетi 32 разрядты WINDOWS 95/98/NT/200 операциялық жүйелерінің
4.4-сурет WIN 32 беті
TabControI - қойымталар жиынтығы. Әpбip қойымта жазуы немесе cypeтi
PageControl - қойымталары бар панельдер жиынтығы. Әрбір панельдің өзінің
ImageList - суреттер жиынтығы. Өлшемдері бірдей бірнеше суреттерді сақтауға
RichEdit -форматталған мәтінге арналған көп жолдьқ редактор. Memo компонентінен
TrackBar - регулятор. Бағдарламадағы кейбір шамалардын мәндерін басқару үшін
ProgressBar - процесс индикаторы. Бұл компоненттін көмегімен ұзақ уақыт
UpDown - цифрлық регулятор. Бұл компоненттің екі батырмасы компонентке
Hotkey - басқару пернесі. Компонент басқару пернелерін енгізу үшін
Animate - мультипликатор. Бірінен кейін бipi ауысып отыратын қозгалыстағы
DateTimePicker - күн, уақыт селекторы. Бұл компонент күнді немесе
TreeView - таңдау тармағы. Пиктограммалардың тармақты құрылыммен байланысқан жиынтығын
ListView - пиктограммалар панелі. Бірнеше пиктограммаларды көруді және қажеттсіз
HeaderControI - басқарушы тақырып. Жазуы бар секцияларға бөлінген, тік
StatusBar - статус панелі. Жөндеу терезесіне әртүрлі нұсқау беретін
ТооlBаr - саймандық панель. Бұл компонент Bitbtn командалық батырмалары
СооlBаr - саймандык панель. ТооlBаr компонентінен айырмашылығы WINDOWS-тің Edit,
PageScroller - айналатын панель. Жіңішке саймандық панельдерді орналастыруға мүмкіндік
ComboBoxex - ComboBox компонентіне ұқсас, бipaқ ашылатын тізімге
4.3.4 SYSTEM беті
Бұл бетте басқару қызметі бар компоненттер келтірілген, оның ішінде
4.5-сурет SYSTEM беті
Timer - таймер. Бұл компонент шынайы уақыт аралығын есептеу
PaintBox - сурет салуға арналған терезе. Графикалық бейнелерді салуға
MediaPlayer - мультимедиалық ойнатқыш. Бұл компоненттің көмегімен әртүрлі мультимедиалық
OleContainer - OLE - контейнер. Байланыстырылатын немесе енгізілетін объектілерді
4.3.5 DIALOGS бeтi
Dialogs бетінің компоненттері
4.6-сурет DIALOGS беті
OpenDialog - ашу. Стандартты "файлды ашу" сұхбат терезесін шығарады.
SaveDialog - сақтау. Стандартты "файлды сақтау" терезесін шығарады.
OpenPictureDialog - cypeттi ашу. Cypeттi алдын ала көру мүмкіндігін
SavePictureDialog - cypeттi сақтау. Cypeттi алдын ала көру мүмкіндігін
FontDialog - шрифт. Шрифті таңдайтын стандартты сұхбат терезесін шығарады.
ColorDialog - түс. Tүcтi таңдайтын стандартты сұхбат терезесін шығарады.
PrintDialog - басып шығару. Құжатты басып шығаруға арналған параметрлерді
PrinterSetupDialog - принтерді баптау. Басу құрылғысын баптауға арналған стандартты
FindDialog - іздеу. Мәтін фрагментін іздеуге арналған стандартты сұхбат
ReplaceDialog – мәтін фрагментін іздеу мен алмастыруға арналған стандартты
4.3.6 SAMPLES бeтi
Gauge - қалып күй индикаторы. Win32 бетіндегі ProgressBar компонентіне
4.7-сурет Samples беті
ColorGrid - түстер кестесі. Бұл компонент 16 түсті палитрадан
SpinButton - қос батырма. Қандай да бip сандық шамаларды
SpinEdit - сандар редакторы. Қос батырманың көмегімен бүтін сандарды
DirectoryOutline - каталогтар тізімі. Дискідегі иерархиялық құрылыммен орналасқан каталогтарды
Calendar - календарь. Айдағы күнді таңдап, көрсетуге арналған.
5 Қазіргі кездегі деректер базасымен басқару жүйелерінің теориясы
5.1 Деректер базасының концепциясы
Үздіксіз өсіп тұрған ақпарат көлемін қоғамдастырудың қолайлы әдістерін іздеу
логикалық келісілген файлдар жиынтығын қолдау;
деректерді манипуляциялау тілін қамтамасыздандыру;
ақпаратты неше түрлі оқылықтардан кейін қалпына келтіру;
бірнеше қолданушылардың нақты параллель жұмыс істеуі.
Егер қолданбалы ақпараттық жүйе қандай да бір деректермен басқару
5.1 сурет ДББЖ қолданғандағы бағдарламалар және деректер байланысы
5.2 ДББЖ архитектурасы
ДББЖ кез-келген қолданушыға деректерге баруға рұқсат беруі керек, тіпті
жадыдағы деректердің физикалық орналасуы және олардың сипаттамасы туралы;
сұралатын деректерді іздеу механизімін;
бір мезгілде бірнеше қолданушымен бірдей деректі сұрау кезінде пайда
деректерді қандай-да бір жаңартулардан немесе рұқсатсыз кіруден қорғауды қамтамасыз
деректер базасын өзекті күй-жағдайда сүйемелдеу және ДББЖ басқа функциялар
Осы функцияларының ішінен негізгісін орындағанда ДББЖ деректерді сипаттаудың
Деректер базасының мазмұны туралы жеке ойларды, яғни қолданушыларды сұрау
5.2 сурет Деректер моделінің деңгейлері
Мұндай адамға-бағытталған модель, толық деректерді сақтау ортаның физикалық параметрлеріне
5.2 суретте көрсетілген қалған модельдер компьютерлі-бағытталған болып табылады. Олардың
Көрсетілген баруға рұқсат нақты ДББЖ көмегімен орындалатын болғандықтан, модельдерді
Үш деңгейлі архитектура (инфологиялық, даталогиялық және физикалық) деректерді оларды
5.3 Деректердің " Маңыз - байланыс" инфологиялық моделі
Инфологиялық молельдеудің мақсаты- әзірленетін деректер базасында болжам бойынша сақталатын
Маңыз- кез-келген айырылатын объект (басқалардан айырмашылығы бар объект), ол
Атрибут – маңыздың атты мінездемесі. Оның атты маңыздың нақтылы
Маңыз типі және атрибуттар арасында абсолютті айырмашылық жоқ. Атрибут
Кілт – атрибуттардың минималды жиыны, олардың мәндері бойынша қажетті
Байланыс- екі немесе көп маңыздылар ассоциациясы. Егер деректер базасының
5.4 Деректердің реляциондық құрылымы
60 жылдардың соңында деректердің әртүрлі кестелік даталогиялық модельдерін қолдану
Э.Кодд мамандығы математик болғандықтан деректерді өндеу үшін жиындар теориясы
Реляционды модельдің ең кіші бірлігі- бұл берілген модель үшін
Домен деп бір типті атомарлық мәндер жиыны аталады. Домендер
6. Ақпараттық жүйелерді жобалау
6.1 «Теміржол» мәліметтер базасының физикалық моделі
Инфологиялық үлгімен пәндік аймақтың физикалық үлгісін саламыз, мұнда кесте
Объект атауы: Вагон типі
6.1 кесте - Cars.db
Алаң тақырыбы Алаң идентификаторы Алаң типі Кілт
Вагон коды Code + Иә
Вагон түрі Names Alpha (20)
Объект атауы: Станция
6.2 кесте - Station.db
Алаң тақырыбы Алаң идентификаторы Алаң типі Кілт
Станция коды Code + Иә
Пойыз коды Trans LongInteger
Станция атауы City Alpha (20) Иә
Жүру уақыты Time_1 Time Жоқ
Келу уақыты Time_2 Time Жоқ
Объект атауы: Қала аттары
6.3 кесте - Cities.db
Алаң тақырыбы Алаң идентификаторы Алаң типі Кілт
Қала коды Code + Иә
Қала аты Names Alpha (100)
Объект атауы: Пойыздар
6.4 кесте - Trains.db
Алаң тақырыбы Алаң идентификаторы Алаң типі Кілт
Пойыз коды Code + Иә
Пойыз нөмірі Nomer LongInteger Иә
Жүру пункі City_1 LongInteger Иә
Жету пункті City_2 LongInteger Жоқ
Жүру уақыты Time_1 Time Жоқ
Келу уақыты Time_2 Time Жоқ
Объект атауы: Билеттер
6.5 кесте - Tickets.db
Алаң тақырыбы Алаң идентификаторы Алаң типі Кілт
Билет коды Code + Иә
Сатылған күні Data_D Date Жоқ
Пойыз нөмірі Trains LongInteher Иә
Жүретін күні Data_O Date Иә
Жүретін уақыты Time_O Time Жоқ
Вагон типі Cars LongInteher Иә
Жүру пунктінің нөмірі CityFrom LongInteger Иә
Бару пунктінің нөмірі CityIn LongInteger Жоқ
Билет түрі Vid Alpha (10)
Билет бағасы Cena Numeric Жоқ
Вагон нөмірі Kupe LongInteger
Орын нөмірі Mesto Alpha(20) Иә
Келетін күні Data_Р Date Иә
Келу уақыты Time_Р Time Жоқ
6.2 Ақпараттық жүйенің сипаттамасы
6.2.1 Қолданушы нұсқауы
Жолаушыларды тасымалдайтын ақпараттық - басқару жүйесінде теміржол белеттерін сататын
Ақпараттықпен жүйемен жұмыс істеуді толық қарап шығамыз.
Бағдарламаны жүктеу үшін Kassa.ехe файлды басамыз және бағдарламаның негізгі
6.1-сурет Теміржол кассасы
Мына терезеде пойыздар номері және бағыттары туралы хабарлама беріледі
6.2-сурет Билет
Егер айқын бағыттағы пойызды таңдау керек болса, онда негізгі
6.3-сурет Поезды іздеу
Басты терезедегі «Қалалар» батырмасын басқан кезде (6.1-сурет көрсетілгендей), онда
6.4 – сурет Қалалар
Басты терезедегі «Вагондар» батырмасын басқан кезде (6.5-суретте көрсетілгендей), онда
6.5 – сурет Вагондар типі
6.6-сурет Билет сату
Басты терезедегі «Касса» батырмасын басқан кезде (6.6-сурет), онда билеттердің
6.7-сурет Период
Кестелермен жұмыс істегенде келесі қимылдар орындалады:
Жаңа жазу енгізгенде – батырмасы.
Қосылған жазуды редактілеуде – батырмасын басу
Жазуды өшіргенде – батырмасы.
6.8-сурет Сатылған билеттер тізімін есеп беру түрінде шығару
6.9-сурет Сатылған билеттері есеп беру түрінде жеке-жеке шығару
Пойыздар туралы мәлімдеу бес кестеден тұрады, кілтті алаңдар арқылы
Үшінші кесте әрбір пойыздың қозғалыс сапар желісін анықтайды: станция
Төменгілер екі кесте: вагондарда – вагон нөмірі туралы мәлімдеме
Оның үлгісімен сәйкестікте әрбір вагонға арналған орын кестесін автоматты
Тиісті билетті сатып үшін алдымен кассир пойыз нөмірін таңдауға,
Егер билет балалар үлгісімен сатылса, онда билет бағасы билет
Бос орынды жылдам іздеуге арналған қимылда, пойыз нөмірін, қажетті
7. Экономикалық бөлім
7.1 Техникалық экономикалық негіздеу
Жаңа бағдарламалық өнімді енгізудің экономикалық тиімділігн анықтағанда оны сауатты
Берілген бағдарламалық өнімді қолданудың маңыздылығы мен тиімділігі төмендегідей. Қазіргі
Бұл дипломдық жобада темір жол кассирлерінің жұмыс орынын
Бұл бағдарламаны өндіріске енгізуде түсетін жылдық үнемдеу келесі болады:
мәселені шешуді тездету арқылы машина уақытына төленетін төлем ақыдан
қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі мен техника қауіпсіздігіне кететін шығындарды азайту
7.2 Экономикалық тиімділік есебі
Темір жол кассирлерінің автоматтандырылған жұмыс орынын экономикалық тиімділікке есептегенде
Жалпы шығындар есебі
Бағдарламамен қамтамасыз ету және автоматты құралдарды енгізудің экономикалық тиімділіген
7.1 кесте - Құрал-жабдықтардың құны
Бағдарла-маны қолданған-ға дейін Бағдар-ламаны қолдан-ғанда
Енгізгенге дейін Енгізгеннен кейін
Компьютер Pentium IV 4 2 90 360 -
Принтер HP Laser
Jet 1018 Сатып алынатын жабдықтар атауы Марка Саны, дана
Принтер HP Laser
Jet 1018 Сатып алынатын құрал-жабдықтардың, материал-дардың атауы Марка Саны.
Бағдарла-маны қолданған-ға дейін Бағда-рлама-ны қолдан-ған кезде
Енгізуге дейін Енгізген соң
Компьютер Pen
tium IV 4 2 90 360 -
Принтер HP Laser
Jet 1018 Сатып алынатын жабдық-тар мен материал-дар атауы Марка
Компьютер столы - 4 2 15 60 -
Орындық - 4 2 12 48 -
Лицензион-ды бағдарла-мамен қамтамасыз ету Delphi 7.0 - - 455
Барлығы - - - - 937 455
Принтер HP LaserJet 1018 Сатып алынатын жабдықтар мен материал-дар
Компьютер столы - 4 2 15 60 -
Орындық - 4 2 12 48 -
Лицензион-ды бағдарламамен қамтамасыз ету Delphi 7.0 - - 455
Барлығы - - - - 937 455
Принтер HP LaserJet 1018 Сатып алынатын жабдықтар мен материал-дар
Лицензион-ды бағдарламамен қамтамасыз ету Delphi 7.0 - - 455
Барлығы - - - - 937 455
Принтер HP LaserJet 1018 Сатып алынатын жабдықтар мен материал-дар
Бағдарла-маны қолданған-ға дейін Бағдарлама-ны қолда-ну кезін-де
Енгізген-ге дейін Енгізге-ннен кейін
Компьютер Pentium IV 4 2 90 360 -
Принтер HP LaserJet 1018 Сатып алынатын жабдықтар мен материал-дар
Компьютер столы - 4 2 15 60 -
Стул - 4 2 12 48 -
Лицензион-ды бағдарламамен қамтамасыз ету Delphi 7.0 - - 455
Барлығы - - - - 937 455
Принтер HP LaserJet 1018 Сатып алынатын жабдықтар мен материал-дар
Компьютер столы - 4 2 15 60 -
Стул - 4 2 12 48 -
Лицензион-ды бағдарламамен қамтамасыз ету Delphi 7.0 - - 455
Барлығы - - - - 937 455
Темір жол кассасының операторын енгізуге қойлатын бағдарламаны орнату үшін
Бағдарламаны орнату бағдарламамен қамтамасыз етудің құнының 6% шамамен анықталады
Сонымен , қосымша к.үрделі шығындар:
,
мұнда Собор – бағдарламамен қамтамасыз етудің құны;
Суст – бағдарламаны орнату құны;
Ақырында, қосымша күрделі шығындар 482,3 мың тенгені құрайды.
Ағымдағы шығындар есебі
АРМ өзіндік құнының сметалық калькулыциясына келесі шығындар кіреді:
Еңбек ақы төлемі;
Әлеуметтік қорларға жіберілетін төлем;
Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік
Шикізат пен материалдар.
Электр энергиясы есептелмейді, тек функцияларды орындаушылар саны қысқарады. Қалған
● теміржол касса операторының айлық ақысы :
7.2 Кесте – Еңбек төлемі
Жұ-мыс-шылар саны адам Айлық ақысы мың.тенге Барлық жұмысшы-лардың айлық
тен-ге Барлық айлық ақша қоры әлеуметтік төлем ақылар-мен бірге
Жұ-мыс-шылар саны адам. Айлық ақы мың.тенге Барлық жұмыс-шылардың айлық
тен-ге Барлық айлық ақы қоры әлеуметтік төлемдер-мен бірге мың.
Енгізгенге дейін 4 30 120 20,4 140,4
1684,8
Енгізгеннен кейі 2 30 60 10,2 70,2
Барлық жұмысшылардың тарифтік қоры бір айлық ақыны жұмысшылар
Әлеуметтік қажеттіліктерге қызметкерлердің негізгі айлық ақысынан 17%
Еңбек ақының жалпы қоры әлеуметтік қажеттіліктерге төленетін ақымен бірге
● Еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігі
Еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігіне жұмсалатын шығындарды 1 жұмысшыға
7.3 Кесте – Еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігіне шығындар
Қызмет көрсетушілер саны, адам. Бір жұмысшыға жылына кететін шығын,
Енгізуге дейін 4 10 000 40 000
Енгізгеннен кейін 2 10 000 20 000
● көп еңбектілік
Теміржол кассирінің қағаз жұмысына кететін көп еңбектілігін азайтудан алынатын
ЗПтр =160.165.1,17=30 888 тенге
● үстеме шығындар
Үстеме шығындарға құрал –жабдықтарды күту мен пайдалану, жабдықтар амортизациясына
Амортизациялық төлемдердің жылдық қорытынды қосындысы формула бойынша анықталады:
мұнда - жабдықтардың құны (күрделі шығындар), тенге;
- амортизация нормасы жабдықтар құнына %-і.
Компьютерлерге қажетті амортизация шығындарын олардың көтерме сауда бағасының 20%
Мағыналарды орынына қойып, келесі таблицаы аламыз:
7.4 Кесте- Амортизациялық төлемдер
Компьютерлер және т.б.құны. мың.тг. Амортизация жылына мың. тг.
Енгізген-ге дейін 937 187,4
Енгізген-нен кейін 703 140,6
7.5 Кесте – жылдық өзіндік құнның сметалық калькуляциясы
Көрсеткіштер Енгізуге дейінгі шығындар мың. тенге Енгізгеннен кейінгі шығындар
А/А әлеум.төлеммен бірге
1525,8
715,4
810,4
Еңбекті қорғау және техникалық қауіпсіздік
60
30
30
Жабдықтарды күтү мен пайдалануға кететін шығындар
51,23
31,12
20,11
Материалдар:
а) қағаз
б) принтер үшін қағаз
17
8
9 17
8
9 -
Барлығы 1654,03 793,52 860,51
7.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу
Күрделі шығындардың өзін ақтауын уақыт анықтайды, бұл уақыт ішінде
Техникалық шаралардың күрделі шығындарының жалпы экономикалық тиімділігін анықтауда
Ток = ΔК / Эг.
Ток = 482,3 / 920,9=0,55 жыл
Темір жол касса операторының автоматтандырылған жұмыс орынын енгізудің
Жылдық экономияны формула бойынша анықтаймыз:
Эг1 = (С1-С2) ,
мұнда С1 и С2 – жұмыстың жылдық өзіндік құны,
Эг1 = 1985,05 -1064,15=1 920,9 мың.тенге
Эг= Эг1 + Эг2
мұнда Эг2 – көп еңбектілікті азайтудан түскен экономия..
Эг =920,9+30 888=951,8 мың.тенге
Экономикалық тиімділік есебінен техникалық-экономиялық көрсеткіштер туралы қорытынды жасауға болады,
7.6 Кесте – Техникалық-экономиялық көрсеткіштер
Көрсеткіштер
Енгізуге дейін
Енгізгеннен кейін
Қосымша күрделі шығындар мың. тенге - 482,3
Қызмет көрсетуші персонал саны, адам. 4 2
Жұмыстың жылдық өзіндік құны, мың. тенге,
Соның ішінде: 1985,05 1064,15
Шикізат пен материалдар 13 13
А/А әлеумет.төлемқорымен 1684,8 842,4
Жабдықтарды күту мен пайдалану шығындары
46,85
35,15
Жабдықтар амортизациясы 187,4 140,6
Еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігі 40 20
Жылдық экономия, мың. тг. - 920,9
Өзін ақтау мерзімі, жыл - 0,55
8. Еңбекті қорғау шараларының жиынтығы
Еңбекті қорғау –бұл ілеуметтік-технткалық ғылым, өндірістік қауіпті жағдайларды және
Еңбек жағдайларын жақсарту және оның қауіпсіздігі өндірістік жарақаттануды, кәсіптік
Еңбек жағдайларын жақсарту әлеуметтік жақсы нәтижелер береді –
Азаматтардың еңбек еркінділігіне сай конституциялық құқығына байланысты туындайтын Қазақстан
Дипломдық жұмыста берілген тарау келесі сұрақтардан тұрады:
● жарықтандыру есебі;
● жермен қосу қондырысының есебі;
● оператордың қолайлы оптималды жұмыс жағдайын анықтау;
● электрқауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын ұйымдастыру;
● өрт қауіпсіздігі.
8.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы
а/ бір жұмыс істеушіге қажетті аудан мен көлем :
S 1 жұм. = S каб – S комп
V 1 жұм. = V каб – V комп
N – бір аусымда жұмыс істейтін жұмысы саны.
Кабинеттің ауданы мен көлемі
S каб = 6,14 * 5,35 = 32,85 м2,
V каб = 6,14 * 5,35*3,1 = 101,8 м3.
Компьютердің ауданы мен көлемі:
S комп = 0,95 * 0,6 = 0,57 м2,
V комп = 0,95 * 0,6 * 1,25 =
Сондықтан:
S 1 жұм. = 32,85 – (0,57 * 2)
V 1 жұм. = 101,8 – (0,71 * 2)
б/ Микроклимат параметрлері бойынша ұсыныстар
Адамның өндірістік еңбек қызметі негізінен көбінесе бөлімшелерде өтеді,
Өндірістік ортаның метрологиялық жағдайларын /микроклимат/ анықтайтын негізгі факторларға ауаның
Бірақ адам организміне қолайсыз метрологиялық жағдайлардың ұзақ уақытқа әсер
Өндірістегі микроклиматтың бірталай ерекшеліктері бар: жекелеген факторлардың басымдылығы /мысалы,
Өндірістік бөлмелердегі ауалы ортаның жоғарыда көрсетілген параметрлерінен басқа
Жұмыс істеу зонасы деп биіктігі еденнен 2 м биіктікте
Микроклиматтың оптималды параметрлеріне келесі үйлесімдіктер есептеледі, олар адам организміне
Барлық жұмыс кеткен энергия шығыныа байланысты үш категорияға
Операторлар жұмысы 1 категорияға жатады. Есептеу техникасы жылу шығару
8.1 Кесте- Жұмыс категориясыныңауырлық дәрежесінің сипаттамасы және микроклиматтың оптималды
Жыл мезгілі Микроклимат параметрі Көрсеткіші
Суық Бөлмедегі ауа температурасы
Салыстырмалы ылғалдылығы
Ауаның қозғалу жылдамдығы 22…24°С
40…60°С
до 0,1 м/с
Жылы Бөлмедегі ауаның температурасы
Салыстырмалы ылғалдылығы
Ауаның қозғалу жылдамдығы 23…25°С
40…60%
0,1…0,2м/с
Микроклиматтың қажетті параметрлерімен қамтамасыз ету үшін желдеткіш жүйесін енгізу
Механикалық желдеткіштің ең тиімді жетілдірілген жүйесіне ауаны кондиционерлеу жатады,
Кондиционер – бұл вентиляционды қондырғы, ол автоматты түрде реттеу
Орталық кондиционерлердің конструкциясы ауаны қызмет көрсететін бөлмеден тыс жерде
Олардың өнімділігі орталық кондиционерлерге қарағанда төмен. Жобада жергілікті кондиционер
в/ Табиғи жарықтандыру
Рационалды табиғи жарықтандыру психологиялық комфорт қамтамасыз етеді, көру және
Өндірістік бөлімшелерді жарықтандыруға еңбекті қорғау келесі негізгі талаптарды қояды:
Кәсіпорынның өндірістік, қосымша және әкімшілік-тұрмыстық бөлімшелерінде табиғи және жасанды
Табиғи жарық /күннің көрінетін жарық энергиясы/ организмнің жұмысын реттейді,
Күннің жерге түсетін барлық жалпы энергиясы мөлшерінің шамамен 52%
Ультракүлгін сәуленің ұзақ мерзімде болмауы немесе оның қажетті мөлшерден
Табиғи жарықтандырудың келесі жүйелерін ажыратады: жанама –күндізгі жарық бөлмеге
Бұл дипломдық жобада біржақта жанама жарықтандыруды қолдану қарастырылған.
Табиғи жарықтандыру коэффициентінің /ТЖК/мөлшерленген мағынасын анықтау
Мөлшерленген мағынасы /ТЖК/ келесідеі анықталады:
ен = е * m * c,
е – ТЖК мағынасы , %;
m- жарықтандыру климат коэффициенті /күннің тура сәулесін ескермейді/,
с – күн климатының коэффициенті / тура күн
Оргтехникамен жұмыс кезінде көру жұмысының сипаты жоғары дәлділікті қажет
Жобада біржақты жарықтандыру типі қарастырылған, қабылдаймыз: m = 1,00,
е = 2 * 1,00 * 0,85 = 1,7
Жарық ойықтары ауданын анықтау
Жанама жарықтандыруда жарық ойықтарының қажетті ауданы жуық мөлшермен келесі
Sок = ен * ηо * Sn * Кзд
ен – жанама жарықтандыруда ТЖК -ң мөлшерлі мағынасы,
τо - жарық ойығының сәулені өткізудің
Кзд - терезелердің қарсы
ηо – терезенің жарық түсіру сипаттамасы;
τ1 - коэффициент, ТЖК-ң
Sn – бөлме ауданы:
Sn = 5,35 * 6,14 = 32,849 м2.
Бөлме ұзындығының Z оның тереңдігіне В ара қатынасы
Z = 5,35 м,
В = b / 2, мұнда b – бөлменің
В = 6,14 / 2 = 3,07 м,
Z / В = 5,35 / 3,07 = 1,74
Жұмыс қабырғасынан терезеге дейінгі биіктігін анықтау үшін жұмыс қабырғасы
h1 = hок + 1,2 м – 0,8 м,
мұнда hок – терезе биіктігі.
hок = 2,4 деп қабылдаймыз.
Сонда :
h1 = 2,4 + 1,2 м – 0,8 =
Бөлімше тереңдігінің В оның биіктігіне h1 жұмыс қабырғасынан
В / h1= 3,07 / 2,8 = 1,096 =
Сол себепті 2.2 [1]
ηо = 9,5.
ρср – төбеден, қабырға мен еденнен шағылысып түсетін
а – ең жақын терезеден жұмыс орнына дейінгі ара
«а» қашықтығының бөлменің терңдігіне В ара қатынасы
а / В = 1 / 3,07 =
Жоғарыда көрсетілгеннен көреміз, коэффициент τ1 біржақты жанама жарықтандыруда
Sок = 1,7 * 9,5 * 32,849 * 1,0
Бір терезенің ауданы:
Sок = hок * b, (1.6)
мұнда b – терезенің ені:
b = Sок / hок
b = 16,076 / 2,4 = 6,698 м.
жобадағы бөлмелердің геометрикалық размерлерін ескере отырып нақтылы 6,698 м
S'1 ок = 2,4 * 4 = 9,6 м2
Sок / Sn = 16,076 / 32,849 = 0,489
Sок / Sn = 9,6 / 32,849 = 0,29
Sок / Sn = 1 / 2 ÷ 1
8.1 сурет Терезе ойықтарының орналасу схемасы
г/ Жасанды жарықтандыру
Жасанды жарықтандыру көбінесе электр жарық көздерінің екі түрінің
● сәуленің спектрлік құрамы табиғи, күндізгі жарыққа жуық;
● КПД жоғары /1,5- 2 есе қыздыру лампасының
● жарықты беруі жоғары / қыздыру лампасынан 3
● қызмет көрсету мерзімі ұзақ..
Жарық ағынын коэффициентін пайдалану тәсілі арқылы жалпы жасанды
Жарықтандыру есебі ауданы 32,849 м2, ені 6,14 м2, ұзындығы
Коэффициент тәсілі есебінде қажетті лампалар ағыны әрбір жарық шырағы
Фсв = Еmin * К * S * Z
Мұнда Еmin – мөлшерленген төменгі жарықтандыру, лк;
К – қор коэффициенті;
S – жарықтанатын аудан, м2;
Z – жарықтың біркелкі түспеуін ескеретін коэффициент;
N – шырақтар саны;
η – пайдалану коэффициенті, бірлік бөлшегінде.
Люминесцентті лампаларға(комбинировалы) мөлшерленген жарықтануды қабылдаймыз Еmin = 750
Жарықтану ауданы:
S = 32,849 м2
Қор коэффициентінің мағынасы айрықша жиілікті режимдегі бөлмелерге /люминесцентті лампаларымен/
Люминесцентті лампалар үшін Z тең 1,1 деп қабылдаймыз.
Пайдалану коэффициенті η бөлме индексі i және төбенің
Бөлменің индексі келесі формула бойынша анықталады:
i = A * B / (A + B)
мұнда А – бөлменің ұзындығы, м;
В – оның ені, м;
А = 5,35 м, В = 6,14 м; Нр
Нр = (hокна + 1,2 – 0,8),м,
Нр = (2,4 + 1,2 – 0,8) = 2,8
Осыдан : i = 5,35 * 6,14 / (5,35
Қабылдаймыз i = 1,00.
Шағылысу коэффициентін қабылдаймыз: Коэффициенты отражения примем: ρ = 70
Шырақтар санын N, бөлменің размеріне қарай анықтаймыз:
N = S / L2,
Мұнда: S – бқлменің ауданы, м;
L – шырақтардың арасындағы қашықтық , м:
L = (1,5 ÷ 1,9) * Hр ;
Қабылдаймыз: L = 1,7 * 2,8 = 4,76 м.
Сондықтан :
N = 32,849 / 4,76 2 = 1,45. Принимаем
Бөлменің индексін біліп i, 3.3 таблицасынан табамыз η
(Тип светильников: ОД).
Осыдан шығады:
Фсв = 750 * 1,3 * 32,849 * 1,1
Жобада жарықтандырудың комбинирлі жүйесі қабылданғандықтан, жұмыс орындарындағы жарық
жарық ағыны 1640 лм - 2 дана).
Fтабл = 820 * 2 + 5220 * 6
Жарықтандыруды нақтылы /факт./ түрде формула арқылы есептейміз:
Ефакт = Fтабл * N * η / K
Ефакт = 36240 * 1,45 * 0,49 / 1,3
8.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар
8.2.1 Еңбек жағдайларының сипаттамасы
Еңбек жағдайлары техникалық прогресспен, өндірісті механизациялау мен автоматтандырумен,жалпы даму
Қазіргі кезде компьютерлік технология адам өмірінің барлық қызмет ету
Тұтынушылардың жұмыс орындары бар бөлме келесідей сипатталады:
● бөлме ұзындығы : 5,35 м;
● бөлменің ені : 6,14 м;
● бөлменің биіктігі : 3,1 м;
● терезелердің саны : 1;
● жұмыс орындарының саны : 2;
● жарықтандыру: жасанды;
● есептеу техникасының саны : 2;
Тұтынушы жұмыс орынында келесі факторлардың әсеріне ұшырайды, олар келесі
● жеткіліксіз жарықтандыру;
● ЭЕМ –нан шу;
● дисплей экранынан сәуледен зардап алу;
● артық жылу шығару.
8.2.2 Жарақаттану себептері
Жарақаттанудың негізгі себептеріне конструктивтік жетіспеушілік пен техниканың, қосымша бөліктердің,
Жарақаттанудың себептеріне қызметкердің психофизиологиялық жағдайын да , оның өз
8.2.3 Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек
Алғашқы, яғни дәрігерге дейінгі көмекті оқыс жағдайда жарақаттанған қызметкерге
Көрсетілетін көмектің тиімділігі көбінесе олардың тапқырлығына және істей білу
8.2.4 Кәсіптік аурулардың сипаттамасы
Көптеген компьютер тұтынушылар өзінің жұмыс орынына аз мән береді.
Монитордың орналасуы, жарықтандыру, креслоның биіктігі көзге маңызды әсер етеді.
● Компьютермен жұмыс кезінде жарықтандыру тым қатты болмауы қажет,
● Столды орналастырғанда терезе жұмыс істеушінің қарсы алдында
● Монитор экраны өте таза болуы тиіс, егер
● Монитор мен клавиатураны жұмыс столында тура орналастыру керек,
● Экранның ортасы шамамен көзге сәйкес келуі тиіс немесе
Басты үнемі тік ұстап отыру керек, алға қарай еңкеймей
Кейде арнайы көзілдірік пен сүзгі қолдану да ұсынылып жүр.олар
● Егер алыстан көрмеушілік 2-4 өлшемдерінен артық болса,екі жұп
Электромагнитті сәуленің деңгейі монитордың жанынан және артынан қарағанда, алдынан
Көбінесе мониторды тым төмен орналастырады. Адам оны өзі аңғармайды,
8.2 сурет Компьютер операторының дұрыс отыруы
Арқасы бірнеше градусқа артқа қарй шалқайған. Мұндай отырыс омыртқаға
Ыңғайлы жұмыс креслосын ал,ан қажет, ол компьютерде жұмыс істегенде
Басқа қолданылатын заттардың орналасуы ұзақ уақытқа ыңғайсыз еңкейіп отыруға
Егер адам клавиатурамен көп жұмыс жасаса, білектің астына
Эргономиканың негізгі факторы – жұмыс орынындағы шу. Жүйелік блоктар
● арнайы компьютер столын сатып алу, онда жүйелі
● компьютерді еденге (столдың астына) орналастыру;
● импозантты экран жасау, жұмыс орынын жүйелі блоктан алшақтатады,
Тек жүйелі блокты қалыпты жағдайда желдету жүйесін ұмытпау
Жұмыс орынын "дыбыстық ресімдеу" тиімді ұзақ жұмыс істеуге маңызды.
Компьютерде жұмыс істеу барысында әр сағаттан соң он минуттық
8.3 Жекелеме қорғау құралдары
Өндірісте жекелеме қорғау құралдары деп оларды қолданғанда жұмыс істеушіге
Ұжымдық қорғау құралдарына ауа ортасын қалыптандыру құралдары
Жекелеме қорғау құралдарына изоляциялауыш костюмдер, арнай киім мен
Сақтандыру құралдары кәсіпорынның жеке меншігінде болады және оны қолданып
Әкімшілік міндетті: жұмыс істеушілерді сақтандыру құралдарымен қамтамасыз етіп, оларды
Сақтандыру құралдарын дұрыс берудің инструкциялық талаптарын қатаң сақтау
8.4 Кәсіпорын мәдениеті
Кәсіпорын мәдениеті – бұл жаңа техника, прогрессивті технология, еңбекті
Кәсіпорындарда орындалуы тиіс шаралар:
● өндірістік жарақаттану мен кәсіптік аурулармен ауыру мөлшерін жүйелі
● құрал-жабдықтарды, бөлімшелер мен кәсіпорын территориясын техникалық
● жұмысшыларды мезгілінде сапалы және ыңғайлы арнайы жұмыс киімдерімен
Кәсіпорын мәдениетін көтеру шараларын ұжымдық келісім шартқа және еңбекті
8.4.1 Кәсіпорынның интерьері
Интерьер (франсуздың. Interieur-ішкі деген сөзінен)- бұл кез келген бөлімшенің
Интерьерге кәсіпорынның мәдениетін көтеру және еңбек жағдайларын жақсарту тұрғысынан
8.4.2 Функционалды бояу
Бөлімшелер мен жиһаздардың бояуы оларды сырттай жақсы қабылдауға және
Терезелердің орналасуына байланысты қабырғалар мен еден келесі түспен боялуы
оңтүстік жаққа қараған терезелер – қабырғалары жасыл-көгілдір немесе ашық
солтүстікке қараған терзелер – қабырғалары ашық-қызғылт немесе қызғылт-сары
терезелері шығысқа қараған – қабырғалары сары-жасыл түсті немесе жасыл;
терезелері батысқа қараған – қабырғалары сары-жасыл немесе көгілдір-жасыл түсті;
Компьютер орнатылған бөлмелерде шағылысу коэффициенттері дәрежесін қамтамасыз ету қажет:
8.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы
8.5.1 Жалпы ережелер
8.5.1.1 компьютер операторы мен басқа оргтехникамен (принтерлер, сканер,
● жасы 16-дан кем емес;
● медициналық тексеруден өткен;
● еңбекті қорғаудың алғашқы инструктажын, сонымен бірге жұмыс
● орындалатын жұмысы бойынша қауіпсіз жұмыс түрлеріне үйретілгендер.
8.5.1.2 оператор міндетті:
● ережелер мен нұсқауларда бекітілген ішкі еңбек ережелерін орындауға;
● еңбек қауіпсіздігі мен техника қауіпсіздігі ережелеріндегі талаптарды орындауға;
● жетекжісіне дербес компьютер мен басқа оргтехниканың ақауларын
● жұмыс орнында бөтен адамдардың болмауына;
● қажет болған жағдайда кәсіпорында оқыс жағдайларда жарақаттанғанға мүмкіндігінше
● өрт қауіпсіздігі талаптарын орындау;
● өз мамандығы бойынша қажетті мерзімде жүйелі түрде медициналық
8.5.1.3. Қызметкер берілген жұмыс орынындағы өндірістік қауіпті және зиянды
● электр тогынан жарақаттану немесе жермен жалғастыратын қондырғының жоқтығынан
● компьютер мониторының дұрыс орналаспау не дұрыс жұмыс атқармауынан
● монитордың, клавиатура, орындық пен столдың дұрыс орналаспауынан пайда
● желдетілмейтін бөлмелердегі көшірме және басатын оргтехника жұмысы кезінде
8.5.1.4. Қызметкер қала ішінде жұмысқа бара жатқанда және жұмыстан
8.5.1.5. Суды ашық су құбырларынан ішуге тиым салынады.
8.5.1.6. қызметкер кез келген жұмысты орындау кезінде қауіпті
8.3 сурет Монитордан көзге дейінгі ара қашықтық
8.5.2 Жұмыс басталар алдындағы еңбекті қорғауға қойылатын талаптар
8.5.2.1. Жұмыс басталар алдында оператор міндетті:
● жұмыс жетекшісінен қауіпсіз еңбек қауіпсіздігі
● киімді дұрыс киіп, жалбыраған шеттері көрінбейтіндей барлық
● жұмыс орынын қауіпсіз жағдайға бейімдеу;
● өкшесі тым биік аяқ киім киіп келуге тиым
8.5.2.5. Компьютерді не басқа оргтехниканы іске қоспас бұрын
Үшінші жермен қосатын тізбек болмаған жағдайда жермен қосу қарапайым
8.5.2.3. Жұмысқа қосылатын жабдықтың корпусы бүлінбегеніне көз жеткізу қажет
8.5.3 Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары
8.5.3.1. Жұмыс кезінде сусын ішуге, тамақ жеуге тиым салынады;
8.5.3.2. Жұмыс столына қандай да болмасын ыдыстардағы
8.5.3.3. Оргтехникамен жұмыс істейтін бөлмеде табиғи жәнежасанды жарықтандыру, табиғи
8.5.3.4. Компьютерлер орнатылған бөлменің терезелері солтүстік және солтүстік-шығыс жаққа
8.5.3.5. Бір компьютер тұтынушыға қажетті жұмыс ауданы 6
Компьютерді қосымша қондырғыларсыз (принтер, сканер и т.п.) қолданғанда
8.5.3.6. Бөлімше интерьерінің ішкі жағын безендіруге қолданылатын полимерлі материалдар
8.5.3.7. Бейнемонитордың экраны оператордың көзінен 60 – 700 мм
8.5.3.8. ПК мен үзіліссіз жұмыс уақыты 2 сағаттан артпауы
8.4 сурет Компьютер столы
8.5.4 Жұмыс аяқталғаннан кейінгі еңбек қауіпсіздігінің талаптары
8.5.4.1. Жұмыс аяқталған соң қызметкер келесі талаптарды орындауға міндетті:
● жұмыс орынын тәртіпке келтіру;
● инструменттер мен саймандарды сақтауға арнайы арналған жерге жинау;
● барлық жұмыс кезіндегі ақаулар мен кемшіліктер жөнінде жетекшісін
● жұмыс орынын өрт қауіпсіздігі талаптарына сай тәртіпке
8.5.5 Авария, өрт, жарақат алу кезіндегі іс қимылдар
Авария болып қалған жағдайда не ситуацияда, егер оның болуы
8.5.5.2. Өрт туындаған жағдайда дереу жұмысты тоқтатып, 01 телефоны
8.5.5.3. Жарақат алған жағдайда дәрігерлік пунктке барып көмек алу
8.5.6 Нұсқауларды бұзғаны үшін жауапкершілік
8.5.6.1. Әрбір қызметкер осы аталған нұсқауларды сақтамағаны және бұзғаны
8.5.6.2. Бөлімшелер жетекшілері, цехтар мен участкелер бастықтары, бөлім бастықтары
8.5.6.3. Әкімшілік кінәлі адамдардан аварияның нәтижесінде болған шығындарды қайтарып
Пайдаланым талаптары
ПК жабық ,жылумен қамтамасыз етілетін бөлмелерде пайдалануға арналған, келесі
● қоршаған ауаеың температурасы 12 -27˚С шамасында;
● қоршаған ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60 ±
● атмосфералық қысым 84 –тен 107-ге КПа дейін;
● электрмен қоректендіру ПК-ны бір фазалы жүйеден кернеуі
● электрқондырғыларынң Ережесіне сәйкес жермен қосу
● ПК-ны қоректендіру үшін жеке электр линиясын пайдаланады,
● ГОСТ 63254-76 бойынша сыртқы электр жүйесінің кернеуі
● ішкі магнит өрісінің кернеуі 200 А/м артпауы
● қоршаған ортаның шаңдануы ГОСТ 16325-76 сәйкес 0,75
● қоршаған ортада коррозия тудыратын басқыншы сұйыұтар булары
● СН-245-71 санитарлық нормаларды сақтау қажет (компьютерлердің ара
● жүйелі блоктың артқы қабырғасындағы желдеткіш тесіктерді және
Ескерту: жиі күн күркірейтін географиялық зоналарда жүйені кернеуді шектеуіштер
ПК-да жұмыс істегенде келесі қауіпсіздік шараларын сақтау қажет:
● ПК –да жұмыс істеу кезінде сыртқы қосқыштарды
● сыртқы жапқышы шешіп алынған жағдайда жұмыс істеуге
● жүйелік шнур оралған немесе қысылып қалған жағдайда
● жүйелік шнурды зақымдау қауіпі бар жерге орналастырмау
● тұрақсыз орынға ПК-ны орналастыруға болмайды. Құлаған
● рұқсат берілгеннен жоғары температурада ПК-ны пайдалануға
● өздігінен ПК-ны жөндеуге болмайды. ПК-ныі қалыпты
● ПК-ны қайтадан іске қосу оны өшіргеннен
Желінің кернеуін тексеру
Компьютерді алғашқы іске қосар алдында желінің кернеуі компьютерге сәйкес
Кернеуді тұрақтандыру
Біздің еліміздің көптеген жерлерінде жүйедегі кернеу қатты тербеліп
Компьютерді іске қосу
Компьютерді і ске қосу үшін қажет:
● егер компьютер кернеу стабилизаторы арқылы қосылған болса,
● принтерді қосу (егер қажет болса);
● мониторды іске қосу;
● компьютерді принтерді іске қосу ;
Осыдан кейін экранда бағдарламаның жұмысы туралы мәлімдеме және
Компьютерді өшіру
● Жұмыс істеп тұрған бағдарламалар жұмысын аяқтау және
● Компьютерді өшіру ( компьютер корпусындағы айырғышпен);
● Принтерді өшіру (егер ол қосылған болса);
● Мониторды өшіру ;
● егер компьютер кернеу стабилизаторы арқылы
Жүйелі блокты орнату
Компьютердің жүйелі блогын соққылар мен вибрация әсеріне шалдықпайтын жерге
Жермен қосу қондырғысының есебі
Жермен қосу қондырғысының есебі үшін вертикалды жерменқосқыштар мөлшері және
Токтың жүруіне қарсылық Rтр , Ом, жалғыз вертикалды жермен
Rтр = 0,366 * ρрас* ((lg(2 * l /
мұнда ρрас – топырақтың есептік қарсылығы, Ом * м;
l – вертикалды жерменқосқыштың ұзындығы, м;
d – жерменқосқыштың сыртқы диаметрі, м;
h – топырақ бетінен қосу кесіндісіне дейінгі ара қашықтық,
t – топырақ бетінен жерменқосқыштың ортасына дейінгі ара қашықтық,
t = h + 1 / 2,
t = 0,8 + 2 / 2 = 1,8
Топыраққа байланысты (құм) қабылдаймыз: ρрас = 700 Ом
l = 2 м;
d = 0,04 м;
h = 0,8 м.
Сондықтан:
Rтр = 0,366 * 700* ((lg (2 * 2
+ 2 / 4 * 1,8 – 2))
Артынан вертикалды жерменқосқыштардың мөлшерлі санын формуламен анықтаймыз:
n' = Rтр / Rдоп,
мұнда Rдоп – жерменқосқыш қондырғының рұқсатты қарсылығы, Ом
n' = 272,07 / 4 = 68,02.
Қабылдаймыз n' = 69.
Вертикалды жерменқосқыштар саны мен олардың ара қашықтығы арқылы 6.1
ηтр = 0,52.
Қосу кесіндісінің қарсылығы n ηтр ескере отырып формула
n = Rтр / Rдоп * ηтр,
n = 272,07 / 4 * 0,52 = 130,8.
қабылдаймыз n = 131.
Қосу жолының қарсылығы Rп, Ом, формула бойынша анықталады:
Rп = 0,366 * ρрас / Lп * lg
мұнда Lп – жолдың ұзындығы, м;
b – жолдың ені, м.
Қабылдаймыз b = 0,3 м.
Lп = 1,05 * 2 * l * n
Lп = 1,05 * 2 * 2 * 131
Rп = 0,366 * 700 / 550,2 * lg
6.2 [1] графигі бойынша қосу жолын пайдалану
ηп = 0,28.
Артынан жермен қосу қондырғысының жалпы қарсылығы Rобщ, Ом,
Rобщ = Rтр * Rп / Rтр * ηтр
Rобщ = 272,07 * 2,98 / 272,07 * 0,52
Rобщ < Rдоп
3,2 Ом < 4 Ом
Адамдарды эвакуациялау қауіпсіздігі
Жобалау және ғимараттың құрылысы кезінде адамдарды эвакуациялауға қолайлы жағдайлар
Эвакуациялау жолы – сыртқа шығатын жолдағы кез-келген участок (коридорлар,
Эвакуациялау тиімділігі адамдар бөлмеден сыртқа шығуына кеткен ең аз
мұнда τд – адамдарды эвакуациялауға кеткен уақыт ұзақтығы
τр – мәжбүрлі эвакуацияныңесептік ұзақтығы;
0,85 – коэффициент, адамдардың қозғалу жағдайын ескереді;
l – ең алыс қашықтықта орналасқан жұмыс орынынан шығуға
υ – горизанталды жердегі адамдардың қозғалу жылдамдығы тең 16
N – эвакуацияланатын адамдар саны;
σ – есіктердің ені, м;
n – ені 1 м болатын эвакуациондық жолдың өткізу
m – ені бірдей есіктер саны.
Қабылдаймыз :
l = 4 м, N = 2, σ =
Сонда
τр = 0,85 * 4 / 16 + 2
Есептелген эвакуациялау уақыты 0,37 минут рұқсат етілген 1,5 минуттан
8.6 Электрқауіпсіздік
Көптеген қауіпті және зиянды өндірістік факторларға қарағанда электр тоғы
Адам денесінің электр тогына қарсылығы негізінен тері жамылғы қабатының
Зардап шеккен адамның денесіндегі токтың жүру жолы
Психофизиологиялық жағдайы көбінесе электрмен зақымдану дәрежесіне байланысты болады. өте
Адамда өлімге дейін соқтыратын ток мөлшеріне 0,05 А,
Компьютермен жұмыс істейтін адамдар медициналық тексеруден өтуі тиіс, қауіпсіз
Сонымен қатар, жерменқосылғыштар жағдайын үнемі тексеріп отырады, электротехникалық сақтандыру
8.7 Өртқауіпсіздігі
Ошақтан тыс материалды шығын келтіріп жанатын от өрт деп
Бұл үшін өртті болдырмау жүйесін ұйымдастырады - өрттің
Оттың тұтануы мен өрттер өртқауіпсіздігі инструктажын сапасыз өткізгенде, өрттің
Болуы мүмкін өрттен адамдар мен материалды құндылықтарды сыртқа алып
Негізгі өрт сөндіргіш құралдарға жататындар – су, судың буы,
Жобада бір ауалы көбікті өртсөндіргіш, 4-6 % -
ҚОРЫТЫНДЫ
Елдердің жалпы көліктік жүйесіне теміржолдық көлік бастаушы орынға ие
Осы дипломдық алдындағы тәжірбе алу жұмыс нәтижесінде теміржол вокзалындағы
Жүйе келесі қимылдарды орындауға мүмкіншілік береді:
- теміржол билеттерінің маңызды сатылу процесін ыңғайлату және тездету;
- жіберілетін қателердің мүмкіншілігін қысқарту;
- сапасын арттыру және жолаушыларға қызмет ету жылдамдығы;
- пойыздар туралы, вагондарда орындардың бар болуы туралы мәліметтерді
Бағдарлама қарапайым интерфейсті және интуициялық ыңғайлы.
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының 8 желтоқсан 2001 жылғы N266-II
2 Калиев Е.Ж., Железнодорожный транспорт независимого Казахстана, Алматы: «Баур»,
3. Шрамов А.А., Шубко В.Г. Организация грузовых и
Малахов К.Н., Сиваев И.П., Перепон В.П., Коммерческая эксплуатация железных
Колчев Г.В., Пономарева А.Н., Правила перевозок грузов, М. «Транспорт»,
Шумаков П.В., Delphi и создание приложений баз данных, Москва,
Фаронов В.В. Delphi 5. Руководство программиста, Москва, «Нолидж», 2001
Архангельский А.Я., Программирование в Delphi 4, Москва, Бином, 1999
Бойко В.В., Савинков В.М. “Проектирование информационной базы автоматизированной
Зеленков Ю.А. Введение в базы данных. Центр Интернет ЯрГУ,
Крис Дейт. Введение в базы данных, 6-е изд. Киев,
Справочник разработчика АСУ. под ред. Федоренко Н.П. и Карибского
Кобевник В.Ф. “Охрана труда.” – К.: Высшая школа, 1990.,
Смирнова Г.Н., Сорокин А.А., Тельнов Ю.Ф. Проектирование экономических информационных
Дж. Тельман, "Основы систем баз данных",
Дейт К., "Введение в системы баз данных", Москва, 'Hаука',
Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ",
Шумаков П. В. “Delphi 3.0 и создание баз данных”.
Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. «Delphi» — пер. с англ.
A.M.Епанешников, "Программирование в среде Delphi 2.0"., 42 стр.
Дж. Мартин, "Организация баз данных в вычислительных системах" М:
С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и
Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С. «Эффективная работа с
Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. –
Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем.
Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования
Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО,
Мейер М. Теория реляционных баз данных. – М.: Мир,
Тиори Т., Фрай Дж. Проектирование структур баз данных. В
Цикритизис Д., Лоховски Ф. Модели данных. – М.: Финансы
Paradox for Windows: Практическое руководство. Под
Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", Москва, 'Hаука', 1989
Шафрин Ю.А. «Основы компьютерной технологии». М., 1998., 73 стр.
«Кибернетические диалоговые системы», И.П.Кузнецов., 51 стр.
«Рекоммендации по общепользовательскому интерфейсу», Microsoft, редакция 1995г., 49 стр.
Подборка рефератов из сети Internet. Московская коллекция рефератов. (Адреса
Общие требования к оформлению курсовой работы
Беляев В. В. - Охрана труда на предприятиях мясной
Сегеда Д.Г., Дашевский В.И. – Охрана труда в пищевой
Қосымша А
Мәліметтер тасқынының сызбасы
Ќосымша Б
Бағдарлама листингісі
unit Main;
interface
uses
Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs, AppEvnts, Menus, DB, ImgList, DBTables, Grids, DBGrids,
ComCtrls, ToolWin, StdCtrls, dblookup, ExtCtrls, Buttons, Mask, DBCtrls;
type
TfrmMain = class(TForm)
Panel2: TPanel;
btnNewTalon: TSpeedButton;
btnDelTalon: TSpeedButton;
btnMoveTalon: TSpeedButton;
ImageList1: TImageList;
tblCities: TTable;
tblCitiesCODE: TAutoIncField;
tblCitiesNAMES: TStringField;
tblCars: TTable;
tblCarsCODE: TAutoIncField;
tblCarsNAMES: TStringField;
Panel3: TPanel;
Panel4: TPanel;
DBGrid1: TDBGrid;
Label2: TLabel;
ToolBar1: TToolBar;
ToolButton1: TToolButton;
ToolButton2: TToolButton;
ToolButton3: TToolButton;
ToolButton4: TToolButton;
ToolButton5: TToolButton;
DBGrid2: TDBGrid;
Label1: TLabel;
ToolBar2: TToolBar;
ToolButton9: TToolButton;
ToolButton10: TToolButton;
ToolButton11: TToolButton;
tblStation: TTable;
tblTrans: TTable;
tblTransCODE: TAutoIncField;
tblTransNOMER: TIntegerField;
tblTransCITY_1: TIntegerField;
tblTransCITY_2: TIntegerField;
tblTranssCITY_1: TStringField;
tblTranssCITY_2: TStringField;
tblTransTIME_1: TTimeField;
tblTransTIME_2: TTimeField;
Ќосымша Б жалѓасы
dsTrans: TDataSource;
tblStationCODE: TAutoIncField;
tblStationTRANS: TIntegerField;
tblStationCITY: TIntegerField;
tblStationTIME_1: TTimeField;
tblStationTIME_2: TTimeField;
tblStationsCITY: TStringField;
Label3: TLabel;
GroupBox2: TGroupBox;
Label4: TLabel;
Label5: TLabel;
DBText3: TDBText;
DBText4: TDBText;
SpeedButton1: TSpeedButton;
SpeedButton2: TSpeedButton;
SpeedButton3: TSpeedButton;
tblTickets: TTable;
tblTranssTrans: TStringField;
dsTickets: TDataSource;
tblTicketsCODE: TAutoIncField;
tblTicketsTRAINS: TIntegerField;
tblTicketsDATA_O: TDateField;
tblTicketsTIME_O: TTimeField;
tblTicketsCARS: TIntegerField;
tblTicketsCITYFROM: TIntegerField;
tblTicketsCITYIN: TIntegerField;
tblTicketsCENA: TFloatField;
tblTicketsKUPE: TIntegerField;
tblTicketsMESTO: TStringField;
tblTicketsDATA_P: TDateField;
tblTicketsTIME_P: TTimeField;
tblTicketsVID: TStringField;
tblTicketssCITY_1: TStringField;
tblTicketssCITY_2: TStringField;
tblTicketssTrans: TStringField;
uses Main;
{$R *.dfm}
procedure TfrmCars.ToolButton1Click(Sender: TObject);
begin
frmMain.tblCars.Append
end;
procedure TfrmCars.ToolButton2Click(Sender: TObject);
begin
frmMain.tblCars.Edit
end;
procedure TfrmCars.ToolButton3Click(Sender: TObject);
begin
procedure TfrmCities.ToolButton1Click(Sender: TObject);
begin
frmMain.tblCities.Append
end;
procedure TfrmCities.ToolButton2Click(Sender: TObject);
begin
frmMain.tblCities.Edit
end;
procedure TfrmCities.ToolButton3Click(Sender: TObject);
begin
if frmMain.tblCities.RecordCount > 0 then
begin
if frmMain.tblStation.Locate('CITY', frmMain.tblCitiesCODE.AsInteger, []) then
begin
Application.MessageBox('Объект используется!','Ошибка', MB_OK + MB_ICONERROR);
Exit
end;
if frmMain.tblTrans.Locate('CITY_1', frmMain.tblCitiesCODE.AsInteger, []) then
begin
Application.MessageBox('Объект используется!','Ошибка', MB_OK + MB_ICONERROR);
Exit
end;
if frmMain.tblTrans.Locate('CITY_2', frmMain.tblCitiesCODE.AsInteger, []) then
begin
Application.MessageBox('Объект используется!','Ошибка', MB_OK + MB_ICONERROR);
Exit
end;
if frmMain.tblTickets.Locate('CITYFROM', frmMain.tblCitiesCODE.AsInteger, []) then
begin
Application.MessageBox('Объект используется!','Ошибка', MB_OK + MB_ICONERROR);
Exit
end;
if frmMain.tblTickets.Locate('CITYIN', frmMain.tblCitiesCODE.AsInteger, []) then
begin
Application.MessageBox('Объект используется!','Ошибка', MB_OK + MB_ICONERROR);
Exit
end;
if Application.MessageBox('Удалить запись?','Удаление', MB_YESNO + MB_ICONQUESTION + MB_DEFBUTTON2) =
5
1
2
3
4
5
6
2,4 м
5,35 м
6,14 м