МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
Ι-ТАРАУ. КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпорын банкроттығының экономикалық табиғаты мен мәні 4
1.2 Кәсіпорын банкроттығы мен төлемқабілетсіздігінің пайда болу себептері
ΙΙ-ТАРАУ. «Алтын жіп» АҚ-ның шаруашылық қызметі мен банкроттық
2.1 кәсіпорынның технико-экономикалық мінездемесі 16
2.2 «Алтын жіп» АҚ –ның банкроттыққа ұшырау қаупі
ΙΙΙ-ТАРАУ.КӘСІПОРЫНДЫ ҚАРЖЫЛАЙ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САУЫҚТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 26
3.1 Банкроттың алдын алу 26
3.2 Банкроттыққа қарсы стратегиялық жоспарлау 29
ҚОРЫТЫНДЫ 35
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 37
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында соңғы жылдары еліміздің экономикалық нарықтық
Қазіргі уақытта кез келген кәсіпорынның шаруашылық субъектісі ретінде
Жалпы әрбір кәсіпорын үшін кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру мақсатында
Жоғары денгейдегі бәсеке жағдайында әрбір кәсіпорын мақсаты төлемқабілетті
Банкроттық-кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының бұзылуынан,
Банкроттық – нарықтық экономика жағдайында объективті экономикалық құбылыс
Сондықтан бұл жұмыстың мақсаты – кәсіпорындардың банкротқа ұшырауы,
Қойылған мақсатқа сәйкес және мәселенің зерттелу маңыздылығына қарай
-«банкроттық» ұғымының әлеуметтік-экономикалық, экономикалық-құқықтық мазмұнын ашу;
-кәсіпорындағы банкроттықтық жағдайлардың пайда болу себептері мен белгілерін
-кәсіпорын дәрменсіздігінің даму кезеңдерін сипаттау;
-банкроттыққа қарсы басқарудың кәсіпорында дамуын жетілдіру;
Зерттеу объектісі ретінде банкроттыққа ұшыраған кәсіпорындарды атауға болады.
Зерттеу пәні банкроттықтың алдын алу шаралары бойынша теориялық
Зерттеу жұмысының әдістемесі мен әдістеріне негізінен отандық және
Зерттеу әдістемесі жүйелілік, салыстырмалық, болжау, талдау, т.б. әдістерге
Жұмыстың зерттелу барысындағы ақпараттық негізі Қазақстанның заңшығарушылық актілері
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Зерттеу барысында жаңа қорытынды деп
-отандық және шетелдік ғалымдардың көзқарастарын талдау мен жүйелеу
-кәсіпорынның «банкроттық» алдындағы жағдайының пайда болуын негіздейтін факторлары
-кәсіпорындағы банкроттыққа дейінгі кезеңнің тұрақтылығын сақтау мен банкроттыққа
Сонымен бірге жұмыстың жазылу барысында зерттеу тақырыбы бойынша
Ι-ТАРАУ. КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҒЫ МЕН ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТСІЗДІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпорын банкроттығының экономикалық табиғаты мен мәні
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі оның қаржы-экономикалық тұрақтылығы
Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы ретінде соттың шешімі
Заңына сәйкес, ол қарызын төлей алмайтын, ақшалай міндеттемелер
Баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымы борышкердің мүлкі мен міндеттемелерінің өтімділік
«Банкроттық» ұғымы экономикалық және құқықтық қатынастардың өзара тығыз
«Банкроттық туралы» Заңда 1 тараудың 1-бабында 2) «банкрот
Дәрменсіздік (банкроттық) орыс ғалымдарының көзқарастары бойынша – борышкердің
Ал қазақстандық ғалымдар өз анықтамасын ұсынды: банкроттық –
Жалпы банкроттық өзінің мәні бойынша – нарықтық экономиканың
Банкроттық-кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының бұзылуынан,
Дегенмен көптеген ғалымдар банкроттықты құқықтық қатынастарды сипаттайтын категория
Сонымен бірге қазақстандық зерттеушілер төлемқабілетсіз және дәрменсіз түсініктеріне
Жалпы әрбір кәсіпорын үшін кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыру мақсатында
Экономика-құқықтық тұрғыда банкроттықты қарастыруда оны таза экономикалық, немесе
Банкроттықты экономикалық тұрғысынан қарастырғанда негізінен шаруашылық субъектісінің дәрменсіз
Басқаша айтқанда, экономикалық бағыт кәсіпорынның банкроттығын экономикалық механизмдерін,
Сонымен, банкроттық деп кредиторлар мен борышкерлер арасындағы соңғылардың
Кез келген басқару қызметі өз деңгейінде тәуекел сипатына
Кәсіпкерлік және тәуекел екі ажырамас түсінік. Банкроттық жағдайында
Кәсіпкерлік процестің қозғаушы күші (тәуекелге бару тілегі) Макконел
Кәсіпкерліктің соңғы нәтижесі-өндірілген өнім мен қызмет болып
1) Жаңа идеяларды іздеу мен бағалау.
Барынша көп табыс келтіру-кәсіпкерліктің ең қозғаушы факторы. Кәсіпкерлер
2) Бизнес-жоспарды құру.
Бизнес-жоспарды құру -күрделі мәселелердің бірі, яғни өзіне нарық
3) Қажетті ресурстарды табу.
Бұл ең бастысы қандай ресурстар қажеттігін нақты бағалау;
4) Құрылған кәсіпорынды басқару.
Әрбір кәсіпорынды басқару мәселесі - нақтыланған өнім стилінің
Ал жалпы жаңа кәсіпорын құру процесі 3 негізгі
1-ші кезеңді дайындық кезеңі деп аталады, мұнда кәсіпкердің
2-ші кезең, яғни құрылтайшылық кезеңде құрылтайшы құжаттарды дайындау
3-ші ұйымдастырушылық кезеңінде жаңа шағын кәсіпорынның ұйымдастырушылық
Оған нұсқалармен салыстырғанда табыс ала алмау немесе зиян
Сонымен қатар, кәсіпкерлікті тиімді ұйымдастырудың мәнді сипаттамалары да
1) Мақсатты анықтау.Ол пайдалылықтың негізін енгізуде маңызды болады.
2) Мақсатқа жету жолдары. Мақсатқа жету жолында
3) Мадақтау мен жазалау жүйесінің болуы. Мұнда жұмысты
4) Басқару стилі. Мұнда кәсіпкерге төнетін қауіп-қатер де,
5) Ұйымдастырушылық құрылым. Бұл жерде оның икемділігі туралы
6) Кәсіпкерлік кәсіпорындардың айырмашылығы, яғни сонымен қатар, сандық
7) Кәсіпкерлікті сипаттайтын негізгі қасиеттері - ол қызмет
8) Қандай басқару тәсілін таңдау қажеттілігі. Еркіндік өндіріс
9) Тәуекелдікке қатынасы. Жасағыштық тәуекел және тәуекелдік түрлерінің
Енді кәсіпкерге тән сипаттарды анықтайтын болсақ ол келесідей
қызмет өрісін кәсіпшілік біліммен басқару;
өндірістік-маркетингтік қызметті басқару үшін басқарушы білімі мен тәжірибесі
өзінің мүмкіндіктерін дұрыс бағалай білу және рыноктағы жағдайды
экономикалық ойлау қабілеттілігі, құзыретті болу, іскерлік мәдениетті, тәжірибелі
өндірісті ұйымдастыруды білу, қойған мақсатқа жету үшін тәуекелге
талдай білу және рыноктің мүмкіндіктерін пайдалану, жаңашыл ойлар
Сонымен қатар кәсіпкерлік бірнеше белгілер мен қызметіне байланысты
біріншіден, көлемі бойынша:-шағын, орта, ірі;
екіншіден, меншік түріне қарай: -жеке, мемлекеттік және аралас;
үшіншіден, аумағы бойынша: -жергілікті, аймақтық, республикалық, халықаралық;
төртіншіден, салалық бағыты бойынша: -өнеркәсіптік, аграрлық, құрылыс, көліктік,
бесіншіден, атқаратын қызметтеріне байланысты: -өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңестік;
алтыншыдан, ұйымдастырушылық-құқықтық формасы бойынша:
индивидуалды кәсіпкерлік, өндірістік кооперациялар;
толық серіктестіктер; - сенім серіктестіктері;
жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер;
біріккен кәсіпорындар формалары;
акционерлік қоғамдар.
Ал жалпы экономикасы дамыған елдерде кәсіпкерлікті ұйымдастырудың үш
1) Жеке шаруашылық дегеніміз әрбір меншік иесі жеке
Артықшылығы: барлық істің жүруіне меншік иесі - қожайынның
Кемшілігі: капитал мөлшерінің аздығы, шығын, зиян және тағы
2) Серіктестік дегеніміз-екі немесе бірнеше кәсіпкерлер кәсіпорын үшін
Артықшылығы: капитал мөлшері жоғары, барлық серіктестіктер бірдей иелік
Бұл кәсіпкерлік түрі көбінесе сауда, делдалдық қызметтерде, қызмет
3)Корпорациялар акционерлік меншік негізінде ұйымдастырылады. Айырмашылығы: кәсіпкер жеке
Артықшылығы: акцияларды сату арқылы едәуір капиталды іске
Кемшіліктері: акция иелерінің барлығы бірдей корпорацияны басқару ісіне
1.2 Кәсіпорын банкроттығы мен төлемқабілетсіздігінің пайда болу себептері
Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының
Жалпы абсолютті төлемқабілетті кәсіпорын деп міндеттемелері жоқ және
Пайданың өсу деңгейінің бәсеңдеуі немесе оның абсолютты азаюы
-тауарбастылық жағдайда, яғни өнімнің сапасы қанағаттанарлықсыз, бағасы жоғары
-жіберілген өнімге төлемнің қайтарылмауының (невозврат) өсуі, яғни кәсіпорын
-тыйым салу, квота, кедендік кедергілер, т.б. шектеулер орнату
Ал міндеттемелердің озып өсуі келесі жағдайларда орын алады:
-кәсіпорынның тиімсіз ұзақмерзімді қаржылық салымдарды жүзеге асыруы;-кәсіпорынның өндіріс
Жоғарыдағы аталған төлемқабілетсіздіктің жалпы себептерінің жиыны мемлекет өндірісі
Сонымен бірге, ақшалай ағымдарды жоспарлау мен басқарудың болмауынан
Жалпы төлемқабілетсіздіктің ерекше себептеріне 1-ден, нарық тапсырысынан артта
Сонымен қатар, банкроттықтың пайда болуының объективті және субъектвті
Шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың объективті себептері:
-экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының, қаржылық,
-инфляцияның аса жоғары деңгейі;
-фирманың құнды қағаздарының нарықтық құнының төмендеуі;
-бәсекелестіктің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған
Шаруашылық жүргізуіне тікелей қатысты субъективті себептер:
-банкроттықты уақытында болжап және келешекте сақтану;
-жарнама, өтімділік жүйесінің болмауы сұранысты толық зерттемегендіктен сату
-өндіріс көлемінің төмендеуі;
-ұқсас бірақ сапасы жоғары өнімдерінің бағасына кейбір түрлердің
-ақталмаған жоғары шығындар;
-өнімнің төменгі рентабельдігі;
-өндіріс циклының өте көлемді болуы;
-үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;
-ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы, сұранысы
Кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік қиындықтарға соқтыруы
-банкроттықты құқықтық реттеу;
-кәсіпорынның банкроттығы жайында актілерді жүзеге асыруға шешім қабылдау
-келешегі бар (перспективалы) тауар өндірушілерді қолдау мақсатында төлем
-банкроттық процедураға қатысушыларға экономикалық көмек көрсету;
-кең ауқымды қоғам үшін банкрот жайында ақпараттар жариялылығын
Реселік зерттеулер жоғарыдағы аталған факторлар жиынынан, яғни кәсіпорын
Сандық, тәжірибеде сандық индикатор қолданылады, ол банкроттықты болжауға
“Z есебі” = айналым капиталы/активтер * 1,2 +
Банкроттықтың ықтималдығы:
“Z есебі” = 1,80 немесе аз жағдайда
“Z есебі” = 1,81-2,7 жағдайында жоғары;
“Z есебі” = 2,8 – 2,9 – мүмкін,
“Z есебі” = 3,0 және одан жоғары болса
Z3,0 – банкроттықтың төмен ықтималдық аймағы;
Банкроттықты болжайтын сапалық факторларға:
-қаржы есебінің нашарлығы және шығындарды қадағалау қабілетсіздігі;
-өнеркәсіптің құлдырауы;
-компания басшылығының тәжірибемсіздігі;
-ұзартылған міндеттемелерді өтей алмауы;
-кәсіпорынды қосымша қаржыландыруға қабілетсіздігі;
-коммерциялық тәукелдің жоғары деңгейі;
-нарықтық өзгерістерге жылдам бейімделуге қабілетсіздігі;
-коммерциялық тәуекелдің жоғары деңгейі;
-нарықтық өзгерістерге жылдам бейімделуге қабілетсіздігі;
-жеткіліксіз сападағы бухгалтерлік және қаржы есебі жүйесі;
-тұтынушылардың талап-тілектерінің өзгеруіне сәйкес өндірісті бейімдеуге қабілетсіздігі;
Кәсіпорынның банкроттық ықтималдығын болжау үшін нарықтық экономикасы дамыған
Бұл модель 1968 жылы болжаудың бас факторлы моделі
Банкрот болған америка фирмаларының қаржылық жағдайын, гүлденіп оөсіп
Z = 1,2 + К1 + 1,4К2 +
Мұндағы; К1 = меншікті айналым қаражаттар/активтер;
К2 = бөлінбеген табыс/активтер;
К3 = пайыз бен салық төлуге дейінгі табыс/активтер;
К4 = акцияның нарықтық құны/активтер;
К5 = өткізуден түскен табыс/активтер;
Z индексінің шекті мәні статистикалық сұрыптау мәліметтері бойынша
Бұл кәсіпорындар арасында шек коюға және болашақта (2-3
Сонымен қатар 1977 жылы Э. Альтман 7 факторлы
-активтердің рентабельбілігі;
-пайданың динамикасы;
-несие бойынша пайызды өтеу коэффициенті;
-ағымдағы өтімділік коэффициенті;
-автономия коэффициенті;
-жиынтық активтер;
Бұл модельдің құндылығы өте дәлдігінде, бірақ қолданылуына ақпараттық
Сонымен бірге банкроттыққа сыртқы және ішкі факторлар әсер
1.Халықаралық факторлар.
1.1.Жалпыэкономикалық: -экономикалық даму циклдылығы;
-дүниежүзілік қаржы жүйесінің жағдайы;-транұлттық банктердің қаржы саясаты;
1.2.Халықаралық саясаттың тұрақтылығы:-халықаралық келісім-шарт жасасу; -еркін экономикалық аймақтар
-халықаралық маркетингі.
1.3.Халықаралық бәсеке:-бірлескен кәсіпорындар құру;-лицензиялық сауда;-фирмлық бәсекенің нарықтығы үлесін
2.Ұлттық факторлар.
2.1.Саяси:-қаржы жүйесінің жағдайы;-меншікке деген қатынас;-мемлекеттік жер саясатының принциптері;-мемлекеттің
2.2.Экономико-демографиялық факторлар:-халықтың табысының деңгейі;-сатып алушылардың қабілеттілік денгейі;-несие алу
3.Рыноктық факторлар.
3.1.Психологиялық:-тұтынушылардың таңдауы, талғамы, әдеттері мен дәстүрлері, тұтынушы нормасы;
3.2.Ғылыми-технологиялық:-технологиялық жаңалықтар;-өнімнің бәсекелік қабілеттілігі; (денгенмен банкроттықтың ең күшті
1.Фирманың бәсекелік ортасы: - саланың қызметінің мақсаты; -
2. Қызметтің принциптері: - меншік формасы; - басқарудың
3.Ресурстар мен оларды пайдалану:-өндірісітің әдістері мен құрылымын жетілдіру;-өндірістік
4.Маркетингтік стратегиялар мен саясаты:-нарықты сегменттеу;-тауар саясаты;-баға саясаты;-өткізу, сату
5.Қаржы менеджменті:-баланстың құрылымы;-төлемқабілеттілік; -өтімділік; -капиталдың құны.
Сонымен қатар келесі сызбада ұйымдағы банкроттықтың субьективті және
Сызба-1 Ұйымдағы дағдарыстың субьективті және обьективті себептері.
Жалпы төлемқабілетсіздіктің ерекше себептеріне 1-ден, нарық тапсырысынан артта
Кәсіпорынның дәрменсіз, төлемқабілетсіз қызмет атқаруы келесі факторларға байланысты:
1. Акция қаражаттырының қозғалысының жалпы міндеттемелерге қатынасын көрсететін
2. Төмен рентабельдік
3. Тұрақсыз табыс
4. Акционерлік қоғамдық акциясының бағасы бірден төмендеуі;
5. Дивиденд төлемдерінің азаюы;
6. Тұрақты шығындардың жалпы шығындарға қатынасының жоғарғы көрсеткіші;
7. Акцияның нарықтық құны мен оның баланстық құны
8. Айналымнан тыс активтердің қажетті деңгейін қолдауда қабілетсіздік
9. Қарыз міндеттемелерінің жоғарғы мөлшері;
Ал сапалық факторларына:
1.Қаржы есебі жүйесінің нашарлығы және шығындарды бақылауға қабілетсіздігі;
2. Басшылық тәжірибесіздігі
3. Міндеттемелерін уақытылы өтей алмау;
4. Заңсыз іс-әрекеттердің орын алуы;
5. Кәсіпорынды басқаруда бөліксіздік таныту;
6. Қосымша қаржылану көздерін алуға кәсіпорынның қабілетсіздігі;
7. Басшылықтың сыртқы ортадағы өзгерістерге тез бейімделе алмауы;
8. Бухгалтерлік және қаржы есебінің жеткіліксіз сапалы жүйесі;
9. Қарыз келісім-шарттарын жиі қарау;
10. Жалға беру мен жалға алу келісім-шарттарын жиі
Америка Құрама Штатында кәсіпкерлікті тұрақты түрде мемлекеттік қолдауға
Федералдық деңгейде шағын бизнес әкімшілігі қызмет
Сонымен қатар, Америка Құрама Штатының кәсіпкерлік саясатының негізгі
1)бюджеттен мақсатты бағытталған субсидиялар;
2)қаржыландыру үшін жеке капиталдарды тарту;
Бұл бағытты іске асыруда АҚШ-та Шағын Бизнестің Әкімшілігі
1) халықаралық саудада көмек;
2) ғылыми-техникалық зерттеулер;
3) әйел-кәсіпкерлерге көмектер;
4) ардагер-кәсіпкерлерге көмек көрсету жұмыстары;
5) ұлттық кәскерлікті дамыту және т.б.
ΙΙ-ТАРАУ. «Алтын жіп» АҚ-ның шаруашылық қызметі мен банкроттық
2.1 кәсіпорынның технико-экономикалық мінездемесі
«Алтын жіп» АҚ трикотажды өндіріске орта нөмірлі мақта
Кәсіпорын 1942 жылы Мәскеу аймағындағы Реутовский және Краснополянский
«Алтын жіп» АҚ – дағы жұмыстар үнемі жаңа
Технико-экономикалық көрсеткіштердің динамикалық өзгерістері 1- кестеде көрсетілген.
1- кесте. «Алтын жіп» АҚ 2004-2005 жылдарға арналған
№
Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2004 ж 2005 ж Ауытқу
1 Өткізілген өнімнен түсетін табыс мың. тг 18022,6
2 Өткізілген өнімнің өзіндік құны мың. тг 20685,5
3 Жалпы табыс мың. тг (-2662,9) 2114,8 -
4 Кезең шығындары мың. тг 12197,3 11368,9 111,5
5 Таза табыс мың. тг (-10036,2) (-5687,0) -
6 Негізгі құралдардың орташа жылдық құны мың. тг
7 Еңбек ақы қоры мың. тг 61555,3 76090,3
8 Жұмысшылардың орташа саны адам 353 321 90,9
9 Бір жұмысшының орташа айлық еңбек ақысы тг
10 Өткізілген өнімнің 1 тг шығыны тг 1,14
11 Бір жұмысшының еңбек өнімділігі мың. тг
12 Жұмыскерлер саны адам 60 59 1
1-ші кестеде көрсетілгендей 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда
2004 жылы жұмысшылардың жалпы саны 353 адам, ал
Сонымен қатар 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 1
Жұмыстың қортындысы мен өндіріске кеткен шығындарды 1 теңгеге
Негізгі капиталдың қолданылу деңгейі, бір жағынан технологиялық саясаттың
Бұл көрсеткіштерді жүзеге асыру үшін негізгі капиталды қолдануға
Бұл көрсеткіштердің ең маңыздысы қор қайтарымдылығы, қор сиымдылығы.
2-кесте 2004-2005 жылға негізгі капиталдың қолданылу көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
2004 ж
2005 ж Өсу қарқыны %
1 Қор қайтарымдылық
Тенге
0,35
0,69
191,7
2 Қор сйымдылық Тенге 2,78 1,44 52,2
3 Қормен қарулану Тыс.тенге/адам 835,7 627,9 75,1
4 Тозу коэффициенті
%
60,5
60,5
100
5 Жарамдылық коэффициенті
%
39,5
39,5
100
«Алтын жіп» АҚ-дағы қор қайтарымы 2004 жылы 0,35
Ары қарай «Алтын жіп» АҚ- ның кадрлар
3- кесте. 2004-2005 жылдардағы «Алтын жіп» АҚ-ның кадрлар
№
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
2004 ж
2005 ж
Ауытқу (+,-)
1 Жұмысшылардың орташа жылдық саны
адам
353
321
-32
2 Қабылданған жұмысшылар
адам
-
-
-
3 Шығарылған жұмысшылар
адам
85
36
49
4 Қабылдау коэффициенті
%
-
-
-
5 Шығару коэфициенті
%
24
11
46
2004 жылы кәсіпорын 85 адмды жұмыстан босатқан, ал
49%-ға аз адамды жұмыстан шығарды, яғни ол 36
2.2 «Алтын жіп» АҚ –ның банкроттыққа ұшырау қаупі
Бұл бөлімде «Алтын жіп» АҚ–ның банкроттыққа ұшырау мүмкіндігі
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын анализдеу маңызды
мүліктік жағдайын бағалау
жұмыс белсендігін бағалау
қаржы тұрақтығын бағалау
кәсіпорынның табыстылығын бағалау
Кәсіпорынның қаржы тұрақтығын бағалау үшін объективті, ғылыми негізделген
5 – кесте Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау
№ Көрсеткіштер 2004 ж 2005 ж Нормалық мәні
1 Өндістік мүлік коэффициенті 1,6812 1,6219 >=0,5
2 Активтердің мобилділік және мобилді құралдар коэффициенті 0,4222
3 Негізгі құралдардың құн коэффициенті 0,7306 0,8319 1
4 Заёмды және жеке құралдар коэффициенті 0,1321 0,3192
5 Инвестициямен жабылу коэффициенті 0,8833 0,7580 Қалыпты 0,9
6 Инвестициялау коэфициенті 0,6032 0,5479 >=0,5
7 Ұзақ мерзімді заемді құралдар тарту коэффициенті 0,0000
8 Икемділік коэффициенті 0,3459 0,2799 >=0,5
9 Жеке көздермен құрылған запастар коэффициенті 1,2193 0,7771
10 Қысқа мерзімді қарыздар коэффициенті 1,0000 1,0000 -
11 Кредиторлық қарыздар коэффициенті 0,0386 0,0520 -
12 Дебиторлық және кредиторлық қарыздар қатынасы коэффициенті 28,9686
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентіне қарсы көрсеткіш заёмды және
Кәсіпорынның дербестілігін сипаттайтын тағы бір маңызды көрсеткіш –
Капитал құрылымының оптималды қалыптасуын анықтау үшін инвестициялау коэффициенті
Талдау барысында жеке капиталдың абсолюттық көлемін анықтап қана
Енді кәсіпорынның табыстылығын бағалайтын көрсеткіштерді талқылайық. Бұл көрсеткішке
7 - кесте. «Алтын жіп» АҚ –ның табыстылығын
№ Көрсеткіштер 2004 ж 2005 ж
1 Кәсіпорын активтерінің табыстылығы
-0,1558
-0,0842
2 Негізгі өндірістік қорлар табыстылығы
-0,0267
-0,0151
3 Сату көлемі табыстылығы -0,1478 -0,0827
4 Өткізілген өнім табыстылығы -0,5569 -0,2225
5 Негізгі қызмет табыстылығы -0,4164 -0,2658
6 Біріктірілген капитал табыстылығы -0,1558 -0,0842
7 Жеке капитал табыстылығы -0,1764 -0,0842
8 Перманентті капитал табыстылығы -0,1764 -0,0842
9 Заёмды капитал табыстылығы -1,3358 -0,3479
Олар кәсіпорынның табыстылығын әр түрлі тұрғысынан өлшейді
Кәсіпорынның жұмыс белсендігін бағалау және талдау қаржылық талдаудың
8 – кесте «Алтын жіп» АҚ – ның
№ Көрсеткіштер 2004 ж 2005 ж Ауытқу %
1 Капитал айналымдылық коэффициенті 0,2798 0,3784 135,2
2 Жеке капиталдың айналымдылық коэффициенті 0,3168 0,4992 157,6
3 Негізгі капиталдың айналымдылық коэффициенті 0,1911 0,2735 143,1
4 Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті 0,6628 0,8333 125,7
5 Ағымдағы активтердің күндік айналымы 543,1 432,0 79,5
6 Материалды айналым құралдарының айналымдылық коэффициенті 0,4209 0,5020
7 Дебиторлық қарыздардың айналымдылық коэффициенті 1,6452 2,8259
8 Дебиторлық қарыздардың орташа мерзімі 0,5422 0,8552
9 Кредиторлық қарыздардың айналымдылық коэффициенті 664,0 420,9 63,4
10 Кредиторлық қарыздардың орташа мерзімі 5,1131 11,2184 219,4
11 Ақша қаражаттарының айналымдылвық коэффициенті 70,4 32,1
12 Ақша қаражаттарының айналым ұзақтығы 0,7291 1,5326
13 Пермонентті капиталдың айналым жылдамдығы 493,8 234,9
14 Дайын өнімнің айналымдылық коэффициенті 0,3168 0,4992 157,6
Құралдардың айналымдылық жылдамдылығына байланысты кәсіпорынның жұмыс белсенділігінің
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы активтерге салынған құралдардың қаншалықты тез
8 – ші кестеде жұмыс белсенділік көрсеткіштері есептелген.
Біріншіден, капитал айналымдылық коэффициенті көрсетілген. Ол кәсіпорынның барлық
Негізгі құралдар айналымдылығы кәсіпорынның негізгі құралдардың пайдалану тиімділігін
Айналымдағы активтердің немесе айналым құралдарының айналымдылық коэффициентін талдайық.
Айналым активтерінің бір айналым ұзақтығы, қарастырылып отырған кәсіпорында
«Алтын жіп» АҚ-ның қаржылық коэффициенті айтарлықтай жақсы емес.
9 кесте «Алтын жіп» АҚ – на
Көрсеткіштер Екі фактолық модель Z – Альтман есептеуі
2004 жыл -3,4910 4,7845 0,3484 1,4047 0,1907 250
2005 жыл -2,3887 2,3366 0,3156 0,9412 0,2258 127
Екі факторлы жәй әдіске байланысты , (Z) нәтиже
Альтман есептеу әдісі бойынша 2004 жылы банкротқа ұшырау
Таффлер әдісі бойынша кәсіпорынның 2004 және 2005
Саифуллин әдісі бойынша 2004 жылғы нәтиже қанағаттандырарлықтай, бірақ
Зайцева әдісі бойынша банкроттықтың кешенді коэффициентінің мөлшерімен салыстырады.
Ковалев әдісі бойынша кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсы, егер
10 кесте «Алтын жіп» АҚ – ның 2005
№ Көрсеткіштер Жыл басына Жыл соңына Коэффициент мөлшері
1 Ағымдық ликвидтік коэффициент
3,6191
1,8769
2,0 Баланс құрылымы жыл басында қанағаттандырады, ал жыл
2 Жеке құралдармен қамтамас етілу коэффициенті
0,7237
0,4672
0,1
3 Төлем қабілеттілігінен айырылу коэффициенті
1,8471
Х
Кәсіпорын үш айдың ішінде төлем қабілеттілігінен айрылмайды
4 Төлем қабілеттілігін қайта қалыптастыру коэффициенті
Х
0,349
1 Кәсіпорында 6 айда
Төлем қабілеттілігін қайта қалыптастыру мүмкіндігі жоқ
Бұл кестеден кәсіпорынға банкроттық қауіп төнгенін көреміз. 2005
2005 жылдың соңына кәсіпорын баланстық құрылымы қанағаттандырарлықтай емес.
Осы көрсеткіштердің нәтижелері бойынша кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің төмендегенін
Келесі кестеде төлем қабілетсіз кәсіпорынды көрсетеміз. Бұған: таза
11 кесте Кәсіпорынның төлем қабілетсіздігін көрсететін қызмет көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2004 ж 2005 ж
1 Таза табыс мың. тг (-10036,2) (-5687,0) -
2 Құралдардың тозу деңгейі % 60,5 60,5 100
3 Ағымдағы ликвидтік коэффициент 2 3,6191 1,8769 50
4 Жеке айналым капиталы мен қамтылу коэффициенті 0,1
5 Аяқталмаған өндіріс мың.тг 159,2 2815,2 1768,3
«Алтын жіп» АҚ –ы өзінің төлем қабілеттілігін қайта
ΙΙΙ-ТАРАУ.КӘСІПОРЫНДЫ ҚАРЖЫЛАЙ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САУЫҚТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Банкроттың алдын алу
Кәсіпорынның дағдарысқа ұшырауының алдын неғұрлым ертерек алуда бақылау
- Кәсіпорынның негізгі қызметі бойынша өз әріптестерінің, тауарлы
- қайта ұйымдастыруға байланысты барлық өзгерістер (мәселен: ұйымдық,
- тауарды жеткізіп берушілердің жиі және негізсіз алмасулар;
- нарықтың жаңа түрлеріне шығу;
- материалдар мен шикізаттарды көтере сатып алу;
-басқа да кәсіпорынның стратегиясындағы құбылыстарды зерделей қадағалап, олардан
Кәсіпорынның ойсырауы кейде оның жоғарғы деңгейдегі басшылары арасындағы
Банкроттың басқа да ертерек байқалатын белгілері болады, кәсіпорын
- бухгалтерлік есеп беруді кешіктіріп ұсыну және оның
- бухгалтерлік баланс статьяларын пассив жэне актив жағынан
- кәсіпорынның жеткізілім бойынша өзінің міндеттерін орындаудағы
- жеткізушілер және несие беруде кәсіпорын қарыздарының
Кәсіпорынның табысын төмендету, кәсіпорындагы акция қүнының кемуі, кәсіпорында
Үнемі есепке алып отыратын, былайша айтқанда, әрдайым сақ
• кәсіпорынның кезектен тыс тексерілуі;
• коммерциялық қызметтердің орынсыз шектелуі;
• лицензиялардың алынып тасталуы немесе тоқтатылуы жэне т.б.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын камтамасыз ету, дағдарыстың алдын алуды
Тактиканың екі түрі бар:
Қорғану тактикасы, яғни жиынтықты шараларды ұқыпты жүргізу. Олай
Бастырмалату тактикасы, яғни бірінші кезекте стратегиялық мәні бар
Мүндағы негізгі бағыттар:
• нарықтардың жаңа түрлерін зерттеу жэне оларды игеру;
• тиімді баға белгілеу;
• өндірісті жетілдіру есебінен шығындарды азайту;
• негізгі қорларды жаңарту;
• жаңа технологияны енгізу жэне т.б. жүргізіледі.
Осы кезеңде кәсіпорын басшылығын қайта бекіту немесе алмастыру
Өндірістік бағдарламаның қайта қаралуына сэйкес:
- кәсіпорынды дамытудың стратегиясы да өзгереді;
- нарықта кәсіпорынның тыңғылықты позициясын рэсімдеу;
- шығарылатын өнім атауларын жаңарту;
- жаңа нарық сегменттерін игеруді қарастырады.
Банкрот жүйесінің өркендеген туріне тек кәсіпорындар және олардың
Банкрот жүйесінің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер оның
Талдамалы әдісті пайдалану (қаржы, өндірістік техникалық жақсарту, басқарудың
Даярлау жэне қайта даярлау әдістемесін қолдану басқарма құрамын
3.2 Банкроттыққа қарсы стратегиялық жоспарлау
Банкроттыққа қарсы кәсіпорындарды басқаруда маңызды шаралардың бірі жаңа
Сондықтан «стратегиялық жоспарлауң ұғымы жаңа қоғамдық мәнге ие
Дамыған елдерде мемлекетпен анықталатын стратегиялар экономиканың жақын онжылдығының
-таңдаған даму стратегиясы;
-қаржылай жағдайы;
-қосымша несие алу мүмкіндіктері;
-кәсіпорынның материалдық кепілдіктері;
-салаладағы және нарықтағы бәсеке;
-халықаралық орта;
-экономикалық, саяси, әлеуметтік факторлар;
-персонал сапасы мен жетілуі;
-басшылық деңгейі мен кәсіпорындағы ұйымдастырылған мәдениет. Банкроттыққа қарсы
Келесі суретте банкроттыққа қарсы басқаруда стратегиялық жоспарлаудың негізгі
- географиялық жағдайы
Нарықтық талдау - бәсеке-кәсіпорындар
мен оны бағалау - потенциалды тұтынушылар
- тауар типі
Кәсіпорын дамуының - стратегия
мақсаты жүзеге асыру - еңбек ресурстары саласындағы
- өткізуді ынталандыру
- пайдалану стратегиясы
Кәсіпорынның
мүмкіндіктерін анықтау
Басқару Өндірістік
потенциалы потенциал потенциал
Ақпараттық Қаржы Еңбек Интелектуалды
потенциал ресурстары ресурстары потенциал
Сызба 2- Кәсіпорындағы стратегиялық жоспарлаудың негізгі
Жоғардағы сурет бойынша тек отандық нарықтың жағдайын ғана
Кесте 9-Банкроттықты басқарудың сандық және сапалық факторлары
Сандық факторлар Сапалық факторлар
1. Акция қаражаттырының қозғалысының жалпы міндеттемелерге қатынасын көрсететін
2. Төмен рентабельдік
3. Тұрақсыз табыс
4. Акционерлік қоғамдық акциясының бағасы бірден төмендеуі;
5. Дивиденд төлемдерінің азаюы;
6. Тұрақты шығындардың жалпы шығындарға қатынасының жоғарғы көрсеткіші;
7. Акцияның нарықтық құны мен оның баланстық құны
8. Айналымнан тыс активтердің қажетті деңгейін қолдауда қабілетсіздік
9. Қарыз міндеттемелерінің жоғарғы мөлшері; 1. Қаржы есебі
2. Басшылық тәжірибесіздігі
3. Міндеттемелерін уақытылы өтей алмау;
4. Заңсыз іс-әрекеттердің орын алуы;
5. Кәсіпорынды басқаруда бөліксіздік таныту;
6. Қосымша қаржылану көздерін алуға кәсіпорынның қабілетсіздігі;
7. Басшылықтың сыртқы ортадағы өзгерістерге тез бейімделе алмауы;
8. Бухгалтерлік және қаржы есебінің жеткіліксіз сапалы жүйесі;
9. Қарыз келісім-шарттарын жиі қарау;
10. Жалға беру мен жалға алу келісім-шарттарын жиі
Банкроттықты болжау оның пайда болуына дейін 1,5-2 жыл
Сонымен бірге банкроттық жағдайында оған қарсы іс-шаралар шеңбері
Банкроттыққа қарсы стратегиялық жоспарлау
1 кезең
бағалау
2 кезең
3 кезең
таңдау
Тактикалық банкроттыққа қарсы басқару
4 кезең
жургізу
5 кезең
нәтежиесі
Сызба 3- Кәсіпорындағы банкроттыққа қарсы басқарудың стратегиясы мен
Сондықтан банкроттықтан шығу шараларын екі тобын қарастыруға болады
Тактикалық шараларға, шығындардың көлемін азайту, бөлімшелердің жабылуы, персноналды
Стратегиялық шараларға кәсіпорынның жағдайын талдау мен бағалау, кәсіпорынның
Стратегиялық және тактикалық жоспарлау өзарабайланысты және бөліп қарастыруға
Тактикалық жоспарлау таңдалған стратегия шеңберінде жүзеге асырылады.
Банкроттыққа қарсы басқарудың стратегияларына:
-банкроттықтық болжау, оның пайда болуына дайныдалу;
-банкроттықтың алдын алуда табысты шешім қабылдау үшін банкроттықтың
-банкроттықтық құбылыстарға қарсы әрекет ету, оның процестерін қысқарту;
-қосымша ресурстар, резервтерді (қорларды) пайдалану арқылы жағдайды тұрақтандыру;
-тәуекелді есепке алу;
-банкроттық салдарын бастау және қалпына келтіру жағдайын құру;
Кәсіпорынның банкроттықтан шығуының стратегиялық шараларына:
-кәсіпорынның жағдайын талдау және бағалау;
-кәсіпорынның өндірістік потенциалын зерттеу;
-өндірістік бағдарламаларды жүзеге асыру;
-инновациялық саясат;
-кәсіпорынның қаржылай сауықтырудың жалпы концепциясын жасау.
Банкроттықтан шығу процесінде кәсіпорны өндірістің қайта құруына баруы
Банкроттықтан шығу процесінде кәсіпорын келесі өндірісті өайта құру
-үзілісті - біртіндеп;
-үзіліссіз-біртіндеп;
-параллельді;
-параллельді-кезеңді;
-параллельді-біртіндеп;
Жоғарыдағы жобалап таңдау көптеген факторларға байланысты:
-таңдаған даму стратегиясы;
-қаржылай жағдайы;
-қосымша несие алу мүмкіндіктері;
-кәсіпорынның материалдық кепілдіктері;
-салаладағы және нарықтағы бәсеке;
-халықаралық орта;
-экономикалық, саяси, әлеуметтік факторлар;
-персонал сапасы мен жетілуі;
-басшылық деңгейі мен кәсіпорындағы ұйымдастырылған мәдениет.
Кәсіпорынның қайта құру жобаларын дұрыс және уақытылы қолдану
Кәсіпорынның қайта құру жобаларының кең тараған түрлеріне келесі
Кесте 10-Кәсіпорынды қайта құру жобаларының түрлері
Жобалар Сипаттамасы
1. Үзіністі-біртінді Құрылымды қайта құру барысында бизнеске қосымша
2. Үзіліссіз-біртінді Фирма дамуының теріс жақтарын алдын-ала болжау
3. Параллельді Егер тауарды жылдам модернизациялау қажет болған
4. Параллельді-кезеңді Бұл жобаны егер параллельді жоба мүмкін
5. Параллельді-біртінді Бәсекеқабілетті өнімді меңгеруге кәсіпорын қосымша қуат
Жалпы банкроттыққа қарсы басқарудың бағдарламасын жасауда негізгі мақсаттарын
Төлемқабілетсіздікті жою: ішкі және сыртқы міндеттемелерді қысқарту есебінен
Қаржылық тұрақтылықты қалпына келтіру: -тиімді баға саясаты жүзеге
Стратегиялық қаржы тұрақтылығы және нарық құнының өсуіне бағытталған
-өткізу рентабельділігінің өсуі, баға саясатының тиімді жүзеге асырылуы
-өндірістің дамуына әсер ететін таза пайда үлесінің өсуі;
-активтер айналымының жеделдетілуі, яғни ол оның қажеттілігін азайтады;
-қаржы левериджді тиімді қолдану.
ҚОРЫТЫНДЫ
Республикадағы экономикалық жағдайдың даму денгейі кәсіпорынға тікелей әсер
Қазіргі уақытта көптеген отандық кәсіпорындардың қаржылық қиындықтары бар,
Қазақстан Республикасы жағдайында банкроттық механизмнің нормативті-құқықтық базасы ретінде
Банкроттық борышкердің сотқа жазған өтініші бойынша ерікті түрде
Банкроттық жайында кредитордың өтінішімен сотқы баруына негіз болып
Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының
Сондықтан шаруашылық қызметтің негізгі көрсеткіштерінің өсу деңгейінің тұрақтылығын
Сонымен қорыта келе жоғары деңгейдегі бәсеке жағдайында әрбір
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасының «Банкроттық туралың Заңы;
Үмбетәлиев А.Д. Керімбек Ғ.Е. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік
Дүйсенбаев Ш., Төлегенов Ә.Т., Жумагалиева А.Т., «Кәсіпорынның қаржылық
Ковалев А.П. «Финансовый анализ и диагностика банкротства» Учебное
Антикризисное управление, Под ред. Э.М. Короткова, 2003, 95
Казахстан: 1992-2002 ж.ж. Информационно-статистический сборник, Алматы, 2002 ж.
Ковалев А.П. «Анализ финансов по состоянию предприятия».
«Қаржы-қаражат» №3, 2003.
Бердалиев К.Б.,Тұрсынбаева А.А. «Менеджмент теориясы мен тәжірибесі» Алматы-2002ж.;
Под ред. Жатканбаева Е.Б.Малое предпринимательство: теория, мировой опыт
Бердалиев К.Б. « Қазақстан экономикасын басқару» А-2001
«Антикризисное управление и банкротство» Мухамбетов Т.Ж., Алматы 2002.
Евразийское сообщество, №2, 2003,. «Антикризисное управление».
Под ред. Грязновой А. «Антикризисный менеджмент», М. 1999.
«Қаржы-қаражат»,№2 2002.
Под ред. Жатканбаева Е.Б.Малое предпринимательство: теория, мировой опыт
Под ред. Смаилова А.А. Казакстан 1991-2001 г.г. Информационно-аналитический
Ковалев В.В. Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инвестиции.
Государственная программа развития и поддержки малого предпринимательства в
Егемен Қазақстан газеті, 27.12.2002ж.;
Егемен Қазақстан газеті, 05.04. 2003ж.;
1
37
Дағдарыс себептері
Обьективті
Субьективті
Ішкі
Сыртқы
Табиғат
өзгерістері
Даму
қажеттіліктері
Білім деңгейі
Қызмет
қателіктері
Жетілмеген
басқару
Уақыт тығыздығы
Жұмыстың
күрделенуі
Көзқарастардың
қарама-қайшылығы