Мазмұны.
Курстық жобалаудың тасырмасы.
Курстық жобалаудың орындау графигі.
Кіріспе.
Паскаль программалау тілі.
Паскаль тілінің негізгі элементтері.
Программалау тілінің синтаксистік диаграммалары
Мәлімет типтері.
Паскаль тілінде программа дайындау жолдары.
3.5.1 Программа құрылымы.
Модельдер және модельдеу түрлері.
Модель түрлері.
Таңбалық және вербальдік ақпараттық модельдер.
Компьютерлік және компьютерлік емес модельдер.
Модельдеудің негізгі кезеңдері.
Блок схема құрылымы.
Программаның түсінігі.
Алгоритмнің түсінігі.
Қолдану ережесі.
Программа.
Программаның нәтижесі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
1. Курстық жобалаудың тапсырмасы.
Turbo Pascal тіліндегі модельге блок схема
2. Курстық жобалаудың орындау графигі.
Мақсаттарды орнатып қоюы. 5.10.2007-5.11.2007
Мақсатты зерттеу және шешім әдісің таңдау. 8.11.2007-21.11.2007
Алгоритм құрылымы.
25.11.2007-29.11.2007
Бағдарламаның жазылуы.
2.12.2007-15.12.2007
Бағдарламаның жөнделуі.
18.12.2007-20.12.2007
Түсіндіргіш анықтаманың дайындалуы. 22.12.2007-23.12.2007
3. Кіріспе.
3.1 Паскаль – программалау тілі.
Паскаль тілін 1968 - 1971 жылдары швейцарлық ғалым
Бұл тілде жазылған программа компьютерде орындалу барысында алдымен
Қазіргі кезде Паскаль кез келген күрделі есептерді шығара
3.2 Паскаль тілінің негізі элементтері.
Программалар белгілі бір мәселені, есепті шешуге арналған. Есеп
Паскаль тілінде программа жеке –жеке жолдардан тұрады. Оларды
Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау
Кез келген программаның алғашқы жолы PROGRAM сөзінен басталатын
Программаның соңғы және негізгі
Program BASTAU:
Сипаттау бөлімі
begin
Операторлар бөлімі
end
бөлімі операторлар бөлімі – болып табылады. Орындалатын іс
Операторлар бөлімінде командалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі шартқа
Деректер – сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз
Дерек енгізу – бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе
Операциялар немесе амалдар – берілген және есептелген мәндерді
Шартты түрде атқарылу – белгілі бір көрсетілген шарттың
Цикл – белгілі бір шарттар орындаған жағдайда көрсетілген
Көмекші программа – алдын ала қандай да бір
Түсініктеме – программа жолдары соңында немесе оның түйінді
3.3 Программалау тілінің синтаксистік диаграммалары.
Синтаксистік диаграммаларда екі геометриялық фигура – тіктөртбұрыш және
Синтаксистік диаграммалар құрылымы
Диаграмма құрылымы бойынша жылжу, яғни оны оқу бағыты
Синтаксистік диаграммаларды пайдаланып, тілдің дұрыс конструкциясын түсіну
Программлау тілдерінің синтаксистік диаграмалары мен BNF
Атау – идентификатор (identification – объектінің белгілі
Идентификаторлар тұрақтыларды, айнымалыларды, олардың түрін, функцияларды, программаларды, процедураларды,
Идентификаторлар стандартты және бейстандартты (өзіміз берген атау) болып
Тілді алғаш жасаушылар стандартты атауларды кейбір тіл элементтері
Өзіміз тұрақтыларға және айнымалыларға беретін атауларымыз стандартты идентификаторлардан
Тұтынушылар қойған бейстандарт атауларға әркім өз қалауынша тағайындаған
Атау тек латын әріптерінен (астын сызу «_» белгісі
Атаудың алғашқыдан кейінгі символдары әріптерден, цифрлардан немесе астын
Қатар орналасқан екі атау арасында кем дегенде бір
Атаудағы символдар саны 127- ден аспауы қажет.
Атауда бас әріптер мен кіші әріптерді қатар
Тұрақты немесе константа.
Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында мәндері
Символдық және тіркестік (строковый - string) мәндер
Тұрақтыларға мысалдар:
Бүтін – x=-25; y=1936; z=123;
Нақты – x=2.14; y=4E15; z=-0.5e -12; beta =-
Символдық – s = ‘c’; s1 =’һ’; s2=’9’;
Логикалық – B1= true; B2= false;
Тіркестік - C = ‘ Turbo Pascal’;
Тұрақтыларға бейстандарт идентификатор атау ретінде берілуі тиіс. Егер
Барлық тұрақтылар программаның сипаттау бөліміндегі const түйінді сөзінен
Const
Mening_atim= ‘Бақыт Бөрікбайұлы‘;
Max =1000;
Min=0;
Mektep_nomiri=121;
Паскаль тілінің қордағы түйінді сөздерімен алдын ала анықталған
Идентификатор Типі Мәні Сипатталуы
True Boolean True Ақиқат
False Boolean False Жалған
Maxint Integer 32767
Aйнымалылар деп программаның орындалу барысында әр түрлі мәндерді
Var < идентификатор >: < тип >
Мысалы:
Var A, B : integer;
Sum, baga : real;
Айнымалылар қарапайым және индексті болуы мүмкін. Қарапайым айнымалылар
Индексті айнымалыларға жиым элементтері жатады.
Жиым дегеніміз – бір атаумен белгіленіп, бір өлшеммен
S: array [1..50] of real;
Mas: array [1..10, 1..10] of char;
Alfa: array [n1..n2] of integer;
3.4 Мәліметтер типтері.
Программада пайдаланылатын мәліметтердің немесе шамалардың мәндері Паскаль тіліндегі
Мәліметтердің немес шамалардың типі деп, олардың қабылдай алатын
Мәліметтердің әр типі тек өзіне ғана сәйкес келетін
Паскаль тілінде пайдаланылатын барлық типтер скалярлық (қарапайым)
Бүтін – INTEGER;
Нақты – REAL;
Логикалық – BOOLEAN;
Тіркестік – (STRING);
Мәтіндік (TEXT) тәрізді типтер жатады.
Құрылымдық типтері жиымдар – ARRAY, жазбалар -
Бұлардан өзге типтер программаның типтері сипаттау бөлігінде анықталуы
Ол үшін type түйінді сөзі қолданылып, жазылу
Type = ;
Логикалық шамалар екілік сандар жүйесіне сәйкес «1» және
Символдық шамалар апострофқа алынған бір символды ғана мән
Мәліметтердің қарапайым түрлерін стандартты типтер деп атау қалыптасқан.
Стандартты типтер. Паскаль тілінде төмендегі қарапайым типтер пайдаланылады:
Бүтін типтер – SHORTINT, INTEGER, LONGINT, BYTE, WORD;
Нақты тип – REAL, SINGLE, DOUBLE, EXTENDED, COMP;
Логикалық – BOOLEAN;
Симводық – CHAR;
Ауқымды (диапозонды) тип;
Саналатын тип;
3.5 Паскаль тіліндегі программа дайындау жолдары.
3.5.1 Программа құрылымы.
Паскаль тілінің программасы блоктардан құрылады. Қандай да бір
Мәліметтерді сипаттау бөлімінің болуы міндетті емес, ал
Негізгі блок – негізгі программа блогы, сондықтан ол
Программалардың негізгі объектілері болып саналатын айнымалы, тұрақты және
Турбо Паскаль программасының тақырыбын (атауын) жазбай кетуге де
Сонымен Паскаль тіліндегі кез келген программаның тақырыбы,
Программамен байланысатын кітапханалық модульдер атауларының тізімі (ол uses
Белгілерді (label) сипаттау;
Тұрақтыларды (const) сипаттау;
Мәліметтер типтерін (true) анықтау;
Айнымалыларды (var) сипаттау;
Процедураларды (procedure) сипаттау;
Функцияларды (function) сипаттау;
4. Модельдер және модельдеу түрлері.
Адамзат ертеден – ақ объектілерді, процестерді, әр түрлі
Адам қолымен жасалған абстрактылы немесе материалды объектілер модель
Модель дегеніміз – нақты объектіні, процесті немесе құбылысты
Модельдеу - объектілерді, процестерді немесе құбылыстарды зерттеу
Тұпнұсқаның зерттемей оның моделін құрудың қандай пайдасы бар
Объектілердің модельдері ретінде әдеби шығармалар немесе архитектуралық ғимараттың
Табиғат апаттарын алдын ала болжау мақсатында, тірі табиғат
Жоғарыда келтірілген мысалдарда модельдің прототипі ретінде ортақ қасиеті
Процестердің де моделін құруға, яғни материалдық объектімен жасалатын
Әрбір адамның күнделікті іс-әрекетінде белгілі бір мәселені шешу
Модель – көрнекі түрде жазбаша жоспар, сызба ретінде
Бір объект (процесс, құбылыс) үшін әр түрлі модель
4.1 Модель түрлері.
Модельдерді қасиеттеріне қарай мынадай топтарға жіктейді:
Қолданылу аймағы.
Модельде уақыт факторын ескеру.
Білім саласына қарай топтау.
Модельді көрсету тәсіліне қарай топтау.
Қолданылу аймағына қарай модель не үшін және қандай
Оқу моделі - көрнекі оқу құрал, әр
Тәжірибелік модель - жобалау объектісінің кішірейтілген немесе
Ғылыми – техникалық модельдер - процестер мен
Ойын модельдеріне - әскери, экономикалық, спорттық ойындар жатады.
Имитациялық модель - шын мәніндегі нақты
Модельді уақыт факторына байланысты динамикалық және статистикалық
Статистикалық модель деп – объект жөнінде алынған ақпараттың
Динамикалық модель - уақыт барысындағы объектінің қасиеттерінің
Модельдерді көрсетілу әдісіне қарай топтау.
Модель көрсетілу әдісіне қарай материалдық және ақпараттық болып
Материалдық модельді басқа сөзбен немесе физикалық деп айтуға
Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз.
Ақпараттық модель дегеніміз - объектінің, процестің, құбылыстың
4.2 Таңбалық және вербальдік ақпараттық модельдер.
Объектіні немесе процесті сипаттайтын ақпарат әр түрлі
Ақпараттық модельге вербальдік (ағылшын тілінен аударғанда
Вербальдік модель дегеніміз- ойша немесе әңгіме түрінде жасалған
Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кез келген
Таңбалық модельдерге сурет, мәтін, график, схемалар мысал бола
Геометриялық модель – графикалық пішіндер мен көлемді
Ауызша модель – иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және
Математикалық модель - объект немесе процестің
Құрылымдық модель - схема, графиктер мен кестелер
Логикалық модель - ой қорытындысы мен шарттарды
Арнайы модельдер – ноталар, химиялық формулалар.
4.3 Компьютерлік және компьютерлік емес модельдер.
Әр түрлі модельдерді тарату үшін әр түрлі аспаптар
Материалдық модель құру үшін суретші қылқаламы, фотоаппарат, ара,
Егер модель абстракты түрде бейнеленсе, оларды сипаттауға мүмкіндік
Тарату тәсіліне қарай модельдер компьютерлік және компьютерлік емес
Компьютерлік модель деп программалық орта көмегімен іске асатын
Геометриялық фигураларды графикалық редактордың көмегімен модельдеу мүмкіндігі бар.
Қазіргі кезде әр түрлі компьютерлік таңбалық модельдерді құруға
4.4 Модельдеудің негізгі кезеңдері.
Кез келген жұмысты қолға алмас бұрын, берілгені мен
Модельдеу кезеңдері.
Модельдеудің соңғы кезеңі шешім қабылдау болып табылады. Күнделікті
Циолковскийдің осы моделі негізінде әуе кемесінің нақты моделі
Модельдеу мақсаты. Миллиондаған жылдар бұрын алғашқы адамдар айналасында
Олардың жинақталған тәжірибесі ұрпақтан – ұрпаққа алғашында ауызша,
Жеткілікті білім жинақтаған адам баласы берілген мүмкіндіктер мен
Модельдеудің бұрын өзге тағы бір мақсаты – объектіні
Модель құру. Ақпараттық модель.
Бұл кезеңде элементар объектілердің қасиеттері, күйі және басқа
Модель объектінің қасиеттерін, белгілерін, күйін толық көрсететіндей болуы
Ақпарттық модельде объектінің параметрлері мен оның құраушылары сандық,
Ақпараттық модель адам өмірінде маңызды орын алады. Ақпараттық
Ақпараттық модель, модель құру кезеңінің бастапқы бөлімі болып
Объектіні талдау кезінде анықталған бастапқы параметрлері модельдеудің мақсатына
Анықтайтын факторлар санына байланысты бірнеше модель құруға болады.
Кейбір жағдайда мәселе бастапқы кезде қысқаша түрде ықшамдалып
Объектіні талдау кезінде анықталған элементар объектілердің барлығы
Таңбалық модель. Ақпараттық модель компьютерлік немесе компьютерлік
Компьютерлік модель. Ақпараттық таңбалық модель жасағаннан кейін компьютерлік
Кейбір программалық орталар адам ойын жүзеге асыруға көмекші
Кейбір программалық орталар нәтижелік ақпаратты өңдеу, алу, таңдау
Компьютерлік модель құру кезінде нақты бір программалық ортамен
Ауызша модель үшін құжатты безендіруге арналған формулалар редакторы,
Алгоритмдердің блок – схемаларын, электрондық схемаларды, диаграммаларды еңгізу
Объектілер жөнінде мәліметтерді бейнелеп қана қоймай, олардың өзара
Математикалық модель құру үшін компьютерлік модель программа түрінде
Компьютерлік модель дегеніміз - программалық орта көмегімен
Компьютерлік эксперимент.
Жаңа конструкторлық жұмыс, техникалық шешімдерді өндірісте пайдалану және
Лабораториялық және табиғи экспернименттер көп уақыт пен материалдық
Есептеу техникасының дамуына байланысты зерттеудің жаңа әдісі компьютерлік
Модельдеу жоспары модельмен жасалатын жұмыстың ретін анық
Жоспардың бірінші бөлімі тек құру, одан кейін модельді
Тестілеу дегеніміз- модельдің дұрыстығын тексеру.
Тест дегеніміз – алдын ала нәтижелері белгілі болатын
Модельдеуден алынған нәтиженің дұрыстығына сенімді болу үшін құрылған
біріншіден, тест компьютерлік модельдің атқаратын
екіншіден, тестіде бастапқы дерек нақты жағдайды мүлдем көрсетпеуі
Мысалы, күрделі математикалық қатынастар арқылы көрсетілген модельді тестіден
Тестілеуден кейін модельдің дұрыстығына көз жеткізіп, модельдеу технологиясына
Модельдеу технологиясы дегеніміз – пайдаланушы адамның компьютерлік модельмен
4-кезең. Модельдеу нәтижесін талдау.
Модельдеудің соңғы мақсаты – шешім қабылдау болып табылады.
Блок схема құрылымы
6. Программаның түсінігі
6.1 Алгоритмнің түсінігі
Бұл программада Турба Паскаль тіліндегі модельге
Бұл блок – схемада X, Y
7. Қолдану ережесі.
Программаны іске қосыңыздар. Программа А:\
Егер сіз «Программа туралы» жолды
Егер сіз “Енгізу” жолын тандасаңыз,
X - мәніне “Enter” пернесі арқылы 10
Енгізілетін мәндерді енгізіп болғаннан кейін
«Шығу» жолын тандасаңыз программадан шығасыз.
8. Программа.
Uses crt;
var x,y: array [1..10]of integer;i:integer;
Begin for i:=1 to 10 do
Begin
write('x(',i,')='); readln(x[i])end;
for i:=1 to 10 do Begin
write('y(',i,')='); readln(y[i])end;
clrscr;
write (#218); for i:=1 to 5 do
write (#194); for i:=1 to 5
writeln (#191); write (#179); write(' ':3,'x',#179:2,' ':3,'y');
writeln (#179:2); write (#195);for i:=1 to 5
write (#196); write (#197);for i:=1 to 5 do
for i:=1 to 10 do
Begin write (#179); write(' ',x[i]:3,' ');
write (#179); write(' ',y[i]:3,' ');
writeln (#179);
end; write (#192);for i:=1 to 5 do
for i:=1 to 5 do write
writeln ('nazhmite lubou clavishu dla okonshnia');
repeat until keypressed;
end.
9. Программаның нәтижесі.
Енгізілген мәндер:
X Y
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
X (1) = 1
X (2) = 2
X (3) = 3
X (4) = 4
X (5) = 5
X (6) = 6
X (7) = 7
X (8) = 8
X (9) = 9
X (10) = 10
Y (1) = 10
Y (2) = 9
Y (3) = 8
Y (4) = 7
Y (5) = 6
Y (6) = 5
Y (7) = 4
Y (8) = 3
Y (9) = 2
Y (10) = 1
10. Қорытынды.
Курстық жобалау жұмысын жазу барысында
11. Қолданылған әдебиеттер
1. Авторлары : Б. Бөрібаев.
2. Авторлары: Г.Г.Рапаков. С.Ю.Ржецукая.
“Turbo Pascal для студентов
5
Бейтерминал символ
Базалық символ
Имита- циялық
Ойын
Оқу
Тәжірби- белік
Ғылыми- техникалық
Модель
begin
оператор
end
;
Тұрақтыны анықтау
Типтерді анықтау
Айнымалыларды сипаттау
Процедураны сипаттау
Функцияларды сипаттау
Белгіні сипаттау
ШЕШІМ ҚАБЫЛДАУ
ПРОТОТИП
МОДЕЛЬДЕУ
Басы
X
I = 1 to 5 do
Y
#218
I = 1 to 5 do
#196
#194
I = 1 to 5 do
#196
#191
#179
X,#179,y
#179
#195
I = 1 to 5 do
#196
#180
I = 1 to 10 do
X, Y
Соңы