Жоспар
I Кіріспе................................................................................................................ 3
II Негізгі бөлім
1.Саңырауқұлақтың жалпы сипаттамасы:
вегетативті дененің құрылысы және оның түр өзгертуі .................................
1.2Саңырауқұлақтардың көбеюі........................................................................ 6
2.Өсімдік аурулардың негізгі топтпры және түрлері, олардың қысқаша
2.1 Аурулар типтері (түрлері)............................................................................. 9
3.Саңырауқұлақтардың паразитимі,спелциализациясы және қорегі,
қоршаған ортаның шарттарына қатысты саңырауқұлақтар
қойылатын талаптар............................................................................................ 12
4.Орман көшеттерін аурудан қорғайтын әдістер мен тәсілдердің классификациясы
5.Ағаш тұқымдарының келесі аурулардың биологиялық ерекшеліктерінің даму шартын,
6. Фитопатологиялық зерттеулердің нәтижесінде Павлодар қаласындағы ашық тұқымды
6.1 Күресу шаралары........................................................................................... 22
7. Қылқан жапырақтылардың басқа да аурулары............................................ 24
7.1 Кәдімгі қарағайдың кәдімгі шюттесі........................................................... 24
8.Зерттеу нәтижелері........................................................................................... 26
III Қорытынды ..................................................................................................... 27
IV Пайдаланған әдебиеттер................................................................................ 28
V Қосымша материалдар.................................................................................... 29
Кіріспе
«Жасыл желек, көк аспан» – бұл өлең жолдары
Міне осыған орай Павлодар қаласында 2005 жылдың 16
Менің курстық жұмысым осы зерттеулерге сүйене отырып, Павлодар
Қазіргі кездегі флорада ашық тұқымдылардың 800 дей түрі
Қылқан жапырақтылар негізінен ағаштар, сиректеу бұталар. Ағаштары кейде
Бір үйлі, сиректеу екі үйлі өсімдіктер. Бүршіктері (шишки)
Қылқан жапырақтылар класы 7 қатардан тұрады.
Негізгі бөлім
1.Саңырауқұлақтың жалпы сипаттамасы: вегетативті дененің құрылысы және оның
Саңырауқұлақ – бұл хлорофилі жоқ ағза және сондықтан
Жеуге жарамды және улы қалпақты саңырауқұлақтардың түрлерінен басқа
Саңырауқұлақтың вегетативті денесі жіңішке тарамдалған жіптен – гифтен
Даму шартына және атқарылатын қызметіне байланысты саңырауқұлақтың ұрық
Ризоморфтар – ұзындығы бірнеше метрге ал қалындығы бірнеше
Саңырауқұлақтың ұрықты тұқымның түр өзгертуінің бірі – склероции
Көптеген саңырауқұлақтар – субстраты өтетін саңырауқұлақтың ұрықтық тұқымының
1.2Саңырауқұлақтардың көбеюі.
Саңырауқұлақтың көбеюінің 2 түрі бар: вегативті және репродуктивті.
Вегативті көбеюі саңырауқұлақтың вегативтік денесінің бөліктері арқылы іс
Вегативті көбеюдің ерекше түрі – омдий мен хламидоспроралардың
Репрдуктивті көбею – арнайы ағзалардың ішінде немесе сыртқы
Саңырауқұлақтың жыныссыз споралануы. Төменгі саңырауқұлақтардың жыныссыз көбеюағзасының қарапайым
Төменгі саңырауқұлақтардың жыныссыз көбеюуінің ең бір аяқталған түрі
Жоғарғы саңырауқұлақтарға тиісті жыныссыз көбеюдің кең жайымған түрі
Конидий сағағы және конийдің өзі түрі, көлемі, құрылысы,
Фитопатогенді саңырауқұлақтардың жыныссыз споратасушылары әдетте вегетациялық кезең барысында
Саңырауқұлақтардың жыныстық споратасушысы. Саңырауқұлақтардың жынысты көбеюінің ең
Цисталар, зигоспоралар және ооспоралар – Жуан қабықпен қапталған
Жоғарғы саңырауқұлақтардың жыныстық жаңғыруы қалта немесе базидийдің қалыптасуымен
Фитопатогенді саңырауқұлақтардың жыныстық көбеюге көшуі әдетте жағымсыз жағдайлардың
Саңырауқұлақтардың циклдық дамуы – жеке стадияны және споратасушыларды
Көптеген саңырауқұлақтардың споралары баяу жайылады, яғни түрлі агенттердің
Сол сияқты су да саңырауқұлақтардың таралуына, негізінен жақын
Сонымен қатар саңырауқұлақтардың жайылуына тәндіктер, нематодтар және басқа
Споралар, саңырауқұлақ ұрығы тұқымының бөліктері және фитопатогенді саңырауқұлақтардың
Төменгі саңырауқұлақтардың зооспоралы ғана талшықтары арқылы белсенді түрде
2.Өсімдік аурулардың негізгі топтпры және түрлері, олардың қысқаша
Ауру патологиялық процесс ретінде анықталады. Ауру қоздырғышын
Инфекциялық және паразитарлық ауруды саңырауқұлақ (микоз), бактерия
Инфекциялық емес ауруларды ортанаң жағымсыз шарты, яғни
Орта жағдайы тікелей және жанама түрде инфекциялық аурулардың
Паразитизм және специализация дәрежесіне бойы ауру тудырушылар өсімдік
Аурудың зияндылығы орман тұқымына және тоздырғыштың биологиясына және
Аурудың 2 түрі бар:
Үшкір түрі мұндай жағдайда орман тұқымдараның кебуі қысқа
Сол зиямалы түрі, мұндай жағдайда ауру ұзақ жылдарға
Инфекциялық аурулар дамуы бірнеше этаптардан тұрады. Оның ең
Аурулар типтері өте көп. Кен жайылған ауру
Шірік-саңырауқұлақтың және бактерияның негізінде ұлпаларының жумсаруы және
Тамыр шірігі судың келуіне кедергі келтіреді, тамыр бірнеше
Бұтақ шірігі буреломды шақырып сортименттердің шығыуы
Мыстан сыпырғышы - қысқа жүгірмектің қалдық жиынтығы, ол
Жапырақтардың мозайкасы және жапырақтардың ашық боялуы ол вируспен
Некроз – ұлпаның жеке ағзаларының және бөліктердінің
Деформация- өсімдіктің ағза түрінің және бөлімдерінің өзгеруі. Жапырақтық
Жапырақтың теңбілділігі. Саңырауқұлақ, бактерия, вирусты инфекция,
Жапырақтың сарғаюы - өсімдіктің және оның бөлшігінің
Бұтақтардың кеуіп қалуы – жеке бұтақтардың және ағаштың
Ісік немесе қомпаю – инфекциялық ауру (ісік тәрізді
Ісіктік жара – жыл сайын өтетін сатылық язва.
Өскіндердің жапырылуы – сабақтың негізінде қайта тартылудың құрылымы
Сілемей ағысы – діңнен немесе бұтақтан сілемей ағып
Тамырлы кебу немесе солу – тургордың тезарада түсуі
Қалқанжапырақтың, жапырақтың, шюттенің түсуі – инфекциялық аурумен зақымдану
Саңырауқұлақ ауруы неғұрлым көп жайылған түр. Басқаларға қарағанда
Вегетативті мицелий (саңырауқұлақтың ұрық тұқымы) өсімдіктің ұлпаларының және
Жемістену және жемісті дене түрлері 2 суретте көрсетілген.
3. Саңырауқұлақтардың паразитизмі, спелциализациясы және қорегі, қоршаған ортаның
Саңырауқұлақтар – гетеротрафты ағзалар, олар өсімдік және жануар
Саңырауқұлақтардың мықты ферменттік ақпараттары бар. Ферменттер арқылы олар
Саңырауқұлақтар үшін көміртегінің қайнары түрлі органикалық қосылулар табылады.
Азоттық қоректену органикалық қосылыстар – ақуыз және аминқышқылдары
Саңырауқұлақтарға дұрыс қалыпты өмір сүру үшін калий, магний,
Саңырауқұлақ орнығып, қөректенетін қоректену ортасы, яғни субстрат сипаты
Сапрофиттер көбіне көп жемісті болып көрінеді: олар әр
Саңырауқұлақтардың өсуіне және спора тасымалдауына қоршаған орта факторының
Ылғалдылық. Көптеген саңырауқұлақтар қоршаған ауаның және субстратының жоғары
Температура. Көп саңырауқұлақтар 20-25 С – температурада жақсы
Оттегі. Барлық саңырауқұлақтар аэробты ағза болғандарымен, оттегіге қажеттілік
Орта реакциясы. Бұл фактор да саңырауқұлақтардың өмірінде маңызды
Жарық. Саңырауқұлақтардың дамуында олар шешуші фактор болып табылмайды.
4. Орман көшеттерін аурудан қорғайтын әдістер мен тәсілдердің
Фитопаталогиядағы қорғау шаралары негізгі 2 категорияға бөлінеді: ескертулік
Ағаш өсімдіктерін қорғауға арналған әдісттерді әрекеттену принципі және
Ұйымдастырушылық-шаруашылықты әдіс. Бұл әдіс өсімдік ауруымен күрескенде шаруашылықты
Орман ауруының зияндылығы туралы, олардың жайылуы туралы және
Ағаштарды зақымдайтын жабай аңшылық жануарларының санын реттеу,
Орман мәдениетін құруда пайдаланылатын тұқымды және аймақты дайындау,
Орман мәдениетін өміршең ету үшін жақсы сапалы
Қажетті у химикаттар санын құру және онымен шаруашылықты
Орман шаруашылық әдістер. Бұл шарлар аурудың инфекциясының алдын-алуға,
Физико-механикалық әдіс орман ауруының дамуы мен таралуының алдын-алуға
Химиялық әдістер ауру қоздырғыштары үшін улы, химиялық заттарды
Химиялық заттар өсімдіктің кейбір инфекциялық емес ауруларын емдеуге
Биологиялық әдіс. Өсімдіктің ауруымен күресеиін бұл әдістің негізгі
Карантиндік шаралар. Жер бетінде өсімдіктердің өмір сүру ортасында
Оның алдын алу үшін өсімдіктердің арнайы карантиндік ережелерін
Ауру қоздырғышы үшін улы болып табылатын қорғау тәсілдер
Фунгицидтер - өсімдік ауруының қоздырғышы – саңырауқұлақтың дамуымен
Күкірт тобына жататын фунгицидтер (ұсақталған күкірт, коллоидтық күкірт,
Қорғану тәсілдері ретінде антибиотиктер және антибиотикалық заттар табылады:
5.Ағаш тұқымдарының келесі аурулардың биологиялық ерекшеліктерінің даму шартын,
а) екпе көшеттің тұншығуы.
Ауру базидалды саңырауқұлақ жер телефорасы арқылы пайда болады.(Thelephora
Thelephora terrestris – орман жайылымында және өлген ағаш
Thelephora terrestris-тің өмір сүруінің негізгі жерлері – қылқан
Осы аурумен күресудің басты шаралары – саңырауқұлақтың жемісті
Thelephora terrestris саңырауқұлағын тұншықтырудан басқа, өсімдіктерді тұншықтыру (әсіресе
б) қарағайлық вертун.
Қарағайлық вертун. Ауру қоздырғышы – Melampsora pinitorgua (A.
Ауру белгілері. Аурудың алғашқы сыртқы белгілерін мамырдың аяғында
Зақымдалған жапырақтар қарағай, терек және көк теректің кейбір
Ауру теректі, қарағайды, көктеректі питомниктерде, мәдениеттерде, орман
Осы аурумен күресудің шаралар кешені агротехникалық және химиялық
Қарағай мәдениетін жасау барысында мәдениеттің жақсы өсуіне бағытталған,
Мәдениеттен 250 м қашықтықта жақын орналасқан қарағай және
Сатылы ісік (нектриевалық)
Сатылы ісік, Nectria тұқымы: N. galligena Bres
Берілген Nectria тұқымында строма және перитециялар әртүрлі
Зақымдалатын өсімдіктердің түрі: Шегіршін, үйеңкі, жөке, шетен жәнеалма
Ісіктің жара шеттерінде ақшыл- сары немесе ашық қызыл
Ауру ағашты біртіндеп әлсіретеді, қабығы кебеді, бұтақтары деформацияланады,
Сатылы ісікпен күресудің шарасы – механикалық зақымдардан және
2) Жалған терек трутовигі
Жалған терек трутовигі–Phellinus tremulae Bond (Bond et Boriss)
Жалған терек трутовигі терек бұтағының ортасына сары шірікті
Өздеріңіздің орман шаруашылығында (орманшылық, питомник, бау, гүл шаруашылыға
Қарағайдың негізгі ауруы- қарағай губкасы, тамыр губка, ісік-
6. Фитопатологиялық зерттеулердің нәтижесінде Павлодар қаласындағы ашық тұқымды
Фитопатологиялық және лабораториялық зерттеулердің нәтижесінде Павлодар қаласында кездесетін
Фитопатологиялық белгілер боыйнша Cenangium abietis (Pers) Rehm
Бірақ, зерттеу процессінде анықталғандай, біз бұрын соңды кездеспеген
Ценангиоз.(сурет 4.) Аурудың алғашқы белгілері: төбе бүршігінің өле
Зақымданған бұтақтар мен сүрегінде барлық вегетациялық кезеңде қоздырушының
Ауру өсімдікке қолайсыз, әлсіз кезеңде өте қарқынды дамиды.
6.1 Күресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін уақыт
7. Қылқан жапырақтылардың басқа да аурулары.
Зерттелген қарағайдың қылқанында кәдімгі шютте ауруын тудыратын қалталы
Біздің зерттеулеріміз бойынша, кәдімгі қарағайдың көшет егістері қыс
7.1 Кәдімгі қарағайдың кәдімгі шюттесі.
Ауру қоздырушысы – Lophodermium pinastri Chev қалталы
Қоздырушы шютте саңырауқұлағының жемістілігінің екі түрі бар. Алдымен
Аурудың алғашқы белгілері зақымданған өсімдіктердің қылқандарында күзде байқалады.
Жаңбыры мол, жылы маусым- тамыз айлары қоздырғышқа қолайлы
Қазіргі көгалдандыру кезеңінде шыршаны қала көгалдандыруына енгізілуі
Қарағайдың тағы бір кең таралған ауруы – шайыр
8.Зерттеу нәтижелері. Міне жазғы инвентаризация кезінде Павлодар
Бал қарағай. 36 ағаштың діңі жақсы сау қалпында,
Павлодар қаласындағы орталық М.Жүсіп атындағы мешіттің маңындағы ағаштардың
Бектуров көшесі. Кәдімгі қарағай. 73 ағаштың діңі орташа
Исиналиев көшесі. Шырша. 28 ағаштың діңі жақсы
Қорытынды
1997 жылдың 7 шілдесінде Қазақстан жасыл желектің жойылуына
Мен бұл курстық жұмысымда Павлодар қаласында, дәлірек айтқанда
Ауруды емдегеннен алдын алған жөн емес пе? Міне,
Алдымен аурулардан құтылу үшін, ауру ошақтарын жою қажет.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Воронцов А.И., Семенкова И.Г. Лесозащита: Учебник для
Қосымша материалдар
Сурет 1. Саңырауқұлақтың ұрықтық тұқымы және
1 – бір жасушалы саңырауққұлақтың ұрықтық тұқымы; 2
Сурет 2. Жемістену және саңырауқұлақтың жемісті дене түрлері
1 – базидалды, 2 – қалталы; кемел іне
Сурет 3. Жер телефорасы.
Сурет 4. Жеңіс саябағындағы кәдімгі қарағай ценангиозы
Сурет 5. Ценангиоз ауруынан өлген қарағайлар
Сурет 6. Кәдімгі қарағайдағы ценангиоз апотецииі
Сурет 7. Кәдімгі қарағайдағы шютте ( аурудың
Сурет 8. Кәдімгі шютте (аурудың қарқындаған кезеңі)
Сурет 9. Шютте ауруынан кепкен қарағай (Жеңіс саябағы)
Сурет 10. Шайыр ісігімен зақымданаған сүректің көлденең кесіндісі.
Сурет 11. Кәдімгі қарағайдағы шайыр ісігі.
Сурет 11.1 Шайыр ісігі (кәдімгі қарағайда)
Кесте 1. Кәдімгі қарағай ағашының фитопатологиялық көрсеткіші.
№ Аймақ атауы Ценангиоз Кәдімгі шютте Шайыр ісігі
1 Орталық жағажай 860 840 422
2 Исиналиев көшесі 8 - -
3 Бетұров көшесі 4 34 -
4 М. Жүсіп атындағы мешіт 240 2 -
3