Мазмұны
Кіріспе
1 бөлім. Нейропсихологиялық тұрғыдан коррекциялық оқытудың принциптері мен
1.1. Коррекциялық оқытудың принциптері мен әдістерінің нейропсихологиялық тұрғыдан
1.2. Алаллиядағы коррекциялық жұмыстар.
1.3. Психикалық дамуы шектелгендер (ПДШ) мен тіл дамуы
2 бөлім. Тілдік бұзылуларды нейропсихологиялық тұрғыдан коррекциалау жұмыстары.
2.1. Дислексия мен дисграфиядағы коррекциялық оқыту жұмыстары.
2.2. Тілдік дизатрияны коррекциялау жұмыстары.
Қорытынды.
Әдебиеттер.
Кіріспе
Білім беру жүйесінің өзіне тән ұйымдасу ерекшелігіне қарай
Оқыту әдісі деген сөздің өзін талдап көрейік. Әдіс
Сонда әдіс оқыту барысында мұғалім мен оқушының ынтымақтасу
Оқыту әдісі арқылы оқушының оқып білу әрекетін ұйымдастырылады,
Ғылымда теориялық жағынан көрсетілген заңдылықтар, тәжірибеде орындалатын (істің)
Э.Г. Симерницкая оқытудағы қиындық көретін балалардың нейропсихологиялық –
1. Сол жақ жарты шардың шүйде бөлімінің жетімсіздігі.
2. Оң жақ жарты шардың шүйде бөлімінің жетімсіздігі.
3. Психикалық іс - әрекет өзгерісінің билатаральдық сипаты.
Т. Г. Визель нейропсихологиялық тұрғыдан коррекциялық оқыту мен
1 бөлім. Нейропсихологиялық тұрғыдан коррекциялық оқытудың принциптері мен
1.1. Коррекциялық оқытудың принциптері мен әдістерінің нейропсихологиялық тұрғыдан
ЖПФ бұзылулары балалармен жүргізілетін жұмысты – коррекциялық (түзету)
Бұл терминде – дефектілік функцияларды қалыптастырып қоюдан басқа,
Балалар дамуы бұзылғандардағы түзету оқытуының ұзақ тарихы бар.
Бұл неврология, психиатрия, психология, іргелі ғылыми пәндерінде жинақталған
Олар: Л.М.выготский, Ф.А.Рау, С.С. Ляпидевский, олардың ізбасарлары Р.М.Баскис,
Мұндай айырмашылыққа себеп – ол үлкендер мен балалардың
Сонымен бірге, балалық шақта балалар жас ерекшелігіне сай
Сонымен бірге бар дефектілерді компенсация жасауға зақымданбаған модалдықтарды
Мұндай ереженің бір жағынан минусы болса, екінші жағынан
Ал ересек адамдарада жаңа мақсатты шешуі ми құрылымына
Мидың нақты құрылымын таңдауда Л.С.Выгодскийдің жақын және алыс
мидың функционалдық ролі жағынан ең жақыны, және олай
барынша алысы, бірақ зардап шеккен функцияға қатысы жоқ;
(опержающие) асып түсу дамуын қамтамассыз ететін ми аймақтары.
Алыстағы аймақ пен (опержающие) асып түсу дамуын қатыстырылуы
Балалар денсаулығының тұтастай жағдайы тікелей психикалық дамуға қатысты
Мысалыға логопед – тіл бұзылушылығын жоюға араласады. Түзету
Аталынған мамандар бөлектеніп жұмыс істеуінде балаларға толық көмек
Мұндай жағдайда ең бірінші жоспарлау жұмысында балаларды өмір
1.2. Алалиядағы коррекциялық жұмыстар.
Үнемі ата-анасымен қатынаста болған екі жасқа қараған бала
Алалия балаларын емдеу мен оқытудың принциптері, әдістері мен
Егер, алалия потогенетикалық механизмін тілдің құрылып пайда болуында
Қажетті ассоциациялық байланыстың құрылуы мен жүріп өтетін нерв
Алалиядағы логопедиялық жұмыс тілдік дамуында артта қалушылық белгіленген
Логопедтің пайдаланатын әдістері мектептегі мұғалім пайдаланатын әдістен өзгешелеу
Москваның тіл логопедиясы мен нейрореабилитизация орталығының алалик балалармен
Сенсорлы алалиядағы мұндай қайта құрылуда – тілдік емес
Бала бір мезгілде картинаны, сөзді, бірден көзге көрінетін
1.3. Психикалық дамуы шектелгендер (ПДШ) мен тіл дамуы
Бұл тіл дамуы бұзылғандармен негізгі мақсатымыз, психикалық ынталандыру
мидың белсенділік деңгейінің тұқымқуалаушылықты әлсіздігі;
олардың құрсақтағы және туу кезіндегі зақымдануы;
нәрестелік кезеңіндегі нервтік, психикалық және соматикалық аурулар.
Егер психикалық және тілдік даму нормаға сай еместігі
Екі-үш айлық нәрестенің гуілдей бастауы дыбыстағы у-шуы немес
Бұл шаралар ерте еліктеу рефлексін тудыруға байланысты пайдаланылады.
6-8 айлық сәбидің былдырының болмауы, былдырлауды ынталандыруда постцентральды
Былдырлаудың бірден-бір көзі – бет әлпетін өзіңе қаратып,
Ба-ба-ба, да-да-да, га-га-га,
Ту-ту-ту, па-па-па, бу-бу-бу,
Би-би-би, бы-бы-бы, абу-абу, абы-абы. Сондай-ақ бала бет әлпетімен
Әрбір тізбек дұрыс ырғақпен айтылады. Буындар итеративті ырғақта
Бұл тәсілдер мисдың самай (есіту) бөлігін ынтландырады. Соның
Графикалық (әріптік образ) сөздер – үлкен екі жарты
Ассоциативті байланысқа қай көру арқылы блған картина мен
Баланың ең алғаш айтқан, сондай-ақ адамдардың ең алғаш
VIII Картинада Алалиядағы түзету оқуына қатысты миаралық аймақтардың
Сонымен, алалия балаларды ауызша дыбыстап айтуды бастамай тұрып,
Мұның өзі бланың өмірге бейімделуіне және алынған тілдік
VIII суретте балалардың моторлы және сенсорлы алалия сын
Компенсация алгаритміне:
1. Шүйде бөлігінің және үлкен сол жақ жарты
2. Шүйде аймағы мен сол жақ жарты шардың
3. Сол жақ жарты шардың постцентралды аралығы мен
4. Сол жақ жарты шардың премоторлы аймағы мен
Пайдалы артикуляциялық белгілер акустикалықтан емес, дыбыс тілдері мен
2 бөлім. Тілдік бұзылуларды нейропсихологиялық тұрғыдан коррекциалау жұмыстары.
2.1. Дислексия мен дисграфиядағы коррекциялық оқыту жұмыстары.
Дислекция – оқу процесінің жартылай бұзылуы.
Дисграфия – жзу процесінің жартылай бұзылуы.
Бұл екеуі де жазбаша тіл бұзылуына жатады. Ауызекі
Дислекция мен дисграфиядағы түзету жұмысындағы жүйесінде ең негізгісі
Кейінгі кездегі жинақталған тәжірибелер бойынша көретініміз балалар дәстүрлі
Ал кейбірі әріптердің барлығын меңгерместен-ақ жеңіл оқи алады.
Ал егер табиғатына «күшті» глобальды оқытуға кедергі жасамақ
Осылай болса жарты шарлардың қайсысы алғашқы оқуға оқыту
Соған қарамастан, оқыту және жазу бұзылуының қай түрі
Фонологиялық қабілеттің бұзылуында қажетті фономатикалық бір-бірімен есіту арқылы
Есіту аймағын -ауызша сөйлеу тілін дамытуға қатысты
Шүйде аймағын - әртүрлі штрихтары әріп пен сөздерді
Олар:
Біреудің артынан буын мен сөзді қайталау;
олардың оқу;
Диктовка бойынша жазу;
Дербес сөйлеу.
Нейрологиялық тұрғыдан алғанда сөйлемді ырғақпен оқу әдісі тиімді.
а) есіту арқылы, яғни сөйлем кәдімгі тәсілмен айтылады,
б) көру бойынша, алғашқыда бала үлкендердің сөзі немесе
Дыбыстық - әріптік талдау және бухтабирлілік сияқты кең
Ерекше ролге ие болатын мәселе – оқыту мен
Ол біршама қиындық және оны жеңіп шығу сияқты
Оларды қимыл-қозғалыста, оның ішінде праксистік деңгейде шектеулілік болмайды.
Дисграфия мен дислекцияда түрлі тілдік ойындардың маңызы зор.
Әріптік агнозиялық жеткілікті қалыптасуын Ж.И.Шиф ұсынған дәстүрлі тәсіл
Оптикалық дислекция және дисграфиялық жарты шардың өзара әрекеттестігінің
2.2. Тілдік дизатрияны коррекциялау жұмыстары.
Ең алдымен дизатрия – ол сөйлеу мүшелерінің инервациясының
Сонымен:
сөйлеу тлі дыбыстардың бұзылуы;
дауыстың пайда болуындағы кемістіктер;
сөйлеу тіл шапшаңдығындағы кемістіктер;
сөз сарынындағы өзгерістер дизатрияның негізгі көріністеріне жатады.
Дизатрияның шығу себебі – баланың құрсақтағы және жас
- толғақ кезіндегі келеңсіздіктен бала организміне түрлі әсердің
- екіқабат кезіндегі токсикоздық және жатардағы зақымданулар.
- резус-фактордың қосылмаушылығынан да пайда болады.
- бала өмірінің алғашқы кезеңдеріндегі жүйке жүйесінің инфекциялық
- сол ауруына шалдыққан балаларда жиі болады. Е.М.Мастюкованың
Сондықтан, дизатрияны сипаттаудың өзі қиын, ол жеке ауру
Дизартрия психологиялық – логопедиялық әсер ету – тілдік
Бульбарлық және псевдобульбарлы дизатриядағы коррекциялық жұмыстарда мыналар қамтылады:
артикуляциялық оргондарды массаждау;
артикуляциялық гимнастика;
тілдік дыбыстардың айтылуын түзету;
тілдік тыныс алу мен дауысты дұрысты;
мәнерлі тілдік жұмыстары.
Ең жиі пайдаланбайтын массаждың екі түрі: белсендіруші және
Белсендіруші массаж – бульбарлы диатрияда артикуляциялық еттердің әлсіздігінде
Бульбарлы дизатрия – ол сопақша ми дизатриясы дгенді
Сопақша ми дизатриятсы – жұтқыншақ көмейдің, тілдің, жұмсақ
Жұмсақ таңдайдың әлсізденуінің саладарынан іштен шығатын ауаның ағыны
Босаңдырушы массаж – бұл пседобульбрлы дизартрия бұл ет
Бульбарлы және псевдобульбарлы дизартрияда дауысты қалпына келтіру тәсіліне
Мұндай жағдайда тәжірибе көрсетіп отырғандай дауысты қосуға астыңғы-қабырғалы
Ең бір қиын мақсаттардың бірі жаттығу дозировкасын ұлғайту,
Псевдобульбарлы дизартрия ауруларында артикуляциялық еттер гипертонусы – ол
Мұнда белгілі бір позада, еттің жеңіл түйсіну мен
Ми қыртысы асты дизатриясының сипаттамасы – ол бас
Бұлшық еттердің өзгеріп тұратын ерекшелігі мен гиперкинездің бар
Сонымен ми қыртысы асты дизатриясының ырғағы, сарыны жағынан
Қорытынды.
Коррекциялық оқыту – ЖПО бұзылуы бар балалармен жүргізілетін
Пайдаланылған әдебиеттер
Семирницкая Э.Г. Мозг человека и психические процессы в
Лурия А.Р. Нейропсихология. 1975.
Хомская С.Д. Нейропсихология. 1987.
Цветкова Л.С. Методика нейропсихологической диагностики детей. М., 2000.
Основы нейропсихологии. Т.Г.Визель. М., 2005.
Выготский Л.С. Развитие высших психических функции. М., 1960.
Актуальные проблемы нейропсихологии детского возраста. М., 2006.
Хрестоматия по нейропсихологии. (Под ред. Е.Д.Хомской). М., 2004.
А.Л.Сиротюк. Нейропсихологическое и психофизиологическое сопровождение обучения. М., 2003.
Выготский Л.С. Развитие высших психичеких функции. М., 1960.
Лурия А.Р. Высшие корковые функции человека. М., 1969.
В.М.Астапов. Введение в дефектологию с основами нейро- и
А.Р.Лурия. Высшие корковые функции человека и их нарушения
А.Г.Маджуга, А.О.Шоманбаева. Курс лекции по нейропсихологии. Шымкент2001.
3